فرادرسکاربرد تنوین در عربی — توضیح کامل + مثال و تمرین
مهم‌ترین کاربرد تنوین در عربی این است که بتوانیم اسم معرفه و نکره در عربی را به راحتی از یکدیگر تشخیص دهیم. از این رو, باید از علامت‌هایی استفاده کنیم که انتهای آن به یک «ن» ختم می‌شود، اما نوشته نمی‌شود. به چنین ترکیب‌هایی در عربی «لفظی» می‌گویند. یعنی حرفی که در تلفظ لحاظ می‌شود اما در نوشتار حضور ندارد. در این نوشته قصد داریم انواع تنوین در عربی و کاربردهای آن را که از آموزش‌های اولیه این زبان است، با یکدیگر بررسی کنیم. با استفاده از تمرین‌های انتهای متن می‌توانیم بفهمیم که چه میزان از این مبحث را به خوبی فهمیده و درک کرده‌ایم.
اصطلاح تنوین در عربی
کلمه «تنوین» مصدر عربی است که در باب تفعیل ساخته شده‌است. ماضی آن «نوَّنَ» و مضارعش «یُنَوِّنُ» است. در مراحل ابتدایی آموزش زبان عربی، تنوین جزو نخستین مصوت‌هایی است که به انتهایی یک کلمه اضافه و به صورت لفظی به زبان‌آموز‌ان آموزش داده می‌شود.
از این رو به تنوین یک «نون زائده ساکنه» در بخش پایانی یک اسم نیز می‌گویند. در همان ابتدای آموزش زبان، این علامت نشانگر نکره بودن یک اسم نیست. تنها دلیل استفاده از آن نبودن حرف تعریف «ال» در ابتدای کلمات است تا به آنهایی که زبان عربی را یاد می‌گیرند به طور غیر مستقیم یاد بدهند که نحوه به کار بردن آنها و دلیل اضافه شدنش به انتهای اسم در عربی چیست. در واقع تنوین، تاثیر مصوت پایانی کلمات را دو برابر می‌کند. (با استفاده از نون زائده ساکنه.)
کاربردهای ابتدایی تنوین در عربی
ابتدا به این کلمه توجه کنید: کتابٌ.
اگرچه در تلفظ «کتابُن» خوانده می‌شود اما در عمل آن نون انتهایی متن نوشته نمی‌شود. برخی زبان‌شناس‌های حوزه زبان‌های سامی، که زبان عربی یکی از شاخه‌های آن است؛ اعتقاد دارند که پیش از نون، از حرف میم در انتهای کلمه‌ها به همین منظور استفاده می‌شده‌است. اما به مرور حرف میم حذف و جای آن را نون گرفته است.
اما درباره اینکه آیا حرف «ن» در تنوین‌های عربی به صورت آشکار نوشته می‌شده یا نه، میان زبان‌شناسان اختلاف‌نظر وجود دارد. در هر صورت این علامت نماینده این است که به ما نشان دهد هنگام تلفظ یک کلمه باید آن را با حرف «نون» تمام کنیم.
فرق بین تنوین و حرف نون در انتهای کلمه
تفاوت تنوین و حرف نون در انتهای کلمه را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
- تنوین: بسته به نوع نقشی که یک کلمه در جمله دارد معمولا از علامت تنوین در انتهای اسم‌ها استفاده می‌شود. در تلفظ، حرکت انتهایی یک اسم را به نون ختم می‌کند که می‌توانیم آن را به حالت سکون نیز بخوانیم. مثلا «کتابٌ» را هم به صورت «کتابن» و هم به صورت «کتابْ» همراه به سکون می‌توانیم تلفظ کنیم.
- نون: وقتی در انتهای یک کلمه حرف نون را ببینیم باید بدانیم که آن حرف از جمله حروف اصلی و ریشه‌ای کلمه است و نمی‌توانیم آن را نادیده بگیریم و همانند تنوین از تلظ حرف آخرش صرف‌نظر کنیم. نون انتهایی تنها در صورتی تلفظ نمی‌شود که از نون زائده ساکنه مخصوص به تنوین باشد. به عنوان مثال در کلمه «مومنٌ» می‌توانیم آن را به صورت «مومنْ» تلفظ کنیم اما اجازه حذف کردن نون نوشته شده در انتهای کلمه را نداریم.
مفهوم و ارزش نون در کاربرد تنوین در نحو و صرف شناسی یک کلمه ریشه دارد. بنابراین اینکه بفهمیم آیا انتهای یک کلمه تنوین می‌گیرد یا خیر و دیگر اینکه، آیا اجازه حذف نون انتهایی را داریم یا خیر، باید ویژگی‌های یک کلمه، شکل، جنسیت و الگوی آن را مدنظر قرار بدهیم.
«سیبویه» که نقش زیادی در تنظیم قواعد و دستور زبان عربی دارد، واژه‌های زیادی را بررسی و آنها را به صورت سلسه‌‌مراتبی تقسیم‌بندی کرده‌است. او برای این تقسیم‌بندی از دو اصطلاح «سبک» و «سنگین» استفاده کرده است.
کلمات سبک
کلمات سبکتر «أخفَّ» استقرار بهتری در جملات دارند (أشدُّ تمکُّن) و معمولا هنگام استفاده در اولویت هستند. منظور از اولویت این است که چون مبدأ و ریشه برخی کلمات دیگر است از این رو در کاربرد نیز سکبتر است.
برای فهم بهتر معنی سبکتر در مورد کلمات عربی باید به دو نکته زیر توجه داشت:
- اسم نکره در عربی سبکتر از معرفه است. (در استفاده راحت‌تر هستند).
- کلمات مذکر از کلمات مونث سبکتر هستند. به عبارت دیگر صورت مونث کلمات از صورت مذکر آن سنگین‌تر هستند چرا که از صیغه مذکر مشتق شده‌اند. از این رو، صورت مذکر کلمات در درجه اول قرار دارد.
نکته: اسم از فعل سبکتر است. چرا که یک فعل برای تکمیل معنا به اسم نیاز دارد (مثلا ضمیری که باید نقش فاعل داشته باشد.) اما یک اسم در معنا مستقل است و نیازی به فعل ندارد.
کلمات سنگین
افعال در عربی سنگین هستند و هیچ‌گاه تنوین نمی‌پذیرند. کلمات سنگین هرگز کسره نمی‌پذیرند. کلماتی مثل «أحمرُ» به عنوان کلمات سنگین شناخته می‌شوند، به همین دلیل در عمل فتحه‌پذیر هستند و هیچ‌گاه کسره نمی‌پذیرند.
صفاتی مانند أحمر، اگرچه در زبان عربی اسم هستند اما به دلیل تشابه آنها به فعل در زمان حال سنگین هستند و در منطق سیبَوَیْهی، فعل‌ها سنگین‌تر از اسم‌ها هستند. در جدول زیر تنوع کلمات سبک و سنگین به تفکیک اولویت در استفاده نوشته شده‌است.
| کلمات سبک و دارای اولویت | کلمات سنگین |
| اسم | فعل |
| نکره | معرفه |
| مفرد | جمع |
| مذکر | مونث |
توضیحات بالا مربوط به چرایی استفاده از تنوین در زبان عربی است. در ادامه به کاربرد این علامت در زبان عربی می‌پردازیم.
انواع تنوین در عربی
در زبان عربی، برای هر مصوت کوتاهی یک علامت تنوین وجود دارد. برای ضمه (--ُ-) تنوین الضمه (--ٌ-) وجود دارد. برای فتحه (--َ-) تنوین الفتحه یعنی (--ً-) و برای کسره (--ِ-) تنوین الکسره یعنی (--ٍ-) قرار دارد. در جدول زیر نحوه به کاربردن این تنوین‌ها با حروف مختلف نمایش داده شده است.
| الضمة | الفتحة | الکسرة |
| بُ - بٌ | بَ - باً | بِ - بٍ |
| ءُ - ءٌ | ءَ - ءً | ءِ - ءٍ |
| لُ - لٌ | لَ - لاً | لِ - لٍ |
| ةُ - ةٌ | ةَ - ةً | ةِ - ةٍ |
| هُ - هٌ | هَ - هاً | هِ - هٍ |
همان‌طور که در جدول نشان داده شده‌است، هنگام استفاده از تنوین الفتحة باید مراقب رسم‌الخط و شیوه نوشتن حروف در انتهای کلمات باشیم.
تنوین الضمة
تنوین عموما در انتهای کلمات نکره قرار می‌گیرد. اینکه چه تنوینی برای چه کلمهای باید به کار ببریم، ارتباط مستقیمی با نقش و اعراب عربی آن کلمه در جمله دارد. در صورتی که نقش یک کلمه نکره در جمله، فاعل عربی یا مبتدا و خبر عربی باشد، باید از تنوین الضمة استفاده کنیم. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
هَذَا مِفتاحٌ.
این یک کلید است.
(در این کلمه مفتاح به عنوان یک اسم نکره، تنوین الضمة پذیرفته است.)
خَرَجَتْ بنتٌ مِن الغُرفَةْ.
دختری از اتاق خارج شد.
(در این جمله بنت، فاعل ناشناخته و نکره است که با تنوین الضمة شناخته می‌شود. در این جور موارد باید بگوییم فاعل و مرفوع به اعراب ظاهری.)
سلام در کلمه مستقر،در سوره مبارکه انعام لطفاً توضیح بفرمایید چرا تنوین روی تشدید واقع شده است
سلام
برای اینکه کلمۀ مستقر، از ریشۀ قرر هست.
مثل استقرار، مُقَرَر، اقرار. به همین خاطر 2 تا حرف متماثل وقتی کنار هم قرار میگیرن، در هم ادغام میشن.