فرادرستکواژ وابسته چیست؟ – به زبان ساده با مثال و تمرین
تکواژها دومین واحد زبانی هستند که از ترکیب چند واج (صامت و مصوت) ساخته می‌شوند. برخی از تکواژها، معنادار و مستقل هستند که به آن‌ها واژه هم گفته می‌شود. برخی از تکواژها معنای مستقل ندارند اما به‌تنهایی نیز به کار می‌روند. برخی از تکواژها نیز، بدون پیوند با واژه یا تکواژی دیگر، دارای کاربرد و معنا نیستند. به این تکواژ آخر، «تکواژ وابسته» یا «وند» می‌گوییم. در این مطلب از مجله فرادرس، یاد می‌گیریم تکواژ وابسته چیست و چه انواعی دارد. همچنین تفاوت تکواژ آزاد و وابسته و تفاوت تکواژ وابسته اشتقاقی و وابسته تصریفی را نیز بررسی می‌کنیم. در انتهای این مطلب نیز، پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم تا بتوانید بعد از یادگیری تکواژ وابسته، تمرین کنید و میزان یادگیری خود را بسنجید.
تکواژ وابسته چیست؟
تکواژ وابسته یا وند به تنهایی کاربرد و معنا ندارد و فقط در کنار تکواژهای دیگر، قابل استفاده و معنی‌ساز است. یعنی تکواژ وابسته فقط در ساختمان واژه‌های دیگر، دارای معنا و کاربرد است. برای مثال در واژه «بچه‌ها» از تکواژ وابسته «ها» برای جمع‌بستن اسم «بچه» استفاده کرده‌ایم. این تکواژ وابسته بدون قرار گرفتن در کنار واژه‌های دیگر، کاربرد و معنای مستقل ندارد. در این مطلب، انواع تکواژ وابسته یعنی تکواژ وابسته تصریفی و اشتقاقی را با مثال توضیح می‌دهیم. همچنین تفاوت تکواژ وابسته و آزاد را نیز با مثال بررسی می‌کنیم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری تکواژهای فارسی از فیلم آموزش مقدماتی زبان‌شناسی از فرادرس که لینک آن را در کادر زیر آورده‌ایم، استفاده کنید.
جدول انواع تکواژ وابسته با مثال
تکواژهای وابسته به دو نوع تصریفی و اشتقاقی تقسیم می‌شوند که در جدول زیر، انواع هرکدام از این تکواژها را با مثال آورده‌ایم. در ادامه، تمام موارد جدول زیر را به‌طور جداگانه توضیح می‌دهیم.
| انواع تکواژ وابسته | نوع تکواژ | مثال |
| تکواژ وابسته تصریفی | نشانه‌های جمع («ها» و «ان») | دفترها |
| «ی» نکره | قلمی خریدم. | |
| «تر» صفت تفضیلی | کمتر | |
| «ترین» صفت عالی | کمترین | |
| «-ُم» و «-ُمین» در اعداد ترتیبی | پنجم / پنجمین | |
| پیشوندهای فعلی | می‌گفتم، بگویم، نگویی، همی‌گویم، مَگویم | |
| شناسه‌های افعال ماضی و مضارع | گفتم، گفتی، گفتیم، گفتید، گفتند | |
| «ان» گذراساز | برسان | |
| «ام، ای، است، ایم، اید، اند» در ماضی نقلی | خوانده‌ام / نوشته‌اند | |
| تکواژ تهی یا صفر (شناسه سوم شخص مفرد ماضی) | نوشت (۲ تکواژ: نوشت + تکواژ صفر) | |
| تکواژ وابسته اشتقاقی | پیشوند | باادب |
| پسوند | ادبی | |
| میانوند | سرتاسر |
تکواژ وابسته اشتقاقی
تکواژهای وابسته اشتقاقی، با اضافه شدن به واژه‌ها یا تکواژهای دیگر، تغییری اساسی در آن واژه ایجاد می‌کنند. این تکواژها یا واژه جدیدی را می‌سازند یا نوع دستوری کلمه را تغییر می‌دهند یا تغییری اساسی در معنای واژه‌ها ایجاد می‌کنند. این تکواژهای وابسته به سه نوع پیشوند، پسوند و میانوند تقسیم می‌شوند که در این بخش، نمونه‌هایی از هرکدام از آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
پیشوندهای وابسته اشتقاقی
پیشوندها، تکواژهای وابسته‌ای هستند که به ابتدای یک تکواژ مستقل یا واژه اضافه می‌شوند. پیشوندهای وابسته اشتقاقی، با اضافه شدن به ابتدای واژه‌ها، تحولی مهم و اساسی در نوع دستوری یا معنای واژه اصلی ایجاد می‌کنند. در جدول زیر، نمونه‌هایی از این پیشوندها را با هم بررسی می‌کنیم.
| مثال | تکواژ وابسته | تغییر |
| باشعور | با | تبدیل اسم به صفت |
| هم‌خوان | هم | تبدیل بن فعل مضارع به صفت |
| بی‌غم | بی | تبدیل اسم به صفت |
پسوندهای وابسته اشتقاقی
پسوندهای اشتقاقی، تکواژهای وابسته‌ای هستند که با چسبیدن به انتهای تکواژها و واژه‌های دیگر، معنا یا نوع دستوری آن‌ها را تغییر اساسی می‌دهند. در جدول زیر، مثال‌هایی از این نوع تکواژ وابسته را مشاهده می‌کنید.
| مثال | تکواژ وابسته | تغییر |
| هنرمند | مند | تبدیل اسم به صفتی فاعلی |
| دونده | -َنده | تبدیل بن مضارع به صفتی فاعلی |
| کشتار | ار | تغییر اساسی در معنای بن فعل ماضی |
میانوندهای وابسته اشتقاقی
میانوندهای اشتقاقی نیز به‌عنوان تکواژهای وابسته، در میان دو واژه یا تکواژ مستقل قرار می‌گیرند و واژه جدیدی را می‌سازند. در جدول زیر، نمونه‌هایی از این تکواژهای وابسته را آورده‌ایم.
| مثال | تکواژ وابسته | تغییر |
| گفت‌وگو | و | ساخت اسمی جدید از دو بن فعل ماضی |
| کشاکش | ا | ساخت اسمی جدید از یک بن مضارع |
| خوردوخوراک | و | ساخت اسمی جدید از بن ماضی و اسم |
تکواژ وابسته تصریفی
تکواژ وابسته تصریفی تغییری اساسی در واژه‌ها یا تکواژهای دیگر ایجاد نمی‌کند. تکواژهای وابسته تصریفی یا وندهای تصریفی، به ابتدا یا انتهای واژه‌ها اضافه می‌شوند و آن‌ها را به‌شکلی جدید صرف می‌کنند. پس با اضافه شدن وندهای تصریفی به واژه‌ها، معنا و نوع دستوری آن‌ها تغییر نمی‌کند و واژه جدیدی نیز ساخته نمی‌شود. این تکواژ محدودتر از تکواژهای وابسته اشتقاقی است و انواع آن را در این بخش بررسی می‌کنیم. انواع تکواژ وابسته تصریفی را در فهرست زیر آورده‌ایم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری قواعد مربوط به فعل‌های فارسی که در مبحث وابسته‌های تصریفی نیز مهم هستند، فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
- نشانه‌های جمع («ها» و «ان»)
- «ی» نکره‌ساز
- «تر» صفت تفضیلی ساز
- «ترین» صفت عالی ساز
- «-ُم» و «-ُمین» در اعداد ترتیبی
- پیشوندهای فعلی
- شناسه فعل‌های ماضی و مضارع
- «ان» گذراساز
- فعل کمکی ماضی نقلی
- تکواژ تهی
جدول انواع تکواژ وابسته تصریفی
در جدول زیر، انواع تکواژ وابسته تصریفی را با مثالی برای هرکدام از آن‌ها آورده‌ایم.
| انواع تکواژ وابسته تصریفی | مثال |
| نشانه جمع | کتاب‌ها / درختان |
| ی نکره‌ساز | کتابی خریدم. |
| «تر» | بدتر |
| «ترین» | بدترین |
| «-ُم» و «-ُمین» | چهارم / چهارمین |
| پیشوندهای فعلی (بـ، می، همی، مَـ، نَـ) | بروم، می‌روم، همی‌روم، مرو، نرو |
| شناسه افعال (-َم، ی، -َد، یم، ید، -َند) | رفتم، رفتید، رفتند |
| «ان» گذراساز | پروراند، چرخاند |
| فعل کمکی ماضی نقلی (ام، ای، است، ایم، اید، اند) | گفته‌ام، خوانده‌اند، پرسیده‌ایم |
| تکواژ تهی (شناسه سوم شخص مفرد همه فعل‌های ماضی) | گفت (۲ تکواژ: گفت + تکواژ تهی) |
جدول فرق تکواژ وابسته اشتقاقی و تصریفی
در جدول زیر تفاوت‌های تکواژ وابسته تصریفی و اشتقاقی را با مثال آورده‌ایم تا این تفاوت این دو نوع تکواژ وابسته را بهتر درک کنید.
| تکواژ وابسته تصریفی | تکواژ وابسته اشتقاقی |
| عدم ایجاد تغییر اساسی در معنای واژه | ایجاد تغییر اساسی در معنای واژه |
| تبدیل «نمک» به «نمک‌ها» | تبدیل «نمک» به «نمکدان» |
| عدم تغییر نوع دستوری واژه | تغییر نوع دستوری واژه |
| «خوب‌ترین» مانند «خوب»، صفت است. | «مِهر» اسم و «مهربان» صفت است. |
| عدم ساخت کلمه جدید | ساخت کلمه جدید |
| تبدیل فعل «خوانید» به فعل «می‌خوانید» | ساخت کلمه جدید «شنونده» از بن مضارع «شنو» |
| تعداد محدود | تعداد نامحدود |
| محدود به همان چند مورد بیان‌شده | تعداد بیشتر در مقایسه با تصریفی‌ها |
| باقاعده (تأثیر یکسان روی واژه‌های مختلف) | بی‌قاعده |
| «تر» همه صفت‌ها را به صفت تفضیلی تبدیل می‌کند. | یک وند اشتقاقی می‌تواند هم صفت‌ساز و هم اسم‌ساز باشد. |
یادگیری تکواژ وابسته در ادبیات فارسی
تا اینجا یاد گرفتیم تکواژ وابسته چیست و انواع آن را شناختیم. تکواژها در جمله‌ها به کار می‌روند و به‌تنهایی و یا با اضافه شدن به تکواژهای دیگر به ایفای نقش‌های مختلف می‌پردازند. پس برای یادگیری درست تکواژها و انواع آن باید با جمله‌ها، انواع جمله‌ها، اجزای جمله‌ها، نقش‌های دستوری آن‌ها نیز آشنا باشیم. برای یادگیری این موارد، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را در فهرست زیر آورده‌ایم.
- فیلم آموزش مقدماتی زبان‌شناسی در فرادرس
- فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۱ پایه دهم در فرادرس
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۲ پایه یازدهم در فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس
همچنین برای یادگیری کل مباحث ادبیات دوره متوسطه می‌توانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.
تکواژ وابسته در ساختمان کلمه
تا اینجا یاد گرفتیم تکواژ وابسته چیست و چه انواعی دارد. در این بخش، تکواژهای وابسته را در ساختمان کلمه توضیح می‌دهیم. کلمه از نظر نوع ساختمان به چهار نوع ساده، مشتق، مرکب و مشتق مرکب تقسیم می‌شود. در این بخش، ابتدا انواع ساختمان کلمه را به‌طور خلاصه یاد می‌گیریم سپس تأثیر تکواژهای وابسته بر ساختمان کلمه‌های مختلف را با مثال بررسی می‌کنیم.
پیشنهاد می‌کنیم برای آشنایی با واژه‌های ساده، مرکب و وندی از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس استفاده کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
جدول انواع ساختمان کلمه
در جدول زیر، ساختار انواع کلمه‌های ساده، مشتق، مرکب و مشتق مرکب را آورده‌ایم و برای هرکدام از آن‌ها مثالی نیز قرار داده‌ایم.
| انواع کلمه از نظر ساختمان | توضیح | مثال |
| ساده | یک تکواژ آزاد | گیر |
| مشتق | یک تکواژ آزاد + یک تکواژ وابسته | گیرنده |
| مرکب | یک تکواژ آزاد + یک یا چند تکواژ آزاد دیگر | دلگیر |
| مشتق مرکب | دو یا چند تکواژ آزاد + یک یا چند تکواژ وابسته | گیرودار |
در مطلب زیر از مجله فرادرس، انواع ساختمان واژه را با مثال‌های زیاد و متنوع بررسی کرده‌ایم.
تأثیر تکواژ وابسته بر ساختمان کلمه
تکواژهای وابسته می‌توانند کلمه‌های ساده را به کلمه‌های مشتق و کلمه‌های مرکب را به کلمه‌های مشتق مرکب تبدیل کنند. پس می‌توانیم تکواژهای وابسته را مشتق‌ساز بدانیم. در جدول زیر، نمونه‌هایی از تغییرات ایجاد‌شده روی ساختمان واژه‌های دارای تکواژهای وابسته را بررسی کرده‌ایم.
| مثال | تجزیه | نوع ساختمان واژه |
| نویسنده | نویس (بن مضارع) + -َنده (پسوند) | مشتق |
| پروردگار | پرورد (بن ماضی) + گار (پسوند) | مشتق |
| آفریده | آفرید (بن ماضی) + ه (پسوند) | مشتق |
| بی‌رحمانه | بی (پیشوند) + رحم (اسم) + انه (پسوند) | مشتق |
| سرتاپا | سر (اسم) + تا (میانوند) + پا (اسم) | مشتق مرکب |
| گلستان | گل (اسم) + ستان (پسوند) | مشتق |
| غمگین | غم (اسم) + گین (پسوند) | مشتق |
| زمینه | زمین (اسم) + ه (پسوند) | مشتق |
تا اینجا یاد گرفتیم تکواژ وابسته چیست و انواع آن یعنی تکواژ وابسته اشتقاقی و تکواژ وابسته تصریفی را با مثال بررسی کردیم. سپس تأثیر تکواژهای وابسته بر ساختمان کلمه‌ها را توضیح دادیم. در بخش بعد به بررسی تفاوت تکواژ وابسته و آزاد می‌پردازیم.
تفاوت تکواژ آزاد و وابسته چیست؟
تکواژهای آزاد برخلاف تکواژهای وابسته، دارای معنا یا کاربرد مستقل از سایر تکواژها و واژه‌ها هستند. به همین دلیل به بعضی از آن‌ها، واژه یا تکواژ واژگانی نیز می‌گوییم. در واقع، این تکواژها می‌توانند مستقل از سایر واژه‌ها نیز به کار بروند. در این بخش با انواع تکواژ آزاد یعنی دو نوع قاموسی و دستوری، آشنا می‌شویم.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری نقش‌های مختلف تکواژهای آزاد، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
جدول تفاوت تکواژ آزاد و وابسته
در جدول زیر، ضمن بیان تفاوت‌ها، نمونه‌هایی از تکواژهای آزاد را با تکواژهای وابسته مقایسه کرده‌ایم تا تفاوت این دو تکواژ را بهتر درک کنید.
| تکواژ آزاد | تکواژ وابسته |
| کاربرد مستقل | عدم کاربرد مستقل |
| از تکواژ «گل» می‌توانیم به‌عنوان مفعول، نهاد، مضاف‌الیه و... استفاده کنیم. | از تکواژ «ار» نمی‌توانیم به‌تنهایی استفاده کنیم. |
| معنای مستقل (معنادار) | عدم معنای مستقل (معناساز) |
| تکواژ «اسب» به‌تنهایی دارای معنی کامل است. | تکواژ «ان» به‌تنهایی معنای کاملی ندارد اما در واژه «دوستان» معنای جمع می‌دهد. |
تکواژ آزاد قاموسی
تکواژهای آزاد قاموسی، دارای معنا و کاربرد مستقل از سایر تکواژها هستند. یعنی به‌تنهایی در جمله‌ها به کار می‌روند و نقش‌های دستوری مختلفی چون نقش مفعول، نقش نهاد، نقش فاعل، نقش قید و... را می‌پذیرند. یکی از نشانه‌های ظاهری این نوع تکواژ این است که بین آن و تکواژهای دیگر، فاصله یا نیم‌فاصله قرار می‌گیرد و به آن‌ها نمی‌چسبد.
جدول انواع تکواژ آزاد قاموسی
در جدول زیر، انواع کلمه‌هایی که همیشه تکواژ آزاد قاموسی محسوب می‌شوند را با مثال آورده‌ایم.
| انواع تکواژ آزاد قاموسی | مثال |
| انواع اسم‌ها | کتاب، مریم، ایران، خدا، آسیا |
| صفت‌ها | خوب، بد، سبز، گرم |
| بن‌های ماضی | رفت، ماند، خورد، پوشید |
| بن‌های مضارع | رو، مان، خور، پوش |
| مصدرها | گفتن، رفتن، خواندن، ماندن |
| قیدها | فردا، هرگز |
| اسامی اشاره | این، آن |
تکواژ آزاد دستوری
تکواژهای آزاد دستوری دارای معنای مستقل نیستند اما استقلال دستوری دارند. یعنی به‌عنوان یک ساخت دستوری خاص در زبان فارسی به کار می‌روند. در واقع، این نوع تکواژهای آزاد، دارای کاربرد مستقل از سایر واژه‌ها و تکواژها هستند. این تکواژها نیز، با فاصله یا نیم‌فاصله در کنار واژه‌های دیگر قرار می‌گیرند. در همین بخش، انواع این تکواژ آزاد را با مثال آورده‌ایم.
جدول انواع تکواژ آزاد دستوری
در جدول زیر، انواع تکواژ آزاد دستوری را با مثال آورده‌ایم تا بهتر درک کنید که تفاوت تکواژ آزاد دستوری و قاموسی چیست و بتوانید آن‌ها را از هم تشخیص دهید.
| انواع تکواژ آزاد دستوری | مثال |
| حروف اضافه متممساز | از، به، با، در |
| حروف ربط همپایهساز | و، ولی، یا، اما |
| حروف ربط وابستهساز | تا، اگر، که |
| حروف ندا | یا، ای، اَیا، ا |
| ضمایر جدا | او، ما، کدام، خود، تو |
| «را» نشانه مفعولی | تکالیفم را نوشتم. |
| نقش نمای کسره در ترکیب‌های اضافی و ترکیب‌های وصفی | کتابِ من / کتابِ سبز |
| «به» قیدساز | بهراحتی، به‌سرعت |
نمونه سؤال تکواژ وابسته
حالا که یاد گرفتیم تکواژ وابسته چیست و انواع آن را بررسی کردیم، می‌توانید با انجام تمرین زیر، میزان یادگیری خود را بسنجید. برای انجام این تمرین، کافی است روی گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال کلیک کنید. سپس گزینه «مشاهده جواب» را بزنید تا پاسخ درست را مشاهده کنید. برای هر پاسخ درست، یک امتیاز دریافت می‌کنید. در پایان تمرین یعنی پس از جواب دادن به همه سؤال‌ها، می‌توانید امتیاز نهایی خود را با کلیک روی گزینه «دریافت جواب آزمون» مشاهده کنید. نزدیک‌تر بودن این امتیاز به عدد ده، نشانه یادگیری بهتر شما است.
۱. تکواژ وابسته چه نوع تکواژی است؟
تکواژهایی که فقط با اضافه شدن به فعل‌ها معنادار می‌شوند.
تکواژی که اسم‌ها را به صفت تبدیل می‌کند، تکواژ وابسته صفت‌ساز است.
تکواژهای معناساز که به‌تنهایی کاربرد ندارند، تکواژ وابسته هستند.
تکواژهای فاقد کاربرد و فاقد معنا در زبان فارسی را تکواژ وابسته می‌نامیم.
۲. در کدام گزینه تکواژ وابسته وجود دارد؟
من به سفر رفته‌ام.
دنیا پر از آدم‌های خوب و بد است.
خوردم.
همه گزینهها
تکواژهای وابسته موجود در گزینه‌های این سؤال را در فهرست زیر آورده‌ایم.
- گزینه اول: فعل کمکی «ام» در فعل ماضی نقلی «رفته‌ام»
- گزینه دوم: «ها» در اسم جمع «آدم‌ها» / شناسه تهی در فعل «است»
- گزینه سوم: شناسه «-َم» در فعل «خوردم»
۳. کدام گزینه نادرست است؟
نشانه‌های جمع فارسی، از تکواژهای وابسته هستند.
تکواژ وابسته به‌تنهایی دارای معنا و کاربرد نیست.
فقط تکواژهایی که تغییری اساسی در معنا و نوع دستوری واژه ایجاد می‌کنند، تکواژ وابسته هستند.
تکواژ وابسته همیشه همراه با واژه یا تکواژ دیگری به کار می‌رود.
۴. در کدام گزینه بیشتر از سایر گزینهها، تکواژ وابسته وجود دارد؟
انسان‌هایی شاد را می‌شناسم.
برای ساختن ایران باید دانا باشیم.
فقط رو به جلو حرکت کرده‌ام.
از اینجا مرو.
تکواژهای وابسته گزینه‌های این سؤال را در فهرست زیر آورده‌ایم.
- گزینه اول: «ها» و «ی» نکره در گروه اسمی «انسان‌هایی» / «می» و شناسه «َم» در فعل «می‌شناسم»
- گزینه دوم: شناسه «یم» در فعل «باشیم»
- گزینه سوم: فعل کمکی «ام» در فعل ماضی نقلی «کرده‌ام»
- گزینه چهارم: «مـ» در فعل «مرو»
۵. تکواژ وابسته دارای چه انواعی است؟
تصریفی و نحوی
تصریفی و اشتقاقی
آزاد و قاموسی
دستوری و قاموسی
۶. در کدام گزینه تکواژ وابسته تصریفی وجود ندارد؟
بدون وجود کودکان
مهارت‌های زندگی
آموزش نقش دستوری فارسی
روزنامه‌ها را خوانده‌ام.
تکواژهای وابسته تصریفی گزینه‌های این سؤال را در فهرست زیر آورده‌ایم.
- گزینه اول: «ان» در «کودکان»
- گزینه دوم: «ها» در «مهارت‌ها»
- گزینه چهارم: «ها» در «روزنامه‌ها» و فعل کمکی «ام» در فعل «خوانده‌ام»
۷. در کدام گزینه بیش از سایر گزینهها تکواژ وابسته اشتقاقی وجود دارد؟
مرگ‌ومیرهای اخیر، مردم را نگران می‌کند.
دونده‌های المپیک سریع هستند.
دلگیرترین لحظه‌ها نیز می‌گذرند.
همکار من زن مهربان و زیبایی است.
تکواژهای وابسته اشتقاقی گزینه‌های این سؤال را در فهرست زیر آورده‌ايم.
- گزینه اول: «و» در «مرگ‌ومیر» و «ان» در «نگران»
- گزینه دوم: «-َنده» در «دونده»
- گزینه سوم: بدون تکواژ اشتقاقی
- گزینه چهارم: «هم» در «همکار» / «ان» در «مهربان» / «ا» در «زیبا»
۸. در کدام‌یک از گزینه‌های زیر، یک واژه هم تکواژ وابسته اشتقاقی و هم تکواژ وابسته تصریفی پذیرفته است؟
آثار هنری موزه را دیدیم.
شاعران کهن فارسی، در قالب‌های شعری مشخصی شعر می‌سرودند.
بعضی از هنرمندان ایرانی در دنیا سرشناس هستند.
کودک، بهترین زمان را در کنار پدر و مادرش سپری می‌کند.
تکواژهای وابسته واژه «هنرمندان» در گزینه سوم این سؤال را در فهرست زیر آورده‌ایم.
- تکواژ وابسته تصریفی: «ان»
- تکواژ وابسته اشتقاقی: «مند»
۹. تفاوت تکواژهای آزاد و وابسته چیست؟
تکواژهای وابسته دارای معنای مستقل و تکواژهای آزاد دارای کاربرد مستقل هستند.
تکواژهای آزاد دارای معنای مستقل و تکواژهای وابسته دارای کاربرد مستقل هستند.
تکواژهای وابسته، اشتقاقی و تکواژهای آزاد، تصریفی هستند.
تکواژهای آزاد یا دارای کاربرد مستقل یا دارای معنا و کاربرد مستقل هستند. تکواژهای وابسته دارای هیچ‌کدام از این موارد نیستند.
۱۰. کدام گزینه درباره واژه‌های «در» و «بی‌خبر» در بیت زیر درست است؟
ما در پیاله، عکس رخ یار دیده‌ایم
ای بی‌خبر زِ لذت شرب مدام ما
(حافظ)
«در» تکواژ وابسته تصریفی و «بی‌خبر» صفت است.
«در» حرف اضافه و تکواژ آزاد قاموسی است. «بی‌خبر» صفتی با ساختمان مشتق است.
«در» تکواژ آزاد دستوری است و «بی‌خبر» از ترکیب تکواژ وابسته اشتقاقی و اسم ساخته شده است.
«در» تکواژ آزاد قاموسی یا همان تکواژ واژگانی است. «بی» در «بی‌خبر» تکواژ وابسته تصریفی است.
جدول خلاصه نکات تکواژ وابسته در ادبیات
در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم تکواژ وابسته چیست و انواع آن یعنی تکواژ وابسته تصریفی و اشتقاقی را نیز توضیح دادیم و انواع آن‌ها را با مثال بررسی کردیم. همچنین تفاوت تکواژ وابسته تصریفی و تکواژ وابسته اشتقاقی را با مثال توضیح دادیم. در ادامه، به بررسی تفاوت تکواژ وابسته و تکواژ آزاد پرداختیم. علاوه بر این موارد، تأثیر تکواژهای وابسته بر ساختمان کلمه را نیز بررسی کردیم. خلاصه‌ای از مهم‌ترین نکات بیان‌شده در این مطلب را در جدول زیر آورده‌ایم. پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری کامل این مبحث، کل مطلب را مطالعه کنید.
| ۱. تکواژ وابسته | تکواژ بدون کاربرد و معنای مستقل |
| ۲. انواع تکواژ وابسته | تکواژ وابسته تصریفی (صرف واژه به شکل جدید) |
| تکواژ وابسته اشتقاقی (ایجاد تغییر اساسی در واژه یا ساخت واژه جدید) | |
| ۳. فرق تکواژ وابسته اشتقاقی و تصریفی | ایجاد تغییر اساسی در معنی واژه: اشقاقی |
| تغییر طبقه دستوری کلمه: اشتقاقی | |
| ساخت واژه جدید: اشتقاقی | |
| تعداد: تصریفی کمتر و اشتقاقی بیشتر است. | |
| تصریفی، باقاعده و اشتقاقی، بی‌قاعده است. | |
| ۴. تأثیر تکواژ وابسته بر ساختمان کلمه | ساخت واژه‌های مشتق و مشتق مرکب |
| ۵. فرق تکواژ آزاد و وابسته | تکواژ آزاد: کاربرد مستقل یا معنای مستقل (یا هر دو) / تکواژ وابسته: عدم کاربرد یا معنای مستقل |
| ۶. انواع تکواژ آزاد | تکواژ آزاد قاموسی: مانند واژه، دارای معنا و کاربرد مستقل است. |
| تکواژ آزاد دستوری: فاقد معنای مستقل اما دارای کاربرد مستقل |
