روده بزرگ – به زبان ساده
روده بزرگ یا فراخروده (Large Intestine) بخش انتهایی دستگاه گوارش در بدن انسان است. در این بخش آب موجود در توده غذا و آب مصرفی بدن جذب شده و تنها مواد دفعی به شکل جامد باقی میمانند. روده بزرگ از سه بخش مختلف تشکیل شده است که شامل کورروده، کولون یا پسروده و راستروده است.
ساختمان و عملکرد روده بزرگ
روده بزرگ به عنوان مخزن مواد تخلیه شده از روده کوچک به کار میرود. این روده نسبت به روده کوچک قطر بیشتری دارد. قطر روده کوچک تقریباً 2.5 سانتیمتر اندازهگیری شده، درحالی که قطر روده بزرگ 6 سانتیمتر محاسبه شده است.
طول روده بزرگ برابر با 150 سانتیمتر تعیین شده که کمتر از یک چهارم طول روده کوچک محسوب میشود. وظیفه اصلی روده بزرگ جذب آب است. روده بزرگ برای حفظ اسمولالیته یا سطح املاح خون، از دفع و جذب الکترولیتهای (موادی از قبیل سدیم و کلرید، که در محلول بار الکتریکی ایجاد میکنند) کیموس استفاده میکند و این بخش همچنین محلی است برای ذخیره مواد دفعی تا زمانی که برای تخلیه آماده شوند.
روده بزرگ درون حفره شکمی قرار دارد و اطراف روده کوچک را احاطه کرده است. بخش فوقانی روده بزرگ طوری قرار گرفته است که با دیواره زیرین معده در ارتباط است. بخش جلویی آن با پرده صفاقی پوشیده شده است.
سلولهای سطح داخلی روده بزرگ مانند سایر بخشهای لوله گوارشی، مخاط تولید کرده و حرکت و انتقال محتویات روده در حین عبور از آن را تسهیل میکنند. هر روز تقریباً 1.5 تا 2 لیتر از کیموس موجود در لولههای گوارشی از دریچه دراز - کوررودهای به روده بزرگ وارد میشود. این دریچه در محل اتصال روده کوچک با بزرگ قرار گرفته است و کیموس از این دریچه به روده بزرگ تخلیه میشود. حجم کیموس با جذب آبی که در روده بزرگ صورت میگیرد، به حدود 150 میلیلیتر کاهش مییابد. ترکیباتی که باقی میمانند شامل موادی غیرقابل هضم به همراه سلولهای مخاطی مرده، باقیمانده باکتریها و غذای هضم نشده باکتریها است. این مواد در کنار هم مدفوع را تشکیل میدهند.
روده بزرگ شامل تعداد زیادی از باکتریها است که انواع ویتامینهای حیاتی برای واکنشهای متابولیسمی بدن و ویتامینهای مورد نیاز برای سلولهای عصبی را تولید میکنند. از جمله این ویتامینها میتوان به نیاسین (B3)، تیامین (B1) و ویتامین انعقاد خون K اشاره کرد.
آناتومی
روده بزرگ را به سه بخش «کورروده» (Cecum)، «پسروده یا کولون» (Colon) و «راست روده» (Rectum) تقسیم میکنند.
بخش کولون از روده، خود به چهار قسمت طبقهبندی میشود که شامل «کولون بالارو یا صعودی» (Ascending Colon)، «کولون افقی» (Transverse Colon)، «کولون پایینی یا نزولی» (Descending Colon) و «کولون سیگموئیدی» (Sigmoid Colon) است.
کورروده، بخش اول روده بزرگ است که از یک کیسه با انتهای بسته تشکیل شده که سمت راست استخوان لگن را به خود اختصاص داده است. انتهای روده باریک که درازروده نام دارد از طریق دریچهای به نام «دریچه دراز- کوررودهای» ( Ileocecal Valve) به ابتدای روده بزرگ یا کورروده متصل شده و محتویات روده کوچک به این محل منتقل میشود. رشتههای ماهیچههای حلقوی درازروده و کورروده با هم ترکیب شده و ماهیچههای حلقوی اسفنکتر یا دریچه دراز - کورروده را میسازند.
کولون بالارو، از ادامه کورروده در محل دریچه دراز - کوررودهای تا بخش خمیدهای به نام «خمش کبدی» (Hepatic Flexures) گسترش یافته است. خمش کبدی در قسمت پایین و پشت دومین لوب کبدی قرار دارد. این بخش همچنین با دیواره شکمی و کلیه راست در ارتباط است. کولون بالارو روده با پرده صفاق پوشیده شده است.
کولون افقی جایگاههای متفاوتی دارد که محل قرارگیری آن به میزان بزرگی و حجم معده در آن زمان بستگی دارد. در حالت کلی کولون افقی در صفحه ساب کوستال، جایی در محدوده دنده شماره ۱۰ قرار دارد. این کولون در ادامه مسیر خود به سمت چپ حفره شکمی، به خمیدگی با نام «خمش طحالی» (Splenic Flexure) منتهی میشود که دندانه یا انشعابی از طحال است. کولون افقی در ناحیه دنده شماره ۱۱ به بخش زیرین دیافراگم از طریق پرده صفاق متصل است.
کولون پایینرو در سمت چپ حفره شکمی، درست از جلوی کلیه چپ به سمت پایین امتداد دارد و درون بخش بالایی استخوان لگن جای گرفته است. این کولون مشابه کولون بالارو بوده و با پرده صفاق پوشیده شده است.
کولون سیگموئیدی معمولا به دو بخش در استخوان تهیگاهی یا کولون ایلیاک (Ilac) و استخوان لگن خاصره یا کولون پلویس (Pelvis) تقسیم میشود. کولون ایلیاک از تاج ایلیوم یا همان مرز فوقانی استخوان ران تا مرز داخلی ماهیچه مازویی بزرگ یا سوئز بزرگ (Psoas) که در ناحیه شکمی ایلیاک که در سمت چپ قرار دارد، امتداد مییابد. مانند کولون پایینرو، کولون ایلیاک معمولاً توسط صفاقی پوشیده شده است. کولون پلویس در لگن خاصره (قسمت تحتانی لگن) قرار دارد و یک یا دو لوپ تشکیل میدهد، به طرف راست لگن میرسد و سپس به عقب خم شده و در خط میانی، به شدت به سمت پایین می چرخد تا جایی که راست روده را تشکیل میدهد.
سلولها و ماهیچههایی که دیواره داخلی روده بزرگ را میسازند از بسیاری جهات با سلولها و ماهیچههای روده کوچک مشابه هستند و تفاوتهای اندکی بین آنها مشاهده میشود. در حالی که دیواره خارجی روده بزرگ بسیار با روده کوچک متفاوت است. در این دیواره بخشهایی وجود دارد که در روده کوچک دیده نمیشود.
دیواره بیرونی روده بزرگ به دلیل ساختارهای ویژه شناخته شده به نامهای «تهنیا» (Taeniae)، «هاسترا» (Haustra) و زائدههای Epiploicae تفاوت قابل توجهی با روده کوچک دارد. تهنیا از سه فیبر بلندطولی، با عرض 1 سانتیمتر تشکیل شده است که تقریباً به طور مساوی در اطراف دیواره روده بزرگ قرار گرفتهاند. بین نوارهای ضخیم تهنیا، یک پوشش نازک از الیاف ماهیچه طولی وجود دارد. از آنجا که ماهیچههای تهنیا کمی کوتاهتر از روده بزرگ هستند، دیواره روده را منقبض میکنند و شکلهای دایرهای با عمقهای مختلف به نام هاسترا را تشکیل میدهند. زائدههای Epiploicae، مجموعههایی از بافت چربی هستند که در زیر غشا قرار گرفتهاند. در کولون بالارو و پایینرو، معمولاً این بافتهای چربی در دو ردیف مشاهده میشوند، در حالی که در کولون افقی یک ردیف از آنها وجود دارد.
سطح داخلی روده بزرگ دارای کریپت یا حفرههای زیادی است که با غدد مخاطی و سلولهای جامیشکل فراوانی پوشیده شده است، همچنین فاقد سلولهای میکروویلی و پرز هستند که مشخصه مهم در روده کوچک محسوب میشوند. روده بزرگ دارای گرههای لنفاوی زیادی است اما در این روده «پلاکهای پییر» (Peyer's Patches) وجود ندارد. پلاکهای پییر گرههایی از جنس غدد لنفاوی هستند که در پاسخهای ایمنی بدن نسبت به عوامل عفونی نقش موثری دارند و معمولا در سنین پایین در بافت روده انسان مشاهده میشوند و با افزایش سن از تعداد آنها کاسته میشود. یکی از ویژگیهای مهم روده بزرگ حفرههای لولهای شکل عمقی است که عمق آنها با پیشروی به سمت راستروده زیاد میشود.
لایه داخلی ماهیچههای روده بزرگ در یک مارپیچ باریک (با پیچ تند) در هم پیچ میخورند، به طوری که انقباضی ایجاد میکند که منجر به جابجایی لومن و محتویات آن میشود. از طرف دیگر، مارپیچ لایه بیرونی، یک مارپیچ با پیچش سست را ایجاد میکند و انقباضات این بخش باعث میشوند که محتویات روده بزرگ به جلو و عقب حرکت کنند. بخش عمدهای از محتویات روده که همان مواد غیر قابل هضم هستند، بر فعالیتهای عضلانی این بخش تأثیر میگذارد.
خونرسانی و اعصاب
خونرسانی شریانی به روده بزرگ توسط شاخههایی از رگهای رودهبندبالایی وجلویی (که هر دو شاخه آئورت شکمی هستند) و شاخه هیپوگاستریک و رگهای مربوط به استخوان داخلی لگن (که مسئول خونرسانی به دیوارههای لگن و احشای بدن شامل اندامهای تناسلی، باسن و قسمت داخلی ران ها هستند) تأمین میشود. رگهای خونی برای ورود به روده بزرگ از شاخههایی تشکیل شدهاند که به صورت ردیفهایی دارای قوس هستند. این رگها سرانجام به رگهای رودهبند بالایی و تحتانی تخلیه شده که در نهایت با سیاهرگ طحال همراه میشوند تا سیاهرگ باب کبدی را تشکیل دهند و از آن جا وارد کبد میشوند.
اعصاب روده بزرگ شبیه به روده کوچک است. این اعصاب تحت کنترل سیستمهای عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک است. عصب واگ بخش پاراسمپاتیک آن را ایجاد میکند. اعصاب سمپاتیک آن توسط انشعابات شبکهای از اعصاب، به نام اعصاب رودهبند بالایی و اعصاب خورشیدی کنترل میشوند.
انقباضات روده بزرگ
انقباضات قطعهای یا موضعی به همراه امواج رفت و برگشتی موجب مخلوط کردن محتویات روده و افزایش برخورد آنها با مخاط روده میشوند. روده بزرگ توسط تحریکاتی که به وسیله جویدن و حضور ترکیباتی نظیر چربیها، نمکهای صفراوی جذب نشده، اسیدهای صفراوی و هورمونهای پپتیدی «گاسترین» (Gastrin) و «کوله سیستوکینین» (Cholecystokinin) ایجاده شده، انقباضات خود را آغاز میکند.
هورمونهایی مانند «سکرتین» (Secretin)، «گلوکاگون» (Glucagon) و «پپتید رودهای وازواکتیو» (Vasoactive Intestinal Peptide) برای سرکوب و مهار انقباضات روده وارد عمل میشوند. سکرتین هورمونی است که از سلولهای قسمت بالایی دیواره روده کوچک ترشح شده و اسیدها و هورمونهای گوارشی، مانند اسید معده و اسیدیته لولههای گوارشی را تنظیم میکند. این هورمون از پپتیدی به طول ۲۷ اسیدآمینه تشکیل شده است.
گلوکاگون هورمونی است که از سلولهای جزایر لانگرهانس پانکراس ترشح میشود. این هورمون از جنس پروتئین است و از ۲۹ اسیدآمینه ساخته شده است و به طور اختصاصی در سلولهای آلفای لانگرهانس تولید میشود. گلوکاگونی مشابه با گلوکاگونهای پانکراسی از سلولهایی در سراسر لوله گوارشی ترشح میشود. ترشح این هورمون در زمان مصرف پروتئین، کاهش قند خون و انجام ورزش افزایش مییابد. ترشح گلوکاگون با مصرف کربوهیدرات مهار میشود. عملکرد آن دقیقا عکس عملکرد هورمون «انسولین» (Insulin) است.
فعالیت الکتریکی ماهیچههای روده بزرگ نسبت به روده کوچک بسیار پیچیدهتر است. تنوع زیادی از حرکات اصلی ریتمیک روده در نیمه تحتانی (دیستال) روده بزرگ و در راستروده وجود دارند. فعالیت موج آهسته که باعث انقباضات از کولون بالارو تا کولون پایینرو میشود با سرعت 11 بار در دقیقه رخ میدهد، در حالی که فعالیت موج آهسته در راستروده و کولون سیگموئیدی 6 بار در دقیقه اتفاق میافتد. انقباضات موضعی یا قطعهای در روده بزرگ میتوانند در هر بار محتویات روده را به اندازه ۴ سانتیمتر حرکت دهند. حرکات رفت برگشتی یا حرکات معکوس اغلب در بخش بالای یا پروگزیمال روده بزرگ ایجاد میشوند.
راستروده
راست روده که امتداد کولون سیگموئیدی است، از جلوی میانه شکم یا ساکروم میانی (Midsacrum) شروع میشود. ساکروم استخوان مثلثی شکل است که در نزدیکی پایه ستون فقرات و بین دو استخوان ران قرار دارد. در انتهای راستروده، قسمت منبسط شدهای وجود دارد که آمپول راستروده یا «آمپول رکتال» (Rectal Ampulla) نامیده میشود. این قسمت در مردان در مقابل پروستات و در زنان پشت دیواره خلفی رحم قرار میگیرد. آمپول رکتال همچنین در جلوی استخوان «دنبالچه» (Coccyx) (استخوان کوچک در پایه ستون فقرات) جای دارد.
پوشش مخاطی راست روده با کولون سیگموئیدی شباهت زیادی دارد، اما پوشش آن ضخیمتر از کولون سیگموئیدی است و رگهای خونی به خصوص در رکتوم تحتانی، آن را تغذیه میکنند. خون شریانی توسط شاخههایی از رگ رودهبند جلویی و رگهای مجرای داخلی راست و چپ به راستروده و مقعد ارسال میشود. تخلیه وریدی از کانال مقعد و راستروده توسط شبکه غنی از رگها به نام «رگهای داخلی و خارجی هموروئید» (Hemorrhoidal Veins) انجام میگیرد.
دو تا سه ساختار هلالی شکل در کنار هم ساختار دریچههای رکتال را تشکیل میدهند که درون ساختمان آمپول رکتال قرار دارند. این دریچهها به دلیل چین خوردگی ماهیچههای حلقوی و زیرمخاطی ایجاد میشوند. اپیتلیوم ستونی مخاط رکتوم، تحت کنترل سیستم عصبی خود مختار است. غشای مخاطی راست روده و پوستی نازک قسمت پایینی کانال مقعد را می پوشاند.
در 24 ساعت یک یا دو بار، یک موج و انقباض انبوه، مواد دفعی جمع شده را به سمت قسمتهای کولون پایینرو و کولون سیگموئیدی روده بزرگ هدایت میکند. ماهیچههای دریچه رکتوم در حالت عادی به صورت منقبض قرار دارند، اما وقتی که از گاز، مایعات یا مواد جامد پر شوند به حدی که فشار داخل روده به میزان معینی افزایش یابد، واکنش دفع صورت میگیرد.
عضلاتی به نام Puborectalis یک حلقه در اطراف محل اتصال رکتوم با کانال مقعد تشکیل میدهند که آن را در حالت انقباض، ثابت نگه میدارد. این امر باعث جدایی راستروده تحتانی میشود به طوری که لومن راستروده و لومن کانال مقعد در امتدا یکدیگر قرار نمیگیرند. زمانی که عضلات Puborectalis به حالت استراحت در میآیند، در نتیجه ماهیچههای طولی بخش تحتانی کولون با ماهیچههای کولون لگن خاصره در ارتباط قرار میگیرند. در این حالت است که کولون تحتانی کوتاه شده و کولون لگن خاصره را به سمت بالا میکشد و منقبض میشوند و زاویهای را که به طور معمول با روده ایجاد میکند، از بین میرود. این انقباضات و کوتاه شدن سبب تسهیل واکنش دفع و تخیله رکتوم میشود.
عمل دفع قبل از این به طور خود به خودی انجام شود، احتمالاً توسط محرکهایی در روده و سایر بخشهای دستگاه گوارش تقویت میشود. مراكزی كه واکنش دفع مدفوع را كنترل میكنند، در هیپوتالاموس مغز، در دو ناحیه نخاع و در «پلكس گانگلیونی» (Ganglionic Plexus) روده یافت میشوند. بعد از اتمام همه محرکها، اسفنکتر مقعدی داخلی به حالت اولیه در میآید.
اگر مطالعه این مطلب برای شما مفید بوده است، آموزشهای زیر نیز به شما پیشنهاد میشود:
- مجموعه آموزشهای زیستشناسی
- آموزش جانورشناسی ۱
- مجموعه آموزشهای علوم پزشکی
- آنزیم چیست؟ -- به زبان ساده
- DNA چیست؟ -- از صفر تا صد
- چرخه سلولی -- به زبان ساده
^^
درود..برای من عامی هم بسیار جالب و اموزنده بود… مقاله ای در مورد انما میخوندم ، به واژه هایی برخوردم که نااشنا بودن برام…با توضیح متن و دیدن متن نوشته ها کاملا برام روشن شد..خیلی ممنونم🙏
مقاله خیلی آموزنده است. تشکر زیاد از محقق و نویسنده اش خانم دلخواهی.
روده بزرگ و کوچک