فرادرستقویت تفکر انتقادی با ۱۸ روش موثر
حتماً به خوبی می‌دانید که تفکر انتقادی چیست؟ تفکر انتقادی یکی از انواع تفکر بوده و به معنای فرایند تحلیل داده است تا بتوان بهترین پاسخ و راهکار را برای یک سوال و مشکل پیدا کرد. با بهره‌گیری از تجاربی که پیشتر به دست آورده‌اید و همینطور منطق، مشاهده‌گری و ارتباط با دیگران، می‌توانید تصمیماتی آگاهانه اتخاذ کنید که نتایجی مثبت با خود به همراه می‌آورند و تقویت تفکر انتقادی را امکان‌پذیر می‌کنند. اما برای اینکه تمام این فرایند به شکلی بهینه پیش برود، لازم است با راه های تقویت تفکر انتقادی آشنا باشید.
در عین حال تفکر انتقادی به معنای منفی‌نگری یا انتقاد از همه‌چیز نیست. موضوع راجع به عینی‌گرایی است و اینکه ذهنی گشوده و کنجکاو داشته باشیم. برای اینکه بتوان انتقادی فکر کرد، باید مسائل را براساس شواهد سخت (در قیاس با نظرات شخصی، سوگیری‌ها یا هر چیز مشابهی) تحلیل کرد و متوجه شد که «واقعا» چه اتفاقی در حال رخ دادن است. از طریق این درک سراسری قادر به اتخاذ تصمیماتی بهتر خواهید بود و مشکلات را نیز به شکلی بهینه‌تر برطرف می‌سازید.
اگر بخواهیم طوری دیگر بگوییم، تفکر انتقادی بدین معناست که خودتان نتیجه‌گیری‌هایی داشته باشید که با ملاحظه به دست آمده‌اند و صرفا هر اطلاعاتی را به صورت خام مصرف نکنید. در ادامه به سراغ ۱۸ روشی می‌رویم که به کمک آن‌ها قادر به تقویت تفکر انتقادی در خود خواهید بود.
چرا تقویت تفکر انتقادی مهم است؟
متفکران انتقادی این روزها تقاضای بسیار زیادی در محیط کار دارند، زیرا شرکت‌ها و کسب‌وکارها همواره به دنبال راهکارهای بهتر، بهینه‌تر و آگاهانه‌تر می‌گردند. اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم، تقویت تفکر انتقادی باعث می‌شود شاهد نتایج زیر باشید:
- بهبود قدرت تصمیم‌گیری و همینطور اعتبار در مباحثات و اثرگذاری آن‌ها
- با شکل دادن به نظرات راجع به یک سوژه، اخلاق و اعتماد به نفس افزایش پیدا می‌کند.
- تعامل با همکاران، دوستان و اعضای خانواده در سطحی عمیق‌تر و خردمندانه‌تر و شکل دادن روابطی قدرتمندتر
- سنجش بهتر امور برای یافتن روش‌های بهبود کیفیت و بهره‌وری
- دستیابی به مهارت‌های ادراکی بهتر، هم در مکالمات و هم هنگام مطالعه
راه های تقویت تفکر انتقادی
در ادامه به سراغ ۱۸ روش مختلف برای تقویت تفکر انتقادی در محیط کار و همینطور زندگی شخصی می‌رویم.
۱. خودآگاه‌تر شوید
خودآگاه شدن به معنای درنظرگیری فرایند فکری، ارزش‌ها، اخلاقیات، کردار و باورهای شما است. به چه چیزی باور دارید؟ افکار شما چطور بازتابی از این ارزش‌ها هستند؟ به شکلی بی‌طرفانه به آنچه می‌پسندید و نمی‌پسندید فکر کنید. آگاهی از تمایلات شخصی، نقاط قوت و ضعف و همینطور سوگیری‌های درون باعث می‌شود بهتر درک کنید که چرا با نقطه نظر به‌خصوصی به هر شرایط نگاه می‌کنید.
۲. فرایند روانی خود را درک کنید
نحوه دریافت و پردازش اطلاعات از سوی خودتان را شناسایی و ارزش‌سنجی کنید. درک اینکه چطور به اطلاعات گوش می‌سپارید، برداشت می‌کنید و در نهایت واکنش نشان می‌دهید، برای بهره‌وری روانی هرچه بیشتر ضروری به حساب می‌آید. تمامی این‌ها شما را برای تفکر تحلیلی و پس از آن تفکر انتقادی آماده می‌کند.
تقویت تفکر انتقادی به این معناست که شما پیش‌داوری‌های خود و اثری که بر راهکارها و تصمیمات‌تان می‌گذارند را می‌شناسید. زمان گذاشتن برای تحلیل فرایند ذهنی خودتان پیش از اینکه تصمیمی مهم بگیرید، باعث می‌شود کارهایی عینی‌تر و بی‌طرفانه‌تر انجام دهید.
۳. آینده‌نگری کنید
به این فکر کنید که دیگران ممکن است چه احساسی نسبت به یک شرایط یا تصمیماتی که می‌گیرید داشته باشند. خروجی‌های احتمالی یک شرایط و آنچه ممکن است دچار تغییر شود را در ذهن خود تعیین کنید، هم خروجی‌های مثبت و هم منفی را. با آینده‌نگری و پیش‌بینی اینکه اعمال شما چه واکنش‌هایی را به همراه می‌آورند قادر به اتخاذ تصمیمات درست‌تر خواهید بود.
۴. شنوندگی فعال را تمرین کنید
شنوندگی فعال عنصری بنیادین در مسیر تقویت تفکر انتقادی به حساب می‌آید. با دقت و ملاحظه هرچه تمام‌تر به صحبت‌های افراد پیرامون خود گوش بسپارید. همدردی را تمرین کنید و تمرکزتان را روی درک نقطه‌نظرهای دیگران بگذارید. با به دست آوردن درکی کامل از آنچه می‌خواهند و نیاز یا انتظار دارند، می‌توانید واکنشی مثبت نشان دهید و مکالماتی سازنده برقرار کنید.
۵. سوال بپرسید
در زمانی که از چیزی اطمینان ندارید، همیشه سوال بپرسید. کار را با آنچه همین حالا می‌دانید آغاز کرده و مطمئن شوید تمام جزییات را به درستی در اختیار دارید. از طرف مقابل بخواهید نکات مورد نظرش را تکرار کند یا آن‌ها را با کلمات خودتان دوباره جمله‌بندی کنید تا مطمئن شوید همه‌چیز را به درستی فرا گرفته‌اید. با پرسیدن سوال‌های هرچه بیشتر نیز می‌توان به سراغ جزییاتی رفت که یا از توجه دور مانده‌اند و یا به درستی متوجه‌شان نشده‌اید. سپس از خودتان بپرسید که فلان چیز یک حقیقت است یا یک نظر و یا یک ایده. در این مرحله، به اطلاعات معنا و ارزش می‌بخشید.
- مطالب پیشنهادی برای مطالعه:
۶. شواهد موجود را بسنجید
از تجارب پیشین و حقایقی که می‌دانید استفاده کنید تا قادر به دستیابی به بهترین تصمیمات از طریق تفکر انتقادی باشید. آیا پیش از این هم با پروژه یا چالش مشابهی روبه‌رو شده‌اید؟ از آن تجربه چه چیزی آموخته‌اید؟ با ترتیب دادن پژوهش، کنار هم گذاشتن حقایق و استفاده از تجارب قبلی به عنوان شواهد موجود، می‌توانید راهکارهایی کارآمدتر و موثرتر برای مشکلات کاری و زندگی پیدا کنید.
۷. اطلاعات جدید را محتاطانه بررسی کنید
چه موضوع صحبت مقاله‌ای باشد که یک نفر در فضای مجازی منتشر کرده و چه داده‌ای که راجع به کار خود به دست می‌آورید، لازم است همواره اطلاعاتی که در اختیارتان قرار می‌گیرد را با احتیاط کامل بررسی کنید. از جمله سوالات خوبی که می‌توانید از خودتان بپرسید، موارد زیر است؛
- آیا این اطلاعات کامل و به‌روز است؟
- چه شواهدی برای پشتیبانی از بحث ارائه می‌شود؟
- نقطه نظر چه کسی در این بین کم است؟
۸. به منبع اطلاعات نگاه کنید
آیا منبع این اطلاعات قابل اعتماد است؟ انگیزه‌اش از ارائه این اطلاعات چه بوده است؟ برای مثال آیا کسی می‌خواهد چیزی را به شما بفروشد یا شما را ترغیب به انجام کاری (مثلا رای دادن) کند؟
۹. به بیش از یک نقطه‌نظر توجه کنید
هرکسی نظرات و انگیزه‌های خودش را دارد. حتی افراد شدیدا باهوشی که همواره منطقی به ظاهر بی‌نقص از خود به نمایش می‌گذارند هم نظرات شخصی و سوگیری‌هایی دارند که نحوه تفکر آن‌ها را شکل داده‌اند. بنابراین وقتی یک نفر اطلاعاتی را در اختیار شما می‌گذارد، بررسی کنید که آیا این داستان ابعاد دیگری هم دارد یا خیر.
۱۰. اطلاعات هرچه بیشتر کسب کنید
هر زمان که متوجه خلایی در میان اطلاعات یا داده می‌شوید، خودتان دست به کار شده و برای پر کردن آن حفره‌ها، پژوهش کنید. چند گام بعدی به شما کمک می‌کنند به شکلی بی‌طرفانه قادر به انجام دادن این کار باشید.
۱۱. سوالات باز بپرسید
کنجکاوی یکی از اصلی‌ترین خصیصه‌های هر متفکر انتقادی خوبی است. بنابراین کودک درون خود را به کار گرفته و انبوهی از سوالاتی بپرسید که با «چه کسی»، «چه چیزی» و «چرا» شروع می‌شوند.
۱۲. منبع موثقی برای اطلاعات خودتان بیابید
چنین منبعی می‌تواند یک سایت خبری، یک نهاد غیرانتفاعی و یا یک آموزشگاه باشد. از منابع ناشناخته‌ای که می‌خواهند محصولی را به شما بفروشند دوری کنید. علاوه بر این، همواره بررسی کنید که اطلاعات مورد نظرتان چه زمانی منتشر شده‌اند. برای مثال منابع قدیمی‌تر شاید به شکلی ناخواسته در حال اشتراک‌گذاری اطلاعات اشتباه باشند، زیرا خیلی ساده از زمان انتشار مطلب چیزهای زیادی تغییر کرده است. در چنین سناریوهایی، اطلاعات را با منابع جدیدتر مقایسه کنید.
۱۳. خبرها را در شبکه‌های اجتماعی نخوانید
اگر هم چیزی در شبکه‌های اجتماعی می‌بینید که توجه‌تان را به خود جلب می‌کند، در صدد تایید صحبت ماجرا برآیید (مثلا از طریق منابع موثقی که بالاتر به آن‌ها اشاره کردیم) و سپس آن را بازنشر کنید.
۱۴. شناسایی اخبار دروغین را بیاموزید
شناسایی محتوای دروغین، اشتباه و یا گمراه‌کننده کار آنقدرها آسانی نیست، اما به عنوان یک قاعده کلی می‌توانید به لحن، عواطف و یا ادبیات متن چشم بدوزید. برای مثال آیا با متنی روبه‌رو هستیم که می‌خواهد عواطف و احساسات را برانگیزد و حسی به‌خصوص به وجود آورد؟ از سوی دیگر چشم‌تان به منابع پشت حقایق، آمارها، تصاویر و نقل قول‌ها باشد. خبری که موثق باشد، منابع واضح دارد.
۱۵. شناسایی اطلاعات جانبدارانه را بیاموزید
درست مانند اخبار دروغین، اطلاعات جانبدارانه هم ممکن است به دنبال پذیرش عاطفی از سوی شما باشند و آنقدرها از در منطق وارد نشوند. بنابراین از خودتان بپرسید «آیا این موضوع جزییات بیشتری نسبت به آنچه در اینجا ارائه شده دارد؟» و سپس با مطالعه هرچه بیشتر، سعی کنید تصویری کامل از شرایط ترسیم شود.
۱۶. سوگیری‌های خود را زیر سوال ببرید
هرکسی سوگیری‌های خاص خود را دارد و نمی‌توان وانمود کرد این‌طور نیست. اما می‌توانید به شکلی بی‌طرفانه به آنچه دوست دارید و آنچه ندارید، تمایلات و باورهای خود نگاه کرده و ببینید چه تاثیری بر نحوه تفکر شما می‌گذارند.
۱۷. نظرات خودتان را بسازید
به یاد داشته باشید که تفکر انتقادی به معنای تفکر مستقل است. بنابراین زمانی که اطلاعات به دست آمده را بررسی و ارزش‌سنجی کردید، نتیجه‌گیری‌های خودتان را نسبت به آن‌ها داشته باشید.
۱۸. به کار کردن روی مهارت‌های تفکر انتقادی ادامه دهید
پیشنهاد می‌کنیم که به سراغ آموزش‌های مهارت‌های نرم و تفکر انتقادی در مجله فرادرس و همینطور دوره‌های آموزشی ویدیویی فرادرس بروید تا مهارت‌های خود را بیش از پیش تقویت کرده و از سوگیری‌های شناختی فاصله بگیرید.
