هورمون اکسی توسین چیست؟ — کار، اثرات، زمان و نحوه ترشح

اکسی توسین که توسط هیپوتالاموس تولید و از غده هیپوفیز ترشح می‌شود هورمونی است که می‌تواند اثرات مفیدی در بدن داشته باشد از جمله در روند زایمان نقش مهمی دارد و همچنین به فرایندهای مربوط به تولیدمثل در مردان کمک می‌کند. در این مطلب از مجله فرادرس به بررسی هورمون اکسی‌توسین، کار و اثرات آن بر روی بدن و همچنین زمان و نحوه ترشح آن می‌پردازیم و عوارض کم و زیاد بودن آن را نیز بررسی می‌کنیم.

اکسی توسین چیست؟

اکسی‌توسین هورمونی است که در هیپوتالاموس تولید شده و توسط غده هیپوفیز وارد جریان خون می‌شود. این هورمون باعث احساس عشق و صمیمیت می‌شود. اکسی‌توسین یک هورمون قدرتمند است که به عنوان یک انتقال‌دهنده عصبی در مغز عمل می‌کند، نقش مهمی در تولید مثل، شروع انقباضات قبل از تولد و همچنین ترشح شیر دارد. همچنین تصور می‌شود که در شناخت و رفتار اجتماعی گسترده‌تر، به طور بالقوه از پیوند مادر و نوزاد و ارتباط عاشقانه گرفته تا نگرش‌ها و تعصبات مرتبط با گروه، دخیل است.

فیلم آموزش زیست شناسی 2 – زیست پایه یازدهم در فرادرس

کلیک کنید

چرا اکسی توسین هورمون عشق نام گرفته است؟

اکسی‌توسین به دلیل ارتباط آن با پیوند جفتی، هورمون نوازش یا هورمون عشق نامیده می‌شود. به نظر می‌رسد که به تقویت وابستگی اولیه بین مادران و نوزادانشان و همچنین پیوندهای بین شرکای عاشقانه کمک می‌کند. سطح اکسی توسین در طول بغل کردن و ارگاسم افزایش می‌یابد. همچنین ممکن است به عنوان یک درمان برای تعدادی از شرایط، از جمله افسردگی، اضطراب و مشکلات روده، فوایدی داشته باشد.

تاثیر اکسی توسین بر بدن

اکسی توسین به عنوان یک هورمون زنانه شناخته شده است. واژه اکسی‌توسین از کلمه یونانی به معنای زایمان سریع گرفته شده است و عملکردهای متنوعی را انجام می‌دهد. ترشحات غده هیپوفیز مسئول عملکردهای محیطی این هورمون هستند. اکسی‌توسین ترشح شده از غده هیپوفیز نمی‌تواند دوباره وارد مغز شود زیرا نمی‌تواند از سد خونی مغزی عبور کند. در ادامه اعمال هورمون اکسی توسین و نقش آن در بدن را بررسی کرده‌ایم.

هورمون اکسی توسین در زنان (زایمان و انقباض رحم)

اکسی توسین باعث انقباض عضلات رحم شده و معمولاً برای القای زایمان در شرایط طبیعی استفاده می‌شود. هورمون اکسی توسین روی رحمی که از قبل توسط اکسی توسین برای زایمان آماده شده است، عمل می‌کند. با گذشت زمان، ترشح اکسی توسین به تدریج افزایش می‌یابد و درست قبل از زایمان به اوج خود می‌رسد. همچنین تعداد گیرنده‌های اکسی توسین در ماهیچه‌های رحم افزایش می‌یابد.

فیلم آموزش زیست شناسی 2 – زیست پایه یازدهم در فرادرس

کلیک کنید

به دلیل افزایش سطح پلاسمایی اکسی توسین و افزایش حساسیت رحم به اکسی توسین، رحم به شدت منقبض شده که منجر به دفع جنین می‌شود. بنابراین اکسی توسین زایمان را آغاز و کامل می‌کند. زایمان یک رفلکس عصبی - هومورال است. در چند هفته اول شیردهی، اکسی توسین که در اثر مکیدن توسط شیرخوار ترشح شده منجر به انقباضات خفیف اما اغلب دردناک می‌شود. با این حال اکسی توسین برای خروج شیر ضروری است. این حالت بعداً برای کمک به چرخه بسته شدن و سلامت رحم عمل می‌کند.

نقش اکسی توسین در خروج شیر از سینه مادر

تخلیه یا دفع شیر از سینه مادر به دهان نوزاد در هنگام شیر خوردن نوزاد در دوران شیردهی رفلکس تخلیه شیر نامیده می‌شود. اثر هورمون اکسی توسین در غدد پستانی باعث خروج شیر به داخل سینوس‌های ساب آرئولار شده و از آنجا خارج می‌شود. هنگامی که نوزاد از نوک سینه شیر می‌خورد، یک تکانه ایجاد شده و از طریق اعصاب نخاعی به هیپوتالاموس منتقل می‌شود. این سیگنال عصبی باعث ترشح اکسی توسین از پایانه‌های عصبی سلول‌های عصبی هیپوفیز خلفی می‌شود. اثر مستقیم هورمون اکسی توسین بر روی سلول‌های میواپیتلیال اطراف مخزن شیر باعث می‌شود که این سلول‌ها منقبض شوند و شیر را به سمت بیرون سوق دهند. همچنین اعتقاد بر این است که اکسی توسین از طریق هورمون پرولاکتین (PRL) بر خروج شیر تأثیر غیرمستقیم دارد.

نقش اکسی توسین در رفتار جنسی

مطالعات نشان می‌دهد که تزریق اکسی توسین به مایع مغزی نخاعی باعث نعوظ خود به خودی در موش‌های صحرایی و اعمال رفلکس در هیپوتالاموس و نخاع می‌شود. آنتاگونیست‌های گیرنده اکسی توسین که به طور مرکزی تجویز می‌شوند از نعوظ غیرتماسی و خودبه‌خودی جلوگیری می‌کنند. تجویز آنتاگونیست‌های اکسی توسین همچنین برای بررسی تأثیر این هورمون بر رفتار جنسی در موش‌های صحرایی ماده نشان داد که اکسی توسین پاسخ جنسی را در آن‌ها افزایش می‌دهد. گیرنده‌های اکسی توسین در کورپوس کاورنوزوم (بافت نعوظ اسفنجی) و اپیدیدیم آلت تناسلی مردان یافت می‌شود. بنابراین، اتصال هورمون به این گیرنده‌ها در این نواحی ممکن است تأثیر قابل توجهی بر انقباض و انزال بعدی داشته باشد. میزان اکسی توسین پلاسما در طول برانگیختگی جنسی افزایش می‌یابد و همچنین ارگاسم می‌تواند به طور قابل توجهی سطح این هورمون را در پلاسمای خون مردان افزایش دهد.

استنشاق داخل بینی اکسی توسین در مردان به طور قابل توجهی سطوح اکسی توسین و اپی‌نفرین پلاسما را برای حداقل یک ساعت افزایش می‌دهد. علاوه بر این، تجویز داخل بینی اکسی توسین در دوران مقاربتی ممکن است در درمان آنورگاسمی (عدم تحریک جنسی) در مردان در مواردی که شرایط پزشکی، سوء مصرف مواد و مسائل روانی کنار گذاشته شده‌اند، کمک‌کننده باشد. هدف اولیه درمان اکسی توسین در زنان، القای زایمان است، زیرا به انقباض رحم کمک می‌کند. همچنین استنشاق داخل بینی اکسی توسین به منظور تسهیل شیردهی باعث افزایش روانکاری واژن و برانگیختگی می‌شود.

هورمون اکسی توسین درمردان

برانگیختگی آلت تناسلی برای تولید مثل موفق ضروری است. هورمون اکسی توسین به عنوان یکی از قوی‌ترین القاکننده‌های نعوظ آلت تناسلی مردان شناخته شده است. نورون‌های درون هسته پارا بطنی مسئول ترشح اکسی توسین که با نواحی اضافی هیپوتالاموس و سپس نخاع، درگیر می‌شوند، در این عمل هورمون نقش دارند. یک قوس رفلکس مبتنی بر اکسی توسین شبیه به رفلکس تخلیه شیر در زنان، سیگنال‌های حسی جسمی را از آلت تناسلی به هیپوتالاموس منتقل می‌کند. اکسی توسین با منشا هیپوتالاموسی ارتباط زیادی با انزال دارد.

فیلم آموزش زیست شناسی 2 – زیست پایه یازدهم در فرادرس

کلیک کنید

همچنین اکسی توسین برای تعدیل انقباض دستگاه تناسلی مردان به منظور تعدیل حمل و نقل و بلوغ اسپرم و همچنین فرآیند اسپرم‌سازی یافت شده است. اثر اکسی توسین روی انقباض ماهیچه‌ها ممکن است انتقال اسپرم و تخمک را تسریع کند. اکسی توسین ممکن است به تنظیم استروئیدوژنز بیضه کمک کند. استروئیدوژنز بیضه یک فرآیند با تنظیم دقیق است و محصول اصلی آن، تستوسترون (T)، نقش مهمی در رشد و بلوغ جنین و در بزرگسالی برای حفظ عملکرد جنسی ثانویه و اسپرم‌زایی دارد.
همچنین اکسی‌توسین در تبدیل تستوسترون به دی هیدروتستوسترون تأثیر دارد.

نقش اکسی توسین در حافظه اجتماعی و شناخت اجتماعی

یکی از جنبه‌های رفتار اجتماعی، حافظه اجتماعی، توانایی تشخیص و تمایز بین افراد است. شناخت و توانایی تمایز بین افراد برای زندگی روزمره حیاتی است. بدون توانایی تشخیص دوست از دشمن، نمی‌توان رفتارهای مناسب را صرف نظر از وابستگی یا تهاجمی بودن، نشان داد. تحقیقات نشان داده که تجویز مرکزی اکسی توسین حافظه اجتماعی را در موش‌های نر تقویت می‌کند، در حالی که مسدودکننده گیرنده اکسی توسین حافظه اجتماعی را در موش‌های ماده و نر مسدود می‌کند.

فیلم آموزش روانشناسی فیزیولوژیک + نکات کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

نقش اکسی توسین در رفتار والدین

مطالعات انجام شده بر روی حیوانات، توانایی اکسی‌توسین را در القای رفتار مادر و اهمیت آن در ایجاد پیوندهای جفت نشان داد و مراحل بررسی نقش اکسی توسین در پیوند اجتماعی و دلبستگی را ترتیب داد. نشانگرهای سیستم اکسی توسینرژیک با رفتار والدین و رابطه و پیوند والدین و نوزاد مرتبط است. به عنوان مثال، سطوح بالای اکسی توسین درون‌زا در طول دوره پس از زایمان با تشدید پیوند مادر و نوزاد مرتبط است. علاوه بر این سطوح بالاتر اکسی‌توسین در پلاسما و بزاق در مادران و پدرانی که دارای مشارکت اجتماعی با هم و کودک خود بودند و همچنین تأثیر همزمانی توالی‌های ارتباطی مثبت بین والدین و فرزند ارتباط مستقیم مثبت داشت.

نقش اکسی توسین در اضطراب

اکسی توسین همچنین می‌تواند به عنوان یک عامل ضداضطراب عمل کند زیرا تحقیقات نشان داده که ترشح هورمون استرس را هم در انسان و هم در موش کاهش می‌دهد. به عنوان مثال، تحت شرایط استرس، اکسی‌توسین باعث می‌شود جوندگانی مانند موش‌ها نزدیکی خود را با جوندگان آشنا حفظ کنند. به طور خاص، محرک‌های اضطراب‌آور، سیستم اکسی توسین را با افزایش فعالیت عصبی اکسی توسین، بیان ژن اکسی‌توسین و آزادسازی محیطی اکسی توسین فعال می‌کنند.

اثرات ضداضطراب حاد و مزمن اکسی‌توسین در تعدادی از مطالعات جوندگان نشان داده شده است. اکسی‌توسین در انسان می‌تواند با افزایش شناخت و احساس وابستگی، اضطراب را کاهش دهد. سطوح پایین اکسی‌توسین پلاسما در افراد مبتلا به افسردگی گزارش شده است. به نظر می‌رسد اکسی‌توسین آزاد شده از مغز نیز پاسخ‌های استرس از جمله اضطراب را کاهش می‌دهد، این اثرات در گونه‌های مختلف مشاهده شده است. اکسی‌توسین توانایی برانگیختن احساس رضایت، کاهش اضطراب و احساس آرامش و امنیت در اطراف همسر یا شریک عاطفی را دارد.

نقش اکسی توسین در عشق و اعتماد

در مطالعات صورت گرفته نشان داده شد که اکسی توسین با پیوند انسانی ارتباط دارد و باعث افزایش اعتماد و کاهش ترس می‌شود. مقدار اکسی‌توسین در خون هنگام در آغوش گرفتن و ارگاسم افزایش می‌یابد. افرادی که در اولین مراحل دلبستگی عاشقانه خود بودند، در مقایسه با افراد مجرد غیر دلبسته، سطوح اکسی‌توسین در آن‌ها افزایش یافته بود. این سطوح برای حداقل 6 ماه ثابت باقی ماندند. مشخص شد که بین سطوح پلاسمایی اکسی‌توسین و دلبستگی عاشقانه بین بزرگسالان همبستگی مثبت وجود دارد. بنابراین، این هورمون گاهی اوقات به عنوان هورمون عشق نامیده می‌شود. اکسی‌توسین همچنین احساس سخاوت را افزایش می‌دهد و ممکن است به شناخت و درک احساسات دیگران کمک کند.

تاثیرات اکسی توسین در اختلال اوتیسم چیست؟

اختلال طیف اوتیسم (ASD) نوعی اختلال مغزی است که در اوایل دوران کودکی شروع می‌شود. ویژگی‌های اوتیسم شامل اختلالات ارتباط اجتماعی و همچنین رفتارهای محدود و تکراری است که شکل‌گیری مهارت‌های اجتماعی مناسب و حفظ روابط اجتماعی را تهدید می‌کند. تزریق داخل وریدی اکسی‌توسین به بزرگسالان مبتلا به اوتیسم به طور قابل توجهی تعداد و شدت رفتارهای تکراری را کاهش می‌دهد و همچنین می‌تواند حافظه را تقویت کند. درمان با اکسی‌توسین این توانایی را دارد که رنج بیماران اوتیسم را با افزایش کیفیت زندگی از طریق بهبود پتانسیل‌های اجتماعی کاهش دهد. تجویز داخل بینی اکسی‌توسین باعث افزایش تشخیص احساسات و بهبود رفتار اجتماعی می‌شود.

همبستگی مثبت بین اکسی‌توسین و تشکیل پیوندهای اجتماعی در مطالعات حیوانی بسیاری را به این باور رسانده است که ناهنجاری‌های اکسی‌توسین ممکن است در اوتیسم نقش داشته باشد. در واقع، مطالعات مختلف نشان می‌دهد که پلی مورفیسم‌های تک نوکلئوتیدی (SNPs) در اکسی توسین با نشانگان اوتیسم مرتبط است.