جمع مونث سالم در عربی – به زبان ساده + مثال و تمرین
جمع مونث سالم در عربی همان کلمه مفرد و مونثی است که با استفاده از «ات» جمع بسته میشود. از آنجا که در این نوع جمع، شکل اصلی کلمه در حالت مفرد حفظ میشود، به آن جمع سالم میگویند. در این نوشته از مجله فرادرس قصد داریم انواع جمع سالم و مکسر در عربی را همراه با مثال بررسی کنیم و سپس به سراغ جمع مونث در عربی و شرایط استفاده از آن در جملات برویم. در انتهای متن با استفاده از تمرینها میتوانیم بفهمیم چه میزان از آموزشهای این مطلب را فهمیدهایم و نقاط ضعفمان در کدام قسمتها بیشتر است.
- میآموزید جمع مونث سالم چیست و با انواع آن در زبان عربی آشنا میشوید.
- با انواع جمع سالم در عربی و تفاوتهای آنها آشنا میشوید.
- یاد میگیرید چگونه جمع مونث سالم را با «ات» بسازید.
- میتوانید تفاوت جمع مونث سالم با جمع مثنی و مکسر را تشخیص دهید.
- با مفهوم «سالم» در جمع مونث سالم آشنا میشوید.
- میآموزید تمرینهای مربوط به جمع مونث سالم را چگونه انجام دهید.
جمع مونث سالم چیست؟
وقتی در زبان عربی تعداد از عدد «یک» فراتر برود، وارد قواعد خاصی میشود که رعایت کردنش در هر شرایطی الزامی است. چرا که عدد بحث مهمی در زبان عربی است و برای رساندن معنی درست به مخاطب به آن نیاز داریم. به همین خاطر برای اشاره به دو واحد از یک شی و واحدهای بیشتر از دو، از اصول خاصی باید پیروی کنیم. برای جمع بستن اسامی مونث باید از اصول خاصی پیروی کنیم. یکی از مراحل این اصول، اضافه کردن «ات» به انتهای کلمات مونث است. پیش از پرداختن به جمع مونث کمی درباره جمع مکسر و تفاوتش با انواع جمع سالم در عربی صحبت میکنیم.
جمع مکسر در عربی
جمع بستن کلمات در زبان عربی به دو شکل انجام میشود. در یکی از این اشکال، شکل مفرد کلمه عربی به کلی به هم میریزد با به اصطلاح شکسته میشود و کلمهای جدید تحت عنوان «جمع مکسر» ساخته میشود. ساختن چنین جمعی در زبان عربی تابع قانون خاصی نیست و صرفا با استفاده از فرهنگ لغات یا «مُعجم» میتوانیم بفهمیم که آیا یک اسم جمع مکسر دارد یا خیر. نمونههای فراوانی از اسامی جمع مکسر در زبان عربی وجود دارد که در زبان فارسی نیز به کار میرود. برای درک بهتر به جدول زیر توجه کنید.
| جدول مثال جمع مکسر در زبان عربی | |
| جمع مکسر | مفرد |
| وظائف | وظیفة |
| عمّال | عامل |
| احادیث | حدیث |
| حروف | حرف |
| مقادیر | مقدار |
| اوراق | ورق |
| مساجد | مسجد |
| کُتُب | کتاب |
جمع مکسر وزن «قیاسی» ندارد. یعنی بیقاعده است و هر مفردی میتواند جمع مکسر مخصوص به خودش را داشته باشد. این جمع بر دو دسته «جمع مکسر قلّة» و «جمع مکسر کثرة»، تقسیم میشود. جمع مکسر قلّة بر تعداد یک تا ۱۰ دلالت دارد که «عموما و نه الزاما» بر ۴ وزن أفعُل، أفعِلَة، فِعلَة و أفعال ساخته میشوند. مانند کلمات «أشهرُ، أندیة، فِتیة و أعمال» که به ترتیب جمع مکسر قلة کلمات «شهر، نادی، فتی و عمل» هستند.
جمع مثنی در عربی
وقتی تعداد بیشتر از یک و کمتر از سه باشد، یعنی در عدد «دو» خلاصه شود، باید از قواعد مربوط به «مثنی در عربی» تبعیت کنیم. یعنی وقتی بخواهیم بگوییم از یک اسم عربی در جمله، به تعداد عدد دو وجود دارد باید آن را با «ان» و «یْنَ» مثنی کنیم. اینکه کدام یک از این پسوندها را برای ساختن مثنی باید به اسم اضافه کنیم، ارتباط مستقیمی با اعراب آن کلمه در جمله دارد. در صورتی که اعراب اسم در جمله مرفوع باشد، باید از «ان» استفاده کنیم. در چنین صورتی باید بگوییم: «اسم مثنی، مرفوع به اعراب فرعی ان». در مقابل، وقتی یک اسم منصوب یا مجرور را بخواهیم مثنی کنیم باید به سراغ «ین» برویم. بهطور کلی، «ان» و «ین» نشانههای اسمهای مثنی مذکر و مؤنث عربی محسوب میشوند. برای درک بهتر به مثالهای زیر توجه کنید.
الطالبُ - الطالِبَ
الطالبان - الطالَبَیْنِ
الطالِبَةُ - الطالِبَةَ
الطالبتان - الطالِبَتَینِ
انواع جمع سالم در عربی
فهمیدیم که در جمع مکسر شکل مفرد کلمه شکسته شده، بهم میریزد و کلمه جدیدی ساخته میشود. در مقابل آن، جمع سالم در عربی وجود دارد. به این معنی که هنگام جمع بستن کلمه، تغییری در شکل مفرد آن ایجاد نمیشود و به اصطلاح «سالم» باقی میماند. جمع سالم برای «مذکر» و «مونث» میتواند متفاوت باشد. در حقیقت، نشانههایی که انتهای اسمهای جمع مذکر و مؤنث عربی قرار میگیرند با یکدیگر متفاوت هستند. این نشانهها را در ادامه توضیح میدهیم.
برای اینکه یک اسم مذکر عاقل (مربوط به انسان) را به شکل یک اسم «جمع مذکر سالم» در بیاوریم، باید دو پسوند «ون» و «ینَ» را به انتهای آن اسم اضافه کنیم. در این مورد هم باید اعراب آن کلمه و نقشی را که در جمله دارد در نظر بگیریم. هر وقت دیدم اسم مذکر، اعرابش مرفوع بود باید از «ون» استفاده کنیم. در شرایطی هم که با اعراب منصوب و مجرور سر کار داشتیم باید از پسوند جمع «ین» استفاده کنیم. به مثالهای زیر توجه کنید.
ذَهَبَ المُعلِّمونْ.
معلمها رفتند.
(در این مثال، فاعل جمله چون اعرابش مرفوع است با «ون» جمع بسته شده است. همچنین چون فعل در ابتدای جمله آمده از صیغه مفرد آن استفاده شده است.)
رَأَیْتُ المُعَلِّمینَ.
معلمها را دیدم.
(کلمه معلم در این جمله مفعول است و به خاطر اعراب نصب با «ین» جمع بسته شده است.)
سَلَّمْتُ علی المُعَلِّمینَ.
به معلمها سلام کرد.
(به خاطر اعراب مجرور کلمه معلم در این جمله از «ین» استفاده شده است.)
جمع بستن اسامی مونث نیازمند شرایط دیگری است که در ادامه میخوانید.
ساختن جمع مونث سالم با «ات»
برای جمع بستن اسامی مونث در زبان عربی میتوانیم از «ات» استفاده کنیم. اما ابتدا لازم است با اسامی مونث در زبان عربی که امکان جمع بستن با «ات» وجود دارد به طور کامل آشنا شویم. مهمترین نشانه یک اسم مونث در زبان عربی داشتن «ة» یا تای مربوطه در انتهای یک اسم است. یکی دیگر از کارکردهای «ة» این است که میتوانیم آن را به انتهای یک کلمه اسم مذکر اضافه و از آن یک اسم مونث بسازیم. برای درک بهتر به مثالهای زیر توجه کنید.
الطالب + ة = الطالبة
المُعلِّم + ة = المعلَّمة
الطِفل + ة = الطفلة
هنگام ساختن جمع مونث سالم از این اسمها ابتدا باید «ة» را از انتهای کلمات حذف و «ات» را به آن اضافه کنیم. به مثالهای زیر توجه کنید.
الطالِبَة + ات = الطالبات
المعلمة + ات = المعلمات
الطِفلة + ات = الطفلات
اما اسمهای مونثی که بتوانیم آنها را با «ات» جمع ببندیم، تنها به اسامی دارای «ة» محدود نمیشوند. اسمهای مونث دیگری نیز در زبان عربی وجود دارند که میتوانیم آنها را با استفاده «ات» جمع ببندیم. این اسامی مونث عربی عبارتند از:
- اسمهای علم مونث: یعنی اسمهایی که برای نامیدن زنان از آنها استفاده میشود. مانند:
مریم + ات = مریمات
زینب + ات = زینبات
- اسمهایی که به الف ممدوده یا یاء مقصوره ختم شود: منظور از الف ممدوده «اء» انتهایی برخی از اسمهاست که باعث میشود آن دسته از اسمها مونث شوند. یاء مقصوره همان ی انتهای کلماتی است که به شکل الف تلفظ میشود. به مثالهای زیر توجه کنید.
صحراء + ات = صحراوات (الف ممدوده)
کُبری + ات = کُبریات (یاء مقصوره)
- مصدرهایی که بیش از سه حرف دارند: از این مصدرها در زبان فارسی هم استفاده میشود. برای آشنایی بیشتر به مثالهای زیر توجه کنید.
سؤال + ات = سؤالات
إمتِحان + ات = إمتحانات
- اسمهای غیر عربی: برخی از اسامی هستند که از زبانهای دیگر وارد زبان عربی شدند. برای جمع بستن این اسمها هم از «ات» استفاده میکنیم. به مثالهای زیر توجه کنید.
تلیفون + ات = تلیفونات
تومان + ات = تومانات
- اسامی مشتقی که برای غیر انسان استفاده میشود: همانطور که برای جمع غیر عاقل از مفرد مونث استفاده میشود، برای اسم مشتقی که کاربردش مخصوص غیرعاقل است هم از «ات» استفاده میکنیم. به مثال زیر توجه کنید.
مجهول + ات = مجهولات
صادر + ات = صادرات
سوالات رایج درباره جمع مونث سالم در عربی
در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار مربوط به مبحث جمع مونث سالم در عربی به طور خلاصه پاسخ میدهیم.
جمع مونث سالم چیست؟
به جمعی که با اضافه شدن «ات» به یک اسم مفرد مونث ساخته شود جمع مونث سالم میگویند.
منظور از «سالم» در جمع مونث سالم چیست؟
از آنجا که در جمع مونث سالم شکل مفرد کلمه حفظ شده و تنها ات به آن اضافه میشود، به آن جمع سالم میگویند.
تمرین مربوط به جمع مونث سالم در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «جمع مونث سالم در عربی»، میتوانید از تمرینهایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین شامل ۵ سؤال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسشها میتوانید با استفاده از گزینه «جواب» پاسخ درست را ببینید و آن را با پاسخ خودتان مقایسه و اشکالات را رفع کنید.
جملههای داده شده را با «ات» جمع بسته و تغییرات لازم را در آن ایجاد کنید.
سوال۱: وضعتِ التلمیذة کتابَها في محفظتها و ذهبت إلی مدرستها.
جواب: وضعتِ التلمیذات کتابهن في محفظتهنَّ و ذهبنَ إلی مدرستهنَّ.
سوال۲: إنَّ المرأة الصالحة تُرّبي الأودها جیداً.
جواب: إنَّ النساء الصالحات یُرّبنَ الأودهنَّ جیداً.
سوال۳: البنت الصغیرة تذهب إلی الحدیقة و تلعب هناک.
جواب: البنات الصغیرات یذهبنَ إلی الحدیقة و یلعبنَ هناک.
سوال۴: تنظرُ الطفلة إلی السمکة و تفرح بها.
جواب: تنظرُ الطفلات إلی السمکة و یفرحنَ بها.
سوال۵: تُؤَدي المسلمة صلاتَها في السمجد ثم تعود إلی بیتها.
جواب: تُؤَدي المسلمات صلاتهنَّ في المسجد ثم یعدنَ إلی بیوتهنَّ.
جمعبندی
در این نوشته از مجله فرادرس درباره جمع مونث سالم و چگونگی ساختن آن مطالبی آموختیم. فهمیدیم که برای ساختن جمع مونث سالم باید به انتهای کلمه مفرد مونث «ات» اضافه کنیم. پیششرط ساخت چنین اسمی این است که ابتدا «ة» انتهای کلمه مفرد را حذف کنیم. همچنین فهمیدیم که از «ات» برای جمع ساختن سایر کلمات مونث، مثل کلماتی که الف مقصوره دارند، نیز استفاده میشود.
آزمون جمع مؤنث سالم در عربی
۱. در زبان عربی، جمع مؤنث سالم را چرا «سالم» مینامند؟
به دلیل آنکه فقط برای اسامی خاص کاربرد دارد و قواعد محدودی دارد.
زیرا جمع مؤنث سالم معنی اصلی کلمه را کاملاً تغییر میدهد.
چون شکل اصلی اسم مفرد در جمع تغییر نمیکند و فقط پسوند جمع اضافه میشود.
زیرا همیشه با پسوند «ات» جمع بسته میشوند حتی اگر معنی متفاوت شود.
دلیل نامگذاری جمع مؤنث سالم این است که «شکل اصلی اسم مفرد در جمع تغییر نمیکند و فقط پسوند اضافه میشود.» برخلاف «جمع مکسر» که ساختار واژه کلا دگرگون میشود، در این نوع جمع فقط پسوند ات افزوده میشود و ساختار مفرد حفظ میگردد. عبارتهایی مانند «معنی متفاوت شود» یا «فقط برای اسامی خاص کاربرد دارد» نادرست است. رفتار ویژه جمع مؤنث سالم تغییر معنایی یا کاربرد اختصاصی ندارد بلکه سالم بودن به حفظ ظاهر مفرد مربوط است. تغییر کامل معنی نیز ویژگی جمع مکسر است نه جمع مؤنث سالم.
۲. تفاوت ساختاری اصلی جمع مکسر و جمع سالم (جمع مذکر سالم یا جمع مؤنث سالم) در زبان عربی چیست؟
در جمع سالم، ساختار مفرد تغییر نمیکند و فقط پسوند اضافه میشود ولی در جمع مکسر، شکل کلمه کاملا عوض میشود.
جمع سالم فقط برای اسامی غیرعاقل استفاده میشود ولی جمع مکسر برای همه اسمها.
در جمع مکسر، همیشه پسوند به انتهای کلمه اضافه میشود ولی در جمع سالم، حرف اصلی حذف میشود.
در هر دو نوع جمع، ساختار مفرد حفظ میشود، اما علامت جمع متفاوت است.
ویژگی جمع سالم این است که شکل اصلی کلمه مفرد دستنخورده باقی میماند و تنها پسوندی مانند «ات» یا «ون/ین» به آن افزوده میشود. در حالی که در جمع مکسر، شکل کلمه مفرد تغییر اساسی میکند و دیگر ساختار قبلی را ندارد. عبارت «در جمع سالم، ساختار مفرد تغییر نمیکند و فقط پسوند اضافه میشود ولی در جمع مکسر، شکل کلمه کاملا عوض میشود.» دقیقا تفاوت اصلی را نشان میدهد. سایر گزینهها نادرست هستند. جمع مکسر معمولا با تغییر قاعدهناپذیر و نه اضافهکردن پسوند ساخته میشود. جمع سالم فقط برای اسامی غیرعاقل نیست و در جمع مکسر ساختار مفرد حفظ نمیشود.
۳. اگر بخواهیم اسمی مؤنث که دارای الف ممدوده باشد را جمع مؤنث سالم بسازیم، طبق قواعد این آموزش چه روشی باید به کار ببریم؟
ابتدا الف ممدوده به تاء گرد تبدیل و سپس ات افزوده میشود.
الف ممدوده به یای پایانی تبدیل میشود و سپس ات اضافه میگردد.
حرف الف ممدوده حذف و پسوند ات افزوده میشود.
بدون تغییر در الف ممدوده، پسوند ات با یک میانجی به آخر اسم اضافه میشود.
هنگام جمع بستن اسمهای مؤنث با الف ممدوده، الف ممدوده تغییری نمیکند و مستقیما پسوند «ات» به انتهای اسم اضافه میشود. مثلا «صحرا» به «صحراوات» تبدیل میشود. دیگر پاسخها نادرستاند زیرا در آنها به حذف یا تبدیل الف ممدوده اشاره شده در حالی که شکل اصلی آن حفظ میشود و تنها 'ات' افزوده میگردد.
۴. هنگام جمع بستن کلمه «معلمة» در یک جمله عربی، علاوه بر افزودن پسوند «ات» چه تغییری باید در جمله ایجاد شود و علت آن چیست؟
ترتیب کلمات در جمله باید تغییر کند چون ساختار جمله با جمع متفاوت میشود.
حروف تعریف باید حذف شوند تا جمع بسته شود.
ضمیر و فعل جمله باید مطابق جمع مؤنث سالم تغییر کند زیرا شمار اسم تغییر یافته است.
علامت جمع مکسر باید افزوده شود تا معنای جمع مشخص گردد.
هنگام جمع بستن «معلمة»، علاوه بر اضافه کردن پسوند «ات» برای ساخت «معلمات»، ضمیرها و فعل جمله نیز باید هماهنگ با جمع مؤنث سالم تغییر کنند چرا که تعداد افراد از یک به چند نفر افزایش مییابد. تنها افزودن پسوند «ات» کافی نیست و هماهنگی فعل و ضمایر با جمع مؤنث ضروری است. تغییر در ترتیب کلمه یا حذف حروف تعریف لازم نیست و علامت جمع مکسر نیز مربوط به نوع دیگری از جمع است و برای جمع مؤنث سالم به کار نمیرود.
بسیار عالی و دقیق و مفید جزاکم الله خیر الجزا فی الدارین 🙏🙏