انواع حذف در ادبیات فارسی – توضیح کامل با مثال و تمرین
انواع حذف در ادبیات فارسی به سه دسته «حذف به سبب عرف زبان»، «حذف به قرینه لفظی» و «حذف به قرینه معنوی» تقسیم میشوند. هرگاه یکی از اجزای انواع جملهها حذف شود اما مخاطب با وجود قرینه یا قرینههایی به بخش حذفشده پی ببرد، «حذف به قرینه لفظی» اتفاق افتاده است. چنانچه یکی از اجزای جمله حذف شود اما مخاطب با توجه به معنای جمله، بخش حذفشده را تشخیص بدهد، «حذف به قرینه معنوی» رخ داده است. البته در برخی مواقع، به خاطر عرف زبان نیز ممکن است بخشی از جمله حذف شود. در ادامه این مطلب از مجله فرادرس بهطور کامل انواع حذف در ادبیات فارسی را توضیح میدهیم.
همچنین مثالهایی از انواع حذف را در جملههای فارسی بررسی میکنیم. در پایان این مطلب، ۱۰ سؤال چهارگزینهای را مرتبط با همین موضوع ارائه کردهایم.
انواع حذف در ادبیات فارسی
گاهی ممکن است یک یا چند مورد از اجزای جمله حذف شوند. حذف اجزای جمله معمولاً یا از نوع «حذف به قرینه لفظی» است یا به روش «حذف به قرینه معنوی» صورت میگیرد یا به خاطر عرف زبان رخ میدهد. در فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس نیز این مبحث بهخوبی آموزش داده شده است. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه مشاهده میکنید.
هر کدام از انواع حذف را در ادامه توضیح دادهایم.
- حذف به قرینه لفظی: بخشی از جمله حذف میشود اما مخاطب با توجه به سایر بخشهای همان جمله یا جملههای قبلی و بعدی متوجه میشود که کدام بخش حذف شده است. به کلمه یا کلمههایی که نشان میدهند کدام بخش حذف شده است، «قرینه» گفته میشود.
- حذف به قرینه معنوی: یک یا چند مورد از اجزای جمله حذف میشوند اما مخاطب بدون قرینه لفظی و صرفاً با توجه به معنای جمله پی میبرد که کدام بخش حذف شده است.
- حذف به خاطر عرف زبان: در عرف زبان فارسی، همواره بخشی از جمله ممکن است حذف شود، مانند شبهجملههای «خداحافظ» «شب بهخیر» و... که همیشه فعل اصلی در آنها حذف میشود.
تفاوت اصلی حذف به قرینه لفظی و حذف به قرینه معنوی این است که در حذف به قرینه لفظی، معمولاً کلمهها یا کلمههایی که مشابه بخش حذفشده هستند، در همان جمله یا جملههای قبل و بعد از آن وجود دارند. برعکس، در حذف به قرینه معنوی، کلمههای مشابه بخش حذفشده در همان جمله و جملههای قبل و بعد از آن به چشم نمیخورند. در این مورد به مثالهای زیر توجه کنید.
بهعنوان مثال، در جمله «دوستش را پیدا و با او دیدار کرد.» فعل «کرد» به قرینه لفظی از انتهای «دوستش را پیدا» حذف شده اما مخاطب با توجه به فعل کرد در انتهای «با او دیدار کرد.» آن را تشخیص میدهد. این حذف از نوع حذف به قرینه لفظی است. برعکس، اگر از جمله «حال شما چطور است؟»، «شما چطور است» را حذف کنیم و آن را به صورت «حال شما؟» دربیاوریم، در واقع از حذف به قرینه معنوی استفاده کردهایم.
اگر هنگام ملاقات با کسی، بهجای «سلام بر شما» تنها از کلمه «سلام» استفاده کنیم، در واقع بخشی از این شبهجمله را به سبب عرف زبان حذف کردهایم.
در ادامه، هر کدام از انواع حذف را با جزئیات بیشتری توضیح میدهیم.
حذف به قرینه لفظی
در حذف به قرینه لفظی، گوینده یا نویسنده به قرینه یکی از اجزای جمله یا جملههای قبل و بعد از آن، بخشی از همان جمله را حذف میکند. در این حالت، مخاطب بعد از خواندن یا شنیدن جمله، با توجه به قرینه موجود متوجه میشود که کدام بخش حذف شده است.
«قرینه» در لغت به معنی «نشانه» است. قرینهها عیناً شبیه همان بخشی از جمله هستند که حذف شده است و در واقع، بخش حذفشده جمله را نشان میدهند. حذف به قرینه لفظی معمولاً با هدف جلوگیری از تکرار و حشو در کلام رخ میدهد.
برای یادگیری بهتر این نکته به مثال زیر توجه کنید. در این پرسش و پاسخ، مخاطب بهجای اینکه در جواب به سؤال «دیروز چه کسی را دیدی؟» از یک جمله کامل استفاده کند، صرفاً از مفعول (دوستم) و نقشنمای مفعولی «را» استفاده کرده است.
در واقع، نهاد، قید و فعل جمله دوم حذف شدهاند. البته در میان آنها، فقط حذف قید «دیروز» به قرینه لفظی است. نهاد «من» و فعل «دیدم» به قرینه معنوی از جمله حذف شدهاند.
ـ دیروز چه کسی را دیدی؟
ـ دوستم را. (بهجای جمله دیروز دوستم را دیدم.)
حذف به قرینه معنوی
در حذف به قرینه معنوی، بخش یا بخشهایی از جمله حذف میشوند، بدون اینکه کلمه مشابه یا قرینه آنها در جمله وجود داشته باشد. در این حالت، مخاطب با توجه به معنای جمله متوجه میشود که چه بخشی از جمله حذف شده است.
در این نوع از حذف، قرینهای که وجود حذف را نشان میدهد، از نوع لفظی نیست، بلکه جنبه معنایی دارد.
حذف به قرینه معنوی را با توجه به مثال زیر بهتر میآموزید.
فرض کنید ناظم مدرسه روبهروی دانشآموزان کلاس قرار بگیرد و در خطاب به آنها، جمله زیر را بگوید. در این حالت نیازی نیست حتماً از ضمیر «شما» استفاده کند، چون دانشآموزان با توجه به معنای جمله و موقعیت خود متوجه میشوند که روی سخن ناظم با آنهاست و خودشان مخاطب جمله هستند.
با توجه به این نکتهها نتیجه میگیریم که ضمیر «شما» به قرینه معنوی از جمله زیر حذف شده است.
به حیاط مدرسه بروید.
حذف به خاطر عرف زبان
حذفهایی که بنابر سنتهای زبانی رخ میدهند، در این دسته قرار می گیرند. ما هر روزه در حال گفتن و شنیدن شبهجملههایی هستیم که بخشی از آنها حذف شده است. مثلاً «وقت بهخیر» نوعی شبه جمله است که فعل آن همیشه حذف میشود.
صورت کامل این جمله به صورت «وقت شما بهخیر باشد.» است اما در واقع، صورت کامل آن هرگز به کار نمیرود.
در جدول زیر، مثالهای بیشتری از این نوع حذف را ارائه کردهایم. البته صورت کامل جملهها و شبهجملهها را نیز نشان دادهایم.
مثال حذف به خاطر عرف زبان | صورت کامل |
خدانگهدار | خدا نگهدار شما باشد. |
روز بهخیر | روز شما بهخیر باشد. |
قبولِ حق | (نمازتان) قبولِ حق باشد. |
شب خوش | شبتان خوش باشد. |
در برخی مواقع، بعد از حذف اجزای جمله، آنچه باقی میماند به صورت کلمهای مرکب درمیآید. مانند کلمه «خدانگهدار» که بعد از حذف اجزای جمله، به صورت نوعی کلمه مرکب درآمده است.
مثال انواع حذف به قرینه لفظی و معنوی
در بخشهای قبلی با انواع حذف در ادبیات فارسی آشنا شدید و به ویژگیهای اصلی هر کدام نیز پی بردید. در این بخش، با مثالهایی که ارائه میشود، نحوه کاربرد انواع حذف را جملهها میآموزید.
مثال اول برای انواع حذف
مثال زیر نوعی شبهجمله است که فعل آن، یعنی «باد» حذف شده است. صورت کامل این جمله «آفرین بر شما باد.» است اما صورت کامل آن معمولاً نه در فارسی محاوره و نه در فارسی نوشتاری به کار نمیرود.
فعل شبهجمله زیر به علت عرف زبان حذف شده است.
آفرین بر شما
مثال دوم برای انواع حذف
«کو» نوعی ضمیر پرسشی است که در جملههای اسنادی به کار میرود. هرگاه در جمله اسنادی از «کو» استفاده شود، هم مسند و هم فعل اسنادی از جمله حذف میشود. در جمله زیر نیز مسند و فعل اسنادی جمله به قرینه معنوی حذف شدهاند.
جملههای اسنادی و ساختار آنها، همچنین کاربرد مسند، در فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس بهخوبی تدریس شدهاند.
کفشهایم کو؟
مثال سوم برای انواع حذف
شبهجمله زیر یکی از رایجترین شبهجملههایی است که در زبان فارسی به کار میرود. در این شبهجمله، دو فعل «بودی / بودید» و «هستی / هستید» به قرینه معنوی حذف شدهاند.
صورت کامل این شبهجمله به این صورت است: «پارسال دوست بودی / بودید، امسال آشنا هستی / هستید.»
پارسال دوست، امسال آشنا
مثال چهارم برای انواع حذف
در مثال زیر، فعل «بده» از انتهای «نه قاشق را» حذف شده است. این حذف به قرینه «بده» در جمله «چنگال را بده» رخ داده است. بنابراین، در جمله زیر، حذف به قرینه لفظی صورت گرفته است.
چنگال را بده، نه قاشق را.
مثال پنجم برای انواع حذف
اگر بخواهیم جمله زیر را به صورت کامل ادا کنیم، به این حالت درمیآید: «اگر بیشتر تلاش کنید، موفقیتتان بیشتر خواهد بود.»
در این جمله شرطی، هم حرف ربط «اگر» و هم فعلهای جمله به قرینه معنوی حذف شدهاند.
تلاش بیشتر، موفقیت بیشتر!
مثال ششم برای انواع حذف
جمله تعجبی زیر بدون فعل اصلی به کار رفته است. فعل اصلی این جمله «داری / دارید» است که به قرینه معنوی حذف شده است.
چه چشمان زیبایی!
مثال هفتم برای انواع حذف
در مثال زیر، نمونهای از حذف به قرینه لفظی را مشاهده میکنید. در جمله دوم، مخاطب بهجای اینکه بگوید «پدر آمد.» صرفاً از کلمه «پدر» استفاده کرده و در واقع، فعل اصلی جمله را حذف کرده است.
ـ چه کسی آمد؟
ـ پدر.
مثال هشتم برای انواع حذف
در مثال زیر، فعل کمکی «باشد» از انتهای صفت مفعولی «شنیده» حذف شده است. البته این حذف به قرینه فعل کمکی در «فهمیده باشد» صورت گرفته است. حذف این جمله به قرینه لفظی رخ داده است.
فکر میکنید کسی صحبتهای دیشب ما را شنیده و فهمیده باشد؟
مثال نهم برای انواع حذف
در این مثال، مخاطب بهجای اینکه از جمله کامل «من دیشب تلفن زدم.» استفاده کند، فقط کلمه «من» را به کار برده است. بنابراین، نتیجه میگیریم که «دیشب تلفن زدم.» از این جمله حذف شده است.
اکنون سؤال این است که حذف این مثال به قرینه لفظی صورت گرفته یا قرینه معنوی. از آنجایی که کلمههای «دیشب» و «تلفن» عیناً در جمله قبل تکرار شدهاند، میتوانیم بگوییم که حذف آنها به قرینه لفظی بوده است.
در حالی که فعل کمکی «زدم» عیناً در جمله قبلی تکرار نشده است. به همین خاطر حذف آن از نوع معنوی است.
ـ چه کسی دیشب تلفن زد؟
ـ من.
مثال دهم برای انواع حذف
در جمله زیر، فعل کمکی «است» از ساختار فعل ماضی نقلی «شسته است» به قرینه معنوی حذف شده است.
به نظر میآید یک نفر تمام ظرفها را شسته.
کدام اجزای جمله حذف می شوند؟
در بخشهای قبلی، انواع حذف در ادبیات را توضیح دادیم و برای هرکدام مثالهایی را نیز ارائه کردیم. در این بخش توضیح میدهیم که اساساً کدام اجزای جمله حذف میشوند. آن بخش از جمله را که حذف شده است، در علامت پرانتز () نشان میدهیم.
برای یادگیری بهتر انواع حذف در ادبیات فارسی میتوانید از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس را نیز کمک بگیرید. از طریق لینک زیر میتوانید به این فیلم آموزشی دسترسی داشته باشید.
حذف فعل
اگرچه فعل یکی از بخشهای اصلی جمله است اما ممکن است گوینده یا نویسنده به خاطر عرف زبان یا رعایت اختصار در کلام، فعلها را از جمله حذف کنند. فعلها را میتوان در موارد زیر حذف کرد.
- در جملههای دعایی، تعارف یا نفرینها: به خدا قسم (میخورم) - نفرین بر ظالمان (باد)
- در جملههایی با ضمیر پرسشی «کو»: کفشهایم کو؟ (کجا است؟)
- ضربالمثلها: چاردیواری اختیاری (است)
- در جملههایی که حرف ربط دارند: آب که از سر گذشت، چه یک وجب (باشد) چه صد وجب باشد (باشد)
- در جملههایی که مسند آنها صفت تفضیلی است: از گرسنگی مردن بِه (است) که منّت دونان بردن.
- جملههای پرسشی: چه خبر (داری / دارید)؟
- جملههای تعجبی: چه عالی (است) که سرانجام به ما هم سری زدید!
- در اصطلاحات نظامی، ورزشی: به چپچپ (بروید)
- در علائم رانندگی: ورود ممنوع (است)
- به قرینه لفظی جمله قبل: شایان کجا رفت؟ خانه (رفت).
- در جملههای مرکب همپایه: پدر میوه خریده (است) و آنها را شسته است.
- در جملهها و با قرینه معنوی: از غم دنیا چه حاصل (است)؟
اگر فعل محذوف از نظر شخص و شمار با نهاد و فاعل جمله مطابقت نداشته باشد، این نوع حذف را در دسته حذف به قرینه معنوی قرار میدهیم، مانند: کی میرسید؟ تا یک ساعت دیگر (میرسم). در این مثال مشاهده میکنید که فعل محذوف «میرسم» از نظر شخص و شمار با فعل «میرسید» که قبل از آن آمده است، مطابقت ندارد، بنابراین در این جمله حذف به قرینه معنوی رخ داده است.
نکته: بهطور کلی بهتر است فعل را با قرینه لفظی حذف کنیم. حذف فعل بدون قرینه لفظی، موجب بدخوانی و درک نادرست مطلب میشود. البته در شبهجملهها و اصطلاحات پرکاربرد، حذف آن مانعی ندارد.
برای اینکه حذف فعلها را بهراحتی تشخیص بدهید، در قدم اول لازم است فعلهای فارسی و انواع آنها را بشناسید. این مبحث در فیلم آموزش رایگان فعل در فارسی فرادرس تدریس شده است.
حذف نهاد
نهاد جمله نیز ممکن است با قرینه لفظی و معنوی یا بنابر عرف زبان حذف شود. در موارد زیر میتوان نهاد را از جمله حذف کرد.
- وقتی دو یا چند جمله که دارای نهاد مشترک هستند به دنبال هم قرار بگیرند، نهاد در جمله اول میآید اما از سایر جملهها حذف میشود: مادرم به خرید رفت، (مادرم) گلدانهای زیبایی خرید و (مادرم) آنها را برایم آورد.
- نهاد فعلهای اول شخص و دوم شخص مفرد و جمع معمولاً حذف میشوند: (من) شنیده بودم غریبهای وارد شهر شده است.
حذف ضمیر
هرگاه انواع ضمیرهای منفصل و جدا در نقش فاعل یا نهاد جمله به کار بروند، در حالی که گوینده یا نویسنده بر آنها تأکید نکرده باشد، میتوان آنها را حذف کرد. این ویژگی زبان فارسی با عنوان «ضمیرانداز» بودن شناخته میشود. زبان فارسی یکی از زبانهای ضمیرانداز جهان به شمار میرود.
این مورد از انواع حذف در ادبیات، نوعی حذف به قرینه لفظی است، زیرا وجود شناسه فعل در همان جمله باعث میشود پی ببریم کدام ضمیر از جمله حذف شده است.
این نکته را با توجه به مثال زیر بهتر یاد میگیرید. در جمله زیر، نهاد حذف شده است. نهاد این جمله در واقع ضمیر «تو» بوده و گوینده یا نویسنده جمله قصد تأکید بر آن را نداشته است. به همین خاطر آن را از جمله حذف کرده است.
با وجود این، مخاطب به کمک شناسه دوم شخص مفرد «ی» در انتهای فعل «میآیی» متوجه میشود که فاعل جمله، ضمیر محذوف «تو» بوده است.
به دیدن استاد میآیی؟
حذف مسند
گاهی میتوان مسند و فعل اسنادی، همچنین وابستههای آنها را به صورت یکجا از جمله حذف کرد. این حالت در مثال زیر بهخوبی نشان داده شده است.
«غایب» بهعنوان مسند و «است» بهعنوان فعل اسنادی از جمله دوم حذف شدهاند. این حذف از نوع حذف به قرینه لفظی است.
ـ چه کسی غایب است؟
ـ پارسا.
حذف مفعول
در برخی موارد میتوان مفعول جمله را بهتنهایی یا همراه با نشانه مفعولی «را» حذف کرد. برای یادگیری بهتر این نکته به مثال زیر توجه کنید.
در جمله دوم، مفعول (معلم جدید) و نقشنمای مفعولی (را) به قرینه لفظی حذف شدهاند.
ـ چه کسی معلم جدید را میشناسد؟
ـ من میشناسم.
چنانچه بخواهید مفعول و نحوه کاربرد آن را در جمله بهتر یاد بگیرید، مشاهده فیلم آموزش رایگان مفعول در فارسی فرادرس حتماً برایتان مفید خواهد بود.
مفعول و کاربردهای آن در مطلب زیر از مجله فرادرس نیز بررسی شدهاند.
حذف متمم
متمم کلمه یا کلمهای است که بعد از حرف اضافه میآید. انواع متممها را نیز میتوان به همراه حرف اضافه آنها از جمله حذف کرد.
با توجه به مثال زیر این نکته را بهتر میآموزید. در این مثال، حرف اضافه «به» و متمم «کویر» حذف شدهاند. صورت کامل جمله زیر به این شکل است: «به سوی کویر حرکت کردیم و ساعت ۹:۳۰ صبح به کویر رسیدیم.»
این حذف به قرینه لفظی صورت گرفته است.
به سوی کویر حرکت کردیم و ساعت ۹:۳۰ صبح رسیدیم.
حذف حرف اضافه
در بخش قبلی، ضمن بررسی انواع حذف در ادبیات، به این نکته اشاره کردیم که ممکن است متمم و حرف اضافه آن از جمله حذف شوند. اکنون این نکته را هم اضافه میکنیم که خود حروف اضافه نیز میتوانند بهتنهایی حذف شوند. این نوع حذف هم در متون ادبی و هم در فارسی محاوره کاربرد بسیاری دارد.
برای یادگیری بهتر این نکته به مثال زیر دقت کنید. در جمله زیر، حرف اضافه «از» حذف شده است. صورت کامل این جمله به صورت «از صبح تا شب کار میکنم!» است.
این حذف از نوع حذف به قرینه معنوی است.
حروف اضافه و کاربرد آنها در فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس بهطور کامل آموزش داده شدهاند.
صبح تا شب کار میکنم!
حذف حرف ربط
حروف ربط همپایهساز و وابستهساز نیز ممکن است از ساختار جمله حذف شوند. مثالی از این نوع حذف را در کادر زیر نشان دادهایم.
حرف ربط وابستهساز «که» به قرینه معنوی از جمله زیر حذف شده است. صورت کامل جمله زیر به این شکل است: «چطور شد که سراغی از ما گرفتید؟»
چطور شد سراغی از ما گرفتید؟
حذف سایر اجزای جمله
علاوهبر مواردی که در بخشهای قبلی توضیح دادیم، سایر اجزای جمله را نیز میتوان حذف کرد. این اجزا عبارتند از:
- موصوف و صفت: کلاه سبز را خواهرم برداشت و (کلاه سبز را) پوشید.
- انواع قید: دیروز کتابی خریدم و (دیروز) آن را خواندم.
- مضاف و مضافالیه: برگه استاد را گرفتم و (برگه استاد را) به دانشجویان دادم.
- حذف در جملههای پاسخی: کدام درس را خواندهاید؟ درس اول (را خواندهام).
- حذف تمامی اجزای جمله، به غیر از یک جزء: خطی؟ خبری؟ (بهجای جمله «شما خطی و خبری نمیفرستید؟»)
یادگیری نقش های دستوری با آموزش های فرادرس
در بخشهای قبلی، انواع حذف در ادبیات را بررسی کردیم و روشهای آن را توضیح دادیم. هر کدام از اجزای جمله را میتوان با استفاده از همین روشها حذف کرد. بهطور مثال، کلمههایی که دارای نقش دستوری نهادی، متممی، مفعولی و... هستند را میتوان از جمله حذف کرد.
به همین خاطر، برای اینکه تشخیص بدهید کدام بخش از اجزای جمله حذف شده است، لازم است با نقشهای دستوری آشنا باشید.
به این منظور توصیه میکنیم فیلمهای آموزشی زیر در فرادرس را مشاهده کنید. در هر کدام از این فیلمهای آموزشی، برخی از مهمترین نقشهای دستوری تدریس شدهاند.
- فیلم آموزش درس فارسی پایه هشتم فرادرس
- فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه یازدهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس
برای یادگیری سایر موضوعات دستور زبان فارسی یا آشنایی با مباحث ادبیات فارسی، مشاهده مجموعه فیلمهای آموزشی زیر در فرادرس را پیشنهاد میکنیم.
سؤالات متداول
در بخشهای قبلی این مطلب توضیح دادیم که انواع حذف در ادبیات چیست و چطور صورت میگیرد. در این بخش، به سؤالات متداولی که در مورد این مبحث مطرح شدهاند اشاره کرده و به آنها پاسخ میدهیم.
در حذف به قرینه لفظی، قرینه و بخش حذفشده باید عیناً شبیه به یکدیگر باشند؟
معمولاً قرینه و بخش حذفشده عیناً به یکدیگر شبیهاند اما در مورد حذف ضمیرها این نکته صدق نمیکند. هنگامی که ضمایر فاعلی در جمله حذف شوند، قرینه لفظی آنها شناسهای است که در انتهای فعل قرار میگیرد.
چه بخشهایی از جمله را میتوان حذف کرد؟
تمامی اجزای جمله، اعم از فعل، نهاد، مفعول، متمم و... را میتوان از جمله حذف کرد.
نمونه سؤال انواع حذف
انواع حذف در ادبیات فارسی را در بخشهای قبلی بهطور کامل و با مثال بررسی کردیم. در این بخش، برای یادگیری بهتر این مبحث، ۱۰ تمرین را به صورت سؤالات چهارگزینهای ارائه میکنیم.
برای پاسخ دادن به این تمرینها، ابتدا صورت هر سؤال را بهدقت مطالعه کرده و سپس گزینه مورد نظرتان را علامت بزنید. برای اینکه پاسخ درست هر سؤل را مشاهده کنید، تنها لازم است روی گزینه «مشاهده جواب» که زیر هر کدام از سؤالها قرار دارد، کلیک کنید.
با کلیک روی گزینه «شرح پاسخ» میتوانید پاسخ تشریحی سؤالها را مشاهده کنید.
بعد از جواب دادن به همه سؤالها، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» نمایش داده میشود. با کلیک روی آن، تعداد امتیازهایی که در این آزمون کسب کردهاید، نشان داده میشود.
۱- در جمله زیر کدام بخش حذف شده است؟
چه خبر از این طرفها؟
نهاد
فعل
مسند
حرف ربط
در این جمله، فعل «هست» به قرینه معنوی حذف شده است: «چه خبر از این طرفها هست؟».
۲- کدام گزینه در مورد انواع حذف نادرست است؟
در حذف به قرینه لفظی از نشانههای لفظی استفاده میشود.
ضمیر اول شخص و دوم شخص را میتوان با قرینه لفظی حذف کرد.
حرف اضافه همیشه با متمم حذف میشود.
انواع حروف ربط همپایهساز و وابستهساز را میتوان از جمله حذف کرد.
حرف اضافه را میتوان بهتنهایی نیز از جمله حذف کرد.
۳- نوع حذف را در جمله زیر مشخص کنید.
میخواهید از نمایشگاه دیدن کنید؟
حذف به قرینه معنوی
حذف به قرینه لفظی
حذف به سبب عرف زبان
حذف بدون قرینه
در این جمله، ضمیر «شما» به قرینه لفظی (شناسه فعل) حذف شده است.
۴- نوع حذف در همه گزینههای زیر از نوع معنوی است، به جز...
کتاب مرا چه کسی برداشته؟ من!
معلم گفت برای امتحان فردا آماده باشیم.
او داستان شما را نقد کرده؟
از امروز یا فردا، ورزش کردن را آغاز میکنم.
در گزینه چهارم، حرف اضافه «از» از ابتدای کلمه «فردا» به قرینه لفظی حذف شده است. در ادامه، چگونگی حذف در سایر گزینهها را مشخص کردهایم.
- گزینه اول: حذف «کتاب شما را برداشتهام» به قرینه معنوی
- گزینه دوم: حذف حرف ربط «که» به قرینه معنوی
- گزینه سوم: حذف فعل «است» به قرینه معنوی
۵- کلمه قرینه را در جمله زیر مشخص کنید.
مادرم خسته شده و خوابیده است.
شده
است
خسته
مادرم
۶- کدام بخش از جمله زیر حذف شده است؟
از آن همه سرمایه که داشتم، چیز زیادی باقی نمانده است.
نهاد
فعل کمکی
مسند
فعل اسنادی
۷- در کدام گزینه، حذف به قرینه لفظی صورت گرفته است؟
چه کسی از گربه نگهداری میکند؟ خودم!
کدام کتاب را خواندهاید؟ این یکی را.
آیا میتوانید به زبان انگلیسی صحبت کنید؟ بله، میتوانم.
چه رنگی را دوست دارید؟ زرد را.
۸- در کدام گزینه، مسند به قرینه معنوی حذف شده است؟
مدادها همگی رنگارنگ بودند.
چه کسی لیوان را شکسته؟
کدامتان کنجکاو هستید؟
لباسی که تازه خریده بودم کو؟
۹- در جمله زیر، کدام بخشها حذف شدهاند؟
دو ساعت پیش تا حالا، استاد داشت میگفت برنامه جدید به چه صورت است؟
حرف اضافه - حرف ربط
قید - حرف اضافه
حرف ربط - متمم
فعل کمکی - مفعول
۱۰- در کدام گزینه میتوان ضمیر را به قرینه معنوی حذف کرد؟
فقط شما بودید که به جلسه آمدید.
تنها شما باید در جلسه فردا حاضر باشید.
شما در جلسه تشریف داشتید؟
صرفاً شما باید در جلسه حضور داشته باشید.
جمع بندی
در این مطلب از مجله فرادرس، انواع حذف در ادبیات فارسی را بررسی کردیم و آنها را با مثال نشان دادیم. همچنین حذف به قرینه لفظی، حذف به قرینه معنوی و حذف در عرف زبان را توضیح دادیم. در بخشهای بعد نشان دادیم که کدامیک اجزای جمله را میتوان حذف کرد. در ادامه، تمرینهایی را برای یادگیری بهتر این مبحث ارائه کردیم.