فرادرسجمع مونث سالم در عربی – به زبان ساده + مثال و تمرین
جمع مونث سالم در عربی همان کلمه مفرد و مونثی است که با استفاده از «ات» جمع بسته میشود. از آنجا که در این نوع جمع، شکل اصلی کلمه در حالت مفرد حفظ میشود، به آن جمع سالم میگویند. در این نوشته از مجله فرادرس قصد داریم انواع جمع سالم و مکسر در عربی را همراه با مثال بررسی کنیم و سپس به سراغ جمع مونث در عربی و شرایط استفاده از آن در جملات برویم. در انتهای متن با استفاده از تمرین‌ها می‌توانیم بفهمیم چه میزان از آموزش‌های این مطلب را فهمیده‌ایم و نقاط ضعف‌مان در کدام قسمت‌ها بیشتر است.
جمع مونث سالم چیست؟
وقتی در زبان عربی تعداد از عدد «یک» فراتر برود، وارد قواعد خاصی میشود که رعایت کردنش در هر شرایطی الزامی است. چرا که عدد بحث مهمی در زبان عربی است و برای رساندن معنی درست به مخاطب به آن نیاز داریم. به همین خاطر برای اشاره به دو واحد از یک شی و واحدهای بیشتر از دو، از اصول خاصی باید پیروی کنیم. برای جمع بستن اسامی مونث باید از اصول خاصی پیروی کنیم. یکی از مراحل این اصول، اضافه کردن «ات» به انتهای کلمات مونث است. پیش از پرداختن به جمع مونث کمی درباره جمع مکسر و تفاوتش با انواع جمع سالم در عربی صحبت می‌کنیم.
جمع مکسر در عربی
جمع بستن کلمات در زبان عربی به دو شکل انجام میشود. در یکی از این اشکال، شکل مفرد کلمه عربی به کلی به هم می‌ریزد با به اصطلاح شکسته میشود و کلمه‌ای جدید تحت عنوان «جمع مکسر» ساخته میشود. ساختن چنین جمعی در زبان عربی تابع قانون خاصی نیست و صرفا با استفاده از فرهنگ لغات یا «مُعجم» می‌توانیم بفهمیم که آیا یک اسم جمع مکسر دارد یا خیر. نمونه‌های فراوانی از اسامی جمع مکسر در زبان عربی وجود دارد که در زبان فارسی نیز به کار می‌رود. برای درک بهتر به جدول زیر توجه کنید.
| جدول مثال جمع مکسر در زبان عربی | |
| جمع مکسر | مفرد |
| وظائف | وظیفة |
| عمّال | عامل |
| احادیث | حدیث |
| حروف | حرف |
| مقادیر | مقدار |
| اوراق | ورق |
| مساجد | مسجد |
| کُتُب | کتاب |
جمع مکسر وزن «قیاسی» ندارد. یعنی بی‌قاعده است و هر مفردی می‌تواند جمع مکسر مخصوص به خودش را داشته باشد. این جمع بر دو دسته «جمع مکسر قلّة» و «جمع مکسر کثرة»، تقسیم میشود. جمع مکسر قلّة بر تعداد یک تا ۱۰ دلالت دارد که «عموما و نه الزاما» بر ۴ وزن أفعُل، أفعِلَة، فِعلَة و أفعال ساخته می‌شوند. مانند کلمات «أشهرُ، أندیة، فِتیة و أعمال» که به ترتیب جمع مکسر قلة کلمات «شهر، نادی، فتی و عمل» هستند.
جمع مثنی در عربی
وقتی تعداد بیشتر از یک و کمتر از سه باشد، یعنی در عدد «دو» خلاصه شود، باید از قواعد مربوط به «مثنی در عربی» تبعیت کنیم. یعنی وقتی بخواهیم بگوییم از یک اسم عربی در جمله، به تعداد عدد دو وجود دارد باید آن را با «ان» و «یْنَ» مثنی کنیم. اینکه کدام یک از این پسوند‌ها را برای ساختن مثنی باید به اسم اضافه کنیم، ارتباط مستقیمی با اعراب آن کلمه در جمله دارد. در صورتی که اعراب اسم در جمله مرفوع باشد، باید از «ان» استفاده کنیم. در چنین صورتی باید بگوییم: «اسم مثنی، مرفوع به اعراب فرعی ان». در مقابل، وقتی یک اسم منصوب یا مجرور را بخواهیم مثنی کنیم باید به سراغ «ین» برویم. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
الطالبُ - الطالِبَ
الطالبان - الطالَبَیْنِ
الطالِبَةُ - الطالِبَةَ
الطالبتان - الطالِبَتَینِ
انواع جمع سالم در عربی
فهمیدیم که در جمع مکسر شکل مفرد کلمه شکسته شده، بهم می‌ریزد و کلمه جدیدی ساخته میشود. در مقابل آن، جمع سالم در عربی وجود دارد. به این معنی که هنگام جمع بستن کلمه، تغییری در شکل مفرد آن ایجاد نمی‌شود و به اصطلاح «سالم» باقی می‌ماند. جمع سالم برای «مذکر» و «مونث» می‌تواند متفاوت باشد.
برای اینکه یک اسم مذکر عاقل (مربوط به انسان) را به شکل یک اسم «جمع مذکر سالم» در بیاوریم، باید دو پسوند «ون» و «ینَ» را به انتهای آن اسم اضافه کنیم. در این مورد هم باید اعراب آن کلمه و نقشی را که در جمله دارد در نظر بگیریم. هر وقت دیدم اسم مذکر، اعرابش مرفوع بود باید از «ون» استفاده کنیم. در شرایطی هم که با اعراب منصوب و مجرور سر کار داشتیم باید از پسوند جمع «ین» استفاده کنیم. به مثال‌های زیر توجه کنید.
ذَهَبَ المُعلِّمونْ.
معلم‌ها رفتند.
(در این مثال، فاعل جمله چون اعرابش مرفوع است با «ون» جمع بسته شده است. همچنین چون فعل در ابتدای جمله آمده از صیغه مفرد آن استفاده شده است.)
رَأَیْتُ المُعَلِّمینَ.
معلم‌ها را دیدم.
(کلمه معلم در این جمله مفعول است و به خاطر اعراب نصب با «ین» جمع بسته شده است.)
سَلَّمْتُ علی المُعَلِّمینَ.
به معلم‌ها سلام کرد.
(به خاطر اعراب مجرور کلمه معلم در این جمله از «ین» استفاده شده است.)
جمع بستن اسامی مونث نیازمند شرایط دیگری است که در ادامه می‌خوانید.
ساختن جمع مونث سالم با «ات»
برای جمع بستن اسامی مونث در زبان عربی می‌توانیم از «ات» استفاده کنیم. اما ابتدا لازم است با اسامی مونث در زبان عربی که امکان جمع بستن با «ات» وجود دارد به طور کامل آشنا شویم. مهم‌ترین نشانه یک اسم مونث در زبان عربی داشتن «ة» یا تای مربوطه در انتهای یک اسم است. یکی دیگر از کارکرد‌های «ة» این است که می‌توانیم آن را به انتهای یک کلمه اسم مذکر اضافه و از آن یک اسم مونث بسازیم. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
الطالب + ة = الطالبة
المُعلِّم + ة = المعلَّمة
الطِفل + ة = الطفلة
هنگام ساختن جمع مونث سالم از این اسم‌ها ابتدا باید «ة» را از انتهای کلمات حذف و «ات» را به آن اضافه کنیم. به مثال‌های زیر توجه کنید.
الطالِبَة + ات = الطالبات
المعلمة + ات = المعلمات
الطِفلة + ات = الطفلات
اما اسم‌های مونثی که بتوانیم آنها را با «ات» جمع ببندیم، تنها به اسامی دارای «ة» محدود نمی‌شوند. اسم‌های مونث دیگری نیز در زبان عربی وجود دارند که می‌توانیم آنها را با استفاده «ات» جمع ببندیم. این اسامی مونث عربی عبارتند از:
- اسم‌های علم مونث: یعنی اسم‌هایی که برای نامیدن زنان از آنها استفاده میشود. مانند:
مریم + ات = مریمات
زینب + ات = زینبات
- اسم‌هایی که به الف ممدوده یا یاء مقصوره ختم شود: منظور از الف ممدوده «اء» انتهایی برخی از اسم‌هاست که باعث میشود آن دسته از اسم‌ها مونث شوند. یاء مقصوره همان ی انتهای کلماتی است که به شکل الف تلفظ میشود. به مثال‌های زیر توجه کنید.
صحراء + ات = صحراوات (الف ممدوده)
کُبری + ات = کُبریات (یاء مقصوره)
- مصدرهایی که بیش از سه حرف دارند: از این مصدرها در زبان فارسی هم استفاده میشود. برای آشنایی بیشتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
سؤال + ات = سؤالات
إمتِحان + ات = إمتحانات
- اسم‌های غیر عربی: برخی از اسامی هستند که از زبان‌های دیگر وارد زبان عربی شدند. برای جمع بستن این اسم‌ها هم از «ات» استفاده می‌کنیم. به مثال‌های زیر توجه کنید.
بسیار عالی و دقیق و مفید جزاکم الله خیر الجزا فی الدارین 🙏🙏