اکوکاردیوگرافی چیست؟ – توضیح اکو قلب به زبان ساده

اکوکاردیوگرافی، پژواک نگاری یا اکو قلب نوعی سونوگرافی قلب هستند که با استفاده از امواج اولتراسوند (فراصوت) می‌توانند، تصاویر متحرکی از قلب تهیه کنند. با استفاده از ارزیابی این تصاویر ساختار و عملکرد قلب مانند ضخامت دیواره‌های آن یا میزان پمپاژ خون بررسی می‌شوند. انواع مختلفی از اکوکاردیوگرام وجود دارد ولی نوع رایج و غیرتهاجمی آن با قرار دادن پروب دستگاه روی پوست قفسه سینه انجام می‌شود. در ادامه جزئیات بیشتری از پژواک نگاری ارائه می‌شود.

اکوکاردیوگرام چیست ؟

پژواک نگاری قلب، «اکوکاردیوگرام» (Echocardiogram)، «اکوکاردیوگرافی» (Echocardiography) یا اکو قلب، نوعی سونوگرافی قلب است که با استفاده از آن تصویری متحرک از قلب ارائه می‌شود. اکوکاردیوگرام معمولا روشی غیرتهاجمی (یعنی پوست سوراخ یا بریده نمی‌شود.) است که برای انجام آن یک مبدل (شبیه میکروفون) با روی پوست قفسه سینه قرار می‌گیرد.

فیلم آموزش ایمونوهماتولوژی Immunohematology و طب انتقال خون در فرادرس

کلیک کنید

این مبدل امواج صوتی (اولتراسوند) تولید می‌کند که از پوست عبور می‌کنند و به قلب می‌رسند. بعد از رسیدن به بافت قلب از آن بازتاب شده و دوباره به سمت مبدل برمی‌گردد. مبدل امواج بازگشتی از قلب را به کامپیوتر منتقل می‌کند و با پردازش آن، تصویری از حرکت قلب و ساختار آن ارائه می‌دهد.

پزشک‌ها از این روش برای بررسی مشکلات قلبی استفاده می‌کنند. در این روش اطلاعاتی در خصوص اندازه، شکل قلب، ظرفیت پمپ کردن خون، ساختار و عملکرد دریچه‌های قلب، مکان و وجود آسیب‌های بافتی قلب ارائه می‌شود. همچنین اکوکاردیوگرام اطلاعاتی در خصوص «برون‌ده قلب» (Cardiac Output)، «حجم ضربه‌ای» (Ejection Fraction) و «عملکرد دیاستولی قلب» (Diastolic Function) نیز در اختیار پزشک قرار می‌دهد. اکوکاردیوگرافی اولین بار توسط «اینگه ادلر» (Inge Edler) پزشک سوئدی استفاده شد و به همین جهت به او لقب پدر الکوکاردیوگرافی داده‌اند.

اکوی قلب با نوار قلب متفاوت است. در نوار قلب یا الکتروکاردیوگرافی، ریتم ضربان قلب بررسی می‌شود و نتیجه آن به صورت خطوطی روی کاغذ ثبت می‌شود. برای بدست آوردن اطلاعات بیشتر در خصوص نوار قلب می‌توانید مطلب لینک زیر را مطالعه کنید.

اکوکاردیوگرافی چه چیزی را تشخیص می دهد ؟

اکوکاردیوگرام بسیاری از مشکلات قلبی را می‌تواند مورد بررسی قرار دهد. برخی از آن‌ها شامل موارد زیر هستند.

فیلم آموزش علوم تشریح – سیستم قلبی – عروقی

کلیک کنید

• بیماری‌های مادرزادی قلبی: اختلالاتی در قلب که فرد با آن‌ها متولد می‌شود.
• میوپاتی قلبی: بیماری‌هایی که ماهیچه قلب دچار مشکل می‌شود.
• اندوکاردیت عفونی: عفونتی که در اتاقک‌های قلب یا در دریچه های آن وجود دارد.
• بیماری‌های پریکارد: اختلالاتی که در ساک دولایه پوشاننده قلب به وجود می‌آید.
• بیماری‌های دریچه: اختلالاتی که در دریچه قلب وجود دارند. دریچه قلب دری است که اتاقک‌های قلب (دهلیز و بطن) را به هم مرتبط می‌کند و خون می‌تواند از آن‌ها عبور کند.

اکو قلب همچنین می‌تواند تغییراتی در عملکرد قلب که در نتیجه آنوریسم قلبی، وجود لخته خون و تومور قلبی را نیز نشان دهند.

چه اطلاعاتی در نتیجه اکوکاردیوگرام وجود دارد ؟

هر مرکز اکوکاردیوگرافی شیوه خاص خود برای ارائه نتایج دارد که ممکن است با یکدیگر متفاوت باشند. با این متداول‌ترین اطلاعاتی که در نتیجه اکوکاردیوگرافی وجود دارند شامل موارد زیر هستند.

فیلم آموزش فیزیولوژی ورزشی – جامع و با مفاهیم کلیدی

کلیک کنید

• اندازه اتاقک‌های قلب (دهلیز و بطن) و ضخامت ماهیچه‌های آن
• عملکرد بطن چپ و راست (کیفیت پمپ کردن خون)
• توضیحاتی در خصوص شکل، حرکات و عملکرد دریچه‌های قلب
• توضیحاتی در رابطه با ساختارهای مهم برای فعالیت قلب مانند وریدها و شریان‌های بزرگ، پوشش قلب (پری‌کارد)
• وجود موارد غیرطبیعی مثل لخته خون
• نحوه جریان خون در قلب و رگ‌ها (با اکوکاردیوگرافی دوپلر انجام پذیر است.)

انواع اکوکاردیوگرافی یا پژواک نگاری

سه نوع اصلی از انواع پژواک‌نگاری وجود دارد که شامل موارد زیر هستند.

فیلم آموزش آناتومی تنه – قفسه سینه

کلیک کنید

• ترنس توراسیک (Transthoracic Echocardiogram | TTE)
  •  اکوکاردیوگرام تنشی (Stress Echocardiography)
• ترنس ایزوفاژیال (Transesophageal Echocardiography | TEE)
• اینتراکاردیک (Intracardiac Echocardiography | ICE)

نوعی اکوکاردیوگرافی نیز وجود دارد که در آن برای وضوح بیشتر تصویر مواد تقویت کننده امواج اولتراسوند (مثل میکروحباب) از طریق رگ وارد بدن می‌شود که به آن «اکوکاردیوگرافی کنتراست» (Contrast Echocardiography) می‌گویند.

اکوکاردیوگرام ترنس‌ توراسیک

اکوکاردیوگرام ترنس‌ توراسیک یا قفسه سینه‌ای رایج‌ترین نوع اکوکاردیوگرافی است که در آن پروب مبدل روی قفسه سینه قرار می‌گیرد. برای انجام این روش به صورت زیر عمل می‌کنند.

1. کسی که سونوگرافی را انجام می‌دهد مقداری ژل لوبریکانت روی پروب مبدل قرار می‌دهد.
2. پروب را روی پوست قفسه سینه می‌گذارد تا امواج صوتی به سمت بافت قلب برود.
3. امواج بازتاب شده از قلب را دریافت می‌کند.
4. کامپیوتر امواج بازتابی از قلب را تفسیر می‌کند تا به صورت تصویر روی نمایشگر قرار بگیرد.

این نوع از اکوکاردیوگرافی تهاجمی نیست و تنها ممکن است فشار پروب روی قفسه سینه را احساس کنید.

اکوکاردیوگرام تنشی

بعضی از مشکلات قلبی مخصوصا آن دسته از مشکلاتی که به رگ‌های انتقال دهنده خون به عضلات قلب (عروق کرونر) مربوط هستند، معمولا در حین فعالیت فیزیکی (مثل ورزش) خود را نشان می‌دهند. برای بررسی این دسته از مشکلات ممکن است پزشک اکوکاردیوگرافی استرسی یا تنشی را پیشنهاد کند. البته این روش از اکوکاردیوگرافی، نمی‌تواند اطلاعاتی در خصوص گرفتگی عروق کرونری قلب ارائه دهد.

در این روش تصاویر اولتراسونیک قبل و بلافاصله بعد از فعالیت ورزشی روی تردمیل یا دوچرخه ثابت گرفته می‌شود. معمولا اگر بیمار قادر به ورزش کردن نباشد از داروهایی استفاده می‌شود که قلب شدیدا مثل زمانی که ورزش می‌کنید به تپش در بیاید.

اکوکاردیوگرام ترنس ایزوفاژیال

اگر پزشک تصاویری با جزئیات بیشتر از قلب بخواهد یا امکان گرفتن عکس واضح در روش قبل نباشد، از اکوکاردیوگرام ترنس ایزوفاژیال یا مروی استفاده می‌شود. در این روش مشابه اندوسکوپی معده، لوله‌ای انعطاف‌پذیر وارد دهان می‌شود. این روش به صورت زیر انجام می‌شود.

1. گلو بی‌حس می‌شود و به بیمار داروهایی برای آرامش بیشتر داده می‌شود.
2. لوله‌ای انعطاف‌پذیر حاوی مبدل به داخل مری فرستاده می‌شود.
3. مبدل امواج صوتی قلب را دریافت می‌کند.
4. کامپیوتر امواج را به تصاویر متحرک از قلب پردازش می‌کند تا پزشک به اطلاعاتی در خصوص ساختار و عملکرد قلب دریافت کند.

اکوکاردیوگرام اینتراکاردیک

در اکوکاردیوگرام اینتراکاردیک یا داخل قلبی، تحت شرایط استریل لوله‌ای باریک دارای مبدل امواج صوتی از طریق برشی روی پوست وارد یکی از عروق بدن (معمولا ورید فمورال) می‌شود و از این رگ عبور می‌کند تا به داخل دهلیز راست قلب راه یابد. و از داخل قلب ساختارهای آن بررسی می‌شود.

حالت‌های مختلف اکوکاردیوگرافی

کریستال‌های اولتراسوند اطلاعات مربوط به امواج صوتی را در حالت‌های مختلفی دریافت می‌کنند که برخی از آن‌ها در زیر توضیح داده شده است.

• اکوکاردیوگرافی حالت M: حالت M در گذشته بیشترین استفاده را داشت ولی امروزه اکوکاردیوگرافی دوبعدی تقریبا جای آن را گرفته است. در حالت M تصویری تک بعدی از تمام ساختارهایی که امواج صوتی را بازتاب می‌کنند روی یک خط اولتراسوند به نمایش درمی‌آید. برای بررسی این حالت تصویر بدست آمده روی خطی که نشان دهنده زمان است، قرار داده می‌شود (تصویر زیر).
  این حالت روش خوبی برای اندازه‌گیری ساختارهای قلب مانند بطن‌ها، اندازه خود قلب و ضخامت دیواره‌های قلب است.

• اکوکاردیوگرافی دوبعدی: در این روش، حرکت واقعی ساختارهای قلب دیده می‌شود. پژواک نگاری قلب دوبعدی به صورت تصویری مثلثی روی نمایشگر نشان داده می‌شود. این روش به پزشک این امکان را می‌دهد که ساختارهای قلب را در حین فعالیت مشاهده و ارزیابی کند.

• اکوکاردیوگرافی سه‌بعدی: حالت سه‌بعدی تصویری با جزئیات بیشتر از حرکات قلب به خصوص دریچه‌های آن ارائه می‌دهد.

• اکوکاردیوگرافی داپلر: در اکوکاردیوگرافی داپلر یا دوپلر، نحوه جریان خون درون دهلیز، بطن و دریچه‌های قلب بررسی می‌شود. با این روش می‌توان میزانی خونی که در هر تپش قلب از آن خارج می‌شود را اندازه‌گیری کرد. علاوه بر این جریان خون غیر طبیعی درون اتاقک‌های قلب و همچنین دریچه‌های آن با این روش قابل تشخیص است.
• داپلر رنگی: روش پیشرفته‌تری از اکوکاردیوگرافی دوپلر معمولی است. دراین روش از رنگ‌های مختلف برای بررسی جریان خون در جهت‌های مختلف استفاده می‌شود.

اکوکاردیوگرافی جنین

در اکوکاردیوگرافی جنین نیز مانند اکوکاردیوگرافی‌های دیگر از امواج فراصوت استفاده می‌کنند، تا ساختار و عملکرد قلب جنین را مشاهده کنند. این امواج برای مادر و جنین خطری ندارند و همان امواجی است که در سونوگرافی معمولی جنین استفاده می‌شود.

چه زمانی از اکوکاردیوگرافی جنین استفاده می‌شود ؟

معمولا همه زنان باردار نیاز به انجام این تست ندارند چون سونوگرافی‌های دوره‌ای جنین می‌توانند رشد قلب جنین را نشان دهند. در بعضی شرایط اگر سونوگرافی معمولی نتواند کاملا عملکرد مناسب قلب را تشخیص دهد یا ضربان قلب غیرطبیعی در جنین دیده شود، از این تست برای تشخیص بهتر استفاده می‌کنند. موارد زیر هم می‌توانند از دلایل ارجاع مادر به مراکز اکوکاردیوگرافی جنین باشند.

• جنین ریسک بروز بیماری قلبی یا سایر مشکلات را داشته باشد.
• سابقه خانوادگی بیماری قلبی وجود داشته باشد.
• فرزندان قبلی دچار بیماری قلبی باشند.
• در طول بارداری از برخی داروها یا الکل استفاده شده باشد.
• مادر تحت درمان با داروهایی باشد که باعث اختلالات قلبی در جنین می‌شوند، مانند داروهای درمان اپیلپسی یا برخی از داروهای درمان آکنه.
• مادر بیماری‌هایی مانند دیابت نوع یک، لوپس، فنیل‌کتونوریا یا سرخجه داشته باشد.

تفسیر نتیجه اکوکاردیوگرافی

تفسیر نتیجه اکوکاردیوگرافی کار مشکلی است چون برگه‌ای که در دست شما است، مملو از اصطلاحات تخصصی است. علاوه بر این، فهمیدن معانی این اصطلاحات هم کمک چندانی به ما نمی‌کند، چون پزشک با جمع‌آوری نتایج می‌تواند به تفسیر کلی برسد اما این امر برای افراد بدون دانش پزشکی مشکل است. با این حال در بخش زیر برخی از اطلاعات موجود در برگه اکوکاردیوگرافی توضیح داده شده‌اند.

در برگه اکوکاردیوگرافی اطلاعاتی در خصوص ساختارهای زیر وجود دارد که در تصویر بالا می‌توانید محل قرار گرفتن هر کدام از آن‌ها را مشاهده کنید.

• اتاقک‌های قلب: به اسم chambers نوشته می‌شود. در قلب 4 اتاقک وجود دارد که در آن‌ها خون قرار می‌گیرد و پمپاژ می‌شود. معمولا در پژواک نگاری قلب در جلوی مخفف انگلیسی این کلمات «اندازه» (Size)، «ضخامت دیواره‌ها» (Tickness) و «عملکرد» (Function) آن‌ها بررسی می‌شود. معمولا در کسانی که فشارخون بالای مداوم دارند، ضخامت دیواره قلب بالا می‌رود.
  • «دهلیز راست» (Right Atrium | RA)
  • «دهلیز چپ» (Left Atrium | LA)
  • «بطن راست» (Right Ventricle | RV)
  • «بطن چپ» (Left Ventricle | LV): علاوه بر اندازه و ضخامت بطن چپ عملکرد ان هم بررسی می‌شود که معمولا به صورت LVF در برگه اکوکاردیوگرافی نوشته می‌شود.
    اگر LVF EF نوشته شده بود، نشان دهنده حجم ضربه‌ای بطن چپ است. یعنی مقداری از خون که در هر بار پمپاژ از بطن چپ خارج می‌شود. مقادیر بالای ۶۰٪ طبیعی است.
    اگر عبارت LVSD نوشته شده بود به معنی عملکرد نامناسب بطن چپ است. به این معنی که خون اکسیژن‌دار به اندازه کافی برای بدن پمپ نمی‌شود.
  • اگر عبارت LVDD نوشته شده بود یعنی بطن چپ در بین تپش‌های قلب به طور کامل ریلکس (از حالت انقباض در نمی‌آید) نمی‌شود و خون به اندازه کافی درون آن پر نمی‌شود تا بتواند پمپ کند.

• دریچه‌های قلب: به اسم Valve نوشته می‌شود. در قلب 4 دریچه وجود دارد. این دریچه‌ها در حالت طبیعی هنگامی که باید خون از آن‌ها عبور کند، آزادانه باز می‌شوند و هنگامی که بسته هستند اصلا اجازه عبور خون را نمی‌دهند.
  اگر عبارت‌ Regurgitation در جلوی نام دریچه‌ها نوشته نشده بود نشان دهنده نارسایی آن دریچه است. برای مثال TR نارسایی دریچه سه‌لتی، PR نارسایی دریچه ریوی، AR نارسایی دریچه آئورت و MR نارسایی دریچه میترال را نشان می‌دهد.
  • «دریچه آئورت» (Aortic Valve | AV)
  • «دریچه میترال» (Mitral Valve | MV): برای افتادگی دریچه میترال معمولا از مخفف انگلیسی MVP استفاده می‌شود.
  • «دریچه ریوی» (Pulmonary Valve | PA)
  • «دریچه سه‌لتی» (Tricuspid Valve | TV)
• عروق بزرگ: رگ‌هایی هستند که خون را به قلب وارد می‌کنند یا از آن خارج می‌کنند.
  • «آئورت» (Aorta | Ao)
  • «عروق ریوی» (Pulmonary Arteries | PA)
  • «بزرگ سیاهرگ‌ها» (Vena Cava | Cava)

نحوه عملکرد مبدل اولتراسوند

مبدل اولتراسوند موجود در دستگاه پژواک نگاری امواج صوتی تولید می‌کند. این امواج توسط کریستال‌های سرامیکی دارای خواص پیزوالکتریک ایجاد می‌شوند. هزاران کریستال پیزوالکتریک به بخش جلویی مبدل قرار گرفته‌اند و از طریق الکترود به دستگاه اکوکاردیوگرافی متصل هستند.

این کریستال‌ها دارای خواص خاص الکترومکانیکی هستند. وقتی جریان الکتریکی به این کریستال‌ها می‌رسد، آن‌ها به لرزه درمی‌آیند و امواج صوتی ایجاد می کنند که فرکانسی بین 1٫5 تا 8 میلی‌هرتز دارد. این امواج فراصوت (اولتراسوند) به بافت قلب برخورد می‌کند و بخشی از ان دوباره به مبدل منعکس می‌شود.

این کریستال‌ها علاوه بر تولید صدا از جریان الکتریکی می‌توانند صدا را نیز به جریان الکتریکی تبدیل کنند. وقتی امواج بازتابی به سمت آن‌ها باز می‌گردد، دوباره شروع به لرزیدن می‌کنند و این‌بار امواج صوتی را به جریان الکتریکی تبدیل می‌کنند که به دستگاه اولتراسوند بازمی‌گردد و به صورت تصویر پردازش می‌شود.

اثر دوپلر در پژواک نگاری قلب

وقتی امواج صوتی به جسمی برخورد می‌کنند بخشی از امواج صوتی به سمت منبع صدا باز می‌گردد. اگر جسمی که امواج صدا را بازتاب می کند در جای خود ثابت باشد، صدای بازتاب شده فرکانسی مشابه صدای تولید شده از منبع صدا خواهد داشت. ولی اگر جشم در حال حرکت باشد فرکانس صدای بازتاب شده با فرکانس منبع صوت متفاوت می‌شود که به آن اثر دوپلر می‌گویند.

در پژواک نگاری قلب منبع صدا در جای خود ثابت است. اما اجسامی که اموج صدا به آن‌ها برخورد می‌کنند (مثل میوکارد قلب یا گلبول‌های قرمز خون) متحرک هستند. اگر منبع صوت و جسم متحرک به یکدیگر نزدیک شوند، امواج صوتی متراکم می‌شوند ولی اگر از هم دور شوند، برعکس این موضوع اتفاق میفتد.

گلبول‌های قرمز خون می‌توانند امواج صوت را بازتاب کنند. چون گلبول های قرمز خون کوچک، گرد و سطحی نامنظم دارند، امواج صوت را در جهت مختلفی بازتاب می‌کنند. اگرچه فقط تعداد کمی از امواج به سمت منبع صوت بازتاب می‌شود ولی چون تعداد زیادی گلبول قرمز در خون وجود دارد، می‌تواند امواج بازتابی قابل تشخیص برای دستگاه ایجاد کند.

فیلم آموزش اپیدمیولوژی و عفونت های بیمارستانی در فرادرس

کلیک کنید

در این حالت خونی که جهت جریان آن به سمت منبع صدا باشد امواج صوتی با فرکانس بالاتری به سمت منبع صدا بازتاب می‌کند و در صورتی که جهت جریان خون به صورتی باشد که از منبع صدا دور شود، امواج با فرکانس کمتری به سمت آن بازتاب می کند.

از اثر دوپلر می‌توان برای حرکت میوکارد قلب نیز استفاده کرد. حرکات ماهیچه قلب در سیستول و دیاستول، فرکانس امواج بازتابی صوتی به منبع صدا را تغییر می‌دهد. دو تفاوت عمده بین خون و عضلات قلب در بازیافت امواج صوتی وجود دارد.

1. سرعت حرکت عضله قلب کمتر از سرعت حرکت گلبول قرمز خون است. به همین خاطر میزان تغییر دوپلر در میوکارد قلب کمتر است.
2. بازتاب امواج صوتی از گلبول‌های قرمز دامنه کمتری دارد در صورتی که بازتاب صوت از میوکارد قلب دامنه بیشتری دارد. که بخاطر چگالی بیشتر عضله قلب است.

تغییر دوپلر

از اثر دوپلر برای محاسبه سرعت و جهت حرکت اجسام استفاده می‌شود. برای محاسبه جریان خون، اختلاف فرکانس بین صدای تولید شده و بازتاب شده اندازه‌گیری می‌شود که به آن «تغییر دوپلر» (Doppler Shift) می‌گویند. تغییر دوپلر به «سرعت جریان خون» (V)، «فرکانس صدای تولید شده» ($$f_u$$)، «فرکانس صدای بازتاب شده» ($$f_r$$)، «سرعت امواج التراسوند در بافت» (C) و «کسینوس زاویه بین جهت جریان خون و امواج اولتراسوند بازتابی» ($$costheta$$) بستگی دارد و با فرمول زیر محاسبه می‌شود.

$$V=\frac{\left[C(f_r-f_u)\right]}{2f_ucostheta}$$

پژواک نگاری قلب دوپلر با امواج پالسی

«دوپلر امواج پالسی» (Pulsed Wave Doppler | PW) امواج کوتاهی از اولتراسوند را به سمت بافت منتقل می‌کند، سپس موج‌های صوتی بازتابی بین پالس‌ها را اندازه‌گیری می‌کند. در این روش هم از کریستال‌های سرامیکی استفاده می‌شود که بلافاصله پس از ایجاد پالس صوتی سریع به حالت دریافت پالس بازتابی تغییر می‌کنند. با این روش می‌توان فاصله بین بازتاب دهنده صدا و منبع صوت را اندازه‌گیری کرد.

پژواک نگاری قلب دوپلر امواج پیوسته

در «دوپلر امواج پیوسته» (Continuous Wave Doppler | CW Doppler) امواج اولتراسوند به صورت پیوسته توسط مبدل تولید می‌شود و بازتاب آن‌ها نیز به طور مداوم بررسی می‌شود. این کار با قرار دادن دو دسته از کریستال‌های پیزوالکتریک درون مبدل امکان پذیر است. گروهی از کریستال‌ها امواج اولتراسوند تولید می‌کنند و گروه دیگر امواج اولتراسوند بازیافتی را دریافت می‌کنند.

معایب اکوکاردیوگرافی دوپلر پیوسته این است که امکان تشخیص محل سرعت اندازه‌گیری شده روی خط داپر وجود ندارد. در این روش تمام سرعت‌ها از 0 تا بیشترین‌ مقدار، روی خط دوپلر اندازه‌گیری شده‌اند.

سوالات متداول

در این بخش به یخشی از سوال‌های متداول شما در خصوص پژواک نگاری پاسخ داده می‌شود.

حجم ضربه‌ای یا Ejection Fraction چیست ؟

حجم ضربه‌ای میزان قدرت پمپ کردن خون بطن چپ را نشان می‌دهد. حجم ضربه‌ای درصدی از خون است که با هر انقباض قلب از بطن چپ قلب خارج می‌شود. میزان طبیعی حجم ضربه‌ای بین 50 تا 70 درصد است. به این معنی که بطن چپ 50 تا 70 درصد از حجم خون درون خود را در هر انقباض به بیرون قلب پمپ می‌کند. حجم ضربه‌ای بین 40 تا 49 درصد در مرز خطرناک قرار می‌گیرند و کمتر از 40 درصد خطرناک است.

آیا حجم ضربه ای در بطن راست هم وجود دارد ؟

حجم ضربه‌ای در بطن راست هم وجود دارد ولی به دلیل محل قرار گرفتن قلب در بدن نمی‌توان آن را به طور دقیق با اکوکاردیوگرام سطحی محاسبه کرد.

دریچه‌های قلب چه هستند و چگونه در اکوکاردیوگرافی بررسی می‌شوند ؟

دریچه‌های قلب درهایی هستند که بین اتاقک‌های قلب وجود دارند. دریچه قلب سالم دریچه ای است که به صورت آزاد و راحت باز شود و از طرفی به طور کامل بسته شود تا در زمان نیاز خون از آن عبور نکند. در اکوکاردیوگرافی عملکرد و ظاهر دریچه‌های زیر بررسی می شوند.

• «دریچه آئورت» (Aortic Valve): دریچه‌ای است که بین بطن چپ و شریان آئورت قرار دارد.
• «دریچه میترال» (Mitral Valve): دریچه‌ای است که بین دهلیز چپ و بطن چپ قرار دارد.
• «دریچه سه‌لتی» (Tricuspid Valve): دریچه‌ای است که بین دهلیز راست و بطن راست وجود دارد.
• «دریچه ریوی» (Pulmonic Valve): دریچه‌ای است که بین بطن راست و شریان ریوی قرار دارد.

در اکو قلب نحوه عملکرد دریچه‌ها بررسی می‌شود. اگر خون از دریچه‌ها نشت کند به آن «برگشت خون» (Regurgitation) می‌گویند. اگر دریچه‌ها خیلی محکم باشند و اجازه عبور کامل خون را ندهند، به آن «تنگی دریچه» (Stenosis) می‌گویند. این تنگی یا نشت خون از دریچه‌ها می‌تواند، «شدید» (Severe)، «متوسط» (Moderate) یا «ناچیز» (Trivial) باشد.

آیا اکوکاردیوگرام می‌تواند سکته قلبی را تشخیص دهد؟

معمولا سکته قلبی وقتی اتفاق میفتد که به بخشی از ماهیچه‌های قلب جریان خون کافی و اکسیژن نرسد. در این حالت آن بخش از ماهیچه قلب به طور دائمی آسیب می‌بیند و نمی‌تواند درست منقبض شود. اگر ناحیه آسیب دیده بزرگ باشد امکان دیدن آن در اکوکاردیوگرام وجود دارد ولی اگر محدوده کوچکی از بافت قلب آسیب دیده باشد، ممکن است در اکوکاردیوگرام تشخیص داده نشود.

امواج اولتراسوند اکوکاردیوگرافی چه هستند ؟

برخلاف امواج نور که می‌توانند در خلا به حرکت خود ادامه دهند، امواج صوتی فقط از محیط‌های فیزیکی عبور می‌کنند. این محیط ممکن است از هر ماده‌ای مثل آب، فلز، بافت و مایعات بدن تشکیل شده باشد. امواج صوتی وقتی ایجاد می‌شوند که منبع صوت، لرزش مکانیکی در ذرات موجود در ماده ایجاد کند. این لرزش در محیط با سرعت صوت به حرکت درمی‌آید و امواج صوتی را ایجاد می‌کند.

گوش انسان می‌تواند صداهایی با فرکانس بین 20 تا 20000 هرتز را بشنود. امواج صوتی که فرکانس بالاتری از 20000 هرتز داشته باشند توسط گوش انسان شنیده نمی‌شوند و به عنوان امواج فراصوت یا اولتراسوند شناخته می‌شوند. در اکوکاردیوگرافی از امواج فراصوت استفاده می‌شود که فرکانسی بین 2 تا 10 میلیون هرتز دارند.

چرا اکو قلب انجام می‌شود ؟

اکو قلب می‌تواند ساختار قلب را به پزشک نشان دهد معمولا این روش تشخیصی برای موارد زیر استفاده می‌شود.

• تشخیص اختلالات قلبی
• بررسی دوره‌ای عملکرد و ساختار دریچه‌های قلب
• بعد از درمان دارویی یا جراحی برای دیدن نتیجه و میزان اثربخشی درمان

آیا امواج اکوکاردیوگرام خطرناک است ؟

امواجی که برای پژواک نگاری قلب استفاده می‌شود، امواج اولتراسوند یا مافوق صوت است که خطری ندارد. در اکوکاردیوگرافی از اشعه ایکس یا سایر اشعه‌های یونیزان استفاده نمی‌شود به همین خاطر احتمال جهش در DNA یا سرطان را افزایش نمی‌دهد.

آیا اکوکاردیوگرافی می‌تواند نارسایی قلبی را تشخیص دهد؟

نارسایی قلبی به شرایطی گفته می‌شود که در آن بطن‌ها به خوبی از خون پر یا خالی نمی‌شوند. انواع نارسایی قلبی وجود دارد که می‌توانند توسط اکوکاردیوگرافی تشخیص داده شوند. بخشی از آن‌ها در زیر توضیح داده شده‌اند.

فیلم آموزش تئوری تزریقات – جامع و با نکات کلیدی در فرادرس

کلیک کنید

• نارسایی قلبی سمت چپ: بطن چپ، خون پر از اکسیژن را از ریه‌ها دریافت می‌کند و به تمام بدن پمپ می‌کند. اگر مشکلی در ماهیچه‌های بطن چپ وجود داشته باشد یا پمپ کردن خون به تمام بدن با مشکل روبرو شود، ممکن است ناشی از نارسایی سمت چپ باشد.
  • نارسایی قلبی با حجم ضربه‌ای کاهش یافته (HFrEF): اگر میزان حجم ضربه‌ای بطن چپ کمتر از 40 درصد باشد، این نارسایی اتفاق میفتد. به این معنی که بطن چپ نمی‌تواند خون اکسیژن‌دار را به صورت کارامد پمپ کند. این اتفاق در اثر میوپاتی قلب یا به دنبال سکته قلبی رخ می‌دهد.
  • نارسایی قلبی با حجم ضربه ای حفظ شده (HFpEF): در این شرایط حجم ضربه‌ای بطن چپ طبیعی است ولی ماهیچه‌های قلب زمانی که بطن چپ از خون پر می‌شود، به طور کامل از حالت انقباض خارج نمی‌شود. در این حالت بطن چپ به طور مناسب از خون پر نشده و مقدار کمی از خون اکسیژن‌دار به نقاط مختلف بدن پمپ می‌شود. به این اختلال «نارسایی قلبی دیاستولی» (Diastolic Heart Failure) نیز می‌گویند.
• نارسایی قلبی سمت راست: گاهی اوقات بطن راست که خون کم‌اکسیژن را برای دریافت اکسیژن به ریه می‌فرستد، کاملا منقبض نمی‌شود و این نارسایی اتفاق میفتد. این اختلال به دنبال بیماری‌های شدید ریوی یا آمبولی ریه ایجاد می‌شود. نارسایی قلبی سمت راست می‌تواند به تنهایی یا همراه با نارسایی سمت چپ قلب ایجاد شود.

تفاوت اکوکاردیوگرام و الکتروکاردیوگرام چیست ؟

اکوکاردیوگرام و «نوار قلب» (EKG)، تست‌های مهمی برای بررسی عملکرد قلب هستند. اکوکاردیوگرافی با استفاده از امواج اولتراسونیک تصویری متحرک از قلب می‌دهد که می‌توان به وسیله آن ساختار و عملکرد قلب را مشاهده کرد. ولی الکتروکاردیوگرام به صورت نوار قلب است که اطلاعات در خصوص ریتم ضربان قلب ارائه می‌کند. هر دوی این تست‌ها معمولا با هم انجام می‌شوند، تا اطلاعات کاملی از عملکرد قلب بدست آید.

انجام پژواک نگاری قلب چقدر طول می‌کشد ؟

معمولا برای انجام اکوکاردیوگرافی به 20 دقیقه زمان احتیاج است. 5 دقیقه از آن معمولا صرف آماده شدن برای انجام تست می‌شود و 15 دقیقه هم انجام اکوکاردیوگرافی طول می‌کشد. برای انجام الکتروکاردیوگرام یا همان نوار قلب نیز به 5 دقیقه زمان نیاز است که بیشتر آن صرف چسباندن الکترودها به بدن می‌شود.

اکو و نوار قلب چگونه گرفته می‌شوند ؟

برای گرفتن اکو قلب معمولا بیمار به پهلو و یا به پشت روی تخت دراز می‌کشد و درمانگر پروبی را آغشته به لوبریکانت کرده و روی قفسه سینه بیمار قرار می‌دهد. این تست معمولا دردی ندارد و فقط فشار پروب روی قفسه سینه احساس می‌شود. البته اکو قلب انواع مختلفی دارد که بعضی از آن‌ها نیازمند بی‌حسی موضعی یا بی‌هوشی هستند. برای گرفتن نوار قلب 10 پد چسبناک روی نقاط مختلف سینه چسبانده می‌شود و فعالیت الکتریکی قلب روی نوار کاغذی نوشته می‌شود.

جمع‌بندی

اکوکاردیوگرافی یا پژواک‌نگاری به روشی گفته می‌شود که می‌توان به کمک امواج فراصوت عملکرد و ساختارهای قلب را بررسی کرد. نوع رایج این تست غیرتهاجمی است و با قرار دادن پروب اولتراسوند روی قفسه سینه انجام می‌شود. انواع دیگری از این تست نیز وجود دارند که پروب دستگاه به درون مری یا از طریق رگ به درون قلب می‌رود. در روش‌های تهاجمی‌تر اکوکاردیوگرافی، از بی‌حسی یا بی‌هوشی استفاده می‌کنند. اکوکاردیوگرافی با الکتروکاردیوگرافی (نوار قلب) متفاوت است و هر دو روش، جزء روش‌های تشخیصی قلب به حساب می‌آیند.