علائم بیماری ام اس چیست؟ | هر آنچه باید بدانید

علائم بیماری ام اس متغیر و غیرقابل پیش‌بینی است و هیچ دو نفری علائم دقیقاً یکسانی ندارند. این علائم و شدت آن‌ها می‌تواند با گذشت زمان تغییر کند. یک فرد ممکن است فقط یک یا دو مورد از علائم بیماری ام اس را تجربه کند در حالی که فرد دیگری موارد بیشتری را تجربه خواهد کرد. در این مطلب سعی می‌کنیم اطلاعات بیشتری در مورد علائم بیماری ام اس که شما یا شخصی که برای شما مهم است و با ام اس درگیر است ممکن است تجربه کند را معرفی کنیم. بهتر است قبل از خواندن این مطلب اگر در مورد ام اس و شرایط مختلف آن سوالی ذهنتان را درگیر کرده است مطلب بیماری ام اس را مطالعه کنید.

علائم بیماری ام اس

به صورت کلی علائم در ام اس را می‌توان به سه دسته کلی تقسیم کرد:

• علائم رایج در ام اس
• علائمی با احتمال کمتر در مبتلایان به ام اس
• علائم ثانویه و ثالث در ام اس

این مطلب را در ابتدا با علائم رایج در ام اس آغاز می‌کنیم و سپس انواع دیگر علائم را توضیح می‌دهیم.

علائم رایج در ام اس

رایج‌ترین علائم بیماری ام اس را می‌توان به هشت دسته کلی تقسیم کرد که به ترتیب عبارتند از:

• خستگی
• سخت راه رفتن یا افتادگی پا
• بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن بدن
• اسپاسم‌های عضلانی
• ضعف
• مشکلات بینایی
• سرگیجه
• مشکلات مثانه
• مشکلات جنسی
• مشکلات گوارشی
• درد و خارش
• تغییرات و مشکلات ادراکی
• تغییرات در احساسات
• افسردگی

از این علائم اکثر آن‌ها فیزیکی هستند و سه مشکل آخر در دسته مشکلات عاطفی و روحی قرار می‌گیرند. در این مطلب ۱۱ مورد مربوط به علائم جسمانی را مورد بررسی قرار می‌دهیم و تاکید داریم که مراجعه به مشاور و روانشناس برای مدیریت تغییرات خلقی و روحی برای همه افراد لازم و ضروری است.

نکنه مهم دیگر این است که بیشتر علائم جسمانی ام اس را می‌توان با دارو و درمان‌های دارویی به خوبی کنترل کرد. مهم این است که فرد مبتلا به ام اس آن‌ها را بشناسد و نحوه مدیریت و کنترل آن را یاد بگیرد. در ادامه هر یک از این علائم و نحوه کنترل آن را توضیح می‌دهیم.

خستگی

خستگی یکی از رایج‌ترین علائم بیماری ام اس است که در حدود 80 درصد از افراد رخ می‌دهد. این موضوع می‌تواند به طور قابل‌ توجهی در توانایی فرد در خانه و محل کار اختلال ایجاد کند و یکی از اصلی‌ترین دلایل خروج زودرس افراد مبتلا به ام اس از چرخه کار است. خستگی ممکن است برجسته‌ترین علامت در فرد مبتلا به ام اس باشد.

علت خستگی در ام اس در حال حاضر مشخص نیست. مطالعاتی در حال انجام است که می‌تواند به عنوان دلیلی برای خستگی در ام اس و روش‌های دقیق اندازه‌گیری آن استفاده شود. این گلایه بسیاری از افراد مبتلا به ام اس است که اظهار دارند در بسیاری از مواقع اعضای خانواده، دوستان، همکاران یا کارفرمایان خستگی آن‌ها را اشتباه تعبیر کرده و آن را به حساب افسردگی یا تنبلی می‌گذارند.

افراد مبتلا به ام اس ممکن است خستگی را تجربه کنند که ارتباطی با ام اس آن‌ها نداشته باشد به عنوان مثال خستگی ناشی از سایر موارد پزشکی و یا کمبود ویتامین. در این مواقع اطمینان از این که خستگی شما در نتیجه بیماری ام اس است نه چیز دیگری که دارای روش درمانی متفاوتی باشد مهم است.

انواع مختلفی از خستگی در مبتلایان به ام اس وجود دارد، به عنوان مثال افرادی که دچار اختلال در عملکرد مثانه یا اسپاسم عضلانی شبانه هستند خستگی ناشی از اختلال در خواب را در طول روز تجربه می‌کنند. زیرا این موارد باعث اختلال در خواب فرد مبتلا به ام اس می‌شود و در نتیجه او در طول روز خستگی را تجربه کند.

همچنین افرادی که علايم افسردگی را تجربه‌ می‌کنند ممکن است در طول روز علائم خستگی را داشته باشند. به علاوه افرادی که به دلیل عوارض ناشی از ام اس برای انجام کارهای روزمره به عنوان مثال مسواک زدن، استحمام یا آماده‌سازی وعده‌های غذایی نیاز به تلاش و صرف انرژی بیشتری دارند خستگی اضافی را تجربه می‌کنند.

علاوه بر این دلایل خستگی که بیان شد نوع دیگری از خستگی وجود دارد که اصطلاحاً به آن «سستی یا کرختی» (Lassitude) گفته می‌شود که فقط در افراد مبتلا به ام اس وجود دارد. لاسیتوس یا خستگی MS از جنبه‌های زیر با خستگی‌های دیگر متفاوت است:

• به طور کلی به صورت روزانه رخ می‌دهد و اتفاق می‌افتد.
• معمولاً صبح زود و حتی پس از یک خواب آرام و خوب شبانه رخ می‌دهد.
• در طول روز میزان خستگی بیشتر می‌شود.
• این خستگی در گرما و رطوبت تشدید می‌شود.
• به صورت ناگهانی و به راحتی آغاز می‌شود.
• به طور کلی شدیدتر از خستگی طبیعی است.
• احتمال دارد که این خستگی در وظایف روزانه فرد تاثیرگذار باشد.

همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که خستگی مربوط به ام اس مستقیماً با افسردگی و یا میزان اختلال جسمی ارتباط ندارد.

مدیریت خستگی در ام اس

در بیماری‌های مزمن مانند ام اس اصل مهم این است که فرد بتواند زندگی عادی خود و کیفیت زندگی را حفظ کند. به همین دلیل مدیریت علائم بیماری ام اس از اهمیت زیادی برخوردار است.

خستگی می‌تواند به دلیل داروهای مورد استفاده در ام اس برای کنترل بیماری یا عوارض جانبی داروها و یا حتی به دلیل بی‌تحرکی یا کم تحرکی ایجاد شود. با این حال دلیل آن هر چه باشد باید بتوان آن را مدیریت کرد. در قدم اول در صورت بروز خستگی این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید زیرا شناسایی زود هنگام علت خستگی می‌تواند منجر به تدوین و اجرای یک برنامه درمانی موثر برای کنترل خستگی شود.

همچنین برخی از استراتژی های کنترل خستگی عبارتند از:

• کاردرمانی، این روش در تسهیل وظایف در محل کار، خانه و ذخیره انرژی فرد موثر است.
• فیزیوتراپی برای یادگیری روش‌هایی در راه رفتن با کم کردن مصرف انرژی (با یا بدون وسایل کمکی) و انجام سایر وظایف روزانه توصیه می‌شود.
• فیزیوتراپی برای ایجاد یک برنامه ورزشی منظم برای جلوگیری از سستی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• تنظیم خواب که ممکن است شامل درمان سایر علائم بیماری ام اس مانند اسپاسم عضلانی و مشکلات ادراری باشد که در خواب تداخل ایجاد می‌کنند نیز در مدیریت علائم ناشی از خستگی در ام اس موثر است.
• درمان‌های روانشناختی مانند مدیریت استرس، آموزش ریلکسیشن، عضویت در گروه‌های حمایتی یا مشاوره و روان‌درمانی می‌تواند در کنترل علائم خستگی موثر باشد.
• کنترل دمای هوای محیط استراحت برای جلوگیری از گرم شدن بیش از حد و خنک شدن زیاد می‌تواند در کیفیت خواب فرد مبتلا تاثیر به سزایی داشته باشد.
• با نظر پزشک معالج خود می‌توانید از داروها برای کاهش خستگی ناشی از ام اس استفاده کنید هرچند در حال حاضر هیچ یک از آن‌ها توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) به طور خاص برای درمان خستگی مربوط به ام اس تأیید نشده‌اند اما معمولاً از آن‌ها برای خستگی ناشی از ام اس استفاده می‌شوند.

ذکر این نکته در جمع بندی این بخش مهم است که به عنوان یک همراه فرد مبتلا به ام اس هیچ وقت در مورد علائم بیماری ام اس و خستگی به او جمله آشنای «تلقین نکن!» را نگویید و مطمئن باشید او بیشتر از شما تمایل دارد که فعال و پویا باشد. به عنوان یک همراه فرد مبتلا به ام اس شما بسیاری از علائم را نه تجربه کرده و نه درک می‌کنید پس لطفاً آموزش‌های روانشناسی‌ انگیزشی‌تان را روی افراد دیگری امتحان کنید.

مشکلات در راه رفتن یا افتادگی پا

مشکل در راه رفتن از جمله محدودیت‌های حرکتی در ام اس است. این مشکلات به عوامل مختلفی مرتبط می‌شوند که از آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. اسپاسم عضلانی: سفتی یا اسپاسم عضله می‌تواند سبب تداخل در راه رفتن شود.
2. تعادل: اختلال در تعادل فرد معمولاً منجر به نوعی راه رفتن متزلزل و سست می‌شود که معمولاً به عنوان «آتاکسی» (ataxia) شناخته می‌شود.
   بی‌حسی: برخی از افراد مبتلا به ام اس بی‌حسی‌های شدیدی در پاهای خود دارند به طوری که نمی‌توانند کف پای خود را احساس کنند و یا نمی‌دانند پاهای آن‌ها کجا است. از این مشکل به عنوان آتاکسی حسی یاد می‌شود.
3. خستگی: در بسیاری از افراد با افزایش خستگی مشکلات راه رفتن افزایش می‌یابد.
4. ضعف: ضعف در عضلات پا می‌تواند منجر به تغییر روند طبیعی راه رفتن شود. این تغییر در راه رفتن می‌تواند باعث درد شود و راه رفتن فرد را حتی بدتر کند.

سقوط و افتادن

مطالعات انجام شده در چندین کشور گزارش می‌دهد که $$50-70\%$$ از افراد مبتلا به ام اس در طی 2-6 ماه گذشته سقوط و افتادن را تجربه کرده‌اند. حدود $$30\%$$ از این افراد چندین بار سقوط و صدمات ناشی از آن را گزارش کرده‌اند.

واضح است که افزایش توانایی فرد در راه رفتن راحت و ایمن ضمن جلوگیری از سقوط و افتادن باعث کاهش صدمات ناشی از افتادن نیز می‌شود. زمین خوردن نه تنها می‌تواند باعث آسیب‌دیدگی شود بلکه زمان لازم برای بهبودی از شکستگی استخوان یا کشیدگی عضلات می‌تواند مشکلات حرکتی را بدتر کرده و استقلال فرد را کاهش دهد.

افراد مبتلا به ام اس معمولاً در حین انجام کارهایی مانند استحمام ، آماده‌سازی وعده‌های غذایی یا پیاده‌روی در مناطق پر ازدحام در خانه و خیابان افتادن را تجربه می‌کنند. عوامل خطرناک که احتمال سقوط و افتادن را افزایش می‌دهند پیچیده بوده و می‌توان از آن‌ها موارد زیر را نام برد:

• ضعف در تعادل و کندی در راه رفتن
• کاهش تصور در مورد محل قرارگیری اعضای بدن در محیط
• استفاده نادرست از وسایل کمکی (عصا و واکر) یا استفاده از وسایل نامناسب
• داروهای محرک مغز و اعصاب (داروهایی که پیام رسانی در سیستم عصبی را تحت تأثیر قرار می‌دهند)

استراتژی‌های کنترل و درمان دشواری‌های راه رفتن در ام اس

بیشتر مشکلات راه رفتن را می‌توان با فیزیوتراپی، ورزش‌های کششی مانند پیلاتس و یوگا، استفاده از وسایل کمکی مناسب و در بعضی موارد استفاده از داروهای موثر در کاهش علائم اسپاسم عضلانی و خستگی و افزایش سرعت راه رفتن به عنوان مثال «آمپیرا» (Ampyra) بهبود بخشید.

فیزیوتراپیست ممکن است حرکات و تمریناتی برای بهبود تعادل فردی که در بازه‌های زمانی کوتاه مدت تعادل خود را از دست می‌دهد پیشنهاد کند. این تمرینات به شما کمک می‌کند تا حرکات بدن خود را تنظیم کنید. تمرینات ممکن است شامل حرکات چشم یا سر، منحرف کردن زاویه دید یا پوشاندن دید و تغییر یا حرکت دادن سطحی باشد که روی آن حرکت می‌کنید.

اگر در راه رفتن مشکل دارید حتماً این موضوع را با پزشک خود مطرح کنید و بخواهید شما را به یک فیزیوتراپ معرفی کند. پیشگیری از افتادن و سقوط فرد مبتلا به ام اس برای تحرک، استقلال و ایمنی او مهم است. برای کاهش خطر سقوط و افتادن در حین حرکت کردن سعی کنید موارد زیر را رعایت کنید:

• پوشیدن کفش‌هایی با پاشنه کم و ایمن.
• نسبت به محلی که در آن قدم می‌زنید هوشیار باشید، به عنوان مثال روی سطحی که تازه شسته شده است راه نروید.
• امنیت خانه فرد مبتلا به ام اس باید تامین باشد. مناطقی را که در آن‌ها حرکت دارید را ایمن نگه دارید به این معنا که سیم‌های برق را از سر راه بردارید، لبه‌های فرش ها را کاملاً روی زمین ثابت کنید و کاشی‌ها یا جنس سطوحی را مورد استفاده قرار دهید که میزان سُر خوردن روی آ‌ن‌ها کم باشد.

ذکر چند نکته به عنوان جمع بندی این قسمت ضروری به نظر می‌رسد:

1. هر آدمی ممکن است که در طول زندگی خود با ام اس یا بدون ام اس زمین خوردن را تجربه کند، علاوه بر تمام مواردی که در بالا برای کاهش احتمال زمین خوردن بیان شد اگر زمین خوردید اعتماد به نفس خود را از دست ندهید و به حال خود تاسف نخورید که اگر ام اس نداشتید زمین نمی‌خوردید. اگر ام اس هم نداشتید ممکن بود زمین بخورید.
2. اگر واقعاً برای راه رفتن نیاز به وسایل کمکی دارید آن را از خودتان دریغ نکنید. بسیاری از مبتلایان در استفاده از عصا و واکر موضع دارند و این موضوع سبب می‌شود تا در راه رفتن خستگی بسیار زیادی را تجربه کنند و کم کم میزان تحرک خود را کاهش دهند.
3. در انجام جلسات فیزیوتراپی و کاردرمانی صبور باشید و آهسته و پیوسته این جلسات را انجام دهید زیرا تاثیرات آن را در بلند مدت خواهید دید. بسیاری از افراد که به خاطر ام اس روی ویلچیر نشسته بودند با فیزیوتراپی و کاردرمانی از روی آن بلند شده و تعداد زیادی از دوستان مبتلا به ام اس که برای راه رفتن به عصا نیاز داشتند با تلاش و پشتکار و به مرور زمان عصا را کنار گذاشتند.
4. آمپیرا یک داروی خوراکی به شکل قرص است که منافذ کوچک یا کانال‌های پتاسیم را در سطح رشته‌های عصبی مسدود می‌کند. مسدود کردن کانال‌های پتاسیم ممکن است باعث هدایت سیگنال‌های عصبی در امتداد رشته‌های عصبی شود که پوشش میلین آن‌ها توسط MS آسیب دیده است. دالفامپریدین یا آمپیرا برای بهبود و افزایش سرعت راه رفتن در بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تأیید شده است.

برای آشنایی بیشتر با حرکات اصلاحی، می‌توانید فیلم آموزش حرکات اصلاحی در تربیت بدنی را مشاهده کنید که توسط فرادرس ارائه شده، لینک این آموزش در ادامه آورده شده است.

• برای دیدن فیلم آموزش حرکات اصلاحی در تربیت بدنی + اینجا کلیک کنید.

بی حسی

بی حسی از دست دادن، کاهش یا تغییر در حس لامسه بدن در قسمت‌های مختلف است.

در دوره زندگی با ام اس ممکن است متوجه شوید که هنگام لمس چیزی با دست احساس کمتری دارید یا احساس ‌کنید حس یک پا متفاوت از پای دیگر است. ممکن است احساس خواب‌رفتگی یا سوزن سوزن شدن اندام خود را داشته باشید. بی حسی صورت، بدن یا اندام‌ها (دست‌ها و پاها) یکی از رایج‌ترین علائم بیماری ام اس است.

این علائم ممکن است اولین نشانه‌های ام اس باشد که تجربه کرده‌اید. بی حسی ممکن است خفیف یا آنقدر شدید باشد که در توانایی شما در استفاده از آن قسمت بی حس بدن اختلال ایجاد کند.

به عنوان مثال اگر پاهای شما خیلی بی حس است و نمی‌توانید کف آن را احساس کنید ممکن است در راه رفتن مشکل داشته باشید. بی حسی ممکن است در نوشتن، لباس پوشیدن و یا نگه داشتن اشیا اختلال ایجاد کند.

اگر دچار بی حسی شدید صورت هستید باید هنگام غذا خوردن یا جویدن بسیار مراقب باشید زیرا ممکن است ناخواسته قسمت داخلی دهان یا زبان خود را گاز بگیرید.

اگر سایر نقاط بدنتان بی حس است مراقب آتش، آب گرم و سایر منابع گرما باشید زیرا ممکن است بدون آن که متوجه شوید دچار سوختگی شوید.

متاسفانه تاکنون هیچ دارویی برای درمان بی حسی وجود ندارد ولی خوشبختانه بیشتر موارد بی حسی در ام اس ناتوان کننده نبوده و معمولاً به عنوان علائم ثابتی در بدن فرد مبتلا نیستند و علائمی موقتی هستند.

همچنین در برخی موارد شروع بی حسی شدید نشانه دوره عود بیماری ام اس است که ممکن است پزشک برای شما کورتون تراپی تجویز کند.

اسپاسم عضلانی

اسپاسم به احساس سفتی و گرفتگی طیف وسیعی از عضلات ارادی و غیرارادی (انقباضات عضلانی پایدار یا ناگهانی) اشاره دارد. این یکی از علائم شایع ام اس است.

اسپاسم ممکن است به قدری خفیف باشد که تنها به اندازه احساس گرفتگی خفیف عضلات حس شود یا آنقدر شدید باشد که باعث گرفتگی‌های دردناک و غیرقابل کنترل اندام‌ها مخصوصاً پاها شود.

اسپاسم همچنین ممکن است احساس درد یا گرفتگی در مفاصل و اطراف آن ایجاد کند و باعث کمردرد شود. اگر چه اسپاسم می‌تواند در هر اندامی ایجاد شود اما در پا بسیار بیشتر تجربه می‌شود. اسپاسم را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:

• اسپاسم فلکسور یا خم‌کننده، در این اسپاسم عضلات آنقدر محکم هستند که اندام‌ها خم شده و صاف شدن آن‌ها دشوار است.
• اسپاسم اکستانسور، در این اسپاسم عضلات به قدری سخت هستند که اندام‌ها صاف مانده و خم شدن آن‌ها دشوار است.

اسپاسم ممکن است با حرکات ناگهانی یا تغییر موقعیت، تغییر شدت دما، رطوبت یا عفونت‌ها تشدید شود. همچنین استفاده از لباس‌های تنگ می‌تواند اسپاسم ایجاد کند.

درجه‌ای از اسپاسم به ویژه برای افرادی که ضعف پا دارند می‌تواند کمک کننده باشد. اسپاسم کمی به پاهای این افراد قدرت می‌دهد و ایستادن یا راه رفتن را برای آن‌ها آسان می‌کند.

هدف از درمان اسپاسم برای این افراد کاهش آن به اندازه‌ای است که فرد احساس راحتی کند اما سختی ایجاد شده توسط اسپاسم برای کمک به راه رفتن در این افراد استفاده می‌شود.

درمان و مدیریت اسپاسم

اسپاسم و سفتی عضلات معمولاً با داروها، فیزیوتراپی و کاردرمانی بهبود می‌یابد. از آنجا که اسپاسم عضلانی از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت است درمان باید به صورت فردی انجام شود و یک همکاری واقعی بین فرد مبتلا به ام اس و تیم مراقبت‌های پزشکی او (به عنوان مثال پزشک، پرستار، دستیار پزشک، فیزیوتراپیست و کاردرمانگر) را می‌طلبد.

در صورت عدم درمان، اسپاسم می‌تواند منجر به عوارض جدی از جمله انقباض یا بی حرکتی مفاصل شود و از آنجا که این عوارض به عنوان محرک اسپاسم نیز عمل می‌کنند می‌توانند سبب افزایش علائم اسپاسم شوند.

ضعف عضلانی

ضعف عضلانی که در ام اس شایع است می‌تواند در هر قسمت از بدن رخ دهد. اولین قدم برای کنترل موثر ضعف تعیین علت ایجاد آن است.

ضعف در عضلات در نتیجه عدم استفاده از عضلات است. غالباً در بیماری ام اس به دلیل خستگی، درد، عدم تعادل یا علائم دیگر سطح فعالیت کلی فرد کاهش می‌یابد. کمبود فعالیت باعث ضعف عضلات می‌شود. برای این نوع ضعف تمرینات قدرتی و استقامتی با وزنه می‌تواند بسیار موثر باشد. در این مرحله یک فیزیوتراپیست با یک برنامه تمرینی مناسب می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد.

آسیب به رشته‌های عصبی (دمیلینه شدن) در نخاع و مغز که باعث تحریک عضلات می‌شوند نیز می‌توانند باعث ضعف عضلانی شوند زیرا در این حالت عضلات پیام‌های عصبی مورد نیاز خود را برای کار موثر دریافت نمی‌کنند که این امر اغلب منجر به کاهش مقاومت عضلات و ضعف در آن‌ها می‌شود.

از آنجا که منشاء این نوع ضعف اختلال در هدایت پیام‌ها به عصب است تمرین با وزنه برای تقویت عضلات موثر نیست و حتی ممکن است احساس ضعف و خستگی را افزایش دهد.

در این حالت استراتژی توصیه شده حفظ کیفیت‌ ماهیچه‌هایی است که پیام‌های عصبی را به طور منظم دریافت نمی‌کنند. برای این منظور باید ماهیچه‌های دیگر در اطراف قسمت مورد نظر که پیام‌های عصبی را به درستی و مرتب دریافت می‌کنند تقویت شوند. بدین منظور یک فیزیوتراپیست می‌تواند به شما کمک کند تا نقاط ضعف عضلانی را شناسایی کرده و راهکارهای مناسبی را برای مدیریت آن‌ها در پیش بگیرید.

ضعف در پا، مچ پا و زانو می‌تواند در راه رفتن اختلال ایجاد کند. استراتژی‌های مدیریتی برای رفع مشکلات راه رفتن شامل ورزش ، وسایل کمکی و دارو است.

همچنین ضعف در قسمت بالای بدن و بازوها می‌تواند در فعالیت‌های زندگی روزمره و مراقبت از خود اختلال ایجاد کند. کاردرمانگرها می‌توانند تمرینات مناسب برای بازوها و دستان شما و همچنین ابزارها و وسایلی را برای کمک به فعالیت در خانه و محل کار توصیه کنند.

مشکلات بینایی در ام اس

مشکلات بینایی یکی از اولین علائم بیماری ام اس برای بسیاری از افراد است. یک مطالعه در سال 2004 انجام شده است که نتایج آن در مجله Neurology منتشر شد. بر اساس این مطالعه علائم و مشکلات در بینایی و ستون فقرات در 17 درصد افراد آفریقایی-آمریکایی مبتلا به ام اس اتفاق می‌افتد، این در صورتی است که این علائم در $$8\%$$ از افراد قفقازی مبتلا به ام اس رخ می‌دهد.

نوریت بینایی یا نوریت اپتیک

یک علامت بینایی رایج در ام اس، نوریت بینایی یا نوریت اپتیک است که منظور از آن التهاب عصب بینایی است. نوریت بینایی معمولاً در یک چشم اتفاق می‌افتد و ممکن است باعث درد همراه با حرکت چشم، تاری دید یا از بین رفتن رنگ در بینایی شود. به عنوان مثال رنگ قرمز ممکن است کمرنگ یا خاکستری به نظر برسد.

همچنین ممکن است بینایی به طور کامل در چشم آسیب دیده از بین برود. در این حالت یک لکه تاری یا تیرگی (اسکوتوم) ممکن است در مرکز میدان بینایی ایجاد شود بدون اینکه بینایی محیطی تحت تأثیر قرار گیرد.

نوریت اپتیک یا نوریت بینایی معمولاً فقط در یک چشم اتفاق می‌افتد. این امکان وجود دارد که پس از تجربه نوریت بینایی در یک چشم در آینده مدتی آن را در چشم دیگر تجربه کنید، اگرچه این موضوع همیشه اتفاق نمی‌افتد.

نوریت بینایی یا نوریت اپتیک با از دست دادن بینایی می‌تواند یک علامت ترسناک باشد اما در بیشتر موارد بینایی برمی‌گردد. علائم باقیمانده از نوریت اپتیک ممکن است در صورت خستگی یا گرم شدن بیش از حد تشدید شود و فرد دچار تاری یا تیرگی دید شود. استراحت و پایین آوردن دمای بدن به طور کلی به بازگشت بینایی و کاهش علائم نوریت اپتیک کمک می‌کند.

دوزهای بالای گلوکوکورتیکوئیدها مانند تزریق متیل‌پردنیزولون به صورت وریدی یا قرص‌های پردنیزون اغلب برای کمک به تسریع بهبودی نوریت اپتیک یا نوریت بینایی استفاده می‌شود.

نیستاگموس

«نیستاگموس» (Nystagmus) یک حرکت غیر ارادی و کنترل نشده چشم است که می‌تواند بینایی شما را مختل کند. حرکت معمولاً سریع است و می‌تواند به صورت بالا و پایین، به سمت طرفین یا چرخشی باشد. نیستاگموس ممکن است هنگام نگاه مستقیم به جلو یا هنگام حرکت چشم ایجاد شود.

گاهی اوقات نیستاگموس را به نام چشم‌های رقصنده نیز معرفی می‌کنند. در این حالت ممکن است احساس کنید که جهان در حال حرکت است و متوجه شوید که می‌توانید سر خود را در یک زاویه نگه دارید تا علائم را کاهش دهید. نیستاگموس ممکن است به صورت علامتی ناگهانی ظاهر و ناپدید شود و یا به صورت دائمی رخ دهد. درمان‌های نیستاگموس محدود است و ممکن است شامل استفاده از داروهایی مانند گاباپنتین با تجویز پزشک باشد.

دیپلوپیا

در ام اس دیپلوپیا یا دوبینی هنگامی اتفاق می‌افتد که عصب‌هایی که حرکت چشم شما را کنترل می‌کنند ملتهب یا آسیب دیده شوند.

این اعصاب ماهیچه‌هایی را کنترل می‌کنند که اجازه حرکت چشم را می‌دهند. به طور معمول عضلات چشم به صورت هماهنگ کار می‌کنند اما دوبینی هنگامی ایجاد می‌شود که عضلات یک چشم در اثر آسیب عصبی ضعیف شده و دیگر حرکات چشم هماهنگ صورت نگیرند. این موضوع سبب می‌شود تا دو تصویر کنار هم یا یک تصویر روی دیگری ایجاد شود.

دیپلوپی ممکن است موقتی یا دائمی باشد و بدون درمان برطرف شود. هنگامی که دوبینی به عنوان یک علامت جدید ظاهر شود می‌تواند نشان‌دهنده بخشی از عود بیماری ام اس باشد. در این حالت یک دوره کوتاه داروهای کورتیکواستروئید با تجویز پزشک معالج مفید است.

در زمان بروز علائم دوبینی پوشاندن یک چشم یکی از راهکارهایی است که می‌تواند برای رانندگی یا کارهای کوتاه دیگر مورد استفاده قرار گیرد. همچنین استفاده از لنزهای مخصوص عینک معروف به لنزهای منشور گونه ممکن است برای دوبینی‌های مداوم مفید باشد.

سرگیجه و چرخش محیط اطراف در ام اس

سرگیجه نیز یکی از علائم رایج در MS است. فرد مبتلا به ام اس ممکن است احساس تعادل نداشته یا دچار سرگیجه شود و در موارد کمی حس کند که محیط اطرافش حول او در حال چرخش است. این علائم به دلیل ضایعات، پلاک‌ها و آسیب‌ها در مناطق پیچیده‌ای از رشته‌های عصبی به وجود می‌آید. در این مناطق بین ورودی دیداری، فضایی و سایر ورودی‌های مغز هماهنگی ایجاد شده و تعادل فرد تنظیم می‌شود در نتیجه آسیب به رشته‌های عصبی در این مناطق موجب سرگیجه می‌شود.

سایر شرایطی که ممکن است باعث سرگیجه شود شامل التهاب گوش میانی و تومورهای خوش‌خیم در عصب صوتی است که گوش و مغز را به هم متصل می‌کند. برای درمان سرگیجه دانستن علت مهم است.

معمولاً این علائم به داروهای ضد تهوع که برای دریازدگی، ماشین‌زدگی یا غیره استفاده‌ می‌شوند پاسخ می‌دهند. اگر سرگیجه آزار دهنده یا طولانی مدت باشد باید با تیم درمانی خود مشورت کنید. در موارد شدید و آزاردهنده ممکن است یک دوره کوتاه داروی کورتیکواستروئید تجویز شود.

مشکلات مثانه در ام اس

برای بررسی و شناخت مشکلات مثانه اگر مبتلا به ام اس هستید ابتدا به این سوالات در ذهن خود پاسخ دهید:

• آیا معمولاً شبانه بیش از یک بار برای ادرار از خواب بلند می‌شوید؟
• آیا دفعات بیشتری نسبت به گذشته ادرار می‌کنید؟
• آیا معمولاً مجبورید سریع به سرویس بهداشتی مراجعه کنید؟
• آیا این اتفاق زیاد برای شما رخ می‌دهد که کمی از لباستان به دلیل نرسیدن به سرویس بهداشتی خیس شود؟

اگر پاسخ شما به هر یک از این سوالات مثبت است لازم است تا عملکرد مثانه‌تان را با پزشک خود در میان بگذارید. ام اس می‌تواند بر عملکرد مثانه شما تأثیر بگذارد و مشکلات ناشی از آن معمولاً قابل درمان هستند.

عملکرد یک مثانه سالم چگونه است؟

همان طور که می‌دانید ادرار در کلیه‌ها ساخته شده و از دو لوله به نام حالب به مثانه منتقل شده و در یک کیسه الاستیکی ذخیره می‌شود. وقتی همه چیز به درستی کار می‌کند ادرار به آرامی در مثانه جمع شده و باعث انبساط آن می‌شود. وقتی 4 تا 8 اونس مایع در مثانه جمع شد اعصاب مثانه سیگنال‌هایی را به نخاع می‌فرستند که به مغز نشان می‌دهد مثانه باید تخلیه شود. همزمان با آماده شدن فرد برای ادرار کردن سیگنال مغز و نخاع رفلکس خنثی را ایجاد می‌کند که باعث می‌شود تا همزمان دو اتفاق رخ دهد:

عضله مثانه (دترسور) منقبض می‌شود تا ادرار را از مثانه خارج کند و اسفنکتر خارجی که به طور معمول بسته است باز می‌شود تا اجازه دهد که ادرار از بدن خارج شود.

مشکلات مثانه در ام اس

اختلال عملکرد مثانه که حداقل در $$80\%$$ افراد مبتلا به ام اس رخ می‌دهد هنگامی اتفاق می‌افتد که ضایعات و پلاک‌های ام اس انتقال سیگنال‌های عصبی را در مناطقی از سیستم عصبی مرکزی که عملکرد مثانه و اسفنکتر ادراری را کنترل می‌کنند مختل شود. مثانه اسپاستیک (بیش از حد فعال) که قادر به نگه داشتن مقدار طبیعی ادرار نیست یا مثانه‌ای که به درستی تخلیه نمی‌شود (مقداری ادرار را در خود نگه می‌دارد) می‌تواند علائمی از جمله موارد زیر را داشته باشد:

• تکرر و یا فوریت ادرار
• تکرر ادرار شبانه (شب ادراری)
• بی اختیاری (عدم توانایی در نگه داشتن ادرار)
• عدم توانایی تخلیه کامل مثانه

عملکرد سالم مثانه برای سلامت طولانی مدت کلیه، جلوگیری از عفونت، استقلال شخصی، اعتماد به نفس و کیفیت کلی زندگی ضروری است. مشکلات مثانه درمان نشده می‌تواند باعث موارد زیر شود:

• بدتر شدن سایر علائم بیماری ام اس مانند ضعف و اسپاسم
• عفونت‌های مکرر مثانه یا مجاری ادراری یا سنگ کلیه که می‌تواند باعث دردهای شدید شده و سلامت کلی فرد را به خطر بیندازد.
• چالش‌هایی جدی در محل کار، خانه و سایر فعالیت‌های اجتماعی
• از دست دادن استقلال، عزت نفس و اعتماد به نفس

ارزیابی و تشخیص اولیه پزشکی برای تعیین علل علائم و مشکلات مثانه و انتخاب راهکارهای مناسب مدیریت و درمان مهم است. در جدی‌ترین حالت اگر مشکلات مثانه و ادرار در فرد مبتلا به ام اس درمان نشود می‌تواند منجر به عفونت در خون شود و این عامل از مهمترین عوامل شناخته‌ شده‌ای است که می‌تواند عمر فرد مبتلا به ام اس را کوتاه کند.

مدیریت و درمان علائم مربوط به مثانه در ام اس

علائم مثانه را معمولاً می‌توان با اصلاح شیوه زندگی، دارو، فیزیوتراپی و یا روش‌های تحریک عصب به خوبی کنترل کرد.

منظور از تغییر در سبک زندگی شامل موارد زیر است:

1. اصلاح رژیم
2. مصرف کافی مایعات تا چند ساعت قبل از خواب
3. استفاده از بروشور‌های و برنامه‌های آموزشی مختلف برای مدیریت این مشکل

همچنین در مورد تغییر سبک زندگی حتماً از پزشک خود راهنمایی بخواهید زیرا برخی تغییرات مانند محدود کردن مصرف مایعات می‌تواند منجر به کم آبی بدن و یا سایر عوارض بالقوه خطرناک شود.

بیش از دوازده نوع دارو به اشکال مختلف برای رفع علائم مثانه و به صورت خاص برای افراد مبتلا به MS در دسترس است. شما و تیم معالج می‌توانید پس از ارزیابی دقیق علائم مثانه روش درمانی بهینه را برای خود انتخاب کنید.

فیزیوتراپی کف لگن که غالباً برای علائم مثانه اسپاستیک یا پرکار تجویز می‌شود، گروهی از عضلات متصل به استخوان لگن و ساکروم را هدف قرار می‌دهد که عملکرد مثانه و روده را کنترل می‌کنند. این روش درمانی از بیوفیدبک، تحریک عصبی عضلانی و تمرینات روزانه در منزل استفاده می‌کند و با تقویت عضلات کف لگن باعث بهبود کنترل و عملکرد این عضلات می‌شود.

راه بعدی برای کنترل علائم بیماری ام اس در مثانه تحریک عصب تیبیا از طریق پوست است (PTNS). این روش برای علائم مثانه اسپاستیک یا بیش فعال کاربرد دارد. در این روش یک الکترود سوزنی بسیار کوچک در مچ پا وارد می‌شود. الکترود سیگنالی را به شبکه خاجی (شبکه عصبی که عضلات مثانه و کف لگن را کنترل می‌کند) می‌فرستد. نتایج استفاده از این روش نشان داده است که درمان به مدت 30 دقیقه در هفته و به مدت 12 هفته باعث کاهش تکرر ادرار، کاهش تعداد دفعات فوریت در ادرار، کاهش نیاز به ادرار شبانه و در طول خواب و بی‌اختیاری می‌شود.

ممکن است برای کنترل علائم و اشکال در تخلیه مثانه پزشک معالج شما روش (Intermittent self-catheterization) یا ISC را تجویز کند. در این روش یک لوله کوچک یا سوند به داخل مجرای ادرار وارد می‌شود تا مثانه را خالی کرده و سپس خارج می‌شود. ISC یک یا چند بار در روز می‌تواند به کنترل ادرار و کاهش تکرر ادرار کمک کند. همچنین تعداد دفعات نیاز به ادرار شبانه را در افرادی که نمی‌توانند مثانه خود را به طور کامل تخلیه کنند کاهش می‌دهد.

InterStim دستگاه کوچکی است که با جراحی در زیر پوست کاشته می‌شود و باعث تحریک اعصاب خاجی می‌شود. این روش برای درمان مثانه بیش فعال، احتباس ادرار و برخی از انواع اختلال عملکرد روده مورد استفاده قرار می گیرد.

اگر هیچ یک از روش‌های بالا برای کنترل علائم بیماری ام اس در مثانه کافی نباشد، سایر مداخلات به صورت جراحی می‌توانند برای کنترل این علائم موثر باشند.

در مورد مدیریت علائم مربوط به مثانه در خارج از خانه و مسافرت موارد زیر را مد نظر قرار دهید:

• توقف‌های مکرر را برنامه‌ریزی کنید.
• در طول مسیر برای احتیاط از وسایلی مانند پد استفاده کنید. این ابزار از نگرانی شما می‌کاهند و به خصوص در شرایطی که رسیدن به توالت ممکن است دشوار باشد مانند هواپیما به شما اعتماد به نفس می‌دهند.
• در طول مسیر از لباس‌هایی که به راحتی می‌توانید آن‌ها را از تن خارج کنید، استفاده کنید.
• تمام چیز‌هایی که فکر می‌کنید در طول سفر برای این موضوع لازم دارید مانند لباس اضافه، پد، دستمال، سوند و غیره را در کیفی قرار دهید و با خود به همراه داشته باشید.

به عنوان جمع بندی این قسمت باید بیان کرد که عملکرد درست مثانه برای سلامت کلی و کیفیت زندگی فرد مبتلا به ام اس بسیار مهم است. به همین دلیل به هرگونه علامتی که مرتبط با مثانه است به دقت توجه کنید و آن را با پزشک خود در میان بگذارید. گزینه‌های درمانی موجود برای کنترل اکثر علائم مربوط به مثانه موثر است و به شما این امکان را می‌دهد که زندگی خود را از لحاظ کیفی به خوبی کنترل و مدیریت کنید.

مشکلات جنسی در ام اس

مشکلات جنسی اغلب توسط افراد مبتلا به ام اس تجربه‌ می‌شود اما در عموم مردم نیز بسیار شایع است. تحریک جنسی در سیستم عصبی مرکزی آغاز می‌شود و مغز پیام‌هایی را به اندام‌های جنسی در امتداد اعصابی که از نخاع عبور می‌کنند ارسال می‌کند. اگر ام اس باعث آسیب به این مسیرهای عصبی شود پاسخ‌های جنسی از جمله تحریک و ارگاسم مستقیماً تحت تأثیر قرار می‌گیرد. مشکلات جنسی همچنین می‌تواند از علائم دیگر ام اس مانند خستگی یا اسپاسم و همچنین از عوامل روانی مربوط به تغییرات خلقی نیز ناشی ناشی شود.

در مطالعه‌ای بر روی افراد مبتلا به ام اس 63 درصد آن‌ها اعلام کردند که از زمان تشخیص ام اس فعالیت جنسی آن‌ها کاهش یافته است. نظرسنجی‌های دیگر از افراد مبتلا به ام اس نشان می‌دهد که ممکن است 91 درصد از مردان و 72 درصد از زنان تحت تأثیر مشکلات جنسی ناشی از ام اس قرار بگیرند. نادیده گرفتن و بی‌توجهی به این مشکلات می‌تواند باعث ایجاد آسیب‌های جدی به کیفیت زندگی جنسی فرد مبتلا به ام اس شود. با این وجود اغلب هم فرد مبتلا و هم متخصصان و کادر بهداشتی در بیان و طرح این موضوع با تعلل عمل می‌کنند.

تغییرات احساسی

عوامل عاطفی مربوط به تغییر در عملکرد جنسی فرد مبتلا به ام اس بسیار پیچیده است. این مشکلات ممکن است به دلیل از دست دادن احساس عزت نفس، افسردگی، اضطراب، عصبانیت و یا استرس زندگی با یک بیماری مزمن در فرد به وجود آید. در این حالت استفاده از خدمات مشاوره برای شما و شریک زندگی‌تان توسط یک متخصص بهداشت روان یا یک درمانگر جنسی آموزش دیده می‌تواند هم از نظر فیزیولوژیک و هم از نظر روانشناختی مفید و موثر باشد.

درمان و مدیریت مشکلات جنسی ام اس

زنان و مردان مبتلا به ام اس ممکن است در رسیدن به ارگاسم یا تحریک جنسی دچار مشکل شوند. شما و همسرتان می‌توانید برای غلبه بر این موارد از آموزش‌های روش‌های جایگزین تحریک جنسی بهره‌مند شوید. همچنین احساسات و اسپاسم‌های غیرمعمول در طول رابطه جنسی اغلب با استفاده از دارو قابل کنترل است.

علاوه بر این مردان ممکن است در دستیابی یا حفظ برانگیختگی جنسی که از شایع‌ترین مشکلات مردان مبتلا به ام اس است دچار مشکل شوند. در این حالت برای کنترل و مدیریت این علائم می‌توان با تجویز پزشک از روش‌های زیر استفاده کرد:

• استفاده از داروهای خوراکی
• استفاده از داروهای تزریقی
• استفاده از شیاف‌های کوچکی که در اندام تناسلی جایگذاری می‌شوند.
• کاشت و استفاده از دستگاه‌های کمکی

زنان مبتلا به ام اس نیز ممکن است کاهش حس، احساس درد و خشکی را در اندام تناسلی خود تجربه کنند. استراتژی‌ها و روش‌های مدیریت برای زنان شامل موارد زیر است:

• استفاده از ویبراتور برای افزایش تحریک جنسی
• استفاده از محلول‌های مخصوص که به صورت مایع یا ژله‌ای هستند و برای جلوگیری از خشکی اندام تناسلی استفاده می‌شوند (استفاده بیش از حد از این محصولات توصیه نمی‌شود). دقت کنید که کرم‌ها و محصولات مورد استفاده برای این منظور باید قابل حل در آب باشند و محصولات و کرم‌هایی که این قابلیت را ندارند ممکن است موجب عفونت شوند.

 باروری و بارداری در ام اس

بیماری ام اس بر قدرت باروری زنان و مردان تأثیر نمی‌گذارد اگر چه مشکلات ام اس ممکن است در توانایی جنسی مردان مبتلا به ام اس اختلال ایجاد کند اما این مشکلات با استفاده از دارو یا روش‌های برداشت اسپرم برای لقاح با موفقیت انجام شده است. مردان مبتلا به ام اس که نگران مسائل باروری هستند حتماً باید با یک متخصص ارولوژی باتجربه در این زمینه مشورت کنند.

همچنین به زنان و مردان مبتلا به ام اس نیز توصیه می‌شود در مورد شیوه‌های جلوگیری از بارداری تا زمانی که قصد آن را ندارند با پزشک خود مشورت کنند و در حالتی که قصد بچه‌دار شدن دارند پزشک معالج خود را در جریان قرار دهند تا بر داروهای مورد استفاده آن‌ها بررسی مجدد صورت گیرد.

مشکلات گوارشی در ام اس

اختلال در عملکرد گوارش می‌تواند باعث ناراحتی و خجالت زیادی شود و می‌تواند علائم دیگر MS مانند اسپاسم یا عملکرد مثانه را تشدید کند. یبوست، از دست دادن کنترل روده‌ها و اسهال از جمله مشکلات گوارشی و روده است که می‌تواند در MS ایجاد شود. دلایل یبوست عبارتند از:

• مصرف کم مایعات
• کاهش فعالیت بدنی و تحرک
• کاهش یا آرام شدن حرکت غذا در دستگاه روده
• عوارض جانبی داروهای خاص

اختلال در دستگاه گوارش در ام اس می‌تواند به خاطر اختلال در سیستم عصبی یا مربوط به یبوست باشد و این موضوع باید توسط تیم پزشکی برای فرد مبتلا به ام اس بررسی شود.

کنترل علائم مربوط به دستگاه گوارش در ام اس

پزشک معالج می‌تواند با یک برنامه مشخص علائم و مشکلات مربوط به دستگاه گوارش را برای فرد مبتلا به ام اس مدیریت کند. گاهی ممکن است لازم باشد تا فرد مبتلا با یک متخصص گوارش در زمینه معده و روده و علائم خود مشورت کند که این موضوع با نظر متخصص ام اس شما صورت می‌گیرد.

با این حال عملکرد روده و دستگاه گوارش را می‌توان به طور کلی با رعایت چند پیشنهاد ساده بهبود داد:

1. در روز به مقدار کافی مایعات بنوشید. حداقل 48 اونس یا 6 تا 8 لیوان مایعات به صورت روزانه بسیار کمک کننده است.
2. در رژیم غذایی خود فیبر زیادی بگنجانید. فیبر را می‌توان از میوه‌ها و سبزیجات تازه، نان و غلات سبوس‌دار به دست آورد.
3. در روز مقداری فعالیت بدنی داشته باشید. این مقدار باید حداقل ۳۰ دقیقه در روز باشد.
4. در مورد درمان‌های دارویی و پزشکی مختلف با پزشک و تیم درمانی خود مشورت کنید. اصولاً ممکن است چند هفته طول بکشد تا بفهمید که آیا این روش‌های درمانی برای شما موثر هستند یا خیر. با این حال برای کنترل علائم بیماری ام اس مربوط به دستگاه گوارش استفاده مداوم یا منظم از ملین‌ها به طور کلی توصیه نمی‌شود.

درد و خارش در ام اس

درد یک تجربه کاملاً شخصی در ام اس است که شما می‌توانید کاملاً آن را احساس کنید اما دیگران نمی‌توانند آن را ببینند. این علامت در ام اس شایع است و می‌تواند توانایی شما در انجام کارهایی را که از آن‌ها لذت می‌برید محدود کند.

برخی از انواع درد نتیجه مستقیم بیماری ام اس است و در اثر آسیب به اعصاب سیستم عصبی مرکزی ایجاد می‌شود. در حالی که انواع دیگر درد به دلیل تغییراتی در بدن شما به دلیل بیماری ام اس رخ می‌دهد. به عنوان مثال ممکن است در پایتان ضعف داشته باشید و متفاوت از گذشته راه بروید و این موضوع باعث درد در ناحیه پشت و باسن شود. در حقیقت این درد از عامل دیگری ایجاد شده که MS آن را به وجود آورده است (ضعف).

همچنین ممکن است فرد مبتلا به ام اس دردی را تجربه کند که هر کسی می‌تواند به آن مبتلا شود و به هیچ وجه به بیماری MS شما مرتبط نباشد مانند دندان درد یا معده درد!

به دردی که مستقیماً از آسیب اعصاب در ام اس ناشی می‌شود درد نوروپاتیک گفته می‌شود. همچنین درد ناشی از ضعف، سفتی یا سایر مشکلات حرکتی MS را درد اسکلتی عضلانی می‌گویند. هر دو نوع این دردها می‌توانند شدید و به همراه شروع ناگهانی و کوتاه‌مدت باشند یا مزمن بوده و به تدریج شروع شوند و روزانه یا تقریباً هر روز ادامه یابند. نکته اصلی شناسایی نوع درد و درمان منبع آن است.

درد عصبی یا نوروپاتیک

درد نوروپاتیک یا درد عصبی از اختلال در اعصابی که سیگنال‌ها را از مغز به بدن منتقل می‌کنند رخ می‌دهد. این دردها احساسی شبیه سوزش، زخم، تیر کشیدن و فشار را دارند. در بیماری MS فرد می‌تواند هر دو نوع درد حاد نوروپاتیک و درد مزمن نوروپاتیک را تجربه کند.

درد نوروپاتیک حاد گاهی اوقات یکی از علائم اولیه بیماری ام اس است یا ممکن است بخشی از عود ام اس باشد. حاد به معنای شروع سریع و در مدت زمان کوتاه است. انواع درد حاد نوروپاتیک عبارتند از:

• درد عصب سه قلو یا نورالژی تریژمینال یا TN، دردی خفیف در ناحیه صورت یا فک است که می‌تواند به عنوان یکی از علائم اولیه بیماری ام اس یا به عنوان یک عود جدید در فرد مبتلا به ام اس در نظر گرفته شود. در حالی که می‌توان این درد را با درد دندان اشتباه گرفت اما این درد از نظر نوروپاتیک ناشی از آسیب به عصب سه قلو است. این درد اغلب کم و زیاد می‌شود و زمانی که ممکن است این درد رخ دهد قابل پیش‌بینی نیست.

• لرمیت یا Lhermitte، یک احساس کوتاه، چاقویی و شوک الکتریکی مانند است که از پشت سر به پایین ستون فقرات و اغلب به بازوها یا پاها می‌رسد و با خم شدن گردن به جلو ایجاد می‌شود. به طور معمول این حالت شوک مانند به این معنی است که MS در ستون فقرات گردنی (گردن) آسیب دیده یا در حال آسیب دیدن است. وقتی این اتفاق برای اولین بار رخ می‌دهد می‌تواند نشانه عود یا اولین علامت شروع MS باشد.

• آغوش ام اس یا MS Hug، یک احساس فشار در اطراف سینه است به گونه‌ای که انگار یک نوار ضخیم و تنگ دور سینه و دنده‌های شما کشیده شده است. این درد و احساس فشار نیز از آسیب به ستون فقرات به دلیل MS ناشی می‌شود و می‌تواند به عنوان اولین علائم بیماری ام اس یا نشانه یک عود جدید باشد.

اسپاسم پاروکسیسم یا درد ناگهانی، به معنی سفت شدن عضلات به طور متناوب و دردناک در مکان‌هایی مانند بازو یا ساق پا که ممکن است در طول روز یا شب بارها اتفاق بیفتد.

اگر برای اولین بار هر یک از این احساسات درد را که در بالا شرح داده شده است تجربه می‌کنید بهتر است با پزشک یا تیم پزشک خود (پرستار یا کمک پزشک) این موضوع را مطرح کنید تا ریشه درد بررسی و مدیریت شود.

درد مزمن نوروپاتیک یا عصبی

مانند آنچه در قسمت قبل توضیح داده شد درد مزمن نوروپاتیک به طور معمول تداوم یک درد حاد است. در MS ممکن است این دردها را روزانه تجربه کنیم و غالباً زمان وقوع آن‌ها غیرقابل پیش‌بینی است. اگر شما از قبل یک درد حاد نوروپاتیک داشته باشید ممکن است این علامت به مرور زمان به یک درد مزمن نوروپاتیک تبدیل شود.

مواردی وجود دارد که احتمال تجربه این دردها را برای فرد مبتلا به ام اس افزایش می‌دهد، این موارد عواملی مانند افزایش استرس، خستگی، بیماری‌ها و گرم شدن بیش از حد محیط و غیره هستند. در این مواقع غالباً هنگامی که عامل اصلی ایجاد درد یعنی فشار، استرس، دمای هوا و غیره را تعدیل کنید درد نیز فروکش می‌کند.

علاوه بر دردهایی که در بالا توضیح داده شد افراد مبتلا به ام اس می‌توانند درد عصبی مداوم به نام دیستزی یا حس غیرطبیعی را در بدن خود تجربه کنند که می‌توان این درد را به دو دسته کلی تقسیم کرد.

• احساس غیرطبیعی از نوع درد، که معمولاً با عود همراه نیست و مزمن است. این احساس غیرطبیعی همراه با درد می‌تواند روی پا، ساق پا، بازوها و دست‌ها تأثیر بگذارد و احساس سوزش، خارش، چاقو خوردن، سرما، یخ‌زدگی یا احساس شوک‌ الکتریکی را به فرد بدهد. همچنین این نوع درد می‌تواند در فعالیت‌های روزمره، خواب و کیفیت کلی زندگی اختلال ایجاد کند.

• خارش نیز دسته‌ دیگری از احساس‌های غیرطبیعی در ام اس بوده و ممکن است به عنوان علائم بیماری ام اس ظاهر شود و توسط فرد مبتلا به ام اس تجربه شود. احساساتی مانند سوزن سوزن شدن و گزگز در این دسته قرار می‌گیرند. منشاء این تجربیات نیز ریشه در آسیب رشته‌های عصبی دارد.

درد اسکلتی-عضلانی در ام اس

درد اسکلتی‌-عضلانی معمولاً به دلیل آسیب‌دیدگی‌هایی مانند پیچ‌خوردگی مچ پا یا کشیده شدن عضله ایجاد می‌شود. ولی در ام اس همه چیز متفاوت است.

دردهای اسکلتی-عضلانی در ام اس به دلیل ضعف، خشکی عضلات یا مشکلات هماهنگی در قسمت‌های مختلف بدن ایجاد می‌شود که راه رفتن یا سایر تحرکات فرد را تغییر می‌دهد.

مانند مثالی که بالاتر ذکر شد اگر ضعف پا دارید احتمالاً مدل راه رفتن شما با زمانی که ام اس نداشتید متفاوت شده است. در این حالات احتمالاً در زمان راه رفتن پایتان را تاپ می‌دهید تا خستگی‌اش را کم کنید یا برای جلوگیری از لرزش و لغزش کمی لگن خود را به سمت بالا می‌کشید. یا حتی ممکن است هنگام راه رفتن در بلند کردن انگشتان پا مشکل داشته باشید و در طی حرکت پای خود را به زمین بکشید. این عوامل می‌توانند اغلب باعث ناراحتی و درد در پشت و لگن شوند. علاوه بر این افتادن به دلیل ضعف عضلانی نیز می‌تواند باعث آسیب و درد شود.

به علاوه سختی یا سفتی عضلات که اسپاسم نامیده می‌شود و مستقیماً به دلیل ام اس ایجاد می‌شود نیز می‌تواند راه رفتن فرد مبتلا را تغییر داده و باعث کشیدن مفاصل شود. این عامل نیز می‌تواند به طور معمول منجر به درد در مچ پا، زانو، پهلو و پشت شود.

درمان و مدیریت درد در ام اس

درد را می‌توان با مداخلات دارویی و غیر دارویی (بدون استفاده از دارو) درمان و مدیریت کرد. درمان باید به گونه‌ای طراحی شود که علت یا منبع درد شما را برطرف کند. به عنوان مثال اگر ضعف پا منجر به راه رفتن غیرطبیعی و درد در کمر و باسن شده درمان باید به منظور بهبود قدرت و راه رفتن باشد نه فقط درمان درد.

درمان اسپاسم و خشکی عضلات می‌تواند شامل داروهایی برای کاهش خشکی و حرکات کششی باشد که می‌تواند این علائم را کاهش دهد.

همان طور که گفتیم درد نوروپاتیک یا عصبی ناشی از بیماری ام اس متفاوت از انواع دیگر درد است و معمولاً مانند سایر دردها توسط مسکن‌هایی مانند استامینوفن یا بروفن کاهش نمی‌یابد و برطرف نمی‌شود. حتی مسکن‌های قوی‌تر نیز که معمولاً بعد از عمل‌های جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرند در این نوع درد‌ها باعث کاهش درد نمی‌شوند.

در حقیقت درد نوروپاتیک یا دردهای عصبی  با داروهایی که بیش فعالی عصب را برطرف می‌کنند درمان می‌شود.

به طور کلی داروهایی که برای درمان درد نوروپاتیک حاد یا مزمن استفاده می‌شوند شامل داروهای ضد تشنج و انواع خاصی از داروهای ضد افسردگی هستند.

این داروها برای استفاده در جهت درمان درد ناشی از ام اس توسط سازمان غذا و دارو (FDA) تأیید نشده‌اند ولی در ام اس تحت عنوان داروهای off-label استفاده می‌شوند.

در جدول زیر نمونه‌هایی از برخی روش‌های رایج برای درمان انواع مختلف درد با ام اس آورده شده است. ولی توجه کنید قبل از شروع هرگونه درمان دارویی و غیردارویی با پزشک و تیم پزشکی او مشورت کنید.

در حقیقت مهم است که شما، پزشکتان و تیم متخصص او با کمک یکدیگر نوع دردی که شما را آزار می‌دهد بشناسید و درمان متناسب با آن را در پیش بگیرید. مسلماً استفاده از مسکن‌های ضعیف و قوی برای دردهای نوروپاتیک مناسب نیست و تنها شما را کلافه و عصبی می‌کند.

درد تحمل و توانایی فرد را به شدت کاهش می‌دهد ولی گاهی تغییرات و مشکلات عاطفی و روحی و حتی ترس و نگرانی از درد نیز  ممکن است باعث ایجاد درد شود در این صورت روش‌های زیر را می‌توان پیشنهاد کرد:

• یک کلینیک درد چند رشته‌ای ممکن است بتواند درد ناتوان کننده مزمن را با ترکیب دارو و روش‌های درمانی دیگر مانند بیوفیدبک، هیپنوتیزم، یوگا، مدیتیشن یا طب سوزنی درمان کند.
• همکاری خود فرد یا گروه درمانی نیز ممکن است نقش مهمی در کنترل درد داشته باشد.
• معمولاً افرادی که روحیه خود را حفظ می‌کنند و سطح امیدواری بیشتری دارند، بیشتر قادر به کاهش تأثیر درد بر کیفیت زندگی خود هستند.

علائم بیماری ام اس با احتمال کمتر

شش علائم دیگر در ام اس وجود دارد که احتمال بروز آن در بین مبتلایان کمتر است. این شش علامت را به اختصار در ادامه توضیح می‌دهیم.

• مشکلات تکلم: مشکلات در تکلم افراد مبتلا به ام اس در نتیجه آسیب به رشته‌های عصبی در قسمت‌های مختلف مغز ممکن است ایجاد شود. این مشکلات می‌تواند شامل کم شدن قدرت صحبت کردن (ادای اشتباه کلمات یا مکث‌های طولانی در صحبت کردن)، شفاف نبودن کلام در حین صحبت، تغییر لحن صحبت به نوعی که انگار فرد دچار سرماخوردگی یا گرفتگی بینی شده است و یا تغییر شدت صدا باشد. برای این مشکلات نرم‌افزارهای مختلفی وجود دارد که می‌تواند به رفع این مشکلات کمک کند همچنین گفتاردرمانی و کلاس‌های فن بیان نیز برای مرتفع کردن این مشکلات می‌توانند موثر باشند.
• مشکلات در بلع: این عارضه در افراد مبتلا به ام اس در نتیجه آسیب به ماهیچه‌های کوچک اطراف گلو و دهان به وجود می‌آید. روش‌های درمانی پیشرفته و پیچیده‌ای برای مدیریت این مشکل نیز وجود دارد که از توضیح آن در این مطلب خودداری می‌کنیم.
• لرزش یا حرکت‌های غیرارادی می‌تواند در نقاط مختلف بدن رخ دهد. این لرزش‌ها به دلیل آسیب به اعصابی که وظیفه کنترل هدایت بدن را دارند به وجود می‌آید. درمان لرزش در ام اس پیچیده است و پزشک شما باید داروهای مختلفی را مورد امتحان قرار دهد، این داروها به عنوان داروهای ام اس مورد تایید قرار نگرفته‌اند و تحت عنوان داروهای off-label در درمان لرزش در ام اس استفاده می‌شوند.
• تشنج به دلیل تخلیه الکتریکی غیرعادی در قسمت‌های آسیب دیده مغز رخ می‌دهد که در ام اس خیلی دیده نمی‌شود. احتمال تشنج در افراد مبتلا به ام اس ۲-۵ درصد است و این در صورتی است که احتمال تشنج در جامعه عادی ۲ درصد برآورد شده است. دلیل تشنج در افراد مبتلا به ام اس هنوز به خوبی شناخته نشده است با این حال تشنج را به خوبی می‌توان توسط دارو کنترل و مدیریت کرد.
• مشکلات تنفسی: تنفس در درجه اول تحت کنترل سیستم عصبی خودکار است (بخشی از سیستم عصبی مرکزی که عملکردهای حیاتی مانند ضربان قلب و تنفس را به صورت غیرارادی کنترل می‌کنند). تحت تأثیر قرار گرفتن سیستم عصبی خودکار در ام اس امری غیرمعمول است و بنابراین مشکلات تنفسی نیز در ام اس امری غیرعادی تلقی می‌شود ولی اگر این اتفاق به صورت ناگهانی برای شما رخ داده است حتماً پزشک خود را مطلع کنید و یا در صورت لزوم به صورت اورژانسی به بیمارستان بروید.
• کاهش شنوایی: حدود ۶ درصد افراد مبتلا به ام اس کاهش شنوایی را تجربه می‌کنند، با این حال این موضوع در ام اس معمول نیست ولی این موضوع می‌تواند به دلیل آسیب در مسیر اعصاب شنوایی رخ دهد. در موارد بسیار معدودی کاهش شنوایی به عنوان اولین نشانه‌های شروع ام اس گزارش شده است. برای مدیریت و درمان کاهش شنوایی حتماً از یک رادیولوژیست کمک بگیرید.

علائم ثانویه و ثالث در ام اس

در حالی که علائم توصیف شده در این مطلب (علائم بیماری ام اس به صورت رایج و یا علائم بیماری ام اس با احتمال کمتر) نتیجه مستقیم آسیب به میلین و رشته‌های عصبی در سیستم عصبی مرکزی (CNS) است، علائم ثانویه و ثالث عوارضی هستند که می‌توانند در نتیجه علائم رایج ام اس به وجود آیند. این علائم شامل موارد زیر است:

• اختلال در عملکرد مثانه می‌تواند باعث عفونت‌های مکرر مجاری ادراری شود.
• کم تحرکی می‌تواند باعث از بین رفتن شکل عضلات، ضعف که مربوط به آسیب به میلین نباشد، وضعیت بد بدن، کاهش تراکم استخوان (افزایش خطر شکستگی) و کم‌ آوردن تنفس باشد.
• عدم تحرک می‌تواند باعث ایجاد زخم بستر شود.

با این که علائم ثانویه قابل درمان هستند اما هدف مطلوب جلوگیری از بروز این علائم بیماری ام اس با درمان علائم رایج ام اس است.

علائم بیماری ام اس ثالث یا سوم از تأثیر ام اس بر زندگی شما ناشی می‌شود. این علائم به مسائل اجتماعی، شغلی و روانی مربوط می‌شوند. به عنوان مثال اگر توانایی رانندگی یا راه رفتن در شما کاهش یافته است ممکن است نتوانید کارهای معمول خود را مانند سابق انجام دهید. این گونه فشارها و فشارهای ناشی از مقابله با ام اس اغلب نوع تعاملات شما را با شبکه‌های اجتماعی مختلف تغییر می‌دهد و گاهی اوقات باعث از بین رفتن برخی از روابط می‌شود (البته باید عنوان کرد که اگر کسی روابطش را با شما به دلیل ام اس قطع کرده است احساس نگرانی نکنید، زیرا شما چیز زیادی را از دست نداده‌اید).

به علاوه مشکلات مربوط به کنترل مثانه، لرزش یا بلع ممکن است باعث شود افراد از تعاملات اجتماعی کنار رفته و منزوی شوند.

در نهایت باید گفت افسردگی در مبتلایان به ام اس بسیار شایع است. افسردگی ممکن است یک علامت اولیه و یا ثالث باشد زیرا هم می‌تواند ناشی از روند بیماری باشد و یا به دلیل چالش‌های گفته شده در بالا ایجاد شود.

در این موارد و برای مدیریت علائم روحی و روانی در ام اس که می‌تواند بر روند پیشرفت بیماری نیز تاثیر بگذارد حتماً از کمک‌های یک مشاور یا روانشناس کمک بگیرید و این نوع درمان را به عنوان یک درمان لاکچری تصور نکنید. حضور یک مشاور، روانشناس یا روانپزشک ماهر در هر یک از مراحل مواجهه فرد با ام اس می‌تواند بسیار موثر باشد.

معرفی فیلم آموزش حرکات اصلاحی در تربیت بدنی

همان‌طور که در معرفی علائم بیماری ام اس بیان کردیم مشکلات حرکتی یکی از علائم رایج در بین مبتلایان به ام اس است و ورزش و فیزیوتراپی می‌تواند در مدیریت و کنترل این علائم بسیار موثر باشد. مجموعه فرادرس در تولید و تهیه محتوای آموزشی خود اقدام به تهیه فیلم آموزش حرکات اصلاحی در تربیت بدنی کرده است. این مجموعه آموزشی از ۳۴ بخش تشکیل شده و آموزش‌های آن به شما کمک می‌کند تا بازبینی صحیحی نسبت به فعالیت‌های فیزیکی روزانه خود انجام دهید. همچنین در امر اصلاح می‌توانید به خوبی با تمرینات متفاوت و ساده که در خانه هم از عهده آن بر می‌آیید، ناهنجاری‌های غیر ساختاری را رفع کنید.

درس اول و دوم این مجموعه به ترتیب به حرکات اصلاحی و آب درمانی اختصاص دارد. در ادامه این مجموعه آموزشی با مفاهیم مختلف در فعالیت‌های فیزیکی روزانه خود آشنا می‌شوید. بعد از آشنایی با مکانیزم فعالیت‌های مختلف و مشکلاتی که در هر یک از اندام‌ها ممکن است به وجود آید در درس‌های انتهایی این مجموعه انواع حرکات و تمرینات تقویتی آموزش داده شده است که انجام آن‌ها می‌تواند برای مدیریت و کنترل علائم بیماری ام اس در حرکت و فعالیت‌های فیزیکی مفید باشد.

• برای دیدن آموزش حرکات اصلاحی در تربیت بدنی اینجا کلیک کنید.

جمع بندی

در این مطلب در مورد علائم مختلف ام اس صحبت کردیم و آن‌ها را توضیح دادیم. به عنوان یک مبتلا به ام اس ممکن است بعد از خواندن این مطلب بترسید یا روحیه خود را از دست بدهید. اما چند نکته را باید همواره مدنظر قرار دهید. اولین نکته این است که هیچ یک از افراد مبتلا به ام اس همه علائم را تجربه نمی‌کنند و ممکن است در طول دوره ام اس چند علامت را به صورت جدی پشت سربگذارند. دومین نکته این است که به عنوان یک مبتلا به ام اس یا کسی که همراه یک مبتلا به ام اس هستید منشاء عارضه را بشناسید و آن را مدیریت کنید، گاهی خستگی و ضعف‌های روزانه دلیلی غیر از کمبود ویتامین، فشار یا استرس ندارد. به همین دلیل لازم است که دلیل علائم را بشناسید و درصدد رفع آن برآیید. نکته سوم و آخر این است که پذیرش یک بیماری مزمن مانند ام اس به معنی عدم تلاش برای حفظ کیفیت زندگی نیست. مرحله پذیرش ام اس به معنای قبول شرایط با علم به همه سختی‌ها و تلاش برای مطلوب نگه داشتن شرایط زندگی است. برای کنترل مشکلات حرکتی تحرک، ورزش، کاردرمانی و غیره به طور مداوم از طرف پزشکان توصیه می‌شود.

برای کنترل مشکلات شناختی و ادراکی انجام فعالیت‌های ذهنی مانند یادگیری زبان جدید، بازی‌های فکری، حفظ کردن شعر و یا حتی شروع یک رشته جدید دانشگاهی نیز موثر است. مهم است که یادمان باشد زندگی یک تناقض دو سویه شیرین و سخت است که در همان لحظه که از آن لذت می‌برید باید خود را برای یک نبرد سخت آماده کنید.