انواع روانشناسی چیست؟ – معرفی ۳۵ شاخه مهم و کاربردی

شاید در سال ۱۸۷۹ زمانی که «ویلهلم وونت» (Wilhelm Wundt) پدر علم روانشناسی و همکاران او در حال به‌دنیا آوردن علم روانشناسی نوین بوده‌اند، هیچ‌گاه فکر نمی‌کردند که روزی میلیون‌ها روانشناس در بیش از ۳۵ شاخه از انواع روانشناسی از جمله روانشناسی بالینی، روانشناسی تجربی، روانشناسی فیزیولوژیک، روانشناسی رشد و روانشناسی سلامت مشغول به فعالیت باشند. علم روانشناسی به ارزیابی رفتار و فرایندهای فکری انسان و حیوانات می‌پردازد. در این مطلب از مجله فرادرس، معروف‌ترین انواع روانشناسی را به‌طور کامل توضیح می‌دهیم تا با جوانب مختلف روانشناسی آشنا شویم.

انواع روانشناسی

هر کدام از این شاخه‌های روانشناسی شامل دریایی از مفاهیم و یافته‌های آموزشی است اما سعی می‌کنیم تا در ادامه هر کدام از انواع رواشناسی را به‌طور جامع و کاربردی توضیح دهیم.

۱. روانشناسی بالینی

متخصصان روانشناسی بالینی راه‌کارهایی را برای ارزیابی، تشخیص و درمان انواع اختلالات روانی تدوین می‌کنند. در نتیجه تمام مدل‌های درمانی موجود در روانشناسی از جمله «درمان گشتالت» (Gestalt Therapy)، «درمان مبتنی‌بر پذیرش و تعهد» (Acceptance Commitment Therapy) و «طرح‌واره درمانی» (Schima Therapy) توسط متخصصان روانشناسی بالینی تدوین شد‌ه‌اند. متخصصان روانشناسی بالینی به‌طور معمول در بیمارستان‌ها روانی، کلینیک‌های روان‌درمانی خصوصی و مراکز مشاوره و روان‌درمانی فعالیت دارند. روانشناسی بالینی در محیط‌های آکادمیک شامل رشته‌های دانشگاهی مختلفی است که مهم‌ترین آن‌ها را در ادامه بیان می‌کنیم.

• «روانشناسی بالینی بزرگ‌سال» (Clinical Psychology)
• «روانشناسی بالینی کودک» (Clinical Child Psychology)
• «روانشناسی بالینی سلامت» (Clinical Health Psychology)
• «روانشناسی بالینی مبتنی بر عصب‌شناسی» (Clinical Nuropsychology)
• «روانشناسی بالینی خانواده و زوج» (Marriage And Family Clinical Psychology)

همچنین بسیاری از متخصصان روانشناسی بالینی در زندان‌ها، مراکز ترک اعتیاد و مراکز نگهداری کودکان مجرم فعالیت دارند.

۲. روانشناسی فیزیولوژیک

متخصصان روانشناسی زیستی یا فیزیولوژیک بر شناسایی عملکرد مغز و بدن متمرکز هستند تا تأثیر مؤلفه‌های زیستی را برای روی افکار، هیجانات و واکنش‌های رفتاری تشخیص دهند. همچنین تحقیقات پیرامون آسیب‌های بدنی و تأثیر آن‌ها بر روی انواع اختلال‌های روانی نیز از طریق روانشناسی فیزیولوژیک انجام می‌شود. تحقیقات متخصصان روانشناسی فیزیولوژیک کمک بسیار زیادی به متخصصان سایر انواع روانشناسی و به ویژه روانشناسی سلامت و روانشناسان بالینی می‌کند.

۳. روانشناسی تجربی

روانشناسان تجربی با استفاده از روش‌های علمی و آماری دقیق در تلاش هستند تا تحقیقات دقیقی را پیرامون ارزیابی رفتار و فرایندهای ذهنی انجام دهد. این شاخه از روانشناسی بیشترین شباهت را به علوم زیستی و تجربی دارد و سعی کرده است تا حد زیادی از ماهیت «انسانی» علم روانشناسی فاصله بگیرد. زیرا با توجه به «کیفی بودن» بسیاری از پدیده‌های روانشناسی، انجام تحقیقات دقیق و مشخص در حوزه روانشناسی چندان ساده نیست. همچنین با توجه به پیچیده بودن انسان و وجود عوامل تأثیرگذار بسیار زیاد بر روی رفتار افراد، کنترل تمام متغیرهای مزاحم در بیشتر مواقع امکان‌پذیر نیست. با این حال، متخصصان روانشناسی تجربی در تلاش هستند تا با کمک گرفتن از روش‌های دقیق آماری و بکار بردن شیوه‌های پژوهشی مورد استفاده در علوم تجربی، دقیق‌ترین پژوهش‌های ممکن را انجام دهند.

۴. روانشناسی سلامت

روانشناسی سلامت با نام‌های دیگری از جمله «روانشناسی پزشکی» (Medical Psychology) یا «درمان رفتاری» (Behavioral Medicine) نیز شناخته می‌شود. متخصصان فعال در این حوزه به ارزیابی تأثیر مؤلفه‌های زیستی، روانی، اجتماعی و رفتار افراد بر روی بیماری‌های جسمانی و روانی می‌پردازند. آن‌ها تلاش می‌کنند تا با تشخیص این مؤلفه‌ها، عادت‌های مخربی که منجر به بیماری می‌شوند را شناسایی کنند، بهزیستی افراد را افزایش دهند و سلامتی جسمانی و روانی را ارتقاء دهند. برخی از حوزه‌های فعالیت روانشناسان سلامت را در ادامه بیان می‌کنیم.

• ترک سیگار
• مدیریت استرس
• تغذیه مناسب

همچنین روانشناسان سلامت شیوه‌های مواجهه افراد با انواع بیماری‌های روانی را مطالعه می‌کنند و به بیماران استراتژی‌های کارآمد مواجهه با بیماری را یاد می‌دهند تا احتمال و سرعت بهبودی آن‌ها افزایش پیدا کند.

۵. روانشناسی اجتماعی

روانشناسان اجتماعی به بررسی تأثیر بافت اجتماعی و فشار گروه بر روی افکار و واکنش‌های رفتاری افراد می‌پردازند. مفاهیم مورد بررسی در حوزه روانشناسی اجتماعی بیشتر به مفاهیم روانی موجود در روابط بین‌فردی مربوط می‌شود که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

• نگرش‌های متنوع افراد در بسترهای اجتماعی
• میزان تعصب و تبعیض در ساختارهای اجتماعی مختلف
• ماهیت روابط بین‌فردی و ارتباط‌های اجتماعی
• مسئله پرخاشگری
• چگونگی متقاعد کردن دیگران

بیشتر فعالیت‌های روانشناسان اجتماعی به‌صورت پروژه‌های تحقیقاتی انجام می‌شود و از نتایج این مطالعات در سایر انواع روانشناسی و به‌ویژه روانشناسی تربیتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۶. روانشناسی جامعه‌گرا

این شاخه از روانشناسی نزدیک‌ترین حوزه به علم «جامعه‌شناسی» (Sociology) است. روانشناسان جامعه‌گرا تحقیقات روانشناسی را در مقیاس‌های کلان انجام می‌دهند و سعی در تشخیص وضعیت روانی جامعه و بهبود وضعیت روانی مردم دارند. همچنین از بزرگ‌ترین کارکردهای روانشناسی جامعه‌گرا تدوین راه‌کارهایی برای ارائه آموزش‌های روانی و افزایش تاب‌آوری جامعه در برابر آسیب‌های روانی است. روانشناسان جامعه‌گرا در محیط‌های مختلفی از جمله دانشگاه‌ها یا «ارگان‌های دولتی» (Government Agencies) فعالیت دارند و در جایگاه مشاور، مشاوران سیاسی، تدوین‌کنندگان برنامه‌های اجتماعی و پژوهشگران فعالیت دارند. شاید روانشناسی جامعه‌گرا و روانشناسی اجتماعی را در این مطلب از مجله فرادرس اشتباه بگیریم، در حالی‌که این دو شاخه با یکدیگر متفاوت هستند. روانشناسی جامعه‌گرا به ارزیابی وضعیت روانی جامعه در مقیاس بزرگ می‌پردازد درحالی‌که روانشناسی اجتماعی تأثیر اجتماع بر روی افراد را ارزیابی می‌کند.

۷. روانشناسی نظامی

متخصصان روانشناسی نظامی با کمک مفاهیم روانشناسی به درمان سربازانی دچار اختلال روانی می‌پردازند یا فشار روانی ناشی از مسائل عاطفی موجود در سربازان را التیام می‌دهند. همچنین جوانب مختلف زندگی سربازان را ارزیابی می‌کنند و به سربازان کمک می‌کنند تا بتوانند به زندگی گذشته خودشان برگردند. همچنین متخصصان روانشناسی نظامی تلاش می‌کنند تا مؤلفه‌های روانشناختی کاربردی در حوزه نظامی را در سربازان گسترش دهند. در ادامه به برخی از این مؤلفه‌ها اشاره می‌کنیم.

• قرار گرفتن هر نیرو در جایگاه مناسب بر اساس توانمندی‌ها و ویژگی‌های شخصیتی
• تمرینات مواجه مؤثر با استرس و آرام کردن خویش
• تصمیم‌گیری دقیق و به‌موقع
• توانایی‌های رهبری

۸. روانشناسی رشد یا تحولی

متخصصان روانشناسی رشد یا تحولی به ارزیابی تمام تغییر و تحولات افراد از ابتدای لقاح نطفه تا زمان مرگ می‌پردازند. برخی از مهم‌ترین مراحل رشدی شامل «کودکی اولیه» (Early Childhood)، «نوجوانی» (Adolescence)، «بزرگسالی» (Adulthood) و «سالمندی» (Old Age) می‌شوند. این متخصصان فعالیت‌های تحقیقاتی مختلفی انجام می‌دهند که برخی از آن‌ها شامل ارزیابی روانی کودکان با عقب‌‌افتادگی‌ها، ناتوانی‌های رشدی یا تشخیص مشکلات مرتبط با سالمندی یا شیوه شکل‌گیری زبان در کودکان می‌شود. نتایج حاصل از روانشناسی رشد در بسیاری از انواع روانشناسی مربوط به سلامت مانند روانشناسی بالینی، روانشناسی مشاوره، روانشناسی سلامت و روانشناسی سالمندی کاربرد دارد و باعث می‌شود تا درمانگر‌ها بتوانند مراجعه‌کننده‌های خود را بهتر بشناسند.

۹. روانشناسی ناهنجاری

روانشناسی ناهنجاری یا آسیب‌شناسی روانی به تمام مفاهیم پیرامون چالش‌های سلامت روان می‌پردازد. در ادامه به مهم‌ترین این مفاهیم اشاره می‌کنیم.

• ماهیت ناهنجاری یا اختلال روانی چیست؟
• ملاک‌های اختلال روانی چیست؟
• نشانگان هر کدام از اختلالات روانی به چه صورت هستند؟
• انواع اختلال روانی چیست و کاربردی‌ترین دسته‌بندی به‌ چه صورت است؟

بیشتر روانشناسان ناهنجاری فعالیت‌های بالینی هم انجام می‌دهند، اما حوزه روانشناسی ناهنجاری جزو حوزه‌های تحقیقاتی محسوب می‌شود و نتایج تحقیقات روانشناسی نابهنجاری در روانشناسی بالینی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۱۰. روانشناسی فرهنگی

متخصصان روانشناسی فرهنگی به ارزیابی تنوع بسیار زیاد فرهنگ‌های مختلف و متنوع در دنیا و شیوه تأثیرگذاری وابستگی‌های فرهنگی بر روی رفتار می‌پردازند. آن‌ها ارزیابی می‌کنند که کدام یک از جنبه‌های مختلف رفتاری به‌صورت جهانی هستند و وجود کدام یک از آن‌ها وابسته به فرهنگ جامعه است. برای مثال، متخصصان روانشناسی فرهنگی تفاوت‌های فرهنگی موجود در سبک‌های تربیتی مختلف را میان جوامع متفاوت مورد ارزیابی قرار می‌دهند. در حالی‌که برای این روانشناسان قطعی شده است که ویژگی‌های شخصیتی «برون‌گرایی» (Extroversion) و «درون‌گرایی» (Introversion) در تمام فرهنگ‌ها و اقلیم‌ها به‌صورت یکسان وجود دارد.

۱۱. روانشناسی محیط‌گرا

روانشناسان محیطی تأثیرات متقابل افراد و محیط طبیعی یا زیست‌بوم اطراف آن‌ها را بررسی می‌کنند. همچنین متخصصان روانشناسی محیطی همکاری فراوانی با فعالیت‌های محیط زیستی دارند و اطلاعات موجود در تحقیقات آن‌ها به انواع مشکلات مربوط به زیست‌بوم مانند حفظ گونه‌های در خطر انقراض، پروژه‌های مربوط به حفظ منابع طبیعی و شناسایی شیوه‌های کنترل گرمایش زمین کمک می‌کند. روانشناسان محیطی در قالب پژوهش‌گران به ارزیابی تأثیر جوامع مختلف بر روی محیط‌زیست می‌پردازند یا در ارگان‌های دولتی به‌عنوان مشاور برای تعیین سیاست‌های محیط‌زیستی فعال هستند.

۱۲. روانشناسی شناختی

متخصصان روانشناسی شناختی در مورد شیوه‌های تفکر افراد تحقیق می‌کنند که شامل انواع شیوه‌های تصمیم‌گیری و حل مسئله می‌شود. روانشناسان شناختی بر روی مفاهیم شناختی مختلفی تحقیق می‌کنند که برخی از آن‌ها را در ادامه بیان می‌کنیم.

• فرایند تجزیه‌وتحلیل اطلاعات
• عملکرد حافظه (جمع‌آوری، ذخیره‌سازی و بازیابی اطلاعات)
• فرایند یادگیری
• تمرکز و توجه
• چگونه یادگیری زبان
• انواع خطاهای شناختی
• انواع اختلال‌های شناختی و هزیان‌ها
• فرایند هوشیاری، خواب و «هیپنوتیزم» (Hypnosis)

تحقیقاتی که در حوزه روانشناسی شناختی انجام می‌شود کمک بسیار بزرگی به تخصصصان روانشناسی آموزشی و روانشناسی بالینی می‌کند.

۱۳. روانشناسی قانونی

روانشناسان قانونی بر روی ارتباط میان مفاهیم روانشناسی و پدیده‌های قضایی متمرکز هستند. آن‌ها فعالیت‌های حرفه‌ای مختلفی را انجام می‌دهند که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

• فعالیت به‌عنوان مشاور در پرونده‌های جنایی
• تفاوت‌های قوانین قضایی در فرهنگ جوامع مختلف
• ارزیابی و تحلیل شخصیتی کودکان مجرم
• تدوین شیوه‌های درمان اختلالات روانی مجرم‌ها از جمله درمان «اختلال شخصیت ضداجتماعی» (Antisocial Personality Disorder) و «اختلال سوءمصرف مواد» (Substance Induced Disorder)
• ارزیابی نوجوانان و بزرگ‌سالان با احتمال تکرار جرم بالا

۱۴. روانشناسی ورزشی

روانشناسان ورزشی در تلاش هستند تا با استفاده از مفاهیم روانشناسی میزان بازدهی ورزشکاران را افزایش دهند. در ادامه، مؤلفه‌های مورد نظر روانشناسان ورزشی تأثیرگذار بر میزان بازدهی آن‌ها را نام می‌بریم.

• افزایش تمرکز
• افزایش انگیزه
• کاهش اضطراب ورزشی

برخی از روانشناسان ورزشی با ورزش‌کاران حرفه‌ای و المپیک تمرین می‌کنند در حالی‌که برخی دیگر از متخصصان از فعالیت ورزشی در راستای افزایش بهزیستی و طول عمر استفاده می‌کنند. روانشناسی ورزشی از کاربردی‌ترین انواع روانشناسی است.

۱۵. روانشناسی تربیتی یا آموزشی

متخصصان روانشناسی آموزشی به ارزیابی شیوه‌های مختلف یادگیری و فرایندهای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات در راستای یادگیری مفاهیم آموزشی تحقیق می‌کنند. این افراد بر اساس تحقیقات حوزه روانشناسی آموزشی می‌توانند انواع استراتژی‌ها و تکنیک‌های آموزشی مختلف را طراحی کنند. همچنین برخی از روانشناسان آموزشی به‌صورت متمرکز بر روی کودکان استثنایی یا دانش‌آموزان دارای اختلال‌های یادگیری تحقیق می‌کنند. همچنین این روانشناسان شیوه تأثیرگذاری مؤلفه‌های اجتماعی، شناختی و هیجانی بر روی فرایند یادگیری را مطالعه می‌کنند. در ادامه، مهم‌ترین فعالیت‌های روانشناسان آموزشی را بیان می‌کنیم.

• تشخیص و برطرف کردن مشکلات بالقوه یادگیری در افراد
• مطالعه و تحقیق در حوزه فرایند یادگیری
• طراحی استراتژی‌های آموزشی برای افزایش بازدهی دانش‌‌آموزان و دانش‌جویان

۱۶. روانشناسی صنعتی‌وسازمانی

متخصصان روانشناسی صنعتی‌وسازمانی از اصول روانشناسی در حوزه فعالیت‌های کاری بهره‌می‌گیرند. در ادامه مهم‌ترین فعالیت‌های روانشناسان صنعتی‌وسازمانی در شرکت‌ها و سازمان‌ها را بیان می‌کنیم.

• جذب‌واستخدام نیروهای مناسب بر اساس تطابق توانمندی‌ها و ویژگی‌های شخصیتی با نقش شغلی آن‌ها
• ارزیابی عملکرد میزان کیفیت فعالیت نیروها
• ارائه آموزش‌های سازمانی برای توسعه فردی نیروها
• ایجاد تعلق سازمانی در نیروها
• افزایش انگیزه و بازدهی نیروها با تعیین درست حقوق و مزایا
• پیگری تعارضات درون‌سازمانی و نارضایتی‌های نیروها

به‌طور کلی روانشناس‌های صنعتی‌وسازمانی با تأین بهداشت روانی نیروهای سازمان، در تلاش هستند تا هزینه‌های ناشی از فرسایش شغلی یا مشکلات عملکردی را به حداقل برسانند و میزان تلاش و بازدهی نیروها را به بیشترین سطح ممکن ارتقاء دهند.

۱۷. روانشناسی سالمندی

این شاخه از انواع روانشناسی در سال ۲۰۱۰ به‌طور رسمی به‌عنوان شاخه‌ای مستقل معرفی شد و به ارزیابی و فهم دقیق از سالمندان می‌پردازد. همچنین روانشناسان سالمندی در تلاش هستند تا با ایجاد راهکارهای مختلف، به افراد سالمند و خانواده آن‌ها کمک کنند تا رفاه زندگی بیشتری داشته باشند و با چالش‌ها و مشکلات زندگی به‌طور مؤثر مواجه شوند و از آن‌ها عبور کنند. در نهایت هدف روانشناسی سالمندی این است که افراد سالمند مرحله نهایی زندگی خود را با رفاه بیشتری بگذرانند.

• سندرم آشیانه خالی (خروج فرزندان از خانه و تنها شدن والدین)
• سازگاری با دوره بازنشستگی
• ارتباط افراد سالمند با اعضای خانواده
• مرگ هم‌سالان
• مسئله مرگ و بحران‌های وجودی
• توانایی حافظه
• زندگی جنسی
• سلامت عمومی
• افسردگی سالمندی
• سوءمصرف مواد مخدر

با توجه به نرخ بسیار بالای خودکشی در افراد سالمند جوامع پیشرفته و افزایش تعداد افراد سالمند در جهان، این شاخه از انواع روانشناسی اهمیت روزافزونی پیدا کرده است.

۱۸. روانشناسی مثبت‌گرا

روانشناسی مثبت‌گرا از جدیدترین انواع روانشناسی است که در مقابل روانشناسی مرضی کلاسیک قرار می‌گیرد و به‌جای توجه به انواع اختلال‌های روانی و بخش‌های منفی یا تاریک افراد، بر ویژگی‌های مثبت، توانمندی‌ها و ظرفیت‌های پنهانی آن‌ها تمرکز دارند. هدف روانشناسان مثبت‌گرا انجام تحقیقات و تدوین راه‌کارهایی برای معنا دادن به زندگی و افزایش «رفاه» (Well Being) و «رضایت زندگی» (Life Satisfaction) در افراد است. متخصصان روانشناسی مثبت‌گرا در تلاش هستند تا عناصر تأثیرگذار بر احساس شادی و حال خوب درونی را کشف کنند. در ادامه بزرگ‌ترین پدیده‌های مربوط به روانشناسی مثبت‌گرا را بیان می‌کنیم.

• شناخت استعدادهای ذاتی و حرکت در مسیر آن‌ها
• افزایش مثبت‌اندیشی و دیدن فرصت‌های پیش رو
• افزایش عزت‌نفس و احساس ارزشمندی
• افزایش اعتمادبه‌نفس و «احساس کفایت» (Competency)
• شیوه‌های درست برآورده کردن نیازهای اساسی
• شیوه‌های ایجاد روابط بین‌فردی رضایت‌بخش

روانشناسی مثبت‌گرا با استفاده از تحقیقات علمی و روش‌های سیستماتیک در تلاش است تا راه‌های رسیدن به احساس رضایت عمیق و درونی را شناسایی کند. در حالی‌که مبتنی بر علوم موجود در رواشناسی مثبت‌گرا، انواع روانشناس‌های زرد و غیرعلمی به‌وجود آمده است که باعث ایجاد احساس ارزشمندی مصنوعی و امیدهای دروغین در افراد شده و در نهایت به ناکامی و آسیب‌های بزرگ منجر می‌شود.

۱۹. روانشناسی شخصیت

روانشناسان شخصیت با مطالعه ماهیت شخصیت و شناسایی بنیادی‌ترین ویژگی‌های شخصیتی، در تلاش هستند تا تأثیر هر کدام از ویژگی‌های شخصیتی افراد را در زندگی آن‌ها تشخیص دهند. نظریه‌های بسیار متعدد و متنوعی در حوزه روانشناسی شخصیت مطرح شده است و اولین نظریه شخصیت تاریخ نیز توسط «زیگموند فروید» (Sigmund Freud) ارائه شد. همچنین نظریه‌پردازهای شخصیت با تقسیم‌بندی ویژگی‌های شخصیتی در تیپ‌های شخصیتی متنوع، در تلاش هستند تا افراد را بر اساس ویژگی‌های شخصیتی متمایزشان تقسیم‌بندی کنند تا بر اساس تیپ‌های شخصیتی آن‌ها، افکار، هیجانات و واکنش‌های رفتاری آن‌ها به موقعیت‌های مختلف را شناسایی کنند. در حال حاضر صد‌ها کتاب روانشناسی شخصیت در حوزه دسته‌بندی افراد بر اساس تیپ شخصیتی وجود دارد.

۲۰. روانشناسی تبلیغات

«روانشناسان تبلیغات» (Marketing Psychologists) بر روی رفتار مصرف‌کننده‌ها و شیوه خریداری محصولات تحقیق می‌کنند. در ادامه، موضوعات مورد تحقیقاتی مورد نظر متخصصات روانشناسی تبلیغات را بیان می‌کنیم.

• شناسایی شخصیت خریداران هر کدام از محصولات
• شناسایی دغدغه‌ها و علاقه‌های خریداران
• تحلیل «استراتژی‌های تصمیم‌گیری» (Decision Making Strategies) مصرف‌کننده‌ها
• ارزیابی نقش هیجانات مشتری‌ها بر انتخاب محصولات
• شناسایی نیازهای مردم
• ارزیابی شیوه‌های توجه مصرف‌کننده‌ها به موضوعات مختلف

بر اساس اطلاعاتی که روانشناسان تبلیغات به‌دست می‌اورند، استراتژی‌های بازیابی مختلف شرکت را تدوین می‌کنند و جذاب‌ترین تبلیغات ممکن را تدوین می‌کنند، مشتریان هدف خود را تشخیص می‌دهند و محصول شرکت را ارتقاء می‌دهند تا میزان فروش یا سودآوری کسب‌وگار خود را افزایش دهند.

۲۱. روانشناسی تکاملی

روانشناسی تکاملی شاخه‌ای از انواع روانشناسی است که فرایند تغییر و تحولات انسان را در طول تکامل بشری مورد ارزیابی قرار می‌دهد. روانشناسی تکاملی برگرفته از نظریه تکامل «چارلز داروین» (Charles Darwin) است و روانشناسان تکاملی معتقد هستند که انسان‌های نسل‌های آتی ویژگی‌های متفاوتی از نسل‌های فعالی دارند. به‌طور دقیق‌تر، روانشناسان تکاملی ارزیابی می‌کنند که فرایند تکامل چه تأثیری بر روی فرایندهای روانی افراد دارد.

۲۲. روانشناسی تطبیقی

روانشناسی تطبیقی مبتنی بر این‌ نظریه است که با وجود تفاوت‌های واضح میان انسان و گونه‌های دیگر جانداران، شباهت‌های قابل توجهی نیز میان آن‌ها وجود دارد. روانشناسان تطبیقی به‌صورت ویژه بر روی واکنش‌های رفتاری گونه‌های مختلف حیوانات به موقعیت‌ها متفاوت تحقیق می‌کنند. بیشتر نمونه‌های پژوهشی شامل انواع میمون‌ها، شامپانزه‌ها، سگ‌ها و سایر پستانداران هستند. در ادامه نتایج تحقیقات خود را در انسان‌ها نیز ارزیابی می‌کنند تا ابعاد بیشتری از ساختار روانی انسان را کشف کنند. با توجه به موانع اخلاقی بسیار سخت‌گیرانه در انجام بسیاری از پژوهش‌های روانشناسی بر روی انسان‌ها، فعالیت‌های روانشناسی تطبیقی کمک بسیار زیادی به پیش‌برد پژوهش‌های این‌چنینی و شناخت دقیق‌تر انسان‌ها کرده‌است. فعالیت‌های «پاولوف» (Pavlov) بر روی سیستم هاضمه سگ‌ها و تدوین فرضیه شرطی‌سازی کلاسیک از معروف‌ترین نمونه‌های شرطی‌سازی کلاسیک بود.

۲۳. روانشناسی توان‌بخشی

متخصصان روانشناسی توان‌بخشی به افراد دارای ناتوانی‌های رشدی (مانند افراد مبتلا به اختلال «اوتیسم» (Autism) یا «سندرم داون» (Down Syndrom)) یا افراد دارای معلولیت کمک می‌کنند تا ناتوانی‌های خود را بپذیرند و با وجود آن‌ها از پس فعالیت‌های زندگی خودشان بر بیایند. روانشناسان توان‌بخشی با آموزش انواع «مکانیسم‌های مواجهه مؤثر» (Coping Mechanisms) به افراد کمک می‌کنند تا با چالش‌ها به شکل کارآمدتری مواجه شوند و در زندگی احساس کفایت داشته باشند. به‌طور معمول، روانشناسان توان‌بخشی در مراکزی توان‌بخشی و «بیمارستان‌های با خدمات مراقبتی طولانی‌مدت» (Long Term Care Hospitals) فعالیت دارند.

۲۴. عصب‌روانشناسی

عصب‌روانشناسی ترکیبی از «علوم عصب‌شناسی» (Neuroscience) و روانشناسی است. این علم تلاش می‌کند تا با استفاده از پژوهش‌های موجود بر روی مغز، ارتباط میان ساختار مغز با عملکرد شناختی، هیجانی و رفتاری افراد را روشن کند. این شاخه از انواع روانشناسی با مطالعه تأثیر ساختار مغز و انتقال‌دهنده‌های عصبی بر روی عملکرد افراد، سعی می‌کند تا تأثیر مشکلات عصب‌شناسی را بر روی زندگی روزانه‌ بیماران روشن کند. در سال ۲۰۱۹ فعالیت عصب‌روانشناسی در آفریقای جنوبی به‌عنوان شغل رسمی در نظر گرفته شد. این متخصصان به‌طور ویژه بر روی مشکلات عصب‌روانشناسی ناشی از آسیب‌های مغزی تروماتیک، سکته مغزی و حرس سیناپسی کار کرده‌اند.

۲۵. روانشناسی مشاوره

روانشناسان مشاوره به ارزیابی و حل مشکلات سطحی‌تر مراجع‌ها می‌پردازند و آن‌ها را برای انتخاب بهترین گزینه‌ها موقعیت‌های مختلف همراهی می‌کنند. تمام مشاوران سلامت، مشاوران مدارس و مراکز آموزش از متخصصان روانشناسی مشاور محسوب می‌شوند. متخصصان روانشناسی مشاوره در تلاش هستند تا افراد بیشترین سازگاری ممکن را با محیط خود پیدا کنند و در فعالیت‌های مختلف زندگی موفق باشند. همچنین مراجعه‌کننده‌های روانشناسان مشاوره مشکلاتی در روابط‌بین‌فردی، تصمیم‌گیری‌های مهم‌ زندگی، کنترل استرس یا سطوح خفیفی از اختلالات روانی را دارند. روانشناسان مشاوره با ارائه آموزش‌های روانی مختلف تلاش می‌کنند تا مؤلفه‌های روانشناختی مورد نیاز برای توسعه فردی را به مراجعه‌کننده‌های خود آموزش دهند. برخی از این مؤلفه‌ها را در ادامه بیان می‌کنیم.

• هوش هیجانی
• فن بیان
• عزت‌نفس و احساس ارزشمندی
• اعتمادبه‌نفس و احساس کفایت
• توانایی کاهش استرس
• توانایی ارتباط کلامی و غیرکلامی مؤثر
• شناسایی ویژگی‌های خویشتن

مانند روانشناسان بالینی، این افراد نیز برای سلامت روان افراد فعالیت می‌کنند اما با ناکارآمدی‌های روانی خفیف‌تری مواجه هستند.

۲۶. روانشناسی انتقادی

روانشناسی انتقادی به‌طور تحصصی بر روی مکتب‌های روانشناسی و پژوهش‌های علمی متمرکز شده است. روانشناسان انتقادی فرایند تکامل علم روانشناسی را زیر نظر می‌گیرند و به‌دنبال شناسایی گرایش‌های مرتبط با این رشته هستند. متخصصان روانشناسی انتقادی افرادی تحلیل‌گر و متفکر هستند و سعی در به‌چالش کشیدن مکتب‌های روانشناسی کنونی دارند تا به‌مرور، مکتب‌های جامع‌تری را ایجاد کنند که اولویت بیشتری به عدالت اجتماعی و برابری می‌دهند.

۲۷. روانسنجی

متخصصان روانسنجی با استفاده از رویکردهای آماری به طراحی انواع پرسشنامه‌ها و تست‌های روانشناسی مختلف می‌پردازند تا مسیر ارزیابی پدیده‌های روانی را هموار کنند. این پرسشنامه‌ها دو ویژگی بسیار مهم دارند که شامل «روایی» (Validity) و «پایایی» (Reliability) می‌شود. این دو مؤلفه باعث افزایش دقت نتایج پرسشنامه‌ها و پایداری آن‌ها در طول زمان می‌شود. پرسشنامه‌های روانسنجی تنوع بسیار بالایی دارند، مهم‌ترین پدیده‌های روانشناختی که تست‌های روانسنجی ارزیابی می‌کنند را در ادامه بیان می‌کنیم.

• تست‌های ارزیابی هوش: مانند «تست هوش گاردنر» (Gardner Multiple Intelligences Test)، «تست هوش کتل» (Cattell Culture Fair Intelligence Test)، «تست هوش ریون» (Raven's Progressive Matrices)
• تست‌های ارزیابی شخصیت: مانند «تست شخصیت‌شناسی نئو فرم بلند» (NEO Personality Inventory Revised | NEO PI-R)، «تست شخصیت‌شناسی کتل» (Cattell's 16 Personality Factors Test)، «تست شخصیت‌شناسی مایرز‌بریگز» (Personality Test of Myers & Briggs' 16 Types)
• تست‌های ارزیابی وضعیت بالینی: مانند «تست میلون» (Millon's Test)، «تست ارزیابی روانی مینه‌سوتا» (Minnesota Multiphasic Personality Inventory | MMPI)، انواع تست‌های ارزیابی اختلال شخصیت (باید توجه داشت که نتایج این تست‌ها ارزش تشخیصی ندارد و تشخیص اختلال روانشناسی باید توسط متخصص روانشناسی انجام شود)
• تست‌های ارزیابی نیازهای اولیه: تست نیازهای اساسی گلاسر، «تست هرم نیازهای مازلو» (Self Actualization Test)
• تست‌های ارزیابی پدیده‌های مختلف روانشناسی مخصوص تحقیقات علمی: مانند تست افسردگی بک (Beck's Depression Inventory)، تست اضطراب کتل (IPAT Anxiety Scale)، «تست عزت‌‌نفس کوپر اسمیت» (Coopersmith Self Esteem Inventory | TEST)

تست‌های روانسنجی کاربردهای بسیار زیادی در انواع روانشناسی دارد و در حوزه‌های بالینی، منابع انسانی، مشاوره تحصیلی، مشاوره پیش از ازدواج و پروژه‌های تحقیقاتی کاربردهای فراوانی دارد.

۲۸. روانشناسی رفتاری

حوزه روانشناسی رفتاری از محبوب‌ترین مسیرهای فهم رفتار انسان در ابتدای قرن ۱۹۰۰ میلادی بود. این شاخه از روانشناسی به‌عنوان جریانی برای عبور از مکتب روانکاوی بود و با نگاهی عینی سعی به ارزیابی‌ رفتار بر اساس ملاک‌های قابل اندازه‌گیری داشت. روانشناسان رفتاری معتقدند که رفتار انسان از طریق محیط یادگیری می‌شود و با انواع شرطی‌سازی‌ها رفتارهای‌ افراد «تقویت» (Rewards) یا «تنبیه» (Punishment) می‌شود. به فرایند «هدایت» (Reinforcement) توسط تقویت رفتارهای نزدیک به رفتار مطلوب و تنبیه رفتارهای نامطلوب، تکنیک شکل‌دهی گفته می‌شود که در بسیاری از حوزه‌های یادگیری، توان‌بخشی و حتی حوزه‌های درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۲۹. روانشناسی هوانوردی

متخصصان روانشناسی هوانوردی در تلاش هستند تا با ارزیابی رفتارها و فرایندهای روانی تمام عوامل پرواز و به‌ویژه خلبان و کمک خلبان‌ها، بهداشت روانی آن‌ها را در بهینه‌ترین سطح ممکن نگه دارند. در ادامه فعالیت‌های متخصصان روانشناسی هوانوردی را بیان می‌کنیم.

• ابداع تمریناتی برای افزایش تاب‌آوری در برابر استرس شدید
• آموزش توانایی‌های مدیریت بحران و واکنش‌های سریع در شرایط اضطراری
• کمک به مسئولان پرواز برای افزایش تمرکز بر روی فرایندهای پروازی
• ایجاد بهداشت روانی در مسئولان هوانوردی و درمان انواع اختلال‌های روانی
• جذب و استخدام بر اساس ارزیابی توانمندی‌ها و شخصیت برای انتخاب مناسب‌ترین نیروها برای فعالیت‌های مختلف پرواز
• ایجاد مهارت‌های بین‌فردی برای برقراری ارتباط مناسب با مسافران

۳۰. روانشناسی مهندسی

متخصصان در حوزه روانشناسی مهندسی در تلاش هستند تا با کمک گرفتن از انواع ماشین‌آلات، تجهیزات و سایر ابزار تکنولوژیک، توانایی افراد را برای فعالیت افزایش بدهند. شاخه روانشناسی مهندسی از کارکردی‌ترین انواع روانشناسی است و متخصصان این حوزه به‌صورت مستقیم مشکلات زندگی روزمره افراد را برطرف می‌کنند. برای مثال، این متخصص‌ها با استفاده از ابزارهای مختلفی در تلاش هستند تا سرعت و کیفیت فرایندهای آموزشی و روان‌درمانی را افزایش دهند. همچنین برنامه‌هایی را برای استفاده در موبایل یا سایر ابزار الکتریکی ابداع می‌کنند تا به تشخیص انواع اختلال‌های روانی کمک کند. شاید به‌توان پیوند هوش مصنوعی با علم روانشناسی را در این شاخه از روانشناسی ردیابی کرد.

۳۱. روانشناسی اعتیاد

متخصصان روانشناسی اعتیاد در تلاش هستند تا با در نظر گرفتن عناصر «زیستی» (Biological)، «روان‌شناختی» (Psychological) و «اجتماعی» (Social) ارزیابی دقیقی نسبت به افراد دارای اعتیاد پیدا کنند. همچنین روانشناسان اعتیاد با استفاده از پرسشنامه، مشاهده و مصاحبه تلاش می‌کنند تا رایج‌ترین «ویژگی‌های شخصیتی» (Personality Types) و «خلق‌وخو‌» (Temperament) را در این افراد تشخیص دهند. با این هدف که شناخت بیشتری نسبت به این افراد پیدا کنند و استراتژی‌های دقیق‌تری را برای بهبود این افراد طراحی کنند. در نتیجه می‌توانند افراد مستعد اعتیاد را تشخیص دهند و از اعتیاد سایر مردم یا نسل‌های دیگر پیشگیری کنند. متخصصان این حوزه با اعتیادهای متنوعی مواجه می‌شوند که در ادامه مهم‌ترین آن‌ها را بیان می‌کنیم.

• «اعتیاد سوءمصرف مواد» (Substance Abuse)
• «اعتیاد به الکل» (Alcohol Addiction)
• «اعتیاد به قمار» (Gambling)
• «اعتیاد به خرید» (Shopping)

متخصصان این شاخه از انواع روانشناسی به فهم عمیقی از عوامل «زیستی-روانی-اجتماعی» (Biophysical) اعتیاد می‌شوند و در متخصصان روانشناسی اعتیاد در مقطع دکتری تکنیک‌های درمانی مختلفی را مبتنی‌ بر شواهد علمی (Evidence Based) یاد می‌گیرند و در مراکز ترک اعتیاد، زندان‌ها یا اقامتگاه‌های اختصاصی مشغول به فعالیت می‌شوند.

۳۲. روانشناسی نامتعارف

شاخه روانشناسی نامتعارف توسط فیزیکدانی به‌نام «هنری مادزلی» (Henry Maudsley) در سال ۱۸۴۵ ارائه شد و با وجود قدمت زیاد، یکی از انواع روانشناسی است که شهرت کمتری دارد. متخصصان این حوزه بر روی تجربیات یا رفتارهای نامتعارف افراد تحقیق می‌کرده‌اند که در عموم مردم به تجربیات «ماوراءالطبیعی» (Paranormal) معروف بود. آن‌ها معتقد بوده‌اند که این تجربیات دلایل روانشناختی یا فیزیکی مشخصی دارند اما با توجه به شناخته نشدن این عوامل، در نگاه اول به‌عنوان «حوادث ماوراءالطبیعه» درنظر گرفته می‌شوند. روانشناسان نامتعارف در تحقیقات خود تلاش می‌کرده‌اند تا دلایل علمی پدیده‌های ماوراءالطبیعی را به‌دست بیاورند و بسیاری از این تجربیات را ناشی از توهم‌ها، هزیان‌ها، «ادراک نادرست» (Malobservations) یا «تفسیرهای اشتباهی» (Misinterpretations) از مسائل طبیعی برشمردند.

۳۳. روانشناسی اخلاق

روانشناسی اخلاق بر پایه مفاهیم موجود در «فلسفه» (Philosophy) و روانشناسی ساخته شده است. روانشناسان اخلاق سعی می‌کنند تا جواب به تمام سؤالات موجود پیرامون مفهوم اخلاق را پیدا کنند و در این زمینه مجبور می‌شوند تا از اصول فلسفی نیز بهره بگیرند. نتایج مطالعات روانشناسان اخلاق باعث ایجاد قوانین اجتماعی و ایجاد مرزهای اخلاق حرفه‌ای در تحقیقات روان‌شناسی و فعالیت‌های بالینی شده‌ است. در نتیجه تلاش‌های روانشناسان اخلاق زیربنای فعالیت‌های حرفه‌ای روانشناسان دیگر را شکل می‌دهد. در ادامه، مهم‌ترین مواردی را که روانشناسان اخلاق مورد بررسی قرار می‌دهند را ارزیابی می‌کنیم.

• رشد اخلاقی کودکان
• قضاوت اخلاقی
• استدلال اخلاقی
• حساسیت اخلاقی
• مسئولیت‌پذیری اخلاقی
• انگیزه‌ اخلاقی
• هویت اخلاقی
• تفاوت‌های اخلاقی
• شخصیت اخلاقی

روانشناسان بزرگی در این شاخه از انواع روانشناسی فعالیت کرده‌اند، برای مثال، «لارنس کلبرگ» (Lawrence Kohlberg) و «ژان‌ پیاژه» (Jean Piaget) بر روی رشد اخلاقی کودک تحقیق کرده‌اند.

۳۴. روانشناسی تفاوت‌ها

این شاخه از انواع روانشناسی توسط «ویلیام استرن» (William Stern) در سال ۱۹۰۰ میلادی شکل گرفت. متخصصان روانشناسی تفاوت‌ها به‌صورت متمرکز بر روی تفاوت‌های فردی فعالیت می‌کنند و با ارزیابی ویژگی‌های مختلف در تلاش هستند تا افراد را در دسته‌بندی‌های مختلفی قرار دهند. در ادامه، برخی از ملاک‌های مختلف مورد نظر روانشناسان تفاوت‌ها را بیان می‌کنیم.

• «شخصیت» (Personality)
• «مزاج یا خلق‌وخو» (Temperament)
• «انگیزه» (Motivation)
• «هوش عمومی» (Intelligence Quotient | IQ) و «هوش هیجانی» (Emotional Quotient | EQ)
• «علاقه‌ها» ( Interests)
• «ارزش‌ها» (Values)
• «ادراک شخص از هویت خود» (Self Concept)
• «احساس شخص از میزان کارآمدی و کفایت خود» (Self Efficacy)
• «عزت‌نفس و احساس ارزشمندی» (Self Esteem)

نتایج حاصل از شاخه روانشناسی تفاوت‌ها در بسیاری از انواع روانشناسی از جمله روانشناسی بالینی، روانشناسی آموزشی و روانشناسی صنعتی‌و‌سازمانی کاربرد دارد.

۳۵. روانشناسی مبتنی بر مدل‌یابی ریاضی

این شاخه از انواع روانشناسی به مدل‌سازی انواع پدیده‌های روانی و به‌ویژه فرایندهای شناختی از دیدگاه روانشناسی می‌پردازد. همچنین مبانی رویکردهای آماری کاربردی در حوزه روانشناسی تجربی و روانسنجی را نیز تقویت می‌کند. کمّی کردن مفاهیم کیفی روانشناختی باعث می‌شود تا دقت پژوهش‌های روانشناسی بسیار افزایش پیدا کند و مسیر کنترل متغیرهای مزاحم تسهیل شود. این متخصصان به‌صورت منحصربه‌فرد تنها به پردازش داده‌ها می‌پردازند و نتایج تحقیقات آن‌ها در روانشناسی تجربی، روانسنجی، روانشناسی شناختی کاربرد دارد. همچنین نتایج پژوهش‌ها به تولید هوش مصنوعی نزدیک به هوش انسان می‌شود. اصلی‌ترین پدیده‌های شناختی مورد توجه در روانشناسی مبتنی بر مدل‌یابی ریاضی را در ادامه بیان می‌کنیم.

• تصمیم‌گیری
• یادگیری
• حافظه
• زبان
• تحلیل رفتاری

این شاخه از انواع روانشناسی پلی را بین علوم مهندسی و علوم انسانی ایجاد می‌کند.

خلاصه‌ای از انواع روانشناسی

با گذشت زمان و بلوغ بیشتر علم روانشناسی، مفاهیم موجود در این علم گسترده‌تر و عمیق‌تر شده‌اند. به‌همین دلیل نیز مانند هر رشته علمی دیگری، شاخه‌های بسیار متنوع و جذابی در علم روانشناسی به‌وجود آمده‌اند که هر کدام از آن‌ها به‌صورت تخصصی بر روی جنبه خاصی از علم روانشناسی متمرکز هستند. در ادامه، به‌صورت خلاصه هر کدام از انواع روانشناسی را نام می‌بریم و معرفی می‌کنیم.

• «روانشناسی بالینی» (Clinical Psychology): تشخیص علت اختلالات روانی و ابداع مدل‌های درمانی مختلف برای درمان انواع اختلال‌های روانی
• «روانشناسی فیزیولوژیک» (Biological Or Physiologic Psychology): ارزیابی تأثیرات بدنی و زیستی بر روی فرایندهای روانی و علت‌های زیستی انواع پدیده‌های روانی هنجار و ناهنجار
• «روانشناسی تجربی» (Experimental Psychology): علمی‌ترین شاخه روانشناسی با بررسی علمی و تجربی مفاهیم روانشناسی با استفاده از اصول آماری دقیق و کمی‌سازی مفاهیم کیفی روانشناسی
• «روانشناسی سلامت» (Health Psychology): ارزیابی تأثیر مؤلفه‌های روانی بر روی بیماری‌های مختلف و اختلال‌های روانی
• «روانشناسی اجتماعی» (Social Psychology): بررسی تأثیر حضور افراد و تأثیر گروه بر روی رفتار و فرایندهای ذهنی آن‌ها و به‌طور خلاصه، ارزیابی تأثیرات اطرافیان بر فرایندهای روانی فرد
• «روانشناسی جامعه‌نگر» (Community Psychology): نزدیک ترین شاخه به جامعه‌شناسی و تحقیقات در حوزه بهداشت روانی جامعه و ابداع شیوه‌هایی برای آموزش‌های روانی به جامعه و طراحی برنامه‌های پیشگیری از آسیب‌های روانی
• «روانشناسی نظامی» (Military Psychology): تمرکز بر روی سلامت روان سربازان، جانبازان و خانواده سربازان و کمک به آن‌ها در راستای التیام‌ آسیب‌های روانی
• «روانشناسی رشد» (Developmental Psychology): ارزیابی تغییر و تحولات روانی و جسمی افراد از هنگام شکل‌گیری نطفه در رحم مادر تا زمان مرگ
• «روانشناسی ناهنجاری» (Abnormal Psychology): ارزیابی ماهیت اختلال روانی، ملاک‌های تشخیص اختلال و تقسیم‌بندی انواع اختلالات روانی
• «روانشناسی فرهنگی» (Cross Cultural Psychology): ارزیابی تأثیر فرهنگ جوامع بر روی افکار و فرایندهای ذهنی مردم آن جامعه
• «روانشناسی محیط‌گرا» (Environmental psychology): ارزیابی تأثیر زیست‌بوم و اقلیم زندگی بر روی رفتار و فرایندهای ذهنی افراد ساکن آن‌جا
• «روانشناسی شناختی» (Cognitive psychology): ارزیابی ماهیت تفکر، انواع تفکر و فعالیت‌های ذهنی و همچنین مفاهیم مربوط به «هوشیاری» (Awairness)، «هوش» (Inteligence)، «خطاهای شناختی» (Delusions) و «هزیان‌ها» (Illusions)
• «روانشناسی قانونی» (Forensic Psychology): کمک گرفتن از مفاهیم روانشناسی برای کاهش میزان جرم، شناسایی ویژگی‌های روان‌شناختی افراد مجرم و ابداع شیوه‌هایی برای درمان اختلالات روانی مرتبط با جرم
• «روانشناسی ورزشی» (Sports Psychology): ارزیابی شیوه‌های افزایش انگیزه و کارآمدی در ورزشکاران از طریق افزایش تمرکز بر فعالیت ورزشی و کنترل استرس خود
• «روانشناسی آموزشی یا تربیتی» (Educational Psychology): ارزیابی شیوه‌های بهبود فرایند یادگیری، ابداع شیوه‌های آموزشی کارآمد و تقویت انگیزه و افزایش تمرکز دانش‌جویان و دانش‌آموزان برای فعالیت تحصیل

• «روانشناسی صنعتی‌وسازمانی» (Industrial psychology): ارزیابی شیوه‌های افزایش بهره‌وری کارمندان، رضایت شغلی، فرایند جذب‌واستخدام مناسب و تعیین حقوق و مزایای کارآمد
• «روانشناسی سالمندی» (Geropsychology): بخشی از روانشناسی رشد با هدف بررسی فرایندهای ذهنی و هیجانی، دغدغه‌ها و آسیب‌پذیری‌های روانی افراد سالمند، دلیل پیر شدن (Aging) و مقابله با چالش‌های سالمندی
• «روانشناسی مثبت‌گرا» (Positive Psychology): از جدیدترین انواع روانشناسی برای کشف راه‌کارهای افزایش رفاه زندگی، رضایت از زندگی، شناخت استعدادها و افزایش شادی در زندگی
• «روانشناسی شخصیت» (Personality Psychology): ارزیابی مفهوم شخصیت و انواع تیپ‌های شخصیتی و بررسی نظریات مختلف این حوزه با هدف پیش‌بینی فرایندهای ذهنی و واکنش‌های رفتاری افراد
• «روانشناسی تبلیغات» (Consumer or Marketing Psychology): ابداع راه‌کارهایی برای شناسایی و هدایت علاقه‌های مشتریان و متقاعد کردن آن‌ها برای خرید کالا و تحلیل رفتار مشتری با هدف افزایش فروش
• «روانشناسی تکاملی» (Evolutionary Psychology): بررسی روند تکامل فرایندهای روانی در انسان و پیش‌بینی تأثیرات تکامل بر روی گونه‌های مختلف انسان‌ها
• «روانشناسی تطبیقی» (Comparative Psychology): تحقیقات بر روی فرایندهای روانی حیوانات نزدیک به انسان و به‌ویژه شامپانزه‌ها و انطباق نتایج تحقیقات بر روی انسان
• «روانشناسی توان‌بخشی» (Rehabilitation Psychology): ابداع راه‌کارهایی برای التیام ناتوانی‌های جسمی و رشدی در کودکان استثنایی و افراد دارای معلولیت
• «عصب‌روانشناسی» (Neuropsychology): ارزیابی تأثیرات فعالیت‌های مغزی و به‌ویژه «انتقال‌دهنده‌های عصبی» (Neurotransmitters) بر روی رفتار و فرایندهای ذهنی
• «روانشناسی مشاوره» (Counseling Psychology): استفاده از آموزه‌های روانی برای حل مشکلات بین‌فردی، ایجاد سبک زندگی بهتر در افراد، افزایش عادت‌های سالم، تدوین راه‌های کاهش استرس، افزایش عزت‌نفس و افزایش هوش هیجانی
• «روانشناسی انتقادی» (Critical Psychology): ارزیابی موشکافانه و عمیق انواع رویکردهای روانشناسی و میزان تأثیر واقعی فعالیت‌ها و تحقیقات حوزه روانشناسی و کشف نقاط ضعف هر کدام از آن‌ها
• «روان‌سنجی» (Psychometrics): استفاده از شیوه‌های سنجش روانی و به‌ویژه تست‌های روانشناسی برای ارزیابی مؤلفه‌های روانی در افراد و به‌ویژه انواع تیپ شخصیتی، انواع هوش و میزان آن، میزان اختلال‌های روانی و موضوعات عمومی‌تر مانند دیدگاه‌ها و گرایش‌های افراد در حوزه‌های مختلف
• «روانشناسی رفتاری» (Behavioral psychology): «رفتارگرایی» (Behaviourism) از مشهورترین انواع روانشناسی برای ارزیابی واکنش‌های رفتاری افراد و یادگیری الگوهای رفتاری از محیط بیرونی
• «روانشناسی هوانوردی» (Aviation Psychology): ارزیابی رفتار و فرایندهای ذهنی خلبان‌ها و سایر متخصصان فعال در حوزه هوانوردی و تحقیق در حوزه سلامت پرواز، ابداع تمرین‌های جدید برای تاب‌آوری در برابر استرس و جذب مناسب‌ترین نیروها
• «روانشناسی مهندسی» (Engineering Psychologists): استفاده از انواع ابزارها، ماشین‌ها و تکنولوژی‌های مهندسی در راستای اهداف موجود در انواع روانشناسی
• «روانشناسی اعتیاد» (Addiction Psychology): ارزیابی پدیده اعتیاد و وضعیت روانی افراد مستعد آن از دیدگاه روانشناسی با هدف ابداع بهترین شیوه پیشگیری از آن و کشف راه‌کارهای ترک اعتیاد پایدار و موفقیت‌آمیز
• «روانشناسی غیرمتعارف» (Anomalistic Psychology): بررسی الگوهای رفتار، افکار و هیجانات غیرطبیعی و نامتعارف که به‌عنوان اختلال روانی در نظر گرفته نمی‌شوند
• «روانشناسی تفاوت‌ها» (Differential Psychology): ارزیابی تفاوت افراد در شیوه رفتار کردن، تفکر، عواطف و بسیاری از ملاک‌های دیگر با هدف ارائه «دسته‌بندی‌های مختلف» (Taxonomies) از این تفاوت‌ها
• «روانشناسی اخلاق» (Moral Psychology): بررسی مفاهیم متنوع پیرامون مفهوم اخلاق از جمله «رشد اخلاقی» (Moral Development) در کودکان، «قضاوت اخلاقی» (Moral Judgment) و «استدلال اخلاقی» (Moral Reasoning) در افراد
• «روانشناسی مبتنی بر مدل‌یابی ریاضی» (Mathematical Psychology): ایجاد مدل‌های ریاضی از انواع پدیده‌های روانشناسی از جمله ادراک، افکار و دیگر فرایندهای شناختی و نگاه ریاضی به نظریه‌های روانشناسی

حال که با انواع روانشناسی آشنایی اولیه‌ای پیدا کرده‌اید، وقت آن رسیده است که هر کدام از شاخه‌های روانشناسی را به‌صورت تفصیلی توضیح دهیم.

جدول جمع‌بندی انواع روانشناسی

تمام انواع شاخه‌های روانشناسی در دو دسته‌بندی بزرگ «روانشناسی کاربردی» (Applied Psychology) و روانشناسی بنیادی (Basic Psychology) تقسیم می‌شوند. حوزه روانشناسی کاربردی در تلاش است تا مفاهیم روانشناسی را برای حل چالش‌های زندگی مورد استفاده قرار دهند. در حالی‌که روانشناسی بنیادی مبانی نظری و اطلاعاتی مورد نیاز برای روانشناسی کاربردی را فراهم می‌کند. حال که با معروف‌ترین و کاربردی‌ترین انواع روانشناسی در دنیا آشنا شده‌ایم، می‌توانیم تمام آن‌ها را در یک نگاه و مبتنی بر «کاربردی» یا «بنیادی‌» بودن آن‌ها ملاحظه کنیم.

سؤالات متداول

در این مطلب از مجله فرادرس به‌طور کامل با انواع روانشناسی آشنا شده‌ایم، حال می‌توانیم در صورت نیاز هر کدام از شاخه‌های مورد علاقه خود را به‌صورت عمیق‌تر مطالعه کنم. در ادامه، سؤالات متداول این حوزه را بیان می‌کنیم.

انواع نظریه‌های معروف در روانشناسی شخصیت کدام هستند؟

مهم‌ترین نظریه‌های روانشناسی شخصیت شامل نظریه شخصیت «روان‌تحلیلی فروید» (Psychoanalytic perspective)، «رویکرد صفات» (Trait perspective)، «نظریه شخصیت مبتنی بر رویکرد انسان‌گرا» (Humanistic personality theory)، «نظریه اجتماعی‌‌شناختی» (Social Cognitive theories)، «نظریه غرایز ذاتی» (Instinct theory)، «نظریه زیستی» (Biological theories)، «نظریه رفتارگرایی» (Behaviorist theories)، «نظریات شخصیت روان‌پویشی» (Psychodynamic theories) و «نظریه تکاملی» (Evolutionary theories) از انواع نظریه‌های شخصیت هستند. دانشمندان نظریه‌های خود را بر اساس این نظریات بیان می‌کنند.

انواع مدل‌های درمانی موجود در روانشناسی بالینی چیست؟

بیش از ۴۰۰ مدل روان‌درمانی تأیید شده در دنیا وجود دارد اما مهم‌ترین آن‌ها شامل «درمان‌های روان‌کاوی و روان‌پویشی» (Psychoanalysis And Psychodynamic Therapies)، «درمان رفتاری» (Behavioral Therapy)، «درمان شناختی‌رفتاری» (Cognitive Behavioral Therapy)، «درمان گشتالت» (Gestalt Therapy)، «درمان مراجع‌محور» ( Person Centered Therapy)، «درمان وجودی» (Existential Therapy)، «رفتاردرمانی دیالکتیک» (Dialectical Behavior Therapy | DBT) و «طرح‌واره‌درمانی» (Schima Therapy) می‌شوند.