فرادرسگریدهای کبد چرب | انواع، علائم، خطرات و درمان
کبد چرب ناشی از تجمع چربی و التهاب آن است که در درجات مختلفی تحت عنوان گریدهای کبد چرب شناخته میشود. شناخت نشانه‌های هر مرحله، بررسی دقیق، تشخیص و درمان به موقع از پیشرفت گریدهای کبد چرب پیشگیری می‌کند. در ادامه این مطلب ابتدا با برخی از مفاهیم ابتدایی درباره کبد چرب، گریدهای کبد چرب و راه‌های خانگی و توصیه‌های غذایی برای کمک درمان آن‌ها پرداخته‌ایم.
کبد چرب چیست؟
کبد بزرگترین غده در بدن است. وظیفه اصلی آن فرآوری مواد غذایی و نوشیدنیهای مصرفی و فیلتر کردن مواد مضر است. مقدار مشخصی از چربی در صورت وجود در کبد طبیعی است. اما به دلیل عوامل مختلف، چربی اضافی میتواند در کبد تجمع یابد. اگر بیش از 5 درصد از کبد چربی باشد، گفته میشود کبد چرب شده است. در ابتدا هیچ علائمی مشاهده نمی‌شود اما نه به این معنی کارایی کبد را تحت تأثیر قرار نگرفته است. بدن سازوکارهایی دارد که به سلولهای کبدی امکان بازسازی میدهد. اما آسیب مکرر میتواند باعث ایجاد زخم دائمی به شکل سیروز کبدی شود.
کبد عضوی ضروری است که عملکردهای مختلفی دارد. صفرا تولید می‌کند که برای هضم غذا به مصرف می‌رسد. پروتئین آلبومین را تولید می‌کند که برای حفظ هومئوستازی خون ضرورت دارد، آهن در کبد ذخیره میشود و سموم و برخی از داروها در کبد متابولیزه و از بدن دفع می‌شوند. کبد همچنین ترکیبات لازم برای لخته شدن خون را تولید می‌کند و با ایجاد عوامل سیستم ایمنی و کمک به از بین بردن باکتری‌ها در برابر عفونت‌ها مقاومت می‌کند. پیش از این در مجله فرادرس و در مطلب کبد چیست؟ | وظایف، جایگاه و ساختمان | به زبان ساده درباره آناتومی، عملکرد و فیزیولوژی این اندام مهم توضیح داده‌ایم و برای کسب اطلاعات بیشتر در این رابطه می‌توانید این مطلب را مطالعه کنید.
علت کبد چرب چیست؟
در بیشتر موارد علت آن مشخص نیست اما در برخی موارد اعتیاد به الکل نقش مهمی دارد (کبد چرب الکلی). اگر علت آن الکل نباشد، کبد چرب غیر الکلی (NAFL) نامیده میشود. NAFL رایج‌ترین نوع بیماری کبدی است. مرحله اولیه بیماری کبد، با رعایت رژیم غذایی و کاهش وزن و افزایش تحرک و بدون نیاز به مصرف داروی خاصی قابل برگشت است اما متأسفانه معمولاً در این مرحله تشخیص داده نمی‌شود. در صورت عدم درمان مرحله اول میتواند به استئو هپاتیت غیر الکلی (NASH)، که یک بیماری کبدی جدی‌تر است، پیشرفت کند.
کبد چرب بیشتر از نوع غیر الکلی است و میتواند منجر به التهاب کبد و آسیب سلولی شود. آسیب مداوم به سلولهای کبدی میتواند عملکرد کبد را مختل کند و احتمال ابتلا به سرطان کبد و بیماری‌های قلبی، مشکلات کلیوی و دیابت را افزایش میدهد. دلایل مختلفی مستعد کننده فرد برای ابتلا به کبد چرب هستند، همانطور که در تصویر نشان داده شده است این موارد عبارتند از:
- استعداد ژنتیکی
- نژاد
- ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند دیابت و سندرم متابولیک
- مصرف طولانی مدت برخی از داروها
- چاقی مفرط خصوصا در ناحیه شکمی
- کم تحرکی یا عدم تحرک
- کاهش وزن ناگهانی
انواع کبد چرب چه هستند؟
دو شکل اصلی بیماری کبد چرب، انواع الکلی و غیر الکلی هستند:
- کبد چرب الکلی: تجمع چربی در کبد در نتیجه نوشیدن زیاد الکل است. حدود 5 درصد از افراد در ایالات متحده این نوع بیماری کبدی را دارند.
- کبد چرب غیرالکلی: در ایالات متحده از هر سه بزرگسال یک نفر و از هر 10 کودک یک نفر را درگیر می‌کند. محققان علت دقیق بیماری کبد چرب غیر الکلی را پیدا نکرده‌اند. عوامل مختلفی مانند چاقی، عدم تحرک، مصرف زیاد چربی و کربوهیدرات، مصرف طولانی مدت برخی داروها یا اوردوز و ابتلا به سندرم متابولیک دیابت می‌توانند ریسک ابتلا به کبد چرب غیر الکلی را افزایش دهند.
علائم کبد چرب چه هستند؟
افراد مبتلا به بیماری کبد چرب معمولاً هیچ علائمی ندارند تا زمانی که بیماری به سیروز کبدی تبدیل شود. در گریدهای کبد چرب پیشرفته، ممکن است علائمی مانند موارد زیر مشاهده شوند:
- درد شکم
- احساس پری در سمت راست بالای شکم
- حالت تهوع
- کاهش اشتها یا کاهش وزن
- پوست زرد و سفیدی چشم (زردی).
- شکم و پاهای متورم (ادم)
- خستگی شدید
- گیجی ذهنی
- ضعف
پیش از این در بخش پزشکی و سلامت مجله و در مطلب علائم کبد چرب چیست؟ — هر آنچه باید بدانید مفصل‌تر درباره علائم انواع کبد چرب توضیح داده شده است، برای مطالعه + اینجا کلیک کنید.
مراحل مختلف کبد چرب چه هستند؟
از نظر آسیب کبدی می‌توان آن را به بخش‌های مختلفی تقسیم کرد:
- استئاتوز کبد: تجمع چربی در کبد نسبتاً بی خطر است. در حین تلاش برای تشخیص سایر شرایط، به طور تصادفی تشخیص داده میشود.
- استئو هپاتیت غیرالکلی (NASH): کبد در این مرحله ملتهب است.
- فیبروز کبدی: التهاب مزمن کبدی منجر به ایجاد زخم بافت‌های این اندام میشود. اسکارها در اطراف کبد و رگ‌های خونی هستند اما عملکرد کبد طبیعی است
- سیروز کبدی: به تدریج و در طول سال‌ها اتفاق می‌افتد و شدیدترین مرحله است و کبد کوچک شده و به نظر زخم می‌رسد. این آسیب قابل برگشت نیست. اما در مراحل قبلی، تغییر سبک زندگی میتواند از بروز سیروز یا فیبروز جلوگیری کند.
روش های تشخیص کبد چرب
از آنجا که بیماری کبد چرب خصوصا در گرید ۱ اغلب علائمی ندارد، معمولا به صورت اتفاقی در آزمایش خون تشخیص داده میشود. سطح بالای آنزیم‌های کبدی در آزمایش خون، ممکن است یکی از اولین نشانه‌ها باشد. افزایش آنزیم‌های کبدی نشانه آسیب‌دیدگی کبد است. برای تشخیص، پزشک ممکن است موارد زیر را تجویز کند:
- سونوگرافی یا توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) برای گرفتن تصویری از کبد
- نمونه برداری از کبد (برداشت بخش کوچکی از نمونه بافت کبد) برای تعیین میزان پیشرفت بیماری کبدی در آزمایشگاه پاتولوژی
- فیبرو اسکن که سونوگرافی ویژه‌ای است و گاهی اوقات به جای نمونه‌برداری از کبد، برای تعیین میزان چربی و وجود بافت اسکار در کبد استفاده میشود.
اگر می‌خواهید اطلاعات بیشتری در مورد آزمایشات کبد چرب و نتایج آن به دست بیاورید در گذشته مطلبی تحت عنوان آزمایش کبد چرب چیست ؟ | آنزیم کبدی، بیوپسی و تصویربرداری از کبد منتشر شده است که می‌توانید آن را مطالعه کنید.
گریدهای کبد چرب چه هستند؟
بر اساس تغییرات ظاهری مشاهده شده در سونوگرافی، تغییرات آنزیمی در آزمایش خون و علائمی که فرد مبتلا دارد، گریدهای کبد چرب به سه دسته یا در برخی موارد به ۴ دسته تقسیم بندی می شوند. در ادامه به توضیح انواع گریدهای کبد چرب پرداخته‌ایم.
کبد چرب گرید ۱
خفیف‌ترین نوع از گریدهای کبد چرب و از مراحل اولیه آن است. چربی در قسمت خارجی اندام جمع میشود و عملکرد آن را تحت تأثیر قرار نمیدهد. کبد از خون سم زدایی می کند. اطراف کبد (ناحیه فوقانی سمت راست شکم) به لمس حساس میشود، کمی درد یا گرما در این ناحیه وجود دارد. التهاب کبد میتواند نشانه این بیماری‌ها باشد:
با این حال، کبد چرب میتواند بدون التهاب قابل توجه رخ دهد. در این مرحله، آسیب به طور بالقوه قابل برگشت است. با رعایت سبک زندگی سالم و انجام ورزش و تغذیه مناسب برگشت از این مرحله آسانتر از مراحل بعدی خواهد بود.
کبد چرب گرید ۲
فرم نسبتاً شدید از گریدهای کبد چرب است که با درد و تورم همراه است و برای جلوگیری از بدتر شدن آن نیاز به مداخله پزشکی دارد. بدون کنترل التهاب، کبد زخم خواهد شد. بافت‌های زخمی کار بافت سالم را انجام نمی‌دهند بنابراین هرچه زخم بیشتر باشد کبد کارایی کمتری دارد و این مرحله از بیماری به فیبروز کبدی معروف است. اگر مقدار بافت درون کبد کمتر از بافت فیبروزه یا مرده باشد، سموم در خون و کبد تجمع پیدا می‌کنند. با ادامه‌ی این روند بافت فیبروزه وسعت می‌یابد و کبد بیشتر از انجام عملکرد خود ناتوان خواهد شد.
خطر اصلی در این مرحله این است که اسکار میتواند جریان خون را به اندام محدود کند. بافت‌هایی که خون کافی ندارند نکروز همی‌شوند و شروع به مردن می‌کنند. اما قبل از رسیدن به نکروز، مرحله سوم را تجربه خواهید کرد. باز هم لازم به ذکر است که کبد میتواند با استفاده از داروهای مناسب و تغییر در سبک زندگی از مرحله 2 نیز برگشت کند.
کبد چرب گرید ۳
این نوع شدید از گریدهای کبد چرب است که علائم ظاهری دارد و برای بهبود آن درمان‌های جدی و دارویی ضرورت دارند. در این مرحله، کبد به شدت زخم شده و نمی‌تواند خود را بهبود بخشد. با این حال، ابتلا به سیروز، مدت طولانی و گاهی چند دهه طول می‌کشد. بنابراین، زمان کافی برای اقدام، قبل از شروع بحران از دست رفتن کبد وجود دارد. خبر بد این است که کبد چرب گرید ۳ معمولاً مرحله‌ای است که بیماری کبدی علائم ظاهری بیشتری خواهد داشت. ناراحتی و حساسیت و درد شدید و همچنین احساس خستگی مداوم خواهید داشت. تورم زیاد کبد در این مرحله ممکن است با فشار به طحال، باعث تورم و درد در طحال هم بشود.
در این گرید کبد چرب، اشتهای بیمار کاهش پیدا می‌کند و با خوردن مقدار کمی غذا احساس سیری و پر بودن معده دارد اما با وجود کم خوردن، احساس نفخ می‌کند که این مشکل ناشی از تجمع مایعات در نتیجه عملکرد صحیح کبد نیست. اطراف کبد شما خارش خواهد داشت. و سرانجام، سفیدی چشمان شما شروع به زرد شدن می کند. به این زردی گفته میشود. پوست شما نیز میتواند رنگ مایل به زرد داشته باشد. عوارض دیگری نیز وجود دارد که میتواند از مرحله 3 ناشی شود. در این مرحله بیمار بیشتر مستعد ابتلا به سرطان کبد خواهد بود. در این مرحله، جلوگیری از ایجاد زخم بیشتر در بافت کبد بسیار مهم است. بدون کنترل، در معرض یک وضعیت بدتر هستید.
کبد چرب گرید ۴
عملکرد کبد میتواند در مراحل نهایی آسیب به طور کلی متوقف شود. این چیزی فراتر از توانایی آن است که بتواند خودش را درمان کند دو نوع نارسایی کبدی وجود دارد. نارسایی حاد کبدی طی 48 ساعت سریع اتفاق می‌افتد. معمولاً این واکنش به وجود یک سم در سیستم شما یا مصرف بیش از حد دارو است. اما در صورت مسمومیت با الکل، کبد دچار نقص مزمن خواهد شد که در اکثر موارد فرد به پیند کبد نیاز پیدا می‌کند. به خصوص به همین دلیل است که بهبود در طول مراحل یک و دو اهمیت فراوانی دارد.
یافتن پیوند کبد و موفقیت در پیوند آن کار ساده‌ای نیست و بهبودی در هر عمل جراحی عمده میتواند با عوارض بسیاری نیز همراه باشد. با نارسایی کبد، اسهال همراه با کمبود اشتها و کاهش وزن تجربه خواهید کرد. از آنجا که این علائم فقط به بیماری کبد اختصاص ندارد، افراد می‌توانند تشخیص مناسب را از دست بدهند و طبق آن عمل نکنند از آنجا که تظاهرات علائم جسمی تا مراحل بعدی رخ نمیدهد، عاقلانه است که مرتباً با آزمایش خون بررسی شوید.
کبد چرب با رژیم غذایی درمان می شود؟
در هر مرحله از گریدهای کبد چرب شدت و نوع غذاهای حذف شده یا کاهش یافته در رژیم غذایی متفاوت هستند. اما در هر حال یکی از راه های اصلی درمان بیماری کبد چرب و پیشگیری از پیشرفت گریدهای کبد چرب با رژیم غذایی است. به طور کلی، رژیم غذایی برای بیماری کبد چرب شامل موارد زیر است:
- مقدار زیادی میوه و انواع گیاه خوراکی با فیبر بالا مانند حبوبات و غلات کامل
- کاهش میزان کربوهیدارت، قند، نمک، چربی ترانس، کربوهیدرات تصفیه شده و چربی اشباع
- عدم مصرف الکل
- کاهش حداقل ۱۰ درصد از وزن
غذاهای مفید برای کبد چرب چه هستند؟
در ادامه به ۱۲ غذایی اشاره کرده‌ایم که می‌توانند به کاهش عوارض گریدهای کبد چرب کمک کنند.
- قهوه: به کاهش آنزیم‌های غیر طبیعی کبد کمک می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به کبد چرب که قهوه می‌نوشند، آسیب کبدی کمتری نسبت به بقیه مبتلایان دارند. به نظر می‌رسد که کافئین میزان آنزیم‌های غیر طبیعی کبد را در افرادی که در معرض بیماری‌های کبدی هستند را کاهش میدهد.
- سبزیجات: نشان داده شده است که کلم بروکلی به جلوگیری از تجمع چربی در کبد کمک می‌کند. علاوه بر این خوردن سبزیجات با برگ‌های سبز تیره بیشتر مانند اسفناج، کلم بروکسل و کلم پیچ نیز میتواند به کاهش وزن کمک کند. کلروفیل ماده‌ای است که در این سبزیجات به مقدار فراوان یافت میشود، مکمل‌های کلروفیل نیز ممکن است کمک کننده باشند.
- ماهی و غذاهای دریایی: ماهی های چرب مانند سالمون، ساردین، ماهی تن و ماهی قزل آلا سرشار از اسیدهای چرب امگا 3 هستند. اسیدهای چرب امگا 3 به بهبود سطح چربی کبد کمک می‌کنند و باعث کاهش التهاب می‌شوند.
- جو دوسر: کربوهیدرات‌های غلات کامل مانند آرد جو دوسر به بدن انرژی می‌دهند. محتوای فیبر آن‌ها نیز با ایجاد احساس سیری به کاهش اشتها و وزن کمک می‌کنند.
- گردو: گردو نیز مقدار زیادی اسید چرب امگا ۳ دارد که باعث کاهش التهاب، کاهش کلسترول و افزایش چربی مفید خون میشود.
- پروتئین سویا: پروتئین سویا و هم آب پنیر باعث کاهش تجمع چربی در کبد می‌شوند. چربی کبد در زنان مبتلا به چاقی که 60 گرم پروتئین آب پنیر را به مدت 4 هفته هر روز مصرف می‌کنند، 20 درصد کاهش می‌یابد. پروتئین سویا حاوی آنتی اکسیدان‌هایی به نام ایزوفلاون است که به بهبود حساسیت به انسولین و کاهش سطح چربی در بدن کمک می‌کند.
غذاهای مضر برای کبد چرب چه هستند؟
افزودن غذاهای مفید به رژیم غذایی یکی از راه های کنترل بیماری کبد چرب است. با این حال، برای افراد مبتلا به این بیماری نیز به همان اندازه مهم است که از مصرف برخی غذاهای دیگر خودداری کنند یا آن را محدود کنند.
- شکر: به افزایش سطح قند خون کمک می‌کنند و می‌توانند باعث افزایش چربی در کبد شوند. تولیدکنندگان اغلب به آب نبات، بستنی و نوشیدنیهای شیرین مانند نوشابه و آب میوه شکر اضافه می‌کنند. قندهای اضافه شده همچنین در غذاهای بسته‌بندی شده، کالاهای پخته شده و حتی قهوه و چای صنعتی وجود دارند. پرهیز از قندهای دیگر مانند فروکتوز و شربت ذرت نیز میتواند به حداقل چربی در کبد کمک کند.
- الکل: الکل شایع‌ترین علت بیماری کبد چرب است. الکل بر کبد تأثیر می‌گذارد، در بیماری کبد چرب و سایر بیماری‌های کبدی مانند سیروز نقش دارد. فرد مبتلا به بیماری کبد چرب باید مصرف الکل را به طور کامل حذف کند.
- غلات فراوری شده: غلات فرآوری شده و تصفیه شده در نان سفید، ماکارونی سفید و برنج سفید وجود دارند. تولید کنندگان فیبر موجود در این دانه‌های بسیار فرآوری شده را حذف کرده‌اند که میتواند با تجزیه بدن قند خون را افزایش دهند. کسانی که غلات تصفیه شده کمتری مصرف می‌کنند، خطر سندرم متابولیک کمتری دارند. می‌توان به راحتی غلات تصفیه شده را با سیب‌زمینی، حبوبات یا گیاهانی مانند گندم سبوس‌دار و غلات سبوس‌دار جایگزین کرد.
- غذاهای سرخ شده یا شور: غذای سرخ شده یا شور کالری دریافتی و خطر افزایش وزن را افزایش می‌دهند. چاقی یکی از دلایل عمده بیماری کبد چرب است. افزودن ادویه، آب لیموی تازه و گیاهان اضافی به یک وعده غذایی راهی عالی برای طعم دادن به غذاها بدون افزودن نمک است. همچنین می توان به جای سرخ کردن، غذاها را پخته یا بخارپز کرد.
- گوشت: دریافت چربی اشباع باعث افزایش میزان چربی در اطراف اندام‌ها از جمله کبد میشود. گوشت بدون چربی، ماهی، میگو و بوقلمون جایگزین‌های مناسبی برای گوشت‌های با چربی بالاتر مانند گوشت قرمز گاوی هستند چون کلسترول کمتری دارند. ماهی‌های غیر پرورشی چرب ممکن است بهترین انتخاب باشند زیرا سرشار از اسیدهای چرب امگا 3 هستند.
