رشته علوم تغذیه | معرفی گرایش ها، دروس، درآمد و بازار کار

فارغ التحصیل رشته علوم تغذیه در چه کارها و صنایعی می‌تواند شاغل شود؟

امکان تاسیس مطب برای فارغ‌التحصیلان کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری علوم تغذیه وجود دارد. به همین دلیل جزو رشته‌های پرطرفدار علوم پزشکی محسوب می‌شود. البته به این نکته توجه کنید که قوانین تأسیس مطب سالانه ممکن است تغییراتی داشته باشد و باید در این خصوص قوانین وزارت بهداشت را پیگیری کنید. فارغ‌التحصیلان کارشناسی ارشد تغذیه که کارشناسی نامرتبط داشته‌اند، مجوز تأسیس مطب ندارند، اما می‌توانند به عنوان مشاور در مراکز بهداشت و درمان، مطب‌های خصوصی و بیمارستان‌ها مشغول به کار شوند.

طبق مصوبه جدید وزارت بهداشت، دارندگان مدرک کارشناسی ارشد یا دکترای تغذیه ورودی از رشته‌های غیر مرتب ورودی سال 95 و قبل از آن، در صورت گذراندن ۳۱ واحد تئوری و کارورزی می‌توانند از سازمان نظام پزشکی شماره نظام و پروانه کار دریافت کنند. بنابراین به ورودی‌های غیر مرتبط سال 96 و بعد از آن، حتی اگر در هر دو مقطع ارشد و دکتری علوم تغذیه خوانده باشند، طبق این مصوبات شماره نظام و پروانه کار دریافت نخواهند کرد.

فارغ‌التحصیلان کارشناسی ارشد رشته علوم تعذیه می‌توانند در مراکز مختلفی مشغول به کار شوند. برای مثال می‌توانند در بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی درمانی، درمانگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، کارخانجات تولید مواد غذایی، باشگاه‌های ورزشی، فدراسیون‌ها و مراکز کاهش وزن، کارشناس آزمایشگاه غذا، دارو و بهداشتی و نیز کارشناس مواد خوراکی، آشامیدنی و آرایشی و بهداشتی کار کنند. همچنین مشاور تغذیه و رژیم درمانی در مهدکودک‌ها، مربی بهداشت در مدارس و تدریس در مدارس فنی و حرفه‌ای و دانشگاه از دیگر مشاغل موجود برای رشته علوم تغذیه است. از جمله  مسئولیت‌های یک فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد علوم تغذیه که در زمینه تناسب اندام یا رژیم درمانی کار می‌کند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شناسایی و ارزیابی نیازهای تغذیه‌ای مراجع
• تهیه و ارائه برنامه غذایی مناسب با سلامت عمومی فرد، سن، بیماری‌ها، سوابق پزشکی، رژیم‌های قبلی و فاکتورهای تغذیه‌ای دیگر
• پیگیری اثر برنامه غذایی داده شده و در صورت لزوم تغییر دادن آن‌ها
• پشتیبانی، صحبت کردن و روحیه دادن به مراجع
• تهیه برنامه اجرایی برای رفع مشکلات تغذیه بیماران خاص مانند افراد مبتلا به سرطان

بازار کار رشته علوم تغذیه به چه صورت است؟

علوم تغذیه جزو رشته‌های پیراپزشکی محسوب می‌شود و در مقایسه با بسیاری از رشته‌های علوم پایه در ایران بازار کار و سطح درآمد بالاتری دارد. ایران از لحاظ جمعیت مبتلا به چاقی و اضافه‌وزن، رتبه زیر ۵۰ را در بین کشورهای دنیا دارد و از طرفی امروزه تناسب اندام و زیبایی آن اهمیت بیسار بیشتری در بین مردم پیدا کرده‌ و سبک زندگی امروزی، بی تحرکی و مصرف چربی و کربوهیدرات بالاتر اضافه وزن را روز به روز گسترش داده است. همه‌ این عوامل در کنار هم، باعث رشد نیاز به متخصصین تغذیه در جامعه شده‌اند.

اگرچه این تنها نقش یک متخصص تغذیه نیست، بلکه پرداختن به وضعیت تغذیه جامعه، وضعیت تولید خوراک و غذا، کیفیت مواد غذایی تولیدشده، تغذیه گروه‌های در خطر مانند کودکان، زنان و سالمندان و تحقیق و پژوهش در این موارد از وظایف کلان و بسیار مهم این متخصصان محسوب می‌شوند. میانگین درآمد ماهیانه فارغ‌التحصیلان رشته علوم تغذیه به مدرک تحصیلی، مهارت حرفه‌ای و اجتماعی آن‌ها بستگی دارد. از طرفی شهر محل کار نیز مهم است. به طور مثال در شهرهای بزرگ مانند تهران، اهمیت و جایگاه این رشته شناخته‌شده‌تر است و مراجعه‌کننده بیشتری وجود دارد.

پس برای سنجش میانگین درآمد ماهیانه یک متخصص علوم تغذیه باید پارامترهای متعددی بررسی شوند. افرادی که دارای مدرک phD علوم تغذیه هستند، در صورت تأسیس مطب یا کلینیک تغذیه یا رژیم درمانی پس از مدتی به میانگین درآمد بالایی خواهند رسید. البته در دنیای امروزی نباید نقش فضای مجازی و بازاریابی را در شناخته شدن و کسب درآمد نادیده گرفت. برخی از بلاگرهای حوزه تغذیه درآمدهای قابل‌توجهی دارند. به عبارت دیگر، یک متخصص یا کارشناس علوم تغذیه با توجه به توانمندی‌های متعدد خود می‌تواند به درآمد خوبی دست پیدا کند.

برای ورود به بازار کار، علاوه بر آشنایی با مهارت‌های تخصصی رشته مورد نظر باید با سایر مهارت‌های فردی هم آشنایی داشته باشید. در حقیقت، این مهارت‌های فردی هستند که یک شخص را از میان رقبا متمایز می‌کنند و سبب موفقیت او در زمینه‌ها و موقعیت‌های شغلی می‌شوند. چنین مهارت‌هایی سبب تعامل بهتر فرد در سازمان و محیط‌های کاری خواهد شد و به طور معمول با نام «مهارت‌های نرم» از آن نام می‌برند.

امکان ادامه تحصیل در رشته علوم تغذیه در داخل ایران چگونه است؟

رشته علوم تغذیه در دانشگاه‌های دولتی، آزاد و غیر انتفاعی فقط از طریق آزمون ورودی ارائه می‌شود و تحصیل بدون کنکور در رشته علوم تغذیه امکان‌پذیر نیست. از جمله دانشگاه‌های دولتی ارائه‌دهنده مقطع کارشناسی ارشد این رشته می‌توان موارد زیر را نام برد که ممکن است برخی از سال‌ها به این دانشگاه‌ها اضافه شود یا تعدادی از آن‌ها پذیرش نداشته باشند:

• دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
• دانشگاه علوم پزشکی اهواز
• دانشگاه علوم پزشکی ارومیه
• دانشگاه علوم پزشکی تبریز
• دانشگاه علوم پزشکی تهران
• دانشگاه علوم پزشکی شیراز
• دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
• دانشگاه علوم پزشکی مشهد
• دانشگاه علوم پزشکی ایران
• دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه
• دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات

۴ دانشگاه آزاد هم در مقطع کارشناسی در رشته علوم تغذیه پذیرش دارند که شامل دانشگاه‌های آزاد واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد سروستان، سراب و مرند است.

آزمون کارشناسی ارشد وزارت بهداشت جزو پرتقاضاترین آزمون‌هایی است که هر ساله در کشور برگزار می‌شود و برای قبولی در آن رقابت زیادی بین داوطلبان وجود دارد. یکی از عوامل مؤثر در موفقیت داوطلبان، آگاهی از منابع آزمون و ضرایب آن‌ها است. در کنکور کارشناسی ارشد علوم تغذیه وزارت بهداشت، از چهار درس تغذیه، بیوشیمی، فیزیولوژی و زبان عمومی سؤال طراحی می‌شود که بر اساس گرایش مورد نظر، ضریب هر کدام متفاوت است. در جدول زیر مدارک مورد پذیرش برای شرکت در گرایش‌های مختلف کارشناسی ارشد علوم تغذیه وزارت بهداشت در سال 1399 نوشته شده‌اند.

نوع درس	واحدها
دروس تخصصی اجباری	روش‌های آمار زیستی، روش تحقیق در علوم تغذیه، فیزیولوژی تغذیه پیشرفته، تغذیه پیشرفته 1، تغذیه پیشرفته 2، تغذیه بالینی، اپیدمیولوژی تغذیه، مباحث جاری تغذیه، سمینار
دروس تخصصی اختیاری	برنامه‌ریزی غذا و تغذیه، تغذیه تجربی، زبان تخصصی پیشرفته، بیولوژی مولکولی، پاتوفیزیولوژی

رشته امتحانی	مدارک مورد پذیرش
علوم تغذیه	کارشناسی علوم و صنایع غذایی، مهندسی علوم و صنایع غذایی، علوم تغذیه، بهداشت مواد غذایی (کلیه گرایش‌ها به جز گرایش با منشأ دامی)، مهندسی کشاورزی گرایش صنایع غذایی، زیست‌شناسی جانوری، زیست‌شناسی عمومی، زیست‌شناسی سلولی مولکولی (گرایش‌های بیوشیمی، ژنتیک، بیوتکنولوژی، علوم سلولی مولکولی)، پرستاری، مامایی، بهداشت عمومی، فیزیولوژی، علوم آزمایشگاهی، بیوشیمی، رژیم شناسی، اقتصاد تغذیه
علوم تغذیه در بحران و حوادث غیرمترقبه	کارشناسی علوم تغذیه، علوم و صنایع غذایی (کلیه گرایش‌ها)، علوم آزمایشگاهی، زیست‌شناسی عمومی، بهداشت عمومی، زیست‌شناسی گرایش میکروبیولوژی
علوم بهداشتی در تغذیه	کارشناسی و بالاتر در رشته‌های: علوم تغذیه، رژیم شناسی، صنایع غذایی، بهداشت عمومی، مامایی، پرستاری، داروسازی، بهداشت مواد غذایی (کلیه گرایش‌ها به جز گرایش با منشأ دامی)، علوم پزشکی (BS in medical) (این رشته در خارج از کشور وجود دارد)، زیست‌شناسی جانوری، زیست‌شناسی سلولی مولکولی (گرایش‌های بیوشیمی، ژنتیک، بیوتکنولوژی، سلولی مولکولی)، مهندسی منابع طبیعی، دکتری حرفه‌ای دامپزشکی
تغذیه بالینی	کارشناسی رشته علوم تغذیه
تغذیه ورزشی	کارشناسی رشته علوم تغذیه و دکترای عمومی (پزشکی، داروسازی و دندانپزشکی)

فارغ‌التحصیلان کارشناسی ارشد علوم تغذیه می‌توانند در رشته‌های زیر در آزمون مقطع دکترای حوزه علوم پزشکی شرکت کنند:

• علوم تغذیه
• سیاست‌های غذا و تغذیه
• بیوشیمی بالینی
• سالمندشناسی
• نانو فناوری پزشکی
• انفورماتیک پزشکی
• سلامت در بلایا و فوریت‌ها
• سلامت و رفاه اجتماعی
• اپیدمیولوژی

امکان ادامه تحصیل در رشته علوم تغذیه در خارج از کشور به چه صورت است؟

در جوامع پیشرفته، سلامت عمومی جامعه اهمیت بالاتری دارد و از طرف دیگر با افزایش صنعتی شدن، کم‌تحرکی، مصرف فست‌فود و غذاهایی که ارزش تغذیه‌ای پایینی دارند، نقش رشته علوم تغذیه در سطح خرد و همچنین برای برنامه‌ریزی‌های کلان، پررنگ‌تر شده است. به همین دلیل متخصصین علوم تغذیه در کشورهای پیشرفته اروپایی و آمریکایی نسبت به کشورهای آسیایی از جایگاه بالاتری برخوردار هستند. یکی از دغدغه‌های اصلی برای دانشجویان نخبه هر رشته یا افرادی که قصد ادامه تحصیل دارند، مهاجرت یا بورس تحصیلی در خارج از کشور است.

رتبه‌بندی‌های مختلفی برای دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی وجود دارد، اما بیشتر دانشجویان از لیست QS استفاده می‌کنند که در حال حاضر معتبرترین رتبه‌بندی جهانی دانشگاه‌ها، در نظر گرفته شده است. شاید به این دلیل که پارامترهای استفاده شده در لیست QS برای رتبه‌بندی دانشگاه‌ها، از پارامترهای رتبه‌بندی در دیگر روش‌ها دقت بالاتری دارد. علوم تغذیه جزو رشته‌های پرطرفدار برای مهاجرت تحصیلی و کاری محسوب می‌شود. به طور کلی توصیه بر این است که قبل از اقدام به اخذ بورسیه تحصیلی، با بهترین دانشگاه‌های جهان در گرایش مدنظر خود آشنایی پیدا کنید. در ادامه لیستی از بهترین دانشگاه‌های جهان را در رشته علوم تغذیه به شما معرفی کرده‌ایم که از بهترین مراکز آموزش علوم تغذیه در دنیا هستند و رتبه QS بالایی هم دارند:

• دانشگاه کارولینای شمالی
• دانشگاه تگزاس
• دانشگاه جورجیا
• دانشگاه وسترن رزرو
• دانشگاه آلاباما در بیرمنگام
• دانشگاه میشیگان
• دانشگاه آریزونا
• دانشگاه نوتردام
• دانشگاه فناوری ویرجینیا
• دانشگاه کرنل
• دانشگاه تگزاس آستین
• دانشگاه کالیفرنیا برکلی
• دانشگاه نیویورک
• دانشگاه فلوریدا
• دانشگاه ایالتی اوهایو
• دانشگاه پوردو
• دانشگاه کالیفرنیا دیویس
• دانشگاه تافتز در بوستون

اگر به رشته‌های تغذیه انسان، تغذیه مولکولی و سلولی و متابولیک و میکروبیولوژی مواد غذایی علاقه دارید می‌توانید برای دانشگاه فلوریدا در شهر گینزویل آمریکا اقدام کنید. برای رشته‌های تغذیه پزشکی، مشاوره تغذیه‌ای، متابولیسم ریز مغذی و ریز مغذی‌ها، پیشنهاد ما اپلای برای دانشگاه ایالتی اوهایو است. دانشگاه پوردو نیز از جمله بهترین دانشگاه‌های ارائه دهنده رشته علوم تغذیه است و مباحثی مانند تغذیه بیوشیمیایی و مولکولی، تغذیه انسانی و بالینی در آن تدریس می‌شوند. دردانشگاه کالیفرنیا دیویس، بر روی مباحث تغذیه‌ای بین المللی و جامعه بیوتکنولوژی صنایع غذایی تمرکز می‌شود. دانشگاه تافتز در بوستون بر مباحثی مانند سیاست جهانی غذا و تغذیه، اقتصاد سیاست‌گذاری غذایی و تغذیه‌ای تاکید می‌کند.

همیشه برای مهاجرت تحصیلی نیاز به داشتن مدرک زبان رسمی کشور مقصد نیست. بسیاری از دانشگاه‌های بین‌المللی به زبان انگلیسی برگزار می‌شوند و نیاز به مدرک معتبر زبان انگلیسی دارند. در این بین تحصیل در برخی کشورها هیچ مدرک زبانی نیاز ندارد. به طور مثال، مالزی جزو کشورهایی است که برای مهاجرت تحصیلی به آن نیاز به داشتن مدرک زبان وجود ندارد. بعد از پشت‌سر گذاشتن تمامی مراحل پذیرش، کشور مالزی برای افرادی که دارای مدرک زبان نیستند دوره های آموزش زبان انگلیسی برگزار می‌کند و پس از گذراندن دوره‌های زبان، می‌توانید در رشته مورد نظر خود ادامه تحصیل دهید.

بسیاری از دانشجویان به دنبال بورسیه تحصیلی و گرفتن فاند پژوهشی دارند که در این صورت مخارج تحصیل دانشجو توسط دانشگاه پرداخت می‌شود. شرایط بورسیه شدن در رشته علوم تغذیه در دانشگاه‌های معتبر جهان برای مقاطع تحصیلی مختلف، کشور و دانشگاه مقصد و سطح رزومه داوطلب اهمیت دارد و متفاوت است. به عنوان مثال، امکان گرفتن بورسیه تحصیلی علوم تغذیه در مقطع لیسانس راحت‌تر از مقطع کارشناسی ارشد و امکان اخذ بورسیه تحصیلی در این دو مقطع نیز به مراتب راحت‌تر از مقطع دکتری است. در واقع هر چه مقطع تحصیلی بالاتر رود، شرایط اخذ بورسیه تحصیلی کمی رقابتی‌تر و سخت‌تر خواهد شد.

در صورت داشتن مدرک زبان با نمره بالای آیلتس یا تافل، کسب معدل بالا در مقطع تحصیلی دیپلم و لیسانس، شرکت در همایش‌های معتبر بین‌المللی و اثبات تمکین مالی می‌توان گفت که شرایط لازم برای اخذ بورسیه تحصیلی اکثر کشورهای اروپایی را دارید. رزومه قوی یا سابقه کاری در این مورد بسیار کمک‌کننده خواهند بود. یکی دیگر از شرایط پذیرش مختص به دانشگاه‌های آمریکا، داشتن مدرک GRE است. مقالات معتبر isi با ایمپکت فاکتور بالا، پایان نامه کاربردی در مقطع کارشناسی ارشد که با زمینه کاری استاد مورد نظر مرتبط و نزدیک باشد، معدل بالا در مقاطع قبلی و نمره زبان بالا، شانس دریافت بورسیه را افزایش می‌دهند. اگر هدف شما کشور غیر انگلیسی زبان باشد، یادگیری زبان رسمی یک مزیت محسوب می‌شود. به عنوان مثال، وضعیت استخدام یک فارغ‌التحصیل علوم تغذیه در کشورهای آمریکا و استرالیا به شرح زیر است:

• آمریکا: پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند میزان استخدام متخصصان تغذیه بین سال‌های 2010 تا 2020، رشد 20 درصدی خواهد داشت. در حالی‌ که متوسط این رشد برای همه مشاغل 14 درصد است.
• استرالیا: در 5 سال گذشته میزان استخدام متخصصین علوم تغذیه در استرالیا رشد 31/3 درصدی داشته است و در آینده نیز رشد خواهد کرد.

از نظر درآمد سالانه یک کارشناس علوم تغذیه، بهترین کشورها همراه با میزان درآمد سالانه آن‌ها عبارتند از:

• کالیفرنیا (حدود ۷۴ هزار دلار)
• آلاسکا (حدود ۷۱ هزار دلار)
• ایالت کانِتیکت (حدود ۶۹ هزار دلار)
• هاوایی (حدود ۶۹ هزار دلار)
• نیوجرسی (حدود ۶۸۵۰۰ هزار دلار)
• نیویورک (حدود ۶۸ هزار دلار)
• فلوریدا (حدود ۶۱ هزار دلار)
• تگزاس و پنسیلوانیا (حدود ۵۶ هزار دلار)

توجه داشته باشید که در بیشتر موارد، برای ادامه تحصیل در خارج از کشور، باید با زبان‌ خارجی کشور مورد نظر و همچنین زبان انگلیسی آشنایی خوبی داشته باشید.

دروس دانشگاهی رشته علوم تغذیه تا چه میزان نیازهای بازار کار را مرتفع می‌کنند؟

در برخی مشاغل، افراد تحصیلات مرتبط با کار خود را ندارند و بیشتر از طریق تجربه عمل می‌کنند، اما اگر بخواهید کار علمی و دقیق همراه با نتایج قابل پیش‌بینی و مورد استناد انجام بدهید و به هدف مطلوب شامل کاهش وزن، تناسب اندام یا سلامت عمومی بدن مراجعان دست پیدا کنید، باید دانش تئوری خوب را همراه با تجربه و کار عملی در کنار یکدیگر داشته باشید. کار کردن در بیمارستان‌ها و مراکز دیگری که مراجعه‌کنندگان زیادی دارند، بستر تجربی خوبی را برای فارغ‌التحصیلان فراهم می‌کند. پیگیری منظم وضعیت مراجعان و تغییرات وزن و سلامتی آن‌ها نیز یک معیار خوب برای درک نقاط ضعف و قوت کاری متخصص علوم تغذیه است که بر اساس آن‌ها می‌تواند به مطالعه و رفع اشکال بپردازد و مهارت‌های  حرفه‌ای خود را افزایش دهد.

شرکت در کارگاه‌ها، سمینارها و کنرگه‌های داخلی و بین‌المللی و ارتباط با سایر متخصصان رشته تغذیه، سطح دانش و دایره مهارت‌های حرفه‌ای را بالا می‌برد و شما را با یافته‌های روز دنیا در زمینه علم تغذیه آشنا خواهند کرد. بنابراین از هر فرصتی برای علم‌اندوزی و کسب تجربه استفاده کنید و صرفا به دروس دانشگاهی متکی نباشید تا بتوانید شانس خود را در رابطه با یافتن مشاغل بهتر و پذیرش در دانشگاه‌های انگلیسی‌زبان یا غیر انگلیسی‌زبان افزایش دهید.