فرادرسفعل های ماضی عربی پایه هفتم، هشتم، نهم و دهم – راهنمای سریع و کاربردی
صحبت از زمان گذشته نیازمند استفاده از فعل ماضی عربی است. در زبان عربی هنگام استفاده از فعل، علاوه بر توجه به زمان آن، باید به تعداد و جنسیت مرجع فعل نیز توجه کنیم. از این رو دانستن انواع آنها ضروری است. در این نوشته قصد داریم انواع فعل های ماضی عربی پایه هفتم، هشتم، نهم و دهم را با یکدیگر مرور کنیم و نکات مربوط به آنها را با انواع مثال یاد بگیریم. در کنار آن، به شیوه ترجمه انواع فعل ماضی در زمانهای مختلف میپردازیم. در انتها میتوانیم با استفاده از تمرینهای پایانی متن میزان یادگیری خودمان را از این مبحث بسنجیم.
صیغه در زبان عربی چیست ؟
کلمه «ماضی» در زبان عربی به معنای «گذشته و سپری شده» است. از این رو برای تمامی فعل های ماضی عربی که به گذشته مربوط باشد باید از عنوان «ماضی» استفاده کنیم. اهمیت دانستن افعال در زبان عربی از آن جهت است که علاوه بر در نظر گرفتن زمان فعل، باید جنسیت و تعداد را نیز به نوعی همراه با فعل نشان دهیم. در چنین مرحلهای وارد فضای صرف فعل میشویم. با استفاده از صرف افعال است که میتوانیم به مذکر و مونث بودن یا مفرد، مثنی و جمع بودن مرجع فعل اشاره کنیم.
در زبان عربی، یاد گرفتن تمامی موارد اشاره شده شاید وقتگیر باشد و پیچیدگیهای نخستین آن ممکن است زبانآموز را دلسرد کند. اما با یادگیری صحیح آن، دیگر مشکلی در به کار بردن شکل صحیح فعل در زمان گذشته وجود نخواهد داشت.
برای یادگرفتن شکل ساده اولیه فعل ماضی، نیاز است تا با صیغههایی عربی به درستی آشنا شویم. صیغهها در اصل همان اشخاصی هستند که فعل به آنها ارجاع داده میشود. با در نظر گرفتن دو جنسیت مونث و مذکر و تعداد مفرد، مثنی و جمع در حالت کلی «۱۴ صیغه عربی» در زبان عربی وجود دارد که در جدول زیر با آنها بیشتر آشنا خواهید شد.
| جدول ۱۴ صیغه زبان عربی | ||
| نام صیغه | جنسیت | تعداد |
| ۱- الغائب | مذکر | مفرد |
| ۲- الغائبان | مذکر | مثنی |
| ۳- الغائبون | مذکر | جمع |
| ۴. الغائبة | مونث | مفرد |
| ۵- الغائبتان | مونث | مثنی |
| ۶- الغائبات | مونث | جمع |
| ۷- المخاطب | مذکر | مفرد |
| ۸- المخاطبان | مذکر | مثنی |
| ۹- المخاطبون | مذکر | جمع |
| ۱۰- المخاطبة | مونث | مفرد |
| ۱۱- المخاطبتان | مونث | مثنی |
| ۱۲- المخاطبات | مونث | جمع |
| ۱۳- متکلمالوحده | مذکر/مونث | مفرد |
| ۱۴- متکلممعالغیر | مذکر/مونث | جمع |
در زبان عربی، وقتی از صرف فعل صحبت میکنیم، منظورمان این است که برای هر یک از صیغههای بالا از افعال مناسب استفاده کنیم. زبان عربی این ظرفیت را دارد که با استفاده از تنها یک کلمه، مذکر و جمع بودن مرجعیت فعل را نشان دهیم. برای این کار نیاز داریم تا از وزن صحیح افعال استفاده کنیم. وزن صحیح افعال نیز با تمرین و ممارست در زمینه صرف فعل به مرور آموخته میشود.
انواع فعل ماضی در عربی
اگرچه استفاده از فعل ماضی برای نشان دادن کارهایی است که در گذشته انجام شده، اما انجام همه کارها در گذشته به یک شکل و صورت نیست. گاهیاوقات یک کار در زمان گذشته به مرور و به صورت مستمر انجام میشود. یا ممکن است یک کار قبل از شروع کار دیگری در زمان گذشته به پایان برسد. با توجه به چنین تقسیمبندیهایی، فعل ماضی نیز انواع مختلفی دارد تا بتواند زمانبندی صحیح کارها را در زمان گذشته نشان دهد. با توجه به این تعاریف ۴ نوع فعل ماضی در زبان عربی وجود دارد که عبارتند از:
- ماضی ساده یا مطلق عربی
- ماضی نقلی عربی
- ماضی بعید عربی
- ماضی استمراری عربی
ماضی ساده یا مطلق
کاری که در گذشته انجام شده و در گذشته به پایان رسیده باشد با ماضی ساده به راحتی وصف میشود. برای ساخت فعل ماضی ساده با مطلق در عربی به ریشه یا مصدر فعل در زبان عربی نیاز داریم. این ریشه سه حرفی را وارد ۱۴ صیغه ماضی ساده میکنیم و انجام شدن کاری در زمان گذشته را نشان میدهیم.
در جدول زیر وزنهای صرف فعل ماضی ساده نوشته شده است. هرگاه سه حرف اصلی ریشه فعل را در این وزنها با سه حرف «ف ع ل» جایگزین کنیم، فعل مورد نظرمان به دست میآید. برای درک بهتر به جدول زیر توجه کنید.
| جدول صرف فعل ماضی ساده | |
| وزن فعل | فعل از ریشه ک ت ب |
| فعل | کتب |
| فعلا | کتبا |
| فعلوا | کتبوا |
| فعلت | کتبت |
| فعلتا | کتبتا |
| فعلنَ | کتبنَ |
| فعلتَ | کتبتَ |
| فعلتما | کتبتما |
| فعلتم | کتبتم |
| فعلتِ | کتبتِ |
| فعلتما | کتبتما |
| فعلتن | کتبتن |
| فعلتُ | کتبتُ |
| فعلنا | کتبنا |
منفی کردن ماضی ساده یا مطلق
برای شکل ساده هر فعل در هر زمانی باید شکل منفی شده آن را نیز در نظر بگیریم. یعنی باید بدانیم هرکدام از فعلها در زمانهای مختلف توسط چه حروف اضافهای به فعل ماضی منفی تبدیل میشوند. سادهترین روش برای منفی کردن فعل ماضی ساده این است که حرف اضافه «ما» را پیش از شکل صرف شده آن بگذاریم تا منفی شود. دومین راه این است که از حرف مجزومساز «لم» و فعل مضارع عربی همان صیغه در زمان ماضی ساده استفاده کنیم. نکته قابل توجه این است که ترکیب «لم + فعل مضارع مجزوم» باید به صورت ماضی مطلق یا ساده ترجمه شود. برای فهم بهتر به جدول زیر توجه کنید.
لم + یفعلون = لم یفعلوا
| جدول صرف فعل ماضی ساده منفی با «ما و لم» | |
| منفی ما | منفی لم |
| ما کتب | لم یکتبْ |
| ما کتبا | لم یکتبا |
| ما کتبوا | لم یکتبوا |
| ما کتبت | لم تکتبْ |
| ما کتبتا | لم تکتبا |
| ما کتبنَ | لم یکتبنَ |
| ما کتبتَ | لم تکتب |
| ما کتبتما | لم تکتبا |
| ما کتبتم | لم تکتبوا |
| ما کتبتِ | لم تکتبي |
| ما کتبتما | لم تکتبا |
| ما کتبتن | لم تکتبنَ |
| ما کتبتُ | لم أکتبْ |
| ما کتبنا | لم نکتبْ |
ماضی نقلی
هرگاه بخواهیم در صحبتهایمان علاوه بر صحبت کردن درباره انجام یک کار، بر وقوع آن تاکید کنیم این توانایی را داریم تا با ساختن فعل ماضی نقلی به هدفمان برسیم. از سوی دیگر، ممکن است کاری در گذشته انجام شده اما آثار انجام همان کار تا به زمان حال و هنگام انتقال پیام باقی مانده باشد. در این حالت نیز میتوانیم از ظرفیتهای فعل ماضی نقلی استفاده کنیم. برای ساخت چنین فعلی در زبان عربی از کلمه «قد» پیش از شکل ماضی ساده استفاده میکنیم و به این ترتیب ماضی نقلی را میسازیم. برای ترجمه ماضی نقلی به فارسی از فرمول «صفت مفعولی + ام، ای، است، ایم، اید، اند» استفاده میشود. در جدول زیر نمونه صرف شده این فعل را با مثال و ترجمه مشاهده میکنید.
| جدول صرف فعل ماضی نقلی عربی | |
| فعل ماضی | ماضی نقلی + ترجمه |
| کتب | قد کتب (نوشتهاست) |
| کتبا | قد کتبا (نوشتهاند) |
| کتبوا | قد کتبوا (نوشتهاند) |
| کتبتْ | قد کتبت (نوشتهاست) |
| کتبتا | قدکتبا (نوشتهاند) |
| کتبنَ | قد کتبنَ (نوشتهاند) |
| کتبتَ | قد کتبتَ (نوشتهای) |
| کتبتما | قد کتبتما (نوشتهاید) |
| کتبتم | قد کتبتم (نوشتهاید) |
| کتبتِ | قد کتبتِ (نوشتهای) |
| کتبتما | قد کتبتما (نوشتهاید) |
| کتبتن | قد کتبتن (نوشتهاید) |
| کتبتُ | قد کتبتُ (نوشتهام) |
| کتبنا | قد کتبنا (نوشتهایم) |
منفی کردن ماضی نقلی در عربی
در منفی کردن معنا و مفهوم فعل ماضی نقلی در عربی، کلمه «ما» نقشی ندارد. بلکه در این مورد باید به سراغ کلمه «لما» برویم. به این ترتیب که ابتدا حرف اضافه «قد» را از ابتدای فعل ماضی نقلی ساده حذف میکنیم. سپس فعل را به همان صیغه اما در زمان مضارع میبریم. بعد کلمه لما را به ابتدای شکل مضارع شده فعل ماضی اضافه و انتهای فعل مضارع را مجزوم میکنیم. به این ترتیب میتوانیم فعل ماضی نقلیمان را منفی کنیم. برای فهم بهتر به مثال زیر توجه کنید.
قد کتبوا --> قد کتبوا --> کتبوا (الغائبون) --> یکتبون --> + لما یکتبون --> لما یکتبوا (ننوشتهاند)
نکته۱: وقتی از لما بر سر فعل ماضی استفاده شود نشانه تبدیل آن به ماضی نقلی نیست. بلکه باید آن را به صورت قید «وقتی که و هنگامی که» ترجمه کنیم.
قد کتبَ --> لم یکتبْ بعد (هنوز ننوشته است)
ماضی بعید
فرض کنیدشب گذشته یک نفر خواندن کتابی را به شما پیشنهاد کرده که آن را قبل خواندهاید. حالا امروز میخواهید چنین واقعهای را برای دوستتان تعریف کنید. برای رساندن چنین پیامی از فعل «آن کتاب را قبلا خوانده بودم» استفاده میکنید. به چنین فعلی که انجام شدن و به پایان رساندن کاری را در گذشته، پیش از شروع یک کار دیگر نشان دهد، ماضی بعید میگویند.
برای ساختن ماضی بعید در زبان عربی به دو نوع فعل نیاز داریم یکی از آنها شکل صرف شده فعل ناقصه «کان» است و دیگری شکل صرف شده فعل ماضی ساده یا مطلق. با کنار هم قرار دادن این دو فعل، میتوانیم جملاتی با ترکیب ماضی بعید بسازیم. به جدول زیر که شکل ماضی بعید فعل کتب در آن گنجانده شده توجه کنید.
| جدول صرف فعل ماضی بعید کتب | |
| ماضی بعید | ترجمه |
| کان کتب | نوشته بود |
| کانا کتبا | نوشته بودند |
| کانوا کتبوا | نوشته بودند |
| کانتْ کتبتْ | نوشته بود |
| کانتا کتبتا | نوشته بودند |
| کنَّ کتبنَ | نوشته بودند |
| کنتَ کتبتَ | نوشته بودی |
| کنتما کتبتما | نوشته بودید |
| کنتم کتبتم | نوشته بودید |
| کنتِ کتبتِ | نوشته بودی |
| کنتما کتبتما | نوشته بودید |
| کنتنَّ کتبتن | نوشته بودید |
| کنتُ کتبتُ | نوشته بودم |
| کنّا کتبنا | نوشته بودیم |
منفی کردن ماضی بعید در عربی
ساخت شکل منفی شده ماضی بعید در عربی بسیار ساده است. کافی است قبل از فعل ناقصه از حرف منفیساز «ما» استفاده کنیم تا شکل منفی ماضی بعید را بسازیم. ممکن است در برخی متون مشاهده کنیم که از حرف ما، بعد از فعل ناقص و قبل از فعل ماضی ساده استفاده شدهاست. این مورد نیز صحیح است و در زبان عربی کاربرد دارد. برای درک بهتر به مثالهای زیر توجه کنید.
کانوا کتبوا
نوشته بودند
***
ما کانوا کتبوا
کانوا ما کتبوا
ننوشته بودند
ماضی استمراری در عربی
وقتی بخواهیم نشان بدهیم یک کار را در زمان گذشته به مرور و به صورت مستمر انجام دادهایم، از فعل ماضی استمراری استفاده میکنیم. در زبان عربی برای ساخت ماضی استمراری در عربی هم مثل ماضی بعید، به فعل ناقص «کان» نیاز داریم. با این تفاوت که بخش دوم ماضی استمراری را فعل مضارع میسازد. به عبارتی دیگر، برای ساخت ماضی استمراری باید از «فعل ناقص کان + فعل مضارع» استفاده کنیم. برای درک بهتر به جدول زیر توجه کنید.
| جدول صرف فعل ماضی استمراری کتب | |
| ماضی | ماضی استمراری |
| کتب | کان یکتبُ (مینوشت) |
| کتبا | کانا یکتبانَ (مینوشتند) |
| کتبوا | کانوا یکتبونَ ( مینوشتند) |
| کتبتْ | کانتْ تکتبُ (مینوشت) |
| کتبتا | کانتا تکتبان (مینوشتند) |
| کتبنَ | کن یکتبنَ (مینوشتند) |
| کتبتَ | کنتَ تکتبُ (مینوشتی) |
| کتبتما | کنتما تکتبان (مینوشتید) |
| کتبتم | کنتم تکتبونَ (مینوستید) |
| کتبتِ | کنتِ تکتبینَ (می نوشتی) |
| کتبتما | کنتما تکتبان (مینوشتید) |
| کتبتن | کنتنَّ تکتبنَ (مینوشتید) |
| کتبتُ | کنتُ أکتبُ (مینوشتم) |
| کتبنا | کنّا نکتبُ (مینوشتیم) |
منفی کردن ماضی استمراری در عربی
برای منفی کردن ماضی استمراری هم میتوانیم از «ما» استفاده کنیم و هم از «لا». اگر قصدمان استفاده کردن از مای منفیساز باشد، باید آن را پیش از فعل ناقصه بیاوریم. در مقابل، هر وقت بخواهیم ماضی استمراری را با لا منفی کنیم، باید آن را بعد از فعل ناقصه و قبل از فعل مضارع بیاوریم. به مثال زیر توجه کنید.
کنتم تکتبون --> ما کنتم تکتبون
کنَّ یکتُبنَ --> کنَّ لا یکتبنَ
فعل ماضی عربی چگونه مجهول میشود؟
جمله مجهول جملهای است که در آن فاعل مشخص نباشد. یعنی مفهوم جمله طوری باشد که نفهمیم کار را چه کسی انجام داده است. در این دست جملات معمولا مفعولبه وظایف مختص به فاعل را به عهده میگیرد. از این رو برای ساخت جملات مجهول در زبان عربی به افعالی نیاز داریم که متعدی باشند و مفعول عربی داشته باشند.
علاوه بر آن، فعل جملهها برای مجهول شدن باید به وزن خاصی برده شوند. برای ساخت وزن فعل ماضی مجهول نیاز داریم در قدم اول فاء الفعل، یا اولین حرف از ریشه فعل را مرفوع کنیم. یعنی به اولین حرف از ریشه فعل حرکت ضمه بدهیم. در قدم دوم، عین الفعل یا دومین حرف از ریشه فعل باید مجرور شود. یعنی به دومین حرف از ریشه فعل باید علامت کسره بدهیم. با ایجاد چنین تغییراتی در فعل جمله و حذف فاعل و جایگزین کردن مفعول میتوانیم یک جمله مجهول بسازیم. به مثالهای زیر توجه کنید.
کَتَبَ --> کُتِبَ
جَعَلوا --> جُعِلوا
ذَهَبنَ --> ذُهِبنَ
سوالات رایج درباره فعل های ماضی عربی
در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار مربوط به فعل های ماضی عربی پایه هفتم، هشتم، نهم و دهم به اختصار پاسخ میدهیم.
چه زمانی از ماضی نقلی در عربی استفاده میکنیم؟
هرگاه هنگام صحبت کردن هدف ما نشان دادن کاری باشد که در گذشته انجام شده و به پایان رسیده، اما آثارش همچنان پا برجاست، باید از فعل ماضی نقلی استفاده کنیم. گاهیاواقت از این فعل برای نشان دادن تاکید در جمله نیز استفاده میشود.
ساخت فعل ماضی مجهول مختص چه فعلهایی است؟
از آنجا که در جملات مجهول، مفعول جای فاعل را میگیرد، فعلهایی قابلیت مجهول شدن دارند که متعدی و مفعول پذیر باشند.
ماضی استمراری در عربی چگونه ساخته میشود؟
برای ساختن ماضی استمراری در زبان عربی به فعل ناقص کان و شکل صرف شده فعل مضارع نیاز داریم.
تمرینهای مربوط به فعل های ماضی عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با مطلب فعل های ماضی عربی پایه هفتم، هشتم، نهم و دهم، میتوانید از تمرینهایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. آزمون اول شامل ۵ سوال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسشها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، میتوانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جوابهای درست و نادرست را نیز ببینید. آزمون دوم نیز ۵ سوال دارد و باید تغییرات لازم را در افعال داده شده ایجاد کنید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است.
تمرین اول
گزینه صحیح را انتخاب کنید.
۱. صیغه غائبات فعل (درس) کدام است؟
درسنَ
درسنا
درسوا
درستُّنَ
فعل «جلستُنَّ» چه صیغهای است؟
للغائبتیَنِ
للمخاطبات
للغائبات
للمخاطبین
۳. «کان یهدِمُ» چه نوع فعلی است؟
ماضی بعید
ماضی ساده
ماضی استمراری
ماضی نقلی
۴. صیغه مخاطبان از مصدر نزول کدام است؟
نزلا
نزلوا
نزلتم
نزلتا
۵. فعل ماضی در جمله «کانت المرأة قد ذهبتْ ألی البیت» چه نوع است؟
ماضی بعید
ماضی نقلی
ماضی ساده
ماضی استمراری
تمرین دوم
ریشه افعال داده شده را به زمان و صیغه خواسته شده ببرید و از آن فعل بسازید.
سوال۱: حضر (ماضی بعید، للمخاطبات)
جواب: کنَّ حضرتن
سوال۲: بلغ (ماضی استمراری، للمخاطب)
جواب: کان تبلغ
سوال۳: سبح (ماضی نقلی، للغائبة)
جواب: قد سبحتْ
سوال۴: لعب (ماضی مطلق منفی، للمخاطبینَ)
جواب: ما لبعتم - لم یلعبوا
سوال۵: فتح (ماضی استمراری منفی، للمتکلمین)
جواب: کنّا لا نفتح
جمعبندی
در این نوشته درباره فعل های ماضی عربی پایه هفتم، هشتم، نهم و دهم و کاربرد انواع آنها در زمانهای مختلف صحبت کردیم. فهمیدیم که فعل ماضی ساده یا مطلق را میتوانیم با استفاده از کلمه لم و شکل مضارع مجزوم صیغه موردنظر به حالت منفی در بیاوریم. یاد گرفتیم که ماضی بعید را میتوانیم با استفاده از فعل ناقصه کان و شکل مضارع صیغه موردنظر بسازیم. همچنین درباره نحوه مجهول کردن افعال ماضی متعدی، ساخت ماضی نقلی و شیوه منفی کردن انواع فعل ماضی مطالب و نکاتی را یاد گرفتیم. در آخر، فهمیدیم که راه حل یاد گرفتن تمامی فعل های ماضی عربی پایه هفتم، هشتم، نهم و دهم نیازمند تمرین و ممارست است.
