بیماری واگیر — انواع، دلایل ابتلا، علائم و درمان

سلامتی، بزرگ‌ترین موهبت الهی است، اما بیشتر افراد، از درک آن غافلند، تا زمانی که بیماری به سراغ آن‌ها بیاید. گروه‌بندی‌های مختلفی برای توصیف انواع بیماری‌ها وجود دارد، اما در یک نگاه کلی، می‌توان آن‌ها را در دو گروه بزرگ انواع بیماری واگیر و غیر واگیر، طبقه‌بندی کرد. در این نوشتار، به معرفی بیماری‌های واگیر و همچنین انواع، منشا و علائم آن‌ها می‌پردازیم، فهرستی از شایع‌ترین بیماری‌های واگیر را ارائه می‌کنیم. مرور راه‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های واگیردار، بخش پایانی این نوشته را تشکیل می‌دهند.

بیماری واگیر چیست؟

بیماری‌های عفونی یا واگیر،‌ اختلالات ناشی از موجوداتی مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها یا انگل‌ها هستند. موجودات زیادی در بدن ما و روی آن زندگی می‌کنند. آنها به طور معمول بی ضرر یا حتی مفید هستند. اما در برخی شرایط، ممکن است برخی از آن‌ها، باعث بیماری شوند.

فیلم آموزش علوم تجربی پایه ششم (رایگان) در فرادرس

کلیک کنید

برخی از بیماری‌های عفونی، می‌توانند از فردی به فرد دیگر منتقل شوند. برخی از آنها توسط حشرات یا حیوانات دیگر منتقل می‌شوند. و ممکن است با مصرف غذا یا آب آلوده یا قرار گرفتن در معرض ارگانیسم‌های موجود در محیط اطراف، به دیگران،‌ سرایت کنند.

علائم و نشانه‌های هر گروه از بیماری‌ها، بسته به ارگانیسم ایجاد کننده عفونت، متفاوت است، اما اغلب، شامل تب و خستگی می‌شوند. عفونت‌های خفیف، ممکن است به استراحت و درمان‌های خانگی پاسخ دهند، در حالی که برای درمان عفونت‌های تهدید کننده زندگی، ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان، وجود داشته باشد.

با واکسن، می‌توان از بسیاری از بیماری‌های عفونی، مانند سرخک و آبله مرغان جلوگیری کرد. شستشوی مکرر و کامل دست نیز، در محافظت در برابر بیشتر بیماری‌های عفونی کمک می‌کند.

علائم بیماری واگیر چیست؟

هر بیماری عفونی، نشانه‌های خاص خود را دارد. با این وجود،‌ علائم عمومی مشترک در تعدادی از بیماری‌های عفونی عبارتند از:

• تب
• اسهال
• خستگی
• دردهای عضلانی
• سرفه کردن

چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت وجود هریک از شرایط زیر، باید فورا به پزشک،‌ مراجعه کرد.

• آسیب بدنی توسط حیوانات یا حشرات (شامل گزش، انواع خراشیدگی‌ها، بریدگی‌ها و پارگی‌ها)
• وجود مشکلات تنفسی
• تداوم سرفه،‌ بیش از یک هفته
• سردرد شدید همراه با تب
• بثورات یا تورم پوستی
• تب غیر قابل توضیح یا طولانی مدت
• مشکلات بینایی ناگهانی

علت بیماری واگیر چیست؟

بیماری‌های عفونی ممکن است ناشی از موارد زیر باشند:

• باکتری‌ها: این ارگانیسم‌های تک‌سلولی مسئول بیماری‌هایی مانند گلودرد باکتریایی، عفونت‌های دستگاه ادراری و بیماری تنفسی سِل هستند.
• ویروس‌ها: ویروس‌ها که بسیار کوچکتر از باکتری‌ها هستند، باعث ایجاد طیف گسترده‌ای از انواع بیماری‌ها می‌شوند که از یک آنفولانزای ویروسی ساده تا بیماری نقص ایمنی ایدز را در برمی‌گیرد.
• قارچ‌ها. بسیاری از بیماری‌های پوستی، مانند «کرم حلقوی» (Ringworm) و «پای ورزشکار» (Athlete's Foot) توسط قارچ‌ها ایجاد می‌شوند. انواع دیگر قارچ‌ها می‌توانند ریه‌ها یا سیستم عصبی را آلوده کنند.
• انگل‌ها. مالاریا در اثر انگل ریزی ایجاد می‌شود که توسط گزش پشه، به انسان منتقل می‌شود. انگل‌های دیگر، ممکن است از مدفوع حیوانات، به انسان منتقل شوند.

راه های انتقال بیماری واگیر چه هستند؟

این گروه از بیماری‌ها، همانطور که از نام آن‌ها پیداست، می‌توانند از شخصی به شخص دیگر، سرایت کنند. راه‌های انتقال این عوامل بیماری‌زا، در دو گروه عمده، طبقه‌بندی می‌شود که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

فیلم آموزش اپیدمیولوژی و عفونت های بیمارستانی در فرادرس

کلیک کنید

تماس مستقیم

یک راه آسان، برای ابتلا به بیشتر بیماری‌های عفونی، تماس با فرد یا حیوان مبتلا به عفونت است. بیماری‌های عفونی از طریق انواع تماس‌های مستقیم، به افراد سالم، منتقل می‌شوند، که عبارتند از:

شخص به شخص

بیماری‌های عفونی، معمولاً از طریق انتقال مستقیم باکتری‌ها، ویروس‌ها یا سایر میکروب‌ها از فردی به شخص دیگر گسترش می‌یابند. این مورد، ممکن است هنگامی اتفاق بیفتد که فرد ناقل باکتری یا ویروس، شخصی را که آلوده نشده است، لمس کند یا در نزدیکی او سرفه یا عطسه کند.

این میکروب‌ها، همچنین می‌توانند از طریق تبادل مایعات بدن، در اثر تماس جنسی گسترش یابند. کسی که میکروب را منتقل می‌کند، ممکن است هیچ علائمی از بیماری نداشته باشد، اما به سادگی، یک ناقل باشد.

حیوان به شخص

گزش یا خراشیده شدن توسط یک حیوان آلوده - حتی حیوان خانگی - می‌تواند شخص را بیمار کند و در شرایط شدید، ممکن است کشنده باشد. دست زدن به زباله‌های حیوانات نیز می‌تواند خطرناک باشد. به عنوان مثال، دست زدن به جعبه بستر یک گربه خانگی، ممکن است منجر به ایجاد عفونت توکسوپلاسموز در فرد شود.

مادر به فرزند متولد نشده

یک زن باردار، ممکن است میکروب‌هایی را که باعث بیماری‌های عفونی می‌شوند، به جنین خود، منتقل کند. برخی از میکروب‌ها می‌توانند از جفت عبور کنند یا از طریق شیر مادر، به فرزند منتقل شوند. میکروب‌های موجود در واژن، همچنین می‌توانند در هنگام تولد، به نوزاد منتقل شوند.

تماس غیرمستقیم

ارگانیسم‌های ایجاد کننده بیماری، می‌توانند از طریق تماس غیرمستقیم نیز به افراد سالم،‌ منتقل شوند. در ادامه،‌ برخی از این راه‌های انتقال بیماری واگیر را مرور می‌کنیم.

وسایل مشترک

بسیاری از میکروب‌ها می‌توانند روی یک جسم بی‌جان، مانند میز، رومیزی، دستگیره درب یا دسته شیر آب، زنده بمانند. به عنوان مثال، اگر شخصی مبتلا به آنفولانزا یا سرماخوردگی، وارد محل کار خود شود، افرادی که پس از او، دستگیره درب را لمس می‌کنند، به راحتی، میکروب‌هایی را که او در آنجا گذاشته است، تحویل خواهند گرفت! در این صورت، اگر این افراد، قبل از شستن دست‌ها، چشم، دهان یا بینی خود را لمس کنند، احتمالا به عامل بیماری‌زا آلوده خواهند شد.

نیش حشرات

برخی میکروب‌ها، برای انتقال از میزبانی به میزبان دیگر، به حشرات حامل، مانند پشه‌ها، کک، شپش یا کنه، متکی هستند. این حامل‌ها مانند یک «وکتور» (Vector) عمل می‌کنند که عامل بیماری‌زا را از نقطه‌ای به نقطه دیگر،‌ جابه‌جا می‌کند. به عنوان مثال، پشه‌ها می‌توانند انگل مالاریا یا ویروس نیل غربی را کیلومترها با خود حمل کنند. کنه‌های گوزن نیز، می‌توانند باکتری عامل «بیماری لایم» (Lyme disease) را حمل کنند.

آلودگی غذایی

میکروب‌های ایجاد کننده بیماری می‌توانند از طریق آب و غذای آلوده نیز، به افراد سالم، منتقل شوند. این مکانیسم انتقال، بستری را فراهم می‌کند که میکروب‌ها از طریق تنها یک منبع، به بسیاری از افراد منتقل شوند. به عنوان مثال باکتری اشریشیا کلی (E. coli) که سویه‌های غیربیماری‌زای آن،‌ در دستگاه گوارش، یافت می‌شوند، در داخل یا بر روی برخی از غذاها، مانند همبرگر نپخته یا آب میوه غیر پاستوریزه، یافت می‌شود.

یکی از پرخطرترین مکان‌ها از نظر سرایت بیماری‌های واگیر، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی هستند، که به دلیل حضور اقشار گسترده مردم، که بیشتر آن‌ها را بیماران تشکیل می‌دهند،‌ حفظ تمام تدابیر بهداشتی،‌ به سختی، امکان‌پذیر است و گاهی،‌ حضور در بیمارستان،‌ خود، انواعی از بیماری‌های عفونی را در پی دارد که با عنوان «عفونت‌های بیمارستانی» شناخته می‌شوند. 

فاکتورهای خطر ابتلا به بیماری واگیر چیست؟

هرچند هرکسی ممکن است به یک بیماری واگیر مبتلا شود، اما با این حال، ضعف در سیستم ایمنی،‌ شانس ابتلا به این قبیل بیماری‌ها را افزایش می‌دهد. عوامل زیر، برخی از دلایل تضعیف سیستم ایمنی به شمار می‌روند:

• مصرف استروئیدها یا داروهای دیگری که سیستم ایمنی بدن را سرکوب می‌کنند. داروهایی که پس از پیوند عضو، برای سرکوب سیستم ایمنی، تجویز می‌شوند،‌ در این گروه، جای می‌گیرند.
• ابتلا به ویروس HIV و بیماری‌های نقص سیستم ایمنی، مانند ایدز.
• ابتلا به انواع خاصی از سرطان یا سایر اختلالاتی که بر سیستم ایمنی بدن، تأثیر می‌گذارند.

علاوه بر موارد بالا، وضعیت‌های بالینی دیگری نیز، ممکن است فرد را مستعد ابتلا به عفونت کند، وجود تجهیزات پزشکی، در بدن (مثل انواع ایمپلنت‌ها،‌ پلاتین و غیره)، تغذیه نامناسب و کهولت سن، مواردی از این دست، ‌به شمار می‌روند.

عوارض بیماری واگیر چیست؟

بیشتر بیماری‌های واگیر، فقط عوارضی جزئی را در پی دارند. اما برخی از عفونت‌ها، مانند ذات الریه، ایدز و مننژیت، می‌توانند زندگی را تهدید کنند. چند نوع بیماری واگیر با افزایش خطر ابتلا به سرطان در طولانی مدت، مرتبط هستند. این بیماری‌ها عبارتند از:

• ویروس پاپیلومای انسانی که با سرطان دهانه رحم ارتباط دارد.
• هلیکوباکتر پیلوری که با سرطان معده و زخم معده مرتبط است.
• ویروس‌های هپاتیت B و C که با سرطان کبد در ارتباط هستند.

علاوه بر این، برخی از بیماری‌های عفونی ممکن است مدتی خاموش و در آینده، دوباره ظاهر شوند. این دوره ممکن است حتی گاهی، چند دهه طول بکشد. به عنوان مثال، کسی که در کودکی، به آبله مرغان مبتلا شده باشد ممکن است در بزرگسالی، به زونا دچار شود.

لیست بیماری های واگیر

در جدول زیر، تعدادی از رایج‌ترین انواع بیماری‌های واگیر در سطح جهان را معرفی می‌کنیم.

هریک از بیماری‌های اشاره شده در این جدول،‌ ممکن است منشا باکتریایی، ویروسی یا قارچی داشته باشند.

پیشگیری از بیماری های واگیردار

اما برای کاهش خطر عفونت، رعایت نکات زیر، توصیه می‌شود.

• دست‌هایتان را بشویید. این امر خصوصاً قبل و بعد از تهیه غذا، قبل از غذا خوردن و بعد از استفاده از سرویس‌های بهداشتی، بسیار مهم است. سعی کنید چشم، بینی یا دهان خود را با دست، لمس نکنید، زیرا این یک روش معمول ورود میکروب‌ها به بدن است.
• واکسن بزنید. واکسیناسیون می‌تواند احتمال ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها، به ویژه  انواع باکتریایی را به شدت کاهش دهد. حتماً در مورد واکسن‌های مناسب برای خود و همچنین فرزندان خود، به روز باشید.
• در هنگام بیماری در خانه بمانید. در صورت استفراغ، اسهال یا تب، به محل کار خود نروید. اگر فرزندتان این علائم را دارد، او را به مدرسه نفرستید.
• غذا را در شرایط ایمن، تهیه کنید. هنگام تهیه وعده‌های غذایی، پیشخوان‌ها و سایر سطوح آشپزخانه را تمیز نگه دارید. غذاها را در دمای مناسب بپزید. دمای مناسب برای گوشت‌های چرخ شده، حداقل 160 درجه فارنهایت (71 درجه سانتیگراد) است. دمای مناسب برای پختن کامل گوشت پرندگان، 165 درجه فانهایت (74 درجه سانتیگراد) و برای انواع دیگر گوشت‌، حداقل 145 درجه فارنهایت (63 درجه سانتیگراد) است.
  همچنین، باقیمانده غذا را به سرعت در یخچال قرار دهید - اجازه ندهید غذاهای پخته شده، برای مدت طولانی در دمای اتاق بمانند.

• رابطه جنسی ایمن داشته باشید. اگر سابقه ابتلا به عفونت‌های آمیزشی یا رفتارهای پرخطر دارید، همیشه از کاندوم استفاده کنید.
• وسایل شخصی را به اشتراک نگذارید. از مسواک، شانه و تیغ شخصی خود استفاده کنید. از به اشتراک گذاشتن لیوان یا وسایل غذاخوری، حتی با افراد خانواده خود، خودداری کنید.
• عاقلانه سفر کنید. اگر به خارج از کشور، سفر می‌کنید، در مورد هرگونه واکسیناسیون خاص - مانند تب زرد، وبا، هپاتیت A یا B یا تب حصبه - با پزشک خود مشورت کنید.