بهره وری در اقتصاد چیست؟ — به زبان ساده

مطالعه تاریخی رشد اقتصادی در جهان نشان داده است که طی یک قرن اخیر در بسیاری از کشورها، روش‌های سنتی تولید، جای خود را به روش‌ها و فناوری‌های جدید تولید داده‌اند. این موضوع به دلیل «بهره‌وری» (Productivity) بالای نیروی کار در روش‌های نوین تولید است. در ساده‌ترین تعریف، بهره‌وری به صورت نسبت بین ورودی و خروجی تعریف می‌شود. امروزه مفهوم بهره‌وری فراتر از یك معیار و شاخص اقتصادی است. بهره‌وری، منبع بسیار مهم رشد و رقابت‌پذیری در کشورهای جهان است. یک تفاوت آشکار بین کشورهای درحال توسعه و توسعه‌یافته در نرخ بهره‌وری نیروی کار است. بالاترین بهره‌وری نیروی کار در دنیای امروز، متعلق به کشورهای توسعه یافته است. با توجه به اهمیت بهره‌وری، در این نوشتار این مفهوم بررسی می‌شود که بهره وری چیست و چه کاربردهایی در زمینه‌های مختلف دارد.

بهره وری چیست ؟

بهره وری اقتصادی، معیاری برای سنجش کارایی فعالیت‌های اقتصادی در جامعه است. بهره‌وری در اقتصاد، ستانده را به ازای هر واحد ورودی (نیروی کار، سرمایه یا هر منبع دیگری) اندازه گیری می‌کند. در اقتصاد برای محاسبه بهره‌وری در بیشتر موارد از نسبت تولید ناخالص داخلی (GDP) به ساعات کار استفاده می‌شود. بهره‌وری مفهومی گسترده‌تر از یک معیار اقتصادی دارد.

در سطح شرکت، بهره‌وری معیاری برای سنجش کارایی فرآیند تولید است. این معیار معمولاً  با از نسبت تعداد واحدهای تولید شده یا فروش خالص شرکت نسبت به ساعات کار کارکنان محاسبه می‌شود. به بیانی دیگر بهره‌وری به صورت نسبت بین خروجی تولید شده و وروی تعریف می‌شود. این معیار بیان‌گر شیوه استفاده از منابع و عوامل تولیدی در یک دوره زمانی مشخص است. بهره‌وری اثرات مختلفی بر عملکرد اقتصادی دارد. این اثرات در ادامه فهرست شده است.

• تغییر تکنولوژی
• تغییر مقیاس
• تغییر در راندمان استفاده از نهاده‌ها

به طور کلی عوامل افزایش بهره‌وری اقتصادی را می‌توان به صورت زیر دسته‌بندی کرد.

• استفاده کارآمدتر از منابع
• رشد تکنولوژیکی
• تخصیص بهینه منابع اقتصادی
• صرفه‌های ناشی از مقیاس در تولید

تعاریف مختلف از بهره وری

در ادبیات اقتصادی، تعاریف مختلفی از بهره‌وری ارائه شده است. در ادامه برخی از مهم‌ترین تعاریف معتبر از بهره‌وری فهرست شده است.

• تغییر به دست آمده در مقدار محصول در ازاء منابع به کار رفته
• نسبت بین خروجی به ورودی
• معیار عملكرد یا قدرت و توان هر سازمان در تولید كالا و خدمات
• مجموعه نسبت‌های بازده به نهاده
• نسبت بین خروجی محسوس و ورودی محسوس
• خارج قسمت تولید بر یکی از عوامل تولید
• درجه استفاده موثر از هر یك از عوامل تولید
• حداكثر استفاده از منابع فیزیكی، نیروی انسانی و سایر عوامل موجود در سازمان
• مقایسه بین مقدار کالاها یا خدمات تولید شده و مقدار منابع به کار رفته برای تولید این کالاها

تعریف بهره وری در ایران

«سازمان بهره‌وری ملی ایران» (National Iranian Productivity Organization) بهره‌وری را به صورت یک نگرش عقلانی به کار و زندگی تعریف کرده است که هدف آن هوشنمندانه‌تر کردن فعالیت‌ها برای دست‌یابی به زندگی بهتر و متعالی‌تر است. در فرهنگ علوم اقتصادی سه تعریف زیر برای بهره وری اقتصادی ارائه شده است.

• بهره‌وری نسبت بین مقدار معینی محصول و مقدار معینی از یک یا چند عامل تولید است.
• بهره وری مقدار محصول تولید شده توسط یک کارگر در مدت زمانی معین است.
• بهره‌وری میزان نسبی کارایی است.

بهره وری نیروی کار

«بهره وری نیروی کار» (Labor Productivity) تولید در اقتصاد کشور را طی یک ساعت اندازه‌گیری می‌کند. به بیانی دیگر، بهره‌وری نیروی کار، میزان تولید ناخالص داخلی (GDP) ایجاد شده توسط یک ساعت کار، توسط نیروهای شاغل در فرآیند تولید را نشان می‌دهد. بهره‌وری نیروی کار را می‌توان با اقداماتی در سازمان، افزایش داد. با افزایش تجربه نیروی کار، بهره‌وری نیروی کار نیز به صورت کلی افزایش می‌یابد. از طرفی خروج نیروهای ماهر و جایگزینی نیروهای جدید، سطح بهره‌وری نیروی کار در سازمان را کاهش می‌دهد. بنابراین، جابجایی کارکنان می‌تواند تأثیر منفی بر بهره‌وری نیروی کار داشته باشد. مهم‌ترین راهکارهای بهبود بهره‌وری نیروی کار سازمان را می‌توان به صورت زیر دسته‌بندی کرد.

• الزام کارکنان به شرکت در آموزش‌های هدفمند موردنیاز سازمان
• استفاده از روش‌های جدید تولید و خدمات
• آموزش‌های حین خدمت کارکنان
• ارزیابی مستمر نیروی کار

بهره‌وری نیروی کار از این نظر برای شرکت‌ها مفید است که نشان‌دهنده معیاری از عملکرد کارگران است. از بهره‌وری نیروی کار می‌توان برای تعیین سطح بهره‌وری استاندارد استفاده کرد. بهره وری همچنین به کسب‌وکارها در شناسایی گام‌های اساسی، برای بهبود سطح بهره‌وری موردنظر سازمان کمک می‌کند.

مزایای بهره وری

بهره‌وری دارای مزایای زیادی برای گروه‌های مختلف است. در زمینه مزایای بهره‌وری، سه دیدگاه مختلف وجود دارد. این دیدگاه‌ها ارزش بهبود بهره وری در یک سیستم را از جنبه اقتصادی چارچوب‌بندی می‌کند. این سه دیدگاه در ادامه فهرست شده است.

• دیدگاه مصرف‌کنندگان / نیروی کار
• دیدگاه کسب‌وکارها
• دیدگاه دولت‌ها

در ادامه این موارد توضیح داده خواهند شد.

مصرف کنندگان/ نیروی کار

افزایش بهره‌وری در سطح خرد، سبب بهبود استانداردهای زندگی برای مصرف‌کنندگان و نیروی کار می‌شود. هر چه بهره‌وری بیشتری در یک سیستم حاصل شود، ورودی‌های (کار، زمین و سرمایه) کمتری برای تولید کالا مورد نیاز خواهد بود. این امر می‌تواند قیمت تمام شده تولید کالا را کاهش‌ دهد و قدرت رقابتی شرکت را افزایش دهد. همچنین بهبود بهره‌وری نیروی کار تعداد ساعات کار لازم را برای تولید را کاهش می‌دهد.

کسب‌وکارها

کسب‌وکارهایی که می‌توانند بهره‌وری بالاتری برای سیستم ایجاد کنند، امکان تولید خروجی‌های بیشتر با ورودی‌های یکسان یا کمتر را دارند. به عبارت ساده‌تر، بهره‌وری بالاتر، برابر با حاشیه سود بهتر برای تولید است. بنابراین افزایش بهره‌وری نیروی کار، امکان جبران بهتر نیروی کار از طریق دستمزدهای بالا را فراهم می‌کند. بهبود بهره‌وری همچنین ظرفیت رقابتی کسب‌وکار را افزایش می‌دهد.

دولت‌ها

رشد اقتصادی بالاتر، سبب رشد درآمد مالیاتی برای دولت‌ها می‌شود. این کار به دولت‌ها اجازه می‌دهد تا سرمایه‌گذاری بیشتر بر روی زیرساخت‌ها و خدمات اجتماعی انجام دهند. در بسیاری از کشورهای جهان، دولت‌ها به جای ورود مستقیم به فعالیت‌های اقتصادی، تلاش می‌کنند تا از طریق اقداماتی مانند بهبود فضای کسب‌وکار، تولید و درآمد را در جامعه افزایش دهند. بهبهود فضای کسب‌وکار زمینه را برای بهبود بهره‌وری فراهم می‌کند. افزایش تولید و درآمدها در جامعه نیز، زمینه را برای افزایش درآمد مالیاتی دولت فراهم می‌کند.

با توجه اهمیت موضوع بهره‌وری در اقتصاد و تاثیرات گسترده آن بر رشد اقتصادی در مناطق مختلف، «فرادرس» اقدام به تهیه یک فیلم آموزشی ۷ ساعت و ۱۲ دقیقه‌ای در زمینه اقتصاد منطقه‌ای کرده است که لینک آن در ادامه آورده شده است.

• برای مشاهده فیلم آموزش اقتصاد منطقه ای + اینجا کلیک کنید.

فرمول اندازه گیری بهره وری نیروی کار

بهره وری نیروی کار به صورت مستقیم با بهبود استانداردهای زندگی در قالب مصرف بالاتر در ارتباط است. همان‌طور که بهره‌وری نیروی کار در اقتصاد رشد می‌کند، کالاها و خدمات بیشتری به‌ازای همان مقدار نیروی کار تولید می‌شود. این افزایش تولید، مصرف بیشتر کالاها و خدمات را با قیمتی معقول‌تر امکان‌پذیر می‌سازد.

رشد بهره‌وری نیروی کار به صورتی مستقیم به نوسانات سرمایه فیزیکی، فناوری جدید و سرمایه انسانی نسبت داده می شود. اگر بهره‌وری نیروی کار در حال رشد باشد، معمولاً می‌توان آن را به رشد در یکی از سه حوزه زیر نسبت داد.

• سرمایه فیزیکی: سرمایه فیزیکی شامل ابزارها، تجهیزات و امکاناتی است که کارگران برای تولید کالا در اختیار دارند.
• فن‌آوری‌های جدید: توسعه تکنولوژی‌های جدید روش‌های نوین برای ترکیب ورودی‌ها با هدف تولید بیشتر هستند.
• سرمایه انسانی: سرمایه انسانی نشان‌دهنده افزایش آموزش و تخصص نیروی کار است.

بهره‌وری نیروی کار همچنین می‌تواند نشان‌دهنده تغییرات کوتاه‌مدت و چرخه‌ای در اقتصاد باشد. اگر ساعات کار ثابت باشد و تولید در حال افزایش باشد، این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده افزایش بهره‌وری نیروی کار باشد. علاوه بر سه عامل سنتی (فناوری و سرمایه فیزیکی و انسانی) که در بالا ذکر شد، افزایش بهره‌وری در دوران رکود اقتصادی نیز ممکن است مشاهده شود. در دوران رکود و کاهش تقاضا برای نیروی کار، کارگران تلاش خود را برای افزایش بهره‌وری به منظور پیشگیری از اخراج، افزایش می‌دهند.

برای محاسبه بهره وری نیروی کار یک کشور، باید تولید کل را بر تعداد کل ساعات کار تقسیم کرد. بنابراین فرمول محاسبه بهره‌وری نیروی کار به صورت زیر است.

$$Pro= \frac{TO}{LH}$$

تعریف متغیرها در فرمول بالا به صورت زیر است.

• «Pro»: بهره‌وری نیروی کار
• «TO»: تولید کل
• «LH»: تعداد ساعات کار

به عنوان مثال، فرض کنید تولید ناخالص داخلی (GDP) یک اقتصاد فرضی، 10 تریلیون دلار است و کل ساعات کار در این کشور حدود 300 میلیارد ساعت باشد. بهره‌وری نیروی کار در این حالت از تقسیم 10 تریلیون دلار تولید بر 300 میلیارد ساعت نیروی کار به دست خواهد آمد. این عدد برابر با 33 دلار در هر ساعت کار می‌شود که در فرمول زیر نشان داده شده است.

$$Pro= \frac{$10 \ trillion}{300 \ billion}$$

چندین راه وجود دارد که دولت‌ها و شرکت‌ها می‌توانند بهره‌وری نیروی کار را بهبود ببخشند. این راهکارها در ادامه فهرست شده است.

• سرمایه‌گذاری در سرمایه فیزیکی
• بهبود کیفیت آموزش
• پیشرفت فناوری

در ادامه این موارد به صورت مختصر توضیح داده خواهد شد.

سرمایه‌گذاری در سرمایه فیزیکی

افزایش سرمایه‌گذاری در کالاهای سرمایه‌ای از جمله زیرساخت‌ها از سوی دولت‌ها و بخش خصوصی می‌تواند به بهره‌وری کمک کند و در عین حال هزینه انجام تجارت را کاهش دهد.

بهبود کیفیت آموزش

ارائه فرصت‌هایی به کارگران برای ارتقای مهارت‌های خود و پیگیری آموزش‌های حین خدمت با هزینه مقرون به‌صرفه، به افزایش بهره‌وری بنگاه و اقتصاد کمک می‌کند.

پیشرفت فناوری

توسعه فناوری‌های جدید، به ویژه فناوری‌های سخت و نرم می‌توانند بهره‌وری کارگران را افزایش دهند. مثال‌های فناوری سخت و نرم به صورت زیر است.

• فناوری سخت مانند ساخت رایانه یا سیستم‌های رباتیک
• فناوری‌های نرم مانند شیوه‌های جدید سازمان‌دهی کسب‌وکار یا اصلاحات بازار آزاد در سیاست‌های دولت

بهره وری در سازمان

ما در یک اقتصاد جهانی رقابتی زندگی می‌کنیم. توانایی سازمان‌ها و کشورها برای افزایش بهره‌وری منابع خود، برای ماند در رقابت، به منظور ارتقای استاندارد‌های زندگی حیاتی است. «بهره وری سازمانی» (Organizational Productivity) ظرفیت یک سازمان، موسسه یا کسب‌وکار برای ایجاد نتایج مطلوب با حداقل هزینه است. این هزینه‌ها را می‌توان به صورت زیر دسته‌بندی کرد.

• هزینه انرژی
• هزینه زمان
• هزینه پول
• هزینه پرسنل
• هزینه مواد
• و غیره

به بیانی دیگر، بهره‌وری سازمانی در زمینه ارزیابی، بهبود کارایی و اثربخشی سازمان‌های دولتی یا خصوصی است. موفقیت یک سازمان با بهره‌وری کارکنان رابطه مستقیمی دارد. از این‌رو تحقیقات قابل توجهی برای کشف چگونگی افزایش بهره‌وری سازمان انجام شده است. در این تحقیقات، جذب و حفظ کارکنان توجه زیادی را به خود جلب کرده است. افزایش بهره‌وری نیروی کار سازمان، سبب افزایش بهره‌وری و کارایی سازمان می‌شود.

عوامل موثر بر بهره وری سازمانی

عوامل زیادی بر بهره‌وری سازمان تاثیر می‌گذارند. در ادامه مهم‌ترین عوامل فهرست شده است.

• پاسخ‌گویی
• ابزارهای مدیریت پروژه
• انگیزه
• کار تیمی

در ادامه این عوامل به صورت مختصر بررسی خواهند شد.

پاسخ‌گویی

فرهنگ مسئولیت‌پذیری در شرکت باید با نقش‌ها، مسئولیت‌ها و اهداف روشن کارکنان به‌خوبی تعریف شود. در صورتی که نیروی کار از اهداف سازمان آگاهی نداشته باشند، سازمان نمی‌تواند کارمندان را پاسخ‌گو بداند.

ابزارهای مدیریت پروژه

مدیریت پروژه به برنامه‌ریزی، اجرا و نظارت بر یک پروژه با هدف کسب نتایج مطلوب اطلاق می‌شود. یک پروژه یا کسب‌و‌کار (چه کوچک و چه بزرگ)، ریسک‌هاو شکست‌های احتمای مختص به خود را دارد. یک پروژه که به صورت خوبی برنامه‌ریزی شده است، می‌تواند بهره وری سازمان را تا حد زیادی تضمین کند.

انگیزه

یکی از وظایفی که باید در صدر فهرست کارهای کارفرما قرار گیرد، انگیزه دادن به کارکنان است. طبق مطالعات تجربی، کارمندان شاد نسبت به کارمندان معمولی دارای ۱۲ درصد بازدهی بیشتر هستند. همچنین بازده کارمندان ناراضی، 10 درصد نسبت به کارمندان معمولی کمتر است. باید در سازمان خود به دنبال عواملی باشید که انگیزه کار در سازمان را افزایش می‌دهد.

کار تیمی

کار گروهی، خروجی بیشتری تولید می‌کند. شرکت باید اطمینان حاصل کند که هر یک از اعضای تیم با یکدیگر همکاری می‌کنند تا نتایج مطلوب حاصل شود.

چرخش شغلی

قرار گرفتن در یک موقعیت شغلی می‌تواند برای یک کارمند یکنواخت باشد. این یکنواختی بر بهره‌وری نیروی کار تاثیر می‌گذارد. چرخش شغلی، تنوع و فرصتی به کارمند می‌دهد تا بخش‌های مختلف کسب‌و‌کار را بیاموزد. این کار تنها بهره‌وری سازمان را افزایش می‌دهد، بلکه به سازمان کمک می‌کند تا مهارت‌های کارکنان را نیز شناسایی کند.

چرخش شغلی به منابع انسانی کمک می‌کند تا نامزدهای مناسب برای موقعیت ‌های بالاتر را از درون سازمان پیدا کند. علاوه بر این، تغییر نقش‌های شغلی کارکنان در سازمان به آن‌ها اجازه می‌دهد تا دیدی جامع از کسب‌و‌کار داشته باشند. چرخش شغلی یکی از بهترین راهکارهای منابع انسانی برای پر کردن موقعیت‌های خالی بالاتر در داخل سازمان است. مزایای استفاده از این تکنیک در ادامه فهرست شده است.

• به رضایت شغلی کارمند کمک می‌‌کند.
• نرخ حفظ کارکنان بالا می‌رود.
• سبب ایجاد روحیه تیمی در بین بخش‌های مختلف کسب‌و‌کار می‌شود.

ارتقای فناوری

یکی از راه‌های بسیار خوب برای افزایش بهره‌وری، آموزش کارکنان در مورد فناوری جدید است. سازمان باید اطمینان حاصل کند که کارکنان قادر به استفاده از جدیدترین نرم‌افزارها یا ابزارهای مرتبط با فرآیندهای تجاری سازمان هستند.

تعادل زندگی کاری

ایجاد تعادل بین زندگی حرفه‌ای و شخصی، هنری است که تأثیرات بسیار گسترده‌ای دارد. فرد می‌تواند با تعیین مرزهای کاری و در عین حال رعایت مرزهای شخصی، زندگی خود را سازنده‌تر طراحی کند. با برنامه‌ریزی اولویت‌ها، استفاده از آخرین ابزارهای فناوری برای دسترسی به تیم، هنگام کار از خانه (دورکاری) یا در حین سفر به شما کمک می‌کند تا استرس را کاهش دهید.

تقدیر از کارکنان

تمامی کارکنان باید به خاطر کاری که انجام می‌دهند، مورد تقدیر قرار بگیرند. این کار نشان می‌دهد که کارمندان برای شرکت ارزشمند هستند. نتایج مطالعات تجربی نشان داده است که تقدیر از نیروی کار می‌تواند تاثیرات بسیار مثبتی بر عملکرد کارکنان داشته باشد.

تاثیر بهره وری بر رشد اقتصادی

زمانی که بهره‌وری رشد قابل توجهی نداشته باشد، دستمزد، سود شرکت و استانداردهای زندگی را محدود می‌کند. سرمایه‌گذاری موجود در اقتصاد با سطح پس‌انداز برابر است، زیرا سرمایه‌گذاری باید از پس‌انداز تامین شود. نرخ‌ پس‌انداز پایین می‌تواند منجر به کاهش نرخ سرمایه‌گذاری، بهره‌وری نیروی کار و دستمزد واقعی شود.

اقتصاددانان بیان می‌کنند که بهترین راه برای بهبود بهره‌وری اصلاح مالیات شرکت‌ها است تا سرمایه‌گذاری در تولید افزایش یابد. بهره وری تا حد زیادی توسط فناوری‌های موجود و تمایل و دانش مدیریت برای بهبود فرآیند مدیریت تعیین می شود. عوامل بسیار زیادی وجود دارد که بر بهره وری یک کشور تأثیر می‌گذارد. این عوامل را می‌توان به صورت زیر دسته‌بندی کرد.

• سرمایه‌گذاری در کارخانه و تجهیزات
• نوآوری
• بهبود در فرآیند زنجیره تامین
• آموزش
• رشد شرکت
• رقابت

«پسماند سولو» (Solow Residual) که معمولاً به عنوان بهره وری کل عوامل از آن یاد می شود، بخشی از رشد تولید در اقتصاد را اندازه‌گیری می‌کند که نمی‌توان آن را به انباشت سرمایه و کار نسبت داد. این پسماند به عنوان کمک به رشد اقتصادی از طریق عوامل زیر تفسیر می‌شود.

• نوآوری‌های مدیریتی
• فناوری استراتژیک
• توسعه مالی

بنابراین بهره‌وری عوامل تولید را می‌توان از طریق روش‌ها مختلفی توسعه داد. برای مثال استفاده از فناوری‌‌های بهتر برای تولید و نوآوری‌های مدیریتی می‌توانند به افزایش تولید ناخالص داخلی (GDP) کمک کنند. رشد اقتصادی پایدار در بلندمدت از افزایش بهره‌وری نیروی کار ناشی می‌شود. هر اندازه نیروی کار فعالیت‌های خود را بهتر انجام دهد، بهره‌وری نیروی کار و به دنبال آن رشد اقتصاد افزایش خواهد یافت. بهره وری نیروی کار، ارزشی است که هر فرد شاغل در واحد تولیدی خود ایجاد می‌کند.

ساده‌ترین راه برای درک بهره‌وری نیروی کار این است که تصور کنید یک کارگر در کشور فرضی X می‌تواند می‌تواند 10 قرص نان را در یک ساعت درست کند. در مقابل یک کارگر در کشور فرضی Z، در یک ساعت فقط می‌تواند ۲ قرص نان درست کند. در این مثال فرضی ، نیروی کار کشور X بهره‌وری بیشتری دارد. بهره‌وری بالاتر، در اصل به این معنی است که می‌توانید کارهای بیشتری را در زمان کمتری انجام دهید. این به نوبه خود منابع را برای استفاده در جاهای دیگر آزاد می‌کند.

بهره وری اقتصادی در کشاورزی

امروزه کشاورزی، بیشترین برداشت جهانی از منابع آب را به خود اختصاص داده است. این بخش بیش از 80 درصد از کل برداشت آب در کشورهای در حال توسعه را به خود اختصاص داده است. با ادامه افزایش جمعیت، بخش کشاورزی باید سهم فزاینده‌ای از کل تولید مواد غذایی را برای پاسخ‌گویی به تقاضای رو‌ به رشد فراهم کند. علاوه بر این، پیش‌بینی می‌شود که تقاضای آب برای مصارف خانگی و صنعتی با سرعت بیشتری نسبت به تقاضای آب در بخش کشاورزی، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، رشد کند. بخشی از تقاضای رو به رشد برای آب می‌تواند از طریق سرمایه‌گذاری‌های جدید در سیستم‌های آبیاری و تامین آب تامین می‌شود.

همچنین پتانسیل‌هایی برای گسترش منابع تامین آب غیر سنتی وجود دارد. با این‌حال، در بسیاری از مناطق خشک یا نیمه خشک، آب به صورت فراوان وجود ندارد. هزینه‌های اقتصادی و زیست‌محیطی سنگین برای توسعه منابع جدید آب، محدودیت‌هایی را برای گسترش عرضه آب ایجاد می‌کند. بنابراین منابع جدید برای پاسخ‌گویی به تقاضاهای رو به رشد در آینده کافی نخواهند بود.

دست‌یابی به صرفه‌جویی در مصرف آب از طریق افزایش بهره‌وری مصرف آب در بخش کشاورزی به عنوان در دسترس‌ترین راه برای برآورده کردن نیازهای آتی پیشنهاد شده است. بنابراین بخش کشاورزی به طور فزاینده‌ای تحت فشار است تا بهره‌وری خود را افزایش دهد.

به طور کلی زمینه قابل توجهی برای بهبود کارایی و بهره‌وری استفاده از آب در بخش کشاورزی وجود دارد، زیرا تکنیک‌های زیادی هم برای مدیریت آب و هم تغییرات ژنتیکی محصولات وجود دارد. مدیریت ضعیف، شایع‌ترین علت استفاده ناکارآمد آب در طرح‌های آبیاری است. بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که بسته به شرایط محلی در سیستم آبیاری، یک سری اصلاحات زراعی، فیزیکی، مدیریتی و نهادی می‌تواند اثرات مثبتی بر بهره‌وری مصرف آب در بخش کشاورزی داشته باشد.

برخی تحلیل‌گران استدلال می‌کنند که منافع بالقوه از بهبود بهره‌وری مصرف آب کشاورزی ممکن است حداقل باشد. آن‌ها استدلال می‌کنند که بهره‌وری مصرف آب کشاورزی بسیار پائین است. بنابراین افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی به عنوان یک عنصر ضروری توسعه، توسط تمامی دولت‌ها باید پیگیری شود.

از منظر اصول اقتصادی، بهره‌وری معیاری برای توصیف شرایطی است که تولید بهینه را تضمین کند. برای این منظور، در بسیاری از کشورهای جهان که در اقلیم‌های خشک قرار گرفته‌اند، اقداماتی در راستای بهبود بهره‌وری فنی و اقتصادی بخش کشاورزی و انرژی مورد بحث قرار گرفته است. بهره‌وری اقتصادی در بخش کشاورزی به منافع و هزینه‌های اقتصادی مصرف آب در تولیدات کشاورزی اشاره دارد و شامل موارد زیر است.

• هزینه تحویل آب
• هزینه فرصت فعالیت‌های آبیاری و زهکشی
• اثرات جانبی منفی

شواهد نشان می‌دهد که شاخص‌های بهره‌وری اقتصادی در بخش کشاورزی معمولاً پیامدهای سیاستی گسترده‌تری نسبت به معیارهای بهره‌وری فیزیکی دارند، زیرا بهره‌وری اقتصادی بخش کشاورزی، تجزیه و تحلیل هزینه‌های اجتماعی را امکان‌پذیر می‌سازد. بنابراین به صورت کلی می‌توان با اقدامات زیر، بهره‌وری بخش کشاورزی را بهبود بخشید.

• بهبود شیوه‌های آبیاری نوین در جهان
• اصلاح بذرها برای مقاوم‌سازی در برابر کم‌ آبی
• اصلاح بذر محصولات کشاورزی برای افزایش بازدهی در هر هکتار
• ایجاد دانشگاه‌های تحقیق و توسعه در زمینه ترویج کشاورزی مکانیزه
• افزایش استفاده از مواد مغزی برای زمین‌های کشاورزی
• گسترش کشت گلخانه‌ای
• کشت محصولات متناسب با اقلیم هر منطقه

بهره وری اقتصادی آب

بهره‌وری اقتصادی آب نشان‌دهنده بازده اقتصادی در هر متر مکعب آب شیرین است که مورد استفاده قرار می‌گیرد. هرچه این بازده بیشتر باشد، بهره‌وری بخش آب نیز بیشتر خواهد بود. این معیار به عنوان ابزاری برای سنجش کارایی مصرف آب عمل می‌کند. کل برداشت آب شیرین، شامل آب برداشت شده از هر منبع آب شیرین به صورت دائم یا موقت است. شاخص بهره‌وری بخش کشاورزی دارای محدودیت‌های زیادی است. این محدودیت‌ها را می‌توان به صورت زیر دسته‌بندی کرد.

• این شاخص آب محاسبه شده در شاخص بهره‌وری که مجدداً پس از تصفیه وارد چرخه آبی طبیعت می‌شود را در نظر نمی‌گیرد.
• در این شاخص هیچ تفاوتی بین آب شیرین استخراج شده از آب‌های سطحی یا آب‌های زیرزمینی وجود ندارد.
•  آمار برداشت آب، داده‌های ملی است و شرایط تغییر منطقه‌ای و فصلی در طول سال را نادیده می‌گیرد.

بهره وری آب به شدت تحت تأثیر ساختار اقتصادی و وجود صنایع پرمصرف آب است. بهره‌وری پایین آب در درجه اول به این معنی است که ساختار اقتصادی و صنعتی مصرف آب در کشور، فشرده است. یک اقتصاد که آب کمی مصرف می‌کند، بهره‌وری آب نسبتاً بالایی را نشان می‌دهد. تغییر در بهره‌وری آب، تحت تأثیر فرایندهای بهبود مصرف آب و تغییرات در ساختار اقتصادی و صنعتی است.

بهره وری سبز چیست؟

از زمان ظهور «انقلاب صنعتی» (Industrial Revolution)، رشد و بهبود بهره وری نیروی کار، دغدغه اصلی برای پیشرفت اقتصادی و اجتماعی هر کشوری بوده است. امروزه سطح بالایی از رقابت بین شرکت‌ها وجود دارد و صنایع تولیدی با اعمال فشار شدید بر منابع محدود زمین، تلاش می‌کنند از یکدیگر پیشی بگیرند. از زمان اجلاس زمین در «ریودوژانیرو» (Rio de Janeiro) در سال 1992، توسعه پایدار یک فلسفه مهم برای توسعه کلی اقتصاد، بدون ایجاد اثرات منفی بر منابع زمین بوده است.

تولیدات صنعتی، بخش بزرگی از منابع جهان را مصرف می‌کنند. «بهره‌وری سبز» (Green Productivity | GP) یک استراتژی برای افزایش همزمان بهره وری و عملکرد محیط زیست در جهت توسعه اجتماعی و اقتصادی است. بهره وری سبز در مرکز مفهوم توسعه پایدار قرار دارد. این شکل از بهره وری منجر به بهبود پایدار در کیفیت زندگی انسان می‌شود. بهره‌وری سبز شامل عوامل زیر است.

• کاربرد ترکیبی ابزارها
• تکنیک‌ها
• فن‌آوری‌های مدیریت محیط
• بهره‌وری مناسب

بهره وری سبز ضمن افزایش سودآوری و مزیت رقابتی، تأثیرات زیست‌محیطی فعالیت‌ها، محصولات و خدمات سازمان را کاهش می‌دهد. این شکل از بهره وری یک استراتژی پویا برای هماهنگ کردن رشد اقتصادی و حفاظت از محیط زیست برای توسعه پایدار است. بهره وری سبز ​​راهی برای دست‌یابی به مزیت رقابتی و عملکرد بهتر برای کسب‌و‌کارهای کوچک و متوسط در کنار حفظ محیط زیست است. مفهوم بهره وری سبز، سودآوری و بهره‌وری منابع را تضمین می‌کند. داشتن یک برنامه بهره وری سبز، مزایای زیر را به دنبال دارد.

• سودآوری را افزایش می‌دهد.
• سلامت و ایمنی را ارتقاء می‌دهد.
• محصولات با کیفیت‌تری ساخته می‌شود.
• حفاظت از محیط‌زیست را ترویج می‌دهد.
• انطباق فعالیت‌ها را با مقررات تضمین می‌کند
• تصویر بهتری از شرکت ارائه می‌دهد.
•  توسعه پایدار را گسترش می‌دهد.

کسب‌وکارها و جوامع مختلف، بازدهی متعددی را در قالب پس‌انداز پایین دریافت می‌کنند. کاهش ضایعات، آلودگی و استفاده کمتر از انرژی برای محیط زیست مفید است و می‌تواند از نظر مالی برای صنعت و تجارت نیز مفید باشد زیرا قادر است هزینه‌های عملیاتی را کاهش دهد.

سوالات متداول در زمینه بهره وری

در ادامه، به سوالات متداول در زمینه بهره‌وری پرداخته می‌شود.

بهره وری به چه معناست ؟

بهره‌وری سنجش سطح کارایی در فرآیند تولید است. بهره‌وری در شکل کلی به صورت نسبت خروجی کل به ورودی کل در فرآیند تولید تعریف می‌شود.

بهره‌وری محیط کار چیست؟

بهره‌وری در محل کار صرفاً به میزان کار انجام شده در یک دوره زمانی خاص اشاره دارد. بسته به ماهیت شرکت، خروجی را می‌توان با عوامل مختلفی مانند تعداد مشتریان، تعداد تماس‌های تلفنی انجام شده یا فروش اندازه‌گیری کرد.

چگونه می توان بهره‌وری فردی را بهبود بخشید ؟

برخی از روش‌های منطقی برای افزایش بهره‌وری فردی در ادامه فهرست شده است.

• فهرست کردن کارها به ترتیب اهمیت و انجام یک به یک آن‌ها
• سخت‌ترین کارهای خود را قبل از سایر کارها انجام دهید
• انجام استراحت‌های حساب شده در بین کار برای افزایش تولید کل
• به طور منظم ورزش کنید.
• داشتن یک رژیم غذایی سالم

تفاوت بین بهره وری نیروی کار و بهر‌وری کل عوامل چیست ؟

بهره‌وری نیروی کار به معنای سطح تولید کالا یا خدمات در واحد زمان است. این نوع بهره‌وری نشان‌دهنده کارایی کارگران در تولید کالا یا ارائه یا خدمات از نظر زمان صرف شده است. در این تعریف به غیر از زمان ورودی، هیچ عامل ورودی دیگری در نظر گرفته نمی‌شود. اما بهره وری کل عوامل به معنای سطح تولید بر حسب میانگین موزون دو نهاده اصلی تولید (نیروی کار و سرمایه) است. بهره‌وری کل عوامل تولید از تقسیم تولید کل بر میانگین موزون زمان و سرمایه محاسبه می‌شود. بنابراین، بهره وری کل عوامل تولید، اثر دو نهاده، نیروی کار و سرمایه را در نظر می‌گیرد اما بهره‌وری نیروی کار صرفاً اثر نیروی کار را مورد توجه قرار می‌دهد.

چه چیزی میزان بهره وری کارگران را تعیین می‌کند ؟

پاسخ این سوال بسیار شهودی است. اولین عامل تعیین‌کننده بهره‌وری نیروی کار، سرمایه انسانی است. سرمایه انسانی، دانش انباشته شده (از تحصیلات و تجربه)، مهارت‌ها و تخصص است که کارگر در اقتصاد از آن برخوردار است. به طور معمول، هر چه متوسط سطح تحصیلات در یک اقتصاد بالاتر باشد، سرمایه انسانی انباشته شده و بهره‌وری نیروی کار بالاتر است.

معرفی فیلم آموزش آموزش اقتصاد منطقه ای

با توجه به اهمیت متغیر بهره‌وری در اقتصاد و ایجاد مزیت رقابتی برای کشور در سطح ملی و منطقه‌ای، فرادرس اقدام به تهیه یک فیلم آموزش ۷ ساعت و ۱۲ دقییقه‌ای در زمینه اقتصاد منطقه‌ای کرده است. این فیلم آموزشی در ۷ فصل تنظیم شده است. در فصل اول مقدماتی در زمینه شکل‌گیری مناطق و نقش صرفه‌های ناشی از مقیاس در شکل‌گیری شهرها شده است. در فصل دوم مفهوم مکان‌یابی صنعتی و مدل‌های مرتبط با آن تدریس می‌شود.

فصل سوم به نواحی بازار بنگاه‌ها و سیستم شهری اختصاص پیدا کرده است. در فصل چهارم تجارت بین مناطق و تحرک عوامل تولید تدریس می‌شود. درس پنجم در زمینه رشد مناطق و نظریه‌های مرتبط با آن است. درس ششم به اقتصاد حمل و نقل و مدل‌های مرتبط با اختصاص دارد. درس پایانی نیز به سیاست‌های منطقه‌ای در حوزه خرد و کلان می‌پردازد.

• برای مشاهده فیلم آموزش اقتصاد منطقه ای + اینجا کلیک کنید.

جمع‌بندی

این نوشتار در زمینه مفهوم بهره‌وری و تعاریف و مفاهیم مرتبط با آن در سطح فردی و سازمانی بود. مفهوم بهره‌وری بسیار ساده است و تولید را به‌ازای هر واحد نیروی کار محاسبه می‌کند. رشد و ارتقای بهره‌وری از جمله اهداف تمامی سازمان‌ها است. بررسی بهره‌وری از منظر اقتصادی، شرکتی یا فردی، می‌تواند برای موفقیت بلندمدت سازمان بسیار مهم باشد. تمامی شرکت‌ها به دنبال راهکارهایی برای افزایش رشد و بهره‌وری نیروی کار خود هستند. استفاده از تکنیک‌ها و روش‌های بهتر تولید، آموزش نیروی کار و افزایش سرمایه‌های فیزیکی و سازمانی می‌توانند بهره‌وری را به صورت چشم‌گیری افزایش دهند.

از سوی دیگر افزایش بهره‌وری با رشد اقتصادی در ارتباط است. افزایش بهره‌وری نیروی کار که به معنای افزایش تولید به ازای هر واحد نیروی کار است، سبب افزایش درآمد و به دنبال آن افزایش تقاضا در جامعه خواهد شد. این موضوع به گسترش تولید، افزایش تقاضا برای نیروی کار و کاهش نرخ بیکاری کمک شایانی می‌کند.