کارسینوما چیست؟ — به زبان ساده

کارسینوما اصطلاحی است که برای توصیف سرطان ناشی از سلول‌های اپیتلیال در بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. سلول‌های اپتلیال، سلول‌هایی هستند که بافت‌های مختلفی در رده‌های سلولی بدن را شامل می‌شوند. علاوه بر این، تومور‌های بدخیم که منشأ اولیه آن‌ها عوامل ناشناخته‌ای هستند و ویژگی‌های بافت شناسی مشترکی را با سلول‌های اپیتلیال دارند (به عنوان مثال، آن‌ها دارای سلول‌های مخطط یا بافت مطبق کاذب هستند که اغلب ترکیباتی نظیر سیتوکراتین، موسین و انواع هورمون را تولید می‌کنند) نیز به عنوان کارسینوما طبقه‌بندی می‌شوند. با توجه به مکان بروز، کارسینوم‌ها را می‌توان به وسیله جراحی برداشته یا با پرتو درمانی متداول یا شیمی ‌درمانی درمان کرد.

انواع سرطان

کارسینوما (Carcinoma) سرطانی است که در پوست یا بافت‌هایی که اندام‌های دیگر را تشکیل می‌دهند، ایجاد می‌شود. ساركوما (Sarcoma) سرطانی از بافت‌های همبند مانند استخوان، عضله، غضروف و رگ‌های خونی را شامل می‌شود. لوسمی (Leukemia) سرطان مغز استخوان است که سلول‌های خونی را ایجاد می‌کند. لنفوم (Lymphoma) و میلوما (Myeloma) نیز سرطان‌های سیستم ایمنی بدن به شمار می‌آیند.

کارسینوما چیست؟

شایع‌ترین نوع سرطان در انسان کارسینوما است. در واقع کارسینوما نوعی سرطان است که در بافت‌هایی شروع می‌شود که سطوح داخلی یا خارجی بدن را ایجاد می‌کنند.

فیلم آموزش ژنتیک سرطان + مفاهیم کلیدی در فرادرس

کلیک کنید

به طور کلی، کارسینوما از سلول‌های منشأ لایه آندودرم یا اکتودرم در حین دوران جنینی ناشی می‌شود. به طور خاص، کارسینوما بافت توموری است که از سلول‌های اپیتلیالی حاصل می‌شود که ژنوم آن تغییر یافته یا آسیب دیده است و باعث می‌شود سلول‌ها تغییر شکل دهند و خصوصیات بدخیمی غیرطبیعی از خود بروز دهند.

تومورهای بدخیم که از سلول‌های تغییر یافته تشکیل شده‌اند، منشا یا سلسله تکامل آن‌ها ناشناخته است اما دارای خصوصیات خاص مولکولی، سلولی و بافت‌شناسی معمولی سلول‌های اپیتلیال هستند، این تومورها نیز به عنوان کارسینوما شناخته می‌شوند.

همان طور که در بالا اشاره شد، کارسینوما نوعی سرطان است که در سلول‌هایی تشکیل می‌شود که پوست یا اندام‌های پوشش دهنده بافت‌هایی مانند کبد یا کلیه‌ها را تشکیل می‌دهند. مانند سایر انواع سرطان، کارسینوما سلول‌های غیرطبیعی هستند که بدون کنترل تقسیم و تکثیر می‌شوند. آن‌ها قادر به گسترش در قسمت‌های دیگر بدن هستند، اما در همه موقع این توانایی را ندارند.

کارسینوما درجا (Carcinoma in situ) در سلول‌های محل شروع خود باقی می‌ماند. همه کارسینوما سرطان نیستند. انواعی از کارسینوما به عنوان سرطان به شمار نمی‌آیند و به روش‌های مختلفی به بدن حمله می‌کنند.

مکان‌ها یا اندام‌هایی که غالباً تحت تأثیر کارسینوما قرار می‌گیرند، شامل موارد زیر هستند:

• استخوان
• رگ‌های خونی
• سلول‌های سیستم ایمنی
• مغز
• نخاع
• ریه
• سینه
• پروستات
• روده بزرگ و کوچک
• لوزالمعده

کارسینوما با استفاده از بیوپسی مانند آسپیراسیون سوزن ریز، بیوپسی هسته و یا برداشتن تومورهای یک گره منفرد تشخیص داده می‌شود. سپس یک آسیب شناس نمونه را در زیر میکروسکوپ تجزیه و تحلیل می‌کند تا خصوصیات ساختار مولکولی، سلولی یا بافتی سلول‌های اپیتلیال را مشخص کند.

انواع کارسینوما

کارسینوم‌ها براساس ویژگی‌های بافت شناسی که از خود نشان می‌دهند، طبقه‌بندی می‌شوند. اصطلاحات زیر برای توصیف متداول‌ترین انواع تومورهای کارسینوما استفاده می‌شود.

فیلم آموزش زیست شناسی سلولی و مولکولی – مبانی و مفاهیم مقدماتی

کلیک کنید

• سرطان سلول سنگفرشی: کارسینوما با ویژگی‌‌های قابل مشاهده که نشانگر تمایز سلول‌های سنگفرشی هستند.
• سرطان سلو‌ل‌های بازال یا پایه: نوعی کارسینوما است که در سلول‌های پایه پوست ایجاد می‌شود.
• کارسینوم آدنوزاکاموس: تومور مختلط با آدنوکارسینوما و سرطان سلول سنگفرشی را آدنوزاکاموس می‌نامند.
• سرطان آناپلاستیک: گروه ناهمگن کارسینومای پیشرفته که دارای سلول‌هایی است که فاقد شواهد بافت شناسی یا سیتولوژیکی مجزا از نئوپلاسم‌های تمایز یافته هستند.
• کارسینوما سلولی بزرگ: سرطان سلول‌های بزرگ، یکنواخت گرد یا با شکل چند ضلعی به همراه سیتوپلاسم فراوان را شامل می‌شوند.
• آدنوکارسینوما: کارسینومای سلول‌های غده‌ای را آدنوکارسینوما می‌گویند.
• کارسینوم سلول کوچک: سرطان سلول‌های دایره‌ای با سه برابر قطر لنفوسیت‌های در حال استراحت و با شواهدی از وجود میزان کمی سیتوپلاسم در هر سلول، کارسینوم سلول کوچک نام دارد.

آدنوکارسینوما

آدنوکارسینوما (Adenocarcinoma)، نوعی از کارسینوما است که از سلول‌های اپیتلیال غده‌ای آغاز می‌شود یا ویژگی‌های غده‌ای دارند. در واقع آدنوکارسینوما در سلول‌های ترشحی یا غده‌ای بدن بروز پیدا می‌کند. بنابراین، سلول‌ها غالباً دارای ویژگی‌های ساختاری و مولکولی متناسب با بافت غده‌ای هستند.

آدنوکارسینوما برخی از شایع‌ترین انواع سرطان‌ها را در بر می‌گیرد که از آن‌ها می‌توان به سرطان لوزالمعده، روده بزرگ، لوله‌های گوارشی، پروستات، سینه و د‌هانه رحم (شایع‌ترین عضو درگیر در سرطان کارسینوما) اشاره کرد. این امر تا حد زیادی به این واقعیت مربوط می‌شود که بافت‌های پستان، کولورکتال و دستگاه تناسلی دارای سلول‌های غده‌ای فراوانی هستند. آدنوکارسینوما اغلب زمانی در بدن ایجاد می‌شود که یک نوع از سرطان در سراسر بدن گسترش پیدا کند و متاستاز ایجاد شود.

سرطان سلول سنگفرشی

بیشتر مردم وقتی نام «کارسینوم سلول سنگفرشی» (Squamous Cell Carcinomas) را می‌شنوند به سرطان پوست فکر می‌کنند و درست است که این نوع سرطان اغلب روی پوست ظاهر می‌شود اما سرطان سلول سنگفرشی همچنین می‌تواند در سایر قسمت‌های بدن مانند سلول‌های پوششی در بخش‌های زیر مشاهده شود:

• اندام‌های خاص (مانند کبد)
• دستگاه گوارش
• دستگاه تنفسی

هنگامی که کارسینوم سلول سنگفرشی در پوست ایجاد می‌شود، اغلب آن را در مناطقی از بدن که در معرض آفتاب هستند، می‌توان مشاهده کرد، مانند:

• صورت
• گوش‌ها
• گردن
• لب
• پشت دست‌ها

سرطان سلول سنگفرشی بر روی پوست معمولاً زمانی که فردی برای مدت طولانی در معرض نور خورشید قرار داشته باشد، ایجاد می‌شود. این نوع سرطان پوست بیشتر از سرطان‌های سلول‌های پایه رشد و گسترش می‌یابد. در موارد نادر، ممکن است به غدد لنفاوی نیز سرایت کند.

به عبارت دیگر، کارسینوم سلول سنگفرشی به کارسینومایی که از سلول‌های اپیدرم پوست ناشی می‌شود و ویژگی‌های خاصی برای تمایز سلول‌های سنگفرشی نشان می‌دهد، گفته می‌شود. سرطان‌های سلول‌های سنگفرشی معمولا لایه میانی و بیرونی پوست را در بر می‌گیرند.

برخی از ویژگی‌هایی که سلول‌های اپیدرم برای تمایز به سلول‌های سنگفرشی از خود بروز می‌دهند، شامل مروارید‌های سنگفرشی و کراتینه شدن سلول‌ها هستند. سرطان سلول سنگفرشی بیشتر در اثر قرار گرفتن طولانی مدت در معرض بیش از حد تابش فرابنفش خورشید بدون محافظت و یا استفاده از دستگاه‌های برنزه کننده ایجاد می‌شود. علاوه بر این، کارسینوم سلول سنگفرشی اغلب در افرادی که دارای پوستی روشن هستند، بروز پیدا می‌کند.

علاوه بر این، کارسینوم سلول سنگفرشی معمولا خطرناک نیست اما چنانچه این بیماری مورد درمان قرار نگیرد، بیماری می‌تواند پیشرفت کرده و با خطر بیشتری از متاستاز‌ها همراه شود. افراد مبتلا به کارسینومای سلول‌های سنگفرشی، اغلب دارای علائم بسیار متغیر یا بدون علامت هستند. تقریباً 90٪ از کل سرطان‌های سر و گردن (سرطان دهان، حفره بینی، نازوفارنکس، گلو و ساختارهای مرتبط) به عنوان کارسینوم سلول سنگفرشی طبقه‌بندی می‌شوند.

انواع کارسینومای سلول سنگفرشی

• سرطان پوست سلول سنگفرشی (Squamous Cell Skin Cancer): نوعی سرطان پوست
• سرطان سلول سنگفرشی ریه (Squamous Cell Carcinoma of the Lung) : نوعی سرطان ریه
• کارسینوم تیروئید سلول سنگفرشی (Squamous Cell Thyroid Carcinoma): نوعی سرطان تیروئید
• سرطان سلول سنگفرشی مری (Esophageal Squamous Cell Carcinoma): نوعی سرطان مری
• سرطان سلول سنگفرشی واژن (Squamous Cell Carcinoma of the Vagina): نوعی سرطان واژن

علائم کارسینومای سلول‌‌های سنگفرشی

نشانه‌‌های ابتلا به سرطان سلول‌‌های سنگفرشی ممکن است در بخش‌‌های مختلف بدن که در معرض نور خورشید قرار دارد مانند پوست صورت، دست‌‌‌ها، گوش‌‌ها و پوست سر بروز کند. در برخی موارد این علائم در سایر بخش‌‌های بدن مانند داخل د‌هان، بخش‌‌های تناسلی و حتی کف پا نیز ظاهر می‌شوند.

سرطان سلول سنگفرشی ممکن است باعث پوسته پوسته شدن یا خونریزی در ناحیه سرطانی شود و علائمی شامل موارد زیر را نیز در بر می‌گیرد:

• لکه‌ها و اسکارهای قرمز
• ایجاد زخم‌های باز
• ایجاد زخم‌های مسطح و زبر
• ایجاد لکه‌های در داخل دهان
• ایجاد زگیل در نواحی مختلف بدن مانند اندام‌های تناسلی (زگیل تناسلی)

سرطان سلول بازال

«کارسینوم سلول بازال» (Basal Cell Carcinomas) از ناحیه فولیکول- چربی - آپوکرین لایه بازال پوست سرچشمه می‌گیرد، در واقع در سلول‌هایی این سرطان اتفاق می‌افتد که عمیق‌ترین قسمت لایه بیرونی پوست را پوشش می‌دهند. به همین ترتیب، این نوع سرطان یکی از متداول‌ترین اشکال سرطان پوست به دنبال قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید به شمار می‌آید. سه نوع کارسینوم سلول پایه وجود دارد که شامل کارسینوما سلول‌‌های بازال سطحی، گره‌ای و نفوذی است. این نوع سرطان تقریبا 70٪ از کل سرطان‌‌های پوستی غیرملانوما را تشکیل می‌دهد. برخی از انواع کارسینومای سلول‌های پایه علاوه بر پوست به سایر بخش‌های بدن نیز گسترش می‌یابند.

سرطان سلول بازال معمولاً بسیار آهسته رشد می‌کند و غالباً سال‌ها پس از قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور شدید خورشید ظاهر نمی‌شود.

علائم سرطان سلول بازال

سرطان سلول بازال می‌تواند در هر فرد علائم متفاوتی داشته باشد. گاهی اوقات به شکل رشد توده گنبدی در پوستی به وجود می‌آید که در این برجستگی پوستی رگ‌های زیادی وجود دارد. این برجستگی‌ها می‌توانند به رنگ‌های صورتی، قهوه‌ای با سیاه بر روی پوست ظاهر شوند.

در ابتدا، یک کارسینوم سلول بازال مانند یک برجستگی کوچک مرواریدی ظاهر می‌شود که به نظر می‌رسد مانند یک خال گوشتی یا جوش است که با گذشت زمان از بین نمی‌رود. گاهی اوقات این برجستگی می‌تواند تیره به نظر برسد یا ممکن است، لکه‌های براق صورتی یا قرمز با پوسته پوسته شدن در پوست فرد به وجود آید. یکی از علائم دیگر این نوع سرطان، رشد مومی و سخت پوست است. زخم‌های پوستی حاصل از کارسینوم سلول بازال بسیار حساس هستند و به راحتی خونریزی می‌کنند.

علل ایجاد سرطان سلول بازال

تابش پرتوهای فرابنفش از خورشید یا از دستگاه‌های سولاریوم علت اصلی سرطان سلول بازال است. هنگامی که پرتوهای اشعه ماورا بنفش به پوست برخورد می‌کند، با گذشت زمان می‌توانند به DNA سلول‌های پوست آسیب برساند. DNA نحوه رشد این سلول‌های پوستی را در کدهای ژنتیکی خود حفظ می‌کند. با گذشت زمان، آسیب به DNA می‌تواند باعث شکل‌گیری سرطان شود. این روند ممکن است سال‌ها طول بکشد.

کارسینوما آناپلاستیک

«سرطان آناپلاستیک» (Anaplastic Carcinomas) نوعی کارسینوما است که فاقد خصوصیات بافت شناسی یا مورفولوژیکی خاص سلول‌‌های تمایز یافته است. در این نوع سلول‌‌ها، نسبت هسته به سیتوپلاسم تغییر می‌کند به گونه‌ای که هسته بسیار بزرگ شده و ‌‌هایپرکروماتیک (در تصاویر میکروسکوپی به رنگ تیره مشاهده می‌شود) می‌شود و نشانگر پتانسیل تکثیری یا پرولیفراتیو است. علاوه بر این، هسته‌‌های بزرگ شده اغلب به صورت نامنظم شکل می‌گیرند و همین امر از بین رفتن کامل قطبیت سلولی را نشان می‌دهند.

یکی از انواع کارسینوم آناپلاستیک تومورهای بدخیم غده تیروئید است. در این بیماری، تیروئید به سرعت بزرگ می‌شود و در گردن ایجاد فشار می‌کند. کارسینوم آناپلاستیک تیروئید اغلب در افرادی که دچار کمبود ید هستند، دیده می‌شود و یکی از بهترین روش‌های درمانی این نوع سرطان عمل جراحی همراه با شیمی درمانی است.

کارسینوما سلولی بزرگ

«سرطان سلولی بزرگ» (Large Cell Carcinomas) به دلیل عدم وجود علائم بافت شناسی سایر کارسینوما‌‌ها مورد شناسایی قرار می‌گیرد و سلول‌های این نوع کارسینوما سیتوپلاسم بزرگ و یک مورفولوژی چند ضلعی را به نمایش می‌گذارند. شایع‌ترین علت سرطان سلول‌‌های بزرگ مصرف سیگار است.

کارسینوما سلول کوچک

«کارسینوم سلول کوچک» (Small Cell Carcinoma) توسط سلول‌‌های گرد بسیار کوچک‌ و با سیتوپلاسم کم ‌در تصاویر میکروسکوپی نشان داده می‌شوند. این سلول‌‌ها همچنین به صورت چند ضلعی یا دوکی شکل هستند. علاوه بر این، کارسینومای سلول کوچک بسیار بدخیم است و زمان دو برابر شدن این سلول‌ها بسیار کوتاه است و تمایل زیادی به متاستاز‌‌ در سلول‌های سرطانی کوچک (تقریباً 70٪ موارد) وجود دارد.

فیلم آموزش هیستولوژی و پاتولوژی پایه – آناتومی بدن در فرادرس

کلیک کنید

شایع‌ترین بخش‌هایی از بدن که سرطان سلول کوچک در آن‌ها به وجود می‌آیند، شامل ریه و د‌‌هانه رحم است. این نوع سرطان به شدت در افرادی که سیگار مصرف می‌کنند، رایج است و سرطان سلول‌‌های کوچک به ندرت در افراد غیرسیگاری مشاهده می‌شود.

کارسینوم آدنوزاکاموس

«کارسینومای آدنوزاکاموس» (Adenosquamous Carcinoma) تومور‌‌هایی هستند که خصوصیات سرطان سلول سنگفرشی را نشان می‌دهند و هر کدام حداقل 10٪ از کل حجم تومور را تشکیل می‌دهند. این نوع سرطان بیشتر در ریه‌‌ها مشاهده می‌شود، اما نسبتاً نادر است و بین 1 تا 5 درصد از کل سرطان‌‌های ریه را به خود اختصاص می‌دهد. علاوه بر این، بین کارسینومای آدنوزاکاموس و سابقه مصرف سیگار ارتباط زیادی وجود دارد.

کارسینوم درجا

کارسینوما درجا اصطلاحی برای کارسینومای موضعی کوچک است که از طریق غشای پایه اپیتلیال از حمله سلول‌های سرطانی به سلول‌های طبیعی مجاور جلوگیری می‌کند. این نوع از کارسینوم از نوع سرطان‌های پیش تهاجمی است اما به سرطان‌های بدخیم مرتبط نیست. کارسینوم درجا تقریباً همیشه به رشد و پیشرفت خود ادامه می‌دهد تا زمانی که به درون غشای پایه یا ساختار‌های دیگر نفوذ کرده و از آن عبور کند. پس از نفوذ به غشای پایه یا سایر ساختار‌ها، این ضایعات دیگر کارسینوما درجا محسوب نشده و به کارسینومای تهاجمی تبدیل می‌شوند. اگر توده‌های کارسینوم درجا با استفاده از برداشتن جراحی، کرایوتراپی یا سرما درمانی، لیزر و یا سایر روش‌های موضعی قبل از متاستاز برداشته شود، می‌تواند تقریبا به طور صد درصد درمان شوند.

راه‌های درمانی انواع کارسینوما

درمان کارسینوما با توجه به نوع و محل آن متفاوت خواهد بود. درمان‌های احتمالی شامل موارد زیر است:

• شیمی‌ درمانی
• پرتو درمانی
• عمل جراحی
• درمان هدفمند سرطان
• درمان بیولوژیک