تورم اقتصادی چیست؟ — علت، انواع و پیامدها به زبان ساده

تورم یکی از مباحث مهم در اقتصاد کلان است که فارغ از دلایل بوجود آورنده آن، می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر سطح زندگی تمامی افراد در یک اقتصاد داشته باشد. در این نوشتار، به تعریف تورم به عنوان یک پدیده اقتصادی-اجتماعی می‌پردازیم و انواع و پیامد‌های آن را بررسی می‌کنیم.

 تورم چیست ؟

«تورم» (Inflation) در واقع کاهش قدرت خرید واحد پولی معین در طی زمان است. افزایش سطح کلی قیمت‌ها که عموماً به صورت درصدی بیان می‌شود، به معنی این است با واحد پولی یکسان می‌توان میزان کمتری خرید کرد. از آن‌جایی‌که، تورم به معنی تغییر سطح قیمت‌هاست، در اقتصاد تهاتری، تورم تعریف نمی‌شود. معنی رایج تورم به افزایش سطح قیمت‌ها اشاره می‌کند حال‌آن‌که، در اقتصاد امکان رخ دادن تورم منفی نیز وجود دارد. تورم منفی به افزایش قدرت خرید و کاهش سطح قیمت‌ها اشاره می‌کند.

فیلم آموزش مقدماتی اقتصاد کلان Macroeconomics در فرادرس

کلیک کنید

یکی از بارزترین مثال‌های Inflation را می‌توان در قیمت شیر در ایالات متحده آمریکا مشاهده کرد. برای مثال، در سال ۱۹۱۳ میلادی، در این کشور، هزینه یک گالن شیر معادل ۳۶ سنت بوده است. ۱۰۰ سال بعد در سال ۲۰۱۳ میلادی هزینه یک گالن شیر برابر ۳ دلار و ۵۳ سنت یا به عبارتی ۳۵۳ سنت بوده که نشان‌دهنده ۱۰ برابر شدن قیمت است.

این افزایش قیمت شیر به علت نایاب شدن آن یا گران‌تر شدن فرایند تهیه آن نیست. در حقیقت خلاف این ماجرا اتفاق افتاده است. این قیمت نشان‌دهنده کاهش تدریجی در ارزش پول به عنوان پیامد تورم به شمار می‌رود. درواقع، با وجود تورم، باید در محاسبات انجام شده جهت سرمایه‌گذاری به ارزش زمانی پول، توجه شود.

نقاط مثبت و منفی تورم چیست؟

تورم تبعات منفی زیادی برای اقتصادها دارد. زمانی که دستمزد نیروی کار با نرخ تورم قیمت‌های خرده‌فروشی همخوانی نداشته باشد، قدرت خرید دستمزد‌ها و به تبع آن قدرت خرید نیروی‌کار، کاهش پیدا می‌کند. این چالشی قابل توجه برای خانواده‌هایی با درآمد پایین به شمار می‌رود زیرا برای آن‌ها هر افزایش قیمتی می‌تواند پیامد‌های دامن‌گیری به همراه داشته باشد. به علاوه، در ادامه افزایش قیمت کالاها، تقاضای نیروی‌کار برای افزایش دستمزد، منجر به افزایش هزینه نیروی‌کار می‌شود که به کاهش یافتن سود کسب شده توسط بنگاه‌های اقتصادی-کسب‌و‌کار‌ها- می‌انجامد. تمام این اثرات ناشی از تورم می‌توانند نااطمینانی در اقتصاد بوجود بیاورند که منجر به کاهش سرمایه‌گذاری کارآفرینان می‌شود.

بااین‌حال، تورم همیشه هم نامطلوب به شمار نمی‌رود. در واقع، در یک اقتصاد تقریباً سالم، به درجه ثابتی از تورم نیاز است. با اینکه اقتصاددانان باور دارند که تورم بالا یک خطر غیرقابل چشم‌پوشی است، تورم پایین نیز می‌تواند مضر باشد. همان‌طور که تورم بالا می‌تواند منجر به بالا رفتن دائمی نرخ بهره ‌شود. این نرخ بهره‌ها می‌توانند توانایی بانک مرکزی را در افزایش قدرت اقتصاد در دوران سخت محدود کنند و این منجر به رکود‌های طولانی و عمیق می‌شود.

انواع تورم چه هستند؟

اقتصاددانان برای مطالعه و یافتن راه‌حل بهتر برای تورم‌های ایجاد شده، آن‌ها را بر حسب علل بوجود آورنده به چند دسته تقسیم‌بندی می‌کنند.

فیلم آموزش اقتصاد کلان پیشرفته – مباحث منتخب در فرادرس

کلیک کنید

• تورم ناشی از فشار تقاضا
• تورم ناشی از فشار هزینه
• تورم ساختاری

تورم ناشی از فشار تقاضا

«تورم ناشی از فشار تقاضا» (Demand-Pull inflation) با افزایش عرضه پول بوجود می‌آید و به عنوان محرکه‌ای برای افزایش تقاضای کالا و خدمات در اقتصاد عمل می‌کند. در این حالت، سرعت افزایش تقاضا برای کالاها و خدمات بیشتر از میزان ظرفیت تولیدی اقتصاد است. بنابراین، مازاد تقاضا موجب افزایش سطح قیمت‌ها و تورم می‌شود. در این زمان چون پول بیشتری در دسترس افراد است، آن‌ها بیشتر خرج می‌کنند و فاصله‌ای بین تقاضا و عرضه ایجاد می‌شود که پیامد تقاضای بیشتر و عرضه با انعطاف کمتر به شمار می‌رود.

تورم ناشی از فشار هزینه

زمانی که سطح کلی قیمت‌ها به علت افزایش هزینه دستمزد و مواد اولیه افزایش یابد، «تورم ناشی از فشار هزینه» (Cost-Push inflation) رخ می‌دهد. هزینه بالای تولید می‌تواند منجر به کاهش عرضه کل در اقتصاد شود. از آن‌جاییکه، تغییری در تقاضا بوجود نیامده است، افزایش قیمت در محصولات به مصرف‌کنندگان منتقل می‌شود و تورم ناشی از فشار هزینه بوجود می‌آید.

تورم ساختاری

«تورم ساختاری» (Built-In inflation) ناشی از «انتظارات تطبیقی» (Adaptive Expectations) است. یعنی افراد انتظار دارند که نرخ تورم فعلی در آینده نیز ادامه داشته باشد. زمانی که قیمت کالاها و خدمات افزایش پیدا می‌کند، نیروی کار و سایر افراد این انتظار را دارند که این افزایش قیمت با نرخ یکسانی در آینده ادامه داشته باشد. در نتیجه، افراد تقاضای دستمزد و هزینه بیشتری می‌کنند تا بتوانند استاندارد سطح زندگی خود را حفظ کنند. این افزایش دستمزد باعث افزایش هزینه کالاها و خدمات خواهد شد، این افزایش دستمزد و قیمت تا زمانی که یکی از این عوامل دیگری را تحریک کند، ادامه پیدا می‌کنند.

انواع تورم بر حسب سرعت پیشروی چه هستند؟

تورم را بر حسب سرعت آن نیز به دسته‌ها متفاوتی تقسیم می‌کنند. علاوه بر دسته‌بندی‌ زیر، طبقه‌بندی بخصوصی از تورم در دارایی‌ها و دستمز‌د‌ها نیز وجود دارد.

• تورم خزنده
• تورم رونده
• تورم سواره
• ابرتورم

تورم خزنده

«تورم خزنده» (Creeping Inflation) یا Inflation خفیف زمانی بوجود می‌آید که افزایش قیمت سالانه به اندازه ۳ درصد یا کمتر از آن باشد. طبق گزارش بانک مرکزی آمریکا، افزایش دو درصدی یا کمتر سطح قیمت‌ها به نفع رشد اقتصادی است. اینگونه مصرف‌کنندگان فکر می‌کنند که قیمت‌ها در آینده افزایش خواهند یافت، در نتیجه، آن‌ها تقاضای خود را بیشتر خواهند کرد.

در واقع، مصرف‌کنندگان در این زمان به خریداری کالاها می پردازند تا در آینده با قیمت‌های بالاتر مواجه نشوند. به این‌صورت، Inflation خزنده موجب رونق اقتصادی خواهد شد. به همین دلیل-به عنوان مثال- بانک مرکزی ایالات متحده آمریکا نرخ تورم سالیانه هدف خود را ۲ درصد قرار می‌دهد.

تورم رونده

«تورم رونده» (Walking Inflation) قوی‌تر یا مخرب‌تر است و سالیانه اعدادی بین ۳ تا ۱۰ درصد را اختیار می‌کند. این Inflation برای کشور‌ها مضر به شمار می‌رود زیرا آن را تحت فشار رشد اقتصادی می‌گذارد. در این زمان، مردم به خرید بیش‌از حد مایحتاج مورد نیاز می‌پردازند تا مجبور نشوند برای خرید آن‌ها در آینده پول بیشتری پرداخت کنند. این افزایش خرید حتی تقاضا را بیش از پیش افزایش می‌دهد و عرضه‌کنندگان قادر به تامین مازاد تقاضا نخواهند بود. همچنین، دستمزد‌ها نیز کافی نخواهند بود. در نتیجه، بخش زیادی از مردم دسترسی خود را به کالاها و خدمات ضروری به علت هزینه بالای آن‌ها از دست می‌دهند.

تورم سواره

تورم سواره (Galloping Inflation) زمانی رخ می‌دهد که نرخ Inflation ده درصد یا بیشتر باشد. در این‌زمان، اقتصاد، ضعیف می‌شود و ارزش پول تا حدی کاهش پیدا می‌کند که نیروی کار و کسب‌و کارها در تامین نیاز‌های خود به مشکل برمی‌خورند. با وجود تورم سواره، سرمایه‌گذاران از سرمایه‌گذاری در کشور خودداری و سرمایه‌های خود را-که به شدت هم به آن‌ها نیاز است-خارج می‌کنند. اقتصاد بی‌ثبات می‌شود و مسئولان حکومتی اعتبار خود را از دست می‌دهند. بهتر است که از وقوع تورم Inflation سواره به هر قیمتی جلوگیری شود.

ابرتورم

«ابر تورم» (Hyperinflation) افزایش قیمت سریع، گسترده و خارج از کنترل در اقتصاد به شمار می‌رود. در حالی‌که Inflation به افزایش قیمت در اقتصاد اشاره می‌کند، ابر تورم بیانگر افزایش سریع تورم و در حد بیش از ۵۰ درصد در ماه است.

بهترین مثال برای ابر تورم آلمان در دهه ۱۹۲۰ میلادی است. بعد از جنگ جهانی اول، سایر کشورها در پی جبران غرامت جنگی بودند و آلمان‌ها را از پرداخت این غرامت‌ها در واحد پولی خود منع کردند. در جهت حل این مشکل، دولت آلمان پول بیشتری چاپ کرد تا موفق به خریداری ارز خارجی شود. این سیاست پولی خیلی سریع ارزش مارک آلمان را کاهش داد و Hyperinflation را بوجود آورد.

با اینکه Hyperinflation پدیده نادری در اقتصاد‌های توسعه یافته به شمار می‌رود اما در طی تاریخ در کشور‌هایی مانند چین، آلمان، روسیه، مجارستان و آرژانتین رخ داده است. احتمال وقوع Hyperinflation در زمان جنگ و آشفتگی اقتصادی در بخش تولید‌کننده اقتصاد همزمان با چاپ زیاد پول توسط بانک مرکزی بالاست.

متداول‌ ترین شاخص‌های سنجش تورم چه هستند؟

از متداول‌ترین شاخص‌های بکارگرفته شده برای اندازه‌گیری Inflation می‌توان به «شاخص قیمت مصرف‌کننده» (Consumer Price Index | CPI)، «شاخص قیمت عمده‌فروشی» (Wholesale Price Index | WPI) و «شاخص قیمت تولیدکننده» (Producer Price Index | PPI) اشاره کرد.

فیلم آموزش اقتصاد سنجی – جامع و با مفاهیم کلیدی در فرادرس

کلیک کنید

شاخص قیمت مصرف‌کننده چیست؟

شاخص قیمت مصرف‌کننده معیاری برای سنجش میانگین وزنی قیمت کالاها و خدمات در سبد مصرفی مصرف‌کننده است. از این کالاها و خدمات می‌توان به هزینه حمل‌ونقل، مواد خوراکی و خدمات درمانی اشاره کرد. این شاخص با در نظر گرفتن تغییرات قیمت در هر مورد معین قرار گرفته در این سبد و میانگین‌گیری از آن‌ها محاسبه می‌شود. از تغییرات مشاهده شده در CPI برای تخمین تغییرات قیمتی مرتبط با هزینه معاش (سطح زندگی) بهره گرفته می‌شود. CPI یکی از متداول ترین شاخص‌ها برای شناسایی دوره‌های تورم است.

شاخص قیمت عمده فروشی چیست؟

شاخصی است که تغییرات بوجود آمده در قیمت کالاها را پیش ‌از ورود به مرحله خرده‌فروشی می‌سنجد. این شاخص به کالاهای به فروش رسیده در مقیاس کلان، اشاره می‌کند. این کالاها بجای معامله بین مشتریان نهایی، بین کسب‌و‌کارها بفروش می‌رسند. WPI نیز نشان‌دهنده میانگین تغییرات قیمتی کالاهاست و آن‌را به عنوان شاخصی از Inflation کلی در اقتصاد در نظر می‌گیرند. در سال ۱۹۷۸ میلادی، ایالات متحده آمریکا تصمیم گرفت که به جای WPI از شاخص PPI استفاده کند زیرا در آن به صورت جزئي‌تری به تغییرات قیمت توجه می‌شد.

شاخص قیمت تولیدکننده چیست؟

این شاخص، در واقع به گروهی از شاخص‌ها اشاره می‌کند که میانگین متحرک در قیمت فروش را محاسبه و ارائه می‌کنند. PPI هزینه‌ها را از دید صنایع تولیدکننده محصولات بررسی می‌کند. سازمان محاسبه‌کننده شاخص قیمت تولید‌کننده داده‌های PPI را به ۳ دسته صنعت، کالا و «تقاضای نهایی بر پایه کالا و تقاضای واسطه‌ای بر پایه کالا» (Commodity-Based Final Demand-Intermediate Demand)  یا (FD-ID) تقسیم می‌کند. همچنین، PPI به عنوان ابزاری برای تنظیم قیمت در توافق‌نامه‌های بلندمدت قیمت‌گذاری بکار می‌‌رود.

تورم برای چه کسانی مفید است؟

Inflation برای کسانی مفید است که واحد پولی خود را به دارایی تبدیل کرده‌اند. برای مثال کسانی که به خریداری املاک و.... پرداخته‌اند کمترین میزان آسیب را از افزایش قیمت‌ها متحمل می‌شوند. افرادی که پول خود را به صورت نقد نگهداری می‌کنند و نقدینگی اموال آن‌ها بالاست بیشترین ضرر را از تورم و افزایش قیمت‌ها می‌بینند زیرا ارزش منابع مالی آن‌ها کاهش می‌یابد.

فیلم آموزش مبانی مدیریت سرمایه گذاری در فرادرس

کلیک کنید