فرادرس۴۹ تمرین فن بیان ضروری و کاربردی به همراه جملات تمرینی
مهارت فن بیان به‌معنای توانایی استفاده از کلمات برای تأثیرگذاری و نفوذ بر دیگران است. تمام افراد می‌توانند با تمرین فن بیان نفوذ اجتماعی خود را بالا ببرند. در این مطلب از مجله فرادرس با توانمندی‌های پایه‌ای فن بیان از جمله تسلط بر سرعت کلام، تسلط بر حجم صدا، توانایی خاطره‌گویی، تکنیک‌های همراه کردن مخاطب، تسلط بر لحن و زیر و بمی صدا و تکنیک‌های زبان بدن آشنا می‌شویم. در ادامه برای تقویت هر کدام از این توانمندی‌ها تمرینهای فن بیان عملی و گام‌به‌گام را معرفی می‌کنیم. برای مثال برای کسب توانمندی «تسلط بر سرعت کلام با حفظ تلفظ درست» تمرینهای عملی مانند تغییر سریع سرعت کلمات، استفاده از جملات سخت تمرینی، دایره واژگان گسترده یا وقفه و مکث بهموقع را انجام می‌دهیم تا با تقویت ذهن، بر روی سرعت کلام خود مسلط شویم و از آن برای تأثیرگذاری بر مخاطب استفاده کنیم. همچنین در نهایت جدولی برای جمع‌بندی تمام توانمندی‌ها و انواع تمرین فن بیان مربوط به هر توانمندی آمده است.
توانمندی‌های سخنوران موفق
مهارت فن بیان از توانمندی‌های متعددی تشکیل می‌شود که وجود هر کدام از آن‌ها برای شکل‌گیری پایه‌های این مهارت بسیار ضروری است. در ادامه، به این توانمندی‌ها اشاره می‌کنیم.
- تسلط بر سرعت کلام با حفظ تلفظ درست
- تسلط بر حجم صدا
- خاطره‌گویی و داستان‌سرایی
- همراه کردن مخاطب
- شناخت مخاطب
- تسلط بر زیری و بمی صدا
- لحن‌های احساسی
- تطابق پیام‌های کلامی و غیرکلامی
- تکنیک‌های زبان بدن و بیان غیرکلامی
- آمادگی بدنی برای سخنوری
- افزایش اعتمادبه‌نفس
- توانایی کنترل استرس
تمرین فن بیان
تمرینهای متنوعی برای تقویت فن بیان وجود دارد که هر کدام از آن‌ها برای شکوفایی توانمندی خاصی به‌کار می‌رود. در ادامه هر کدام از توانمندی‌ها و تمرینهای عملی برای تقویت آن را بیان می‌کنیم.
تسلط بر سرعت کلام با حفظ تلفظ درست
مهم‌ترین شیوه برای تأکید بر روی یک نکته، کاهش سرعت کلمات است. به‌بیانی دقیق‌تر، بالا بودن سرعت کلام نشان از وجود انگیزه و اشتیاق به حرف زدن است. از آن‌سو سرعت پایین حرف زدن نیز نشان‌دهنده اهمیت کلام است و اگر از یک میزان کمتر باشد باعث خسته شدن مخاطب می‌شود. همچنین سرعت یکنواخت در گفت‌و‌گو نیز برای مخاطب خسته‌کننده است. در نهایت توانایی بالا و پایین آوردن سرعت کلمات در جایگاه مناسب می‌تواند توجه مخاطب را جلب کند و جذابیت گفت‌و‌گو را افزایش دهد. همچنین باید توجه داشت که بیان سریع و نامفهوم کلمات به‌معنای وجود اضطراب است و باعث سردرگمی مخاطب می‌شود در ادامه، مهم‌ترین تمرینهای تسلط بر سرعت کلمات را بیان می‌کنیم.
۱. تمرین اول: تغییر سریع سرعت کلمات
متنی را انتخاب کنید و با صدای بلند شروع به خواندن آن کنید. به این صورت متن را بخوانید که یک جمله را با سرعت بالا و جمله بعدی را به‌‌کُندی بخوانید. در ابتدا این کار سخت‌تر است و شاید به‌نظرتون عجیب باشد اما بعد از مدتی ذهن شما تسلط بسیار زیادی بر سرعت کلمات پیدا می‌کند. این تمرین به شما کمک می‌کند تا جملات هیجانی را با سرعت بیشتر و صدای بلندتر بیان کرده و فضا را برای وقفه‌های تأثیرگذار و تأکید بر نکات مهم فراهم کنید. هنگامی که در این تمرین حرفه‌ای شده‌اید می‌توانید سه کلمه را سریع و سه کلمه بعدی را آرام بخوانید و به‌همین شکل تمرین را سخت‌تر کنید.
۲. تمرین دوم: استفاده از جملات سخت تمرینی
بیان سریع و مکرر «جملاتی که تلفظ‌های سختی دارند» (Tongue Twisters) باعث سرعت فرایندهای ذهنی و مهارت در تلفظ درست می‌شود و همچنین یکی از روش‌های درمان لکنت کلام است. ابتدا جملات زیر را تمرین کنید و بعد از توانایی تلفظ و خواندن آن‌ها، زمان بگیرید که هر کدام از جملات را در سه الی پنج بار تکرار در چه مدتی می‌توانید بخوانید. با تمرین جملات زمان خواندن کاهش می‌یابد و ذهن شما توانمندتر خواهد شد. در ادامه این جملات را بیان می‌کنیم.
- یه یویوی یه یورویی
- شیش سیخ کباب، سیخی شیش‌هزار
- سربازی سر بازی سربازی سر سربازی را شکست
- افسر ارشد ارتش اتریش
- چه ژست زشتی
- قوری گل قرمزی
- در این درگه کِه گَه‌گَه کُه کَه و کَه کُه شود ناگه
- لوله رو لیره لیره رو لوله
- قیامت قامت و قامت قیامت / قیامت می‌کند آن قد و قامت
- کشتم شپش شپش‌کش شش‌پا را
۳. تمرین سوم: دایره واژگان گسترده
فراموش کردن کلمات در حین گفت‌و‌گو بسیار شایع است و وجود دایره واژگان گسترده به افراد اجازه می‌دهد تا از واژگان جایگزین برای بیان مطلب استفاده کنند. افراد دارای فن بیان قوی توانایی خوبی در جایگزین کردن واژگان فراموش شده با کلمات جدید دارند. این تمرین فن بیان را با نوشتن واژگان جدید و جمع‌آوری فهرستی از واژگان کاربردی شروع می‌کنیم. در این صورت اگر واژه‌ای را فراموش کردیم، یا جایگزینی برای آن انتخاب می‌کنیم یا آن واژه را توضیح می‌دهیم.
۴. تمرین سوم: وقفه و مکث بهموقع
وقفه‌های بهموقع در سخنان باعث فهم بهتر و تأثیرگذاری بیشتر کلام می‌شود. این تمرین فن بیان محبوب‌ترین شیوه نفوذ سخنرانان بر روی مخاطب است، با این وجود بسیاری از افراد کم‌تجربه از افتادن وقفه در سخنان می‌ترسند. در این تمرین متنی را انتخاب کنید و پاراگراف‌های مهم و بخش‌های نتیجه‌گیری را با مداد علامت بزنید، سپس شروع به خواندن متن کنید و بعد از توضیح نکات مهم و رسیدن به علامت‌ها سکوت کنید. در این زمان تصور کنید که در حال تماس چشمی با مخاطب و حالت جدی در صورت خود هستید. وقفه بهموقع تأثیر عاطفی زیادی دارد و باعث می‌شود تا مخاطب به گفته‌های شما فکر کند.
۵. تمرین چهارم: تأکید کردن
صحبت بدون تأکید به‌معنای نبود نکته مهم در گفته شما است. در هنگام تأکید کلمات را با سرعت پایین، صدای زیر و افزایش حجم صدا بیان کرده و از «حالت دست تأکید» (The Sand Pinch) استفاده می‌کنیم. در این شرایط بین کلمات یک جمله وقفه می‌اندازیم تا مخاطب به هر کلمه فکر کند. برای این تمرین متن تمرین قبلی را در نظر بگیرید و شروع به خواندن با صدای بلند کنید، هنگامی که به جملات یا پاراگراف‌های مهم می‌رسید هر کلمه را با آرامش و فاصله‌های مشخص ادا کنید برای هر کلمه دست خود را تکان دهید.
همراه کردن مخاطب
جلب همراهی مخاطبان برای تأثیرگذاری بر دیگران ضروری است و توجه مخاطب در صورتی جلب می‌شود که صحبت‌های شما برای او جذابیت داشته باشد. در ادامه تمرینهای کاربردی برای همراه کردن مخاطب را بیان می‌کنیم.
۶. تمرین اول: استفاده از شوخی
استفاده از شوخی‌های جذاب و خنده‌دار نیاز به تمرین و اعتمادبه‌نفس دارد. به‌طور کلی بهترین شوخی‌ها با شکستن عادت‌های ذهنی و متعجب کردن مخاطب اتفاق می‌فتد، با استفاده از انواع شبکه‌های اجتماعی و تعامل‌های روزمره بهترین جُک‌هایی که می‌شوید را جمع‌آوری کنید و در شوخی‌های خود مورد استفاده قرار دهید. همچنین رعایت برخی چارچوب‌ها برای تأثیر مثبت شوخی بسیار مهم است. در ادامه این چارچوب‌ها را بیان می‌کنیم.
- مرزهای اخلاقی و فرهنگی مخاطب
- تجربیات تلخ و حساسیت‌های عاطفی
- جایگاه مخاطب نسبت به ما
- میزان صمیمیت و نزدیکی
- میزان جدیت موجود در موقعیت
همواره این چارچوب‌های اخلاقی را قبل از شوخی در نظر بگیریم و سپس به شوخی اقدام کنید. البته برای شوخ‌طبعی لزوماً نیاز به جُک گفتن نیست گاهی با حاضرجوابی یا بیان بامزه موضوعات نیز می‌توانید دیگران را به خنده بیندازید. برای مثال قرار دادن ویژگی موضوعات مختلف بر روی یکدیگر (مثلاً برای نشان دادن بهت‌زدگی می‌گوییم: «این اتفاق که افتاد طرف تسمه‌تایم پاره کرد» در حالی‌که تسمه‌تایم برای ماشین است.) یا استفاده مناسب از موضوعات معروف و داغ در جامعه نیز می‌تواند دیگران را به خنده بیندازد. اما به‌طور کلی تکنیک شوخی از سخت‌ترین انواع تمرین فن بیان است و برای کسب مهارت نیاز به پختگی و هوش هیجانی بالا است.
۷. تمرین دوم: به حرف گرفتن مخاطبان
بسیاری از افراد از دیده شدن و صحبت در مورد خودشان لذت می‌برند، به همین دلیل پرسیدن سؤالات مناسب و درست می‌تواند باعث گرم‌تر شدن بحث و همراهی مخاطب شود. در ادامه برخی از سؤالات کاربردی برای همراه کردن مخاطب را بیان می‌کنیم.
- لطفا‌ً هر کدام از دوستان معرفی کوچکی از خودش داشته باشد و انتظاری که از این جلسه داره رو بگه.
- (بعد از بیان یک اتفاق رایج) کسی مشابه چنین تجربه‌ای داشته؟
- تا اینجا اگر کسی سؤالی داره؟
- این نکته رو کی تا اینجا شنیده بود؟
- چند نفر حرف من رو قبول دارند؟
در صحبت‌های بعدی خود سعی کنید سؤالاتی را در نظر بگیرید و بین مطالب بگنجانید که از مخاطبان بپرسید، هر چقدر سؤالات شما دقیق‌تر و مفیدتر باشد احتمال همراهی مخاطبان افزایش می‌یابد.
۸. تمرین سوم: استفاده از شعر و ضرب‌المثل
ضربالمثلها و شعرها به‌صورت ناخودآگاهی به‌عنوان مفاهیمی پذیرفته شده در نظر گرفته می‌شوند و استفاده ظریف از آرایه‌های ادبی مسیر نفوذ عاطفی را فراهم می‌کند. برای مهارت یافتن در کاربرد این عبارت‌ها فهرستی را تهیه کنید و در موقعیت‌های مختلف شعرها و ضرب‌المثل‌های کاربردی را در آن بنویسید. این فهرست را انتهای هر هفته به‌مدت ۳۰ دقیقه مطالعه کنید و سعی کنید در صحبت‌های خود از آن‌ها استفاده کنید تا به‌مرور در ذهن شما ثبت شود. همچنین با مراجعه به کتاب‌های شعر نیز می‌توانید بیت‌های مهم را از آن استخراج کنید.
۹. تمرین چهارم: مهارت جمع‌بندی
بهترین سخنوران نیز نمی‌توانند بیش از ۳۰ دقیقه توجه همه مخاطب‌ها را به خود جلب کنند و در نتیجه، برای گفت‌و‌گوهای ۲ یا ۳ ساعته هیچ امیدی به حفظ توجه مخاطب وجود ندارد. در چنین شرایطی افراد سِیر بحث را گم می‌کنند و در میان سخنان گم می‌شوند. برای جلوگیری از سردرگمی مخاطب و برگرداندن او به سیر بحث به جمع‌بندی صحبت‌های خود عادت کنیم. هنگامی که مطلبی را بیان می‌کنیم با بیان این‌که: «خب ما تا اینجا گفتیم فلان» یا «ما تا اینجا به فلان نکته و فلان مورد اشاره کردیم» میتوانیم مخاطب را دوباره وارد سیر بحث کنیم. برای این تمرین فن بیان متنی که بر آن مسلط هستید را انتخاب کنید و ارائه دهید، در حین ارائه هر نیم ساعت مروری بر آن‌چه گفته‌اید داشته باشید. ابتدا شاید خودتان هم فراموش کنید که چه نکاتی را بیان کرده بوده‌اید، به همین دلیل بسیار ضروری است که برای جمع‌بندی مطلب به‌خوبی از صحبت‌های خود آگاه باشید.
۱۰. تمرین پنجم: شگفت‌زده کردن مخاطب
هیجان‌زده کردن بهترین شیوه برای جلب نظر و همراهی مخاطب است. یک آمار حیرت‌انگیز یا اتفاق باورنکردنی تا سال‌ها در ذهن افراد باقی می‌ماند. این مسئله می‌تواند بسیار ساده و تنها با بردن نام مخاطب در لحظه‌ای که انتظارش را ندارد یا آمارهای دور از انتظار باشد. در ادامه برخی از ایده‌ها را بیان می‌کنیم.
- هدیه‌های کوچک
- ورود افراد مشهور یا آشنایان مخاطب
- نشان دادن تصاویری نامنتظره
- تغییر یکباره و هوشمندانه مسیر گفت‌و‌گو
- تعریف داستانی عجیب و شگفت‌انگیز
هر چقدر بتوانیم خلاف پیش‌بینی‌های مخاطب حرکت کرده و خلاقانه‌تر عمل کنیم، احتمال موفقیت ما افزایش پیدا می‌کند.
۱۱. تمرین ششم: استفاده نکردن از قیدهای احتمالی
نشان دادن قطعیت در کلام از نشانه‌های وجود اعتمادبه‌نفس در افراد است. از سوی دیگر عدم قطعیت یا متعجب شدن در صحبت‌ها به مخاطب نشان می‌دهد که شما برای گفت‌و‌گوی قاطعانه آمادگی ندارید. استفاده زیاد از قیدهایی مانند «احتمالاٌ»، «شاید»، «تقریباً» یا «فکر می‌کنم» نشان‌دهنده عدم اطمینان به عملکرد است. همچنین عباراتی مانند «راستش را بخواهید» (Actually) نیز به مخاطبان پیام «سلطه‌پذیری» (Submissiveness) را می‌رساند.
۱۲. تمرین هفتم: توانایی معرفی خود
خاطرات شخصی کوتاه می‌توانند توجه مخاطب را به‌بهترین شکل جلب کنند. توانمندترین سخنرانان جهان به‌طور معمول صحبت خود را با خاطره‌ای بسیار کوتاه از زندگی شخصی یا کودکی شروع می‌کنند. این معرفی کوتاه باعث افزایش همزادپنداری مخاطبان شده و مقدمه خوبی برای شروع بحث است. برای این کار نیاز دارید تا خاطرات گذشته را ارزیابی کنید و برخی از مهم‌ترین اتفاقات زندگی را بنویسید. در ادامه چندین بار این داستان را در جمع‌های مختلف تعریف کنید تا به‌طور کامل بر روی آن مسلط شوید و در هنگام گفت‌و‌گو به‌راحتی در ذهن شما شکل بگیرند و به‌زبان بیایند.
