صفت مفعولی مرکب مرخم – به زبان ساده با مثال و تمرین

صفت مفعولی مرکب مرخم یکی از انواع صفت‌های مفعولی است که از ترکیب «اسم + بن ماضی» ساخته می‌شود و انجام یک فعل بر موصوفش را نشان می‌دهد. برای مثال در جمله «او بسیار خواب‌آلود بود.»، «خواب‌آلود» صفت مفعولی مرکب مرخمی است که معنای فعل «خوابیدن» را به موصوف خود یعنی «او»، نسبت می‌دهد. منظور از مرکب این است که این صفت از دو جزء مستقل «اسم و بن ماضی» ساخته شده است و منظور از مرخم نیز این است که «ه» صفت مفعولی ساز، از آخر این نوع صفت مفعولی حذف شده است. در این مطلب از مجله فرادرس با هم یاد می‌گیریم که این صفت چیست، چگونه آن را می‌سازیم، چه کاربردی دارد و تفاوت آن با صفت فاعلی مرکب مرخم و دیگر انواع صفت مفعولی چیست. در انتها نیز برای سنجش یادگیری شما، سؤالات چهارگزینه‌ای طرح کرده ایم.

صفت مفعولی مرکب مرخم چیست؟

صفت مفعولی مرکب مرخم مانند «گل‌آلود» از اضافه شدن بن ماضی به یک اسم ساخته می‌شود و می‌توانیم از آن به‌عنوان وابسته‌ اسم استفاده کنیم. به‌طورکلی صفت مفعولی یکی از انواع صفت است که به انجام شدن کاری بر موصوف خود دلالت می‌کند. برای مثال صفت «خودباخته»، یک صفت مفعولی است که می‌خواهد معنای «خودباختگی» را به کلمه‌ای که موصوفش باشد، منتقل کند. صفت مفعولی انواع مختلفی دارد که هرکدام ساختار خود را دارند. فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس، نکات مفیدی را در این زمینه بیان می‌‌کند که پیشنهاد می‌کنیم حتما آن را مشاهده کنید. لینک این فیلم آموزشی نیز در ادامه آورده شده است:

فیلم آموزش فارسی – پایه نهم در فرادرس

کلیک کنید

نحوه ساخت صفت مفعولی مرکب مرخم

برای ساخت این نوع صفت مفعولی، کافی است طبق فرمول زیر پیش برویم:

در بخش بعدی با مثال‌های متنوع، این صفت و ساختارش را بررسی می‌کنیم.

مثال صفت مفعولی مرکب مرخم

در جدول زیر، چند صفت آورده ایم و ساختار آن‌ها را مطابق با نحوه ساخت این نوع صفت مفعولی، تحلیل کرده ایم. اما قبل از دیدن جدول، دیدن فیلم رایگان آموزش مفعول فارسی فرادرس را برای درک بهتر موضوع مفعول در فارسی، به شما پیشنهاد می‌کنیم.

نکته: مانند مثال «دست‌باف» در جدول بالا، گاهی در ساخت صفات مفعولی، «ت» یا «د» بن ماضی حذف می‌شود اما این مسئله، مشکلی در صفت مفعولی به‌ وجود نمی‌آورد. «دست باف» شکل کوتاه‌تر شده «دست بافت» است که «ت» آخر بن ماضی آن، حذف شده است.

همانطور که در مقدمه گفتیم علت مرکب دانستن این نوع صفت مفعولی این است که آن را از دو کلمه مستقل «اسم» و «بن ماضی» می‌سازیم و علت مرخم نامیدن آن نیز این است که «ه» صفت مفعولی‌ساز را از آخر آن، حذف می‌کنیم. در ادامه با مثال‌های مختلفی با ساختار این نوع صفت، بیشتر آشنا می‌شویم.

یادگیری صفت مفعولی مرکب مرخم در فارسی نهم

این صفت تنها یکی از انواع صفت مفعولی است و صفت مفعولی یکی از انواع صفت بیانی است. خود صفت بیانی نیز یکی از انواع صفت است و صفت نیز یکی از مقوله‌های دستوری زبان فارسی است. می‌بینید که برای یادگیری یک موضوع خاص، نیازمند آشنایی با چندین مفهوم و دسته‌بندی دیگر هستیم؟ در درس فارسی، یادگیری خیلی از موضوعات به موضوعات دیگری ارتباط دارد که بدون شناخت آن‌ها نمی‌توانیم یادگیری و شناخت درستی نسبت به آن موضوع خاص داشته باشیم. به همین دلیل در سطرهای زیر برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را برایتان آورده ایم تا با دیدن آن‌ها به شناخت درست و کاملی از موضوعات ادبیات فارسی برسید.

• فیلم آموزش رایگان فعل فارسی فرادرس
• فیلم آموزش رایگان مفعول در فارسی فرادرس
• فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس
• فیلم آموزش نگارش پایه نهم فرادرس
• فیلم آموزش فارسی پایه دهم فرادرس

علاوه بر فیلم‌های آموزشی بالا، فرادرس مجموعه فیلم‌های آموزشی کامل‌تری نیز تهیه کرده است که با تماشای آن‌ها می‌توانید در ادبیات و دیگر درس‌های خود، به یادگیری جامع و دقیقی دست پیدا کنید. برخی از این مجموعه فیلم‌های آموزشی را در سطرهای زیر قرار داده ایم.

• مجموعه فیلم‌های آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس
• مجموعه فیلم‌های آموزش دروس پایه نهم فرادرس

کاربرد صفت مفعولی مرکب مرخم

این نوع صفت را مانند یک صفت معمولی، می‌توانیم به‌عنوان وابسته یک اسم در یک گروه اسمی بیاوریم. یعنی گروه اسمی ما از «موصوف + صفت مفعولی» تشکیل می‌شود. مثال‌های زیر را با هم ببینیم تا با کاربرد این صفت بیشتر آشنا شویم.

فیلم آموزش ادبیات فارسی – پایه دهم در فرادرس

کلیک کنید

مثال ۱

در بیت زیر، «گل‌‌آلود» صفتی است که شاعر، آن را برای «دست» آورده است. معنای این بیت چنین است: «دستِ گل‌آلوده به سبحه تزویر را نمی توان در کمر رشته زنار کرد.»

مثال ۲

در بیت زیر نیز، شاعر خاطر و خیال خود را دست بافته می‌داند. یعنی می‌توانیم بیت زیر را چنین معنا کنیم: «مشخص است که در این روزگار، زیلوچه ای مانند خیال دست‌بافت من بافته نشده است. (در این روزگار، فردی نتوانسته است به زیبایی خیال‌های من، خیال‌پردازی کند.)»

نکته: از آنجایی که در این نوع صفت مغعولی، «ه» صفت مفعولی‌ساز را از آخر بن ماضی حذف می‌کنیم باید دقت کنیم که این صفت را با فعل‌های مشابه‌ ‌آن اشتباه نگیریم. برای مثال در بیت زیر، «پس ماند» فعل است نه صفت و معنای آن این است که «ماه در مسابقه زیبایی، از رخ زیبای تو عقب (پس) ماند».

به اسب حسن شبی با رخت مسابقه کرد
تو پیش رفتی و پس ماند چند میدان ماه
(سیف فرغانی)

انواع صفت مفعولی

صفت مفعولی، نوعی صفت بیانی است که به‌جز مرکب مرخم، انواع دیگری نیز دارد. در این بخش با پرکاربردترین انواع صفت مفعولی و ساختار آن‌ها آشنا می‌شویم. اما پیش از آن پیشنهاد می‌کنیم با دیدن فیلم آموزشی ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس با بسیاری از صفات فارسی و کاربرد آن‌ها آشنا شوید. با کلیک بر روی کادر زیر می‌توانید از این آموزش استفاده کنید.

فیلم آموزش درس فارسی – پایه هشتم در فرادرس

کلیک کنید

• بن ماضی + ه
• بن ماضی + ار
• اسم یا صفت + بن ماضی
• بن مضارع + ا (صفت فاعلی‌ که گاهی معنی صفت مفعولی دارد)

در جدول زیر برای هرکدام از این صفت‌های مفعولی، چند مثال آورده ایم تا آن‌ها را بهتر درک کنید.

پرکاربردترین صفت‌های مفعولی	مثال
بن ماضی + ه	گرفته، خورده، دیده، شنیده
بن ماضی + ار	گرفتار، شنیدار، گفتار
اسم یا صفت + بن ماضی	پشم‌آلو، پیش‌رفت، دیرکرد
بن مضارع + ا	رها، دوشا

حالا برخی از مثال‌های جدول بالا را در جمله‌هایی به عنوان صفت به کار می‌بریم.

بن ماضی + ه

در جمله زیر، از ترکیب بن ماضی «گرفت» با «ه» صفت ساخته‌ایم و از آن برای توصیف کلمه «دل» استفاده کرده‌ایم.

دل گرفته‌ ام را دیدی؟

بن ماضی + ار

در این جمله نیز، از «بن ماضی «گرفت» + «ار»» صفت مفعولی «گرفتار» را برای موصوف «آدم‌ها» آورده‌ایم.

به آدم‌های گرفتار اطراف خودت کمک کن.

اسم یا صفت + بن ماضی

در جمله زیر بن ماضی «آلود» را بعد از اسم «پشم» آورده‌ایم و صفت «پشم‌آلو» بودن را به گوسفند داده‌ایم.

آن گوسفند پشم‌آلو(د) را ببین.

بن مضارع + ا

از بن مضارع «رَه» از مصدر «رهیدن» به علاوه «ا» به ساخت «رها» رسیده‌ایم و آن را به عنوان صفت کلمه «دختر» در جمله زیر، قرار داده‌ایم. توجه کنید که رها به این علت صفت مفعولی است که معنای مفعولی (رها شدگی) دارد.

او دختر رها و آزاده‌ای است.

تفاوت صفت مفعولی و فاعلی مرکب مرخم

صفت فاعلی نیز نوعی از صفت بیانی است که مانند صفت مفعولی از دو جزء مستقل، ساخته می‌شود و «ـَ نده» صفت فاعلی‌ساز نیز از انتهای آن حذف می‌شود. اما این دو صفت از لحاظ ساختار و معنا با هم متفاوت هستند. مهم‌ترین تفاوت‌های این دو صفت را در فهرست زیر آورده ایم.

• تفاوت معنایی صفت مفعولی و فاعلی مرکب مرخم
• تفاوت ساختار صفت مفعولی و فاعلی مرکب مرخم

در ادامه، این دو تفاوت را با مثال‌های مختلف و به‌طور مفصل بررسی می‌کنیم.

تفاوت معنایی صفت مفعولی و فاعلی مرکب مرخم

هر نوعی از صفت فاعلی، بر انجام‌دهنده کار یا پذیرنده حالتی دلالت می‌‌کند اما صفت مفعولی بر واقع شدن کاری بر موصوف خود دلالت دارد. بیایید مثال‌های زیر را با هم بررسی کنیم تا این تفاوت را بهتر درک کنیم.

در تمام مثال‌های بالا، صفات فاعلی معنای انجام دهنده کار دارند و صفات مفعولی معنای چیزی یا کسی را منتقل می‌کنند که کاری بر آن‌ها انجام شده است.

تفاوت ساختار صفت مفعولی و فاعلی مرکب مرخم

این نوع صفت مفعولی از «اسم + بن ماضی» ساخته می‌شود اما صفت فاعلی مرکب مرخم را از «اسم + بن مضارع» می‌سازیم. همانطور که پیش‌تر گفتیم، از آخر این صفت مفعولی، «ه» را حذف می‌کنیم اما از آخر این نوع صفت فاعلی، «ـَ نده» را حذف می‌کنیم. در جدول زیر تفاوت ساختار این دو صفت مرکب مرخم را به خوبی می‌بینید:

با مطالعه مطلب زیر از مجله فرادرس می‌توانید با انواع صفت‌های فارسی آشنا شوید.

نمونه سؤال صفت مفعولی مرکب مرخم

در این بخش سؤالات چهارگزینه‌ای را برایتان طرح کرده ایم که با پاسخ دادن به آن‌ها می‌توانید میزان یادگیری خود را بسنجید. برای جواب دادن کافی است روی گزینه‌ای که فکر می‌کنید درست است بزنید و بعد از آن روی گزینه «مشاهده جواب» کلیک کنید تا پاسخ درست را ببینید. با درست پاسخ دادن به هر سؤال یک امتیاز کسب می‌کنید که بعد از جواب دادن به همه آن‌ها می‌توانید با زدن گزینه «دریافت نتیجه آزمون»، نمره خود را ببینید.