هزینه فرصت چیست؟ — مفاهیم و روش محاسبه |‌ به زبان ساده

اقتصاد، به مطالعه نحوه تصمیم‌گیری انسان‌ها با توجه به «کمیابی» (Scarcity) می‌پردازد. به علت محدودیت منابع، با انتخاب هر گزینه، از گزینه‌های دیگر چشم‌پوشی می‌کنید. اقتصاددانان، ارزش گزینه‌ چشم‌پوشی‌ شده برای دستیابی به خواسته مطلوب را، هزینه فرصت می‌نامند.

هزینه فرصت چیست ؟

یکی از اصول اساسی اقتصاد این است که برای انتخاب هر گزینه، باید هزینه فرصت آن‌را پرداخت کنید. اگر درآمد خود را خرج خرید بازی‌های ویدئویی کنید، دیگر نمی‌توانید با همان مبلغ، مجموعه فیلم آموزشی تهیه کنید.

فیلم آموزش برنامه ریزی و زمان بندی پروژه در فرادرس

کلیک کنید

با انتخاب فرد معینی برای شراکت، فرصت شراکت با فردی دیگر را از دست می‌دهید. در هر لحظه، ما با انتخاب هر گزینه‌ با هزینه فرصت مواجه می‌شویم.

از آن‌جایی‌که بصورت روزانه، در حال انتخاب هستیم، دائماً با «مبادله» (Trade-Off) سروکار خواهیم داشت. در واقع، باید گزینه مطلوبی را از دست بدهیم تا به گزینه مطلوب‌تری دست پیدا کنیم. هزینه فرصت یک منبع، به معنی ارزش بهترین جانشین آن منبع است.

مثال هزینه فرصت

مطابق نمودار زیر، دانش‌آموزی را مجسم کنید که کل زمان خود را صرف مطالعه و تفریح (فراغت) می‌کند. اگر این دانش‌آموز، دو ساعت بیشتر مطالعه کند، هزینه فرصت، برابر دو ساعت فراغت از دست داده خواهد بود.

هزینه فرصت و تصمیمات فردی

در بعضی از موارد، تشخیص هزینه فرصت می‌تواند تغییر رفتار فرد را در پی داشته باشد. برای مثال، فرض کنید که هر روز، سرکار، ۳۰ هزار تومان برای تهیه نهار بپردازید. ممکن است به خوبی از این آگاه باشید که تهیه نهار در منزل و به همراه داشتن آن، ۱۶ هزار تومان هزینه خواهد داشت. در نتیجه، هزینه‌ فرصت تهیه غذا از محل کار، برابر ۱۴ هزار تومان (16-30) خواهد بود.

امکان دارد از دست دادن ۱۴ هزار تومان به صورت روزانه، ضرر قابل‌ توجهی محسوب نشود اما اگر آن را در تعداد روزهای کاری در سال ( ۱۴ × ۲۵۰ ) ضرب کنید، سالانه ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان را برای تهیه غذا در خارج از منزل از دست می‌دهید و شاید می‌توانستید با این مبلغ، سفر مناسبی را برای خود تدارک ببینید.

اگر هزینه فرصت را بجای از دست دادن ۱۴ هزار تومان روزانه، چشم‌پوشی از تدارک سفر تصور می‌کردید، ممکن بود، گزینه دیگری را انتخاب کنید.

هزینه فرصت و تصمیم‌های اجتماعی

هزینه فرصت بر تصمیمات اجتماعی نیز تاثیرگذار است. ارائه خدمات درمانی به صورت همه‌شمول مناسب بنظر می‌رسد اما هزینه فرصت این تصمیم به معنی اختصاص دادن مبالغ کمتر به ساخت مسکن، پرو‌ژه‌های حفاظت از محیط زیست یا ساخت تجهیزات برای پالایشگاه‌های نفتی خواهد بود.

برای مثال، در ایالات متحده آمریکا پس از حملات انجام شده در ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ میلادی، طرح‌های پیشنهادی زیادی با هدف افزایش امنیت سفر‌های هوایی، ارائه شدند که در ادامه تعدادی از آن‌ها را بیان کرده‌ایم.

• دولت فدرال می‌توانست نیرو‌های مسلحی را استخدام کند که به صورت نامشخص همراه با سایر مسافران سفر کنند. هزینه داشتن یک نیرو به ازای هر پرواز، سالانه، برابر ۳ میلیارد دلار بود.
• تغییر در ساختار هواپیما با تغییر درِ کابین خلبان و تبدیل آن به دری محکم‌تر برای دشوارتر شدن بدست گرفتن کنترل هواپیما برای حمله‌کنندگان احتمالی، معادل ۴۵۰ میلیون دلار هزینه داشت.

• خریداری تجهیزات امنیتی پیچیده‌تر برای هواپیماها مانند اسکنر‌های ۳بعدی چمدان و دوربین‌های متصل به نرم‌افزار‌های تشخیص چهره، برابر ۲ میلیارد دلار هزینه داشت.

بااین حال، بزرگ‌ترین هزینه افزایش امنیت خطوط هواپیمایی از دست دادن منابع مالی نبود، بلکه هزینه فرصتِ افزایش زمان انتظار در فرودگاه بیشترین هزینه را بوجود می‌آورد.

طبق آمار دریافت‌شده از اداره کل حمل و نقل ایالات متحده آمریکا، بیش از ۸۰۰ میلیون مسافر از سفر‌های هوایی در ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۱۲ میلادی استفاده کرده‌اند.

از زمان حادثه یازده سپتامبر، نظارت‌های امنیتی افزایش یافته‌اند و در نتیجه فرایند بررسی مسافران در مقایسه با گذشته، زمان‌برتر شده است. در تائید این حرف می‌توان گفت که بطور متوسط، زمان انتظار هر مسافر خطوط هوایی به ازای هر سفر، ۳۰ دقیقه افزایش پیدا کرده است.

اقتصاددانان برای تسهیل نشان دادن هزینه فرصت در نمودار، برای زمان ارزش در نظر می‌گیرند. به علت اینکه، بسیاری از مسافران خطوط هوایی را تاجرانی با دستمزد‌های بالا، تشکیل می‌دهند، تخمین‌های انجام‌ شده، قیمت زمان را برای هر مسافر هوایی ۲۰ دلار بر ساعت محاسبه می‌کنند.

بنابراین، هزینه فرصت تاخیر در فرودگاه‌ها، معادل ۸۰۰ میلیون در نیم‌ ساعت در ۲۰ یا ۸ میلیارد دلار در سال است. همان‌طور که ملاحظه کردید، هزینه فرصت اتلاف زمان می‌تواند به اندازه مخارج مستقیم بیان شده در بالا، هزینه‌بر باشد.

هزینه فرصت اجتماع چیست؟

هزینه فرصت اجتماع به فرصت‌هایی که جامعه از‌ انتخاب‌ آن‌ها صرف‌نظر کرده است یا فرصت‌های نادیده ‌گرفته شده، اشاره می‌کند.

آیا هزینه فرصت می‌تواند صفر باشد؟

در زمان‌هایی که فرد گزینه دیگری بغیر از گزینه انتخاب شده نداشته باشد، هزینه فرصت از لحاظ نظری برابر صفر خواهد بود.

رابطه بین هزینه فرصت و منحنی امکانات تولید چیست؟

به یاد داشته باشید که هزینه فرصت، با ارزشِ بهترین جایگزین ممکن برای انتخاب فعلی، برابری می‌کند. با در نظرگرفتن کمیابی، «منحنی امکانات تولید» (Production Possibility Frontier | PFF) انتخاب بین دو گزینه را نشان می‌دهد که هرکدام بر روی یکی از محورهای عمودی یا افقی نمودار، قرار گرفته‌اند.

فیلم آموزش مدیریت تولید و عملیات در فرادرس

کلیک کنید

مثال هزینه فرصت در منحنی امکانات تولید

در منحنی امکانات تولید با شیب متمایل به پایین، اقتصاد در صورتی می‌تواند به تولید کالای دوم (در اینجا کتاب) بپردازد که از تولید کالای اول (در اینجا فیلم) کاسته باشد.

برای محاسبه هزینه فرصتِ کاستن از تولید کالای اول و افزایش تولید کالای دوم باید محاسبه کنیم که اگر فرد از تولید کالای اول به طور کامل صرف‌نظر کند و تمام منابع را به تولید کالای دوم اختصاص دهد، به چه میزان از تولید کالای اول، کاسته می‌شود.

فرض کنید کالای اول فیلم و کالای دوم کتاب باشد. طبق نمودار زیر، هزینه تولید ۱۰۰ کتاب برابر هزینه تولید ۱۰۰ فیلم خواهد بود.

۱۰۰ کتاب = ۱۰۰ فیلم

برای محاسبه هزینه فرصت تولید یک کتاب، می‌توان معادله بالا را بر ۱۰۰ تقسیم کرد.

 ۱ کتاب = ۱ فیلم

بنابراین، برای تولید هر کتاب اضافه، باید از تولید ۱ فیلم چشم‌پوشی کرد و برعکس.

فرمول محاسبه هزینه فرصت چیست؟

هزینه فرصت را می‌توان با بدست‌آوردن اختلاف بین بهترین گزینه نادیده‌ گرفته شده و گزینه منتخب، محاسبه کرد.

$$Opportunity Cost=FO-CO$$

در فرمول بالا:

• «$$FO$$»: «بازدهی بهترین گزینه نادیده گرفته‌شده» (Return on Best Foregone Option)
• «$$CO$$»: «بازدهی گزینه منتخب» (Return on Chosen Option)

فیلم آموزش سیستم هزینه یابی استاندارد (رایگان) در فرادرس

کلیک کنید

محاسبه هزینه فرصت با مثال