فرادرسپیوند هم پایه ساز و وابسته ساز چیست؟ – به زبان ساده با مثال و تمرین
به حروفی که دو یا چند جمله، گروه و کلمه همسان یا ناهمسان را به هم پیوند می‌دهند، «حرف ربط» یا «حرف پیوند» گفته می‌شود. برخی از این حروف دو یا چند جمله، گروه یا کلمه را به هم پیوند می‌دهند، بدون اینکه آن‌ها را به هم وابسته کنند. این دسته از حروف، «پیوندهای هم‌پایه‌ساز» نامیده میشوند. برخی دیگر با پیوند زدن دو یا چند جمله مستقل، آن‌ها را به یک جمله مرکب تبدیل می‌کنند. این دسته از حروف نیز «پیوند وابسته‌ساز» نام دارند. در این مطلب از مجله فرادرس، به‌طور کامل توضیح می‌دهیم که پیوند هم پایه ساز و وابسته ساز در فارسی چگونه‌اند و چه کاربردهایی دارند. همچنین انواع حروف ربط و جمله‌های هسته و وابسته را نیز بررسی می‌کنیم. در پایان، آزمونی را برای یادگیری بهتر این مبحث در اختیارتان قرار می‌دهیم.
پیوند هم پایه ساز و وابسته ساز چیست؟
«پیوندها» یا «حروف ربط»، حروفی هستند که دو یا چند جمله، گروه و کلمه را به هم پیوند می‌زنند. به‌طور مثال، حرف پیوند «که» بین دو جمله ساده «کتاب را برداشتم» و «آن را روی میز بگذارم» قرار می‌گیرد و با پیوند آن‌ها جمله مرکب «کتاب را برداشتم که آن را روی میز بگذارم.» را می‌سازد. پیوندهای فارسی به دو دسته هم‌پایه‌ساز و وابسته‌ها ساز تقسیم میشوند.
در فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس، انواع پیوندهای فارسی و کاربرد آن‌ها توضیح داده شده‌اند. در ادامه، لینک این فیلم آموزشی را مشاهده می‌کنید.
در جدول زیر، پرکاربردترین حروف پیوند هم پایه ساز و وابسته ساز فارسی را مشاهده می‌کنید.
| پیوند هم‌پایه‌ساز | پیوند وابسته‌ساز |
| و، اما، ولی، لیکن، یا، چه، خواه، نه، و... | اگر، باری، تا، چون، زیرا، که، وقتی که، از آنجا که و... |
در مورد کاربرد حروف پیوند هم‌پایه‌ساز و وابسته‌ساز به نکته‌های زیر توجه کنید.
- حروف ربط هم‌پایه‌ساز بین دو یا چند کلمه، گروه و جمله همسان قرار می‌گیرند و آن‌ها را به هم پیوند می‌زنند. در این حالت، هیچ‌کدام از کلمه‌ها، گروه‌ها یا جمله‌ها به یکدیگر وابسته نمی‌شوند و همگی مستقل هستند.
- پیوندهای وابسته‌ساز دو یا چند جمله را به هم پیوند می‌زنند، به‌طوری که یکی از آن‌ها وابسته آن دیگری بشود.
- عناصری که دو طرف پیوندهای هم پایه‌ساز قرار می‌گیرند از نظر دستوری کاملاً یکسان هستند. به عبارت دیگر، هر دو از نوع کلمه، گروه یا جمله هستند.
- مهم‌ترین تفاوت پیوندهای هم‌پایه‌ساز و وابسته‌ساز این است که پیوندهای هم‌پایه‌ساز دو یا چند سازه مستقل را به پیوند می‌دهند ولی آن‌ها را به هم وابسته نمی‌کنند. در صورتی که پیوندهای وابسته‌ساز یک یا چند جمله را به جمله دیگری وابسته می‌کنند.
مثال پیوند هم پایه ساز و وابسته ساز
در بخش قبل با برخی از پرکاربردترین حروف پیوند هم پایه ساز و وابسته ساز فارسی آشنا شدید. در این بخش، به کمک مثال‌هایی که ارائه می‌شود با کاربرد این پیوندها در زبان فارسی بیشتر آشنا می‌شوید.
مثال پیوند هم پایه ساز
در این بخش، مثال‌هایی از پیوندهای هم‌پایه‌ساز را بررسی می‌کنیم. برای مشاهده مثال‌های بیشتر می‌توانید به فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس مراجعه کنید.
مثال اول برای پیوند هم پایه ساز
در مثال زیر از پیوند هم‌پایه‌ساز «و» استفاده شده است. این حرف از رایج‌ترین حروف ربط فارسی است که به‌عنوان «حرف عطف» نیز شناخته می‌شود. در این جمله، «کتاب» و «دفتر» با استفاده از حرف ربط «و» به یکدیگر پیوند خورده‌اند.
کتاب و دفتر خود را روی میز بگذارید.
مثال دوم برای پیوند هم پایه ساز
«یا» از پیوندهایی است که با قرار گرفتن بین دو کلمه، گروه یا جمله همسان، آن‌ها را به هم پیوند می‌دهد. در مثال زیر نیز دو جمله «کتاب می‌خوانند» و «به سفر می‌روند» با استفاده از همین پیوند به یکدیگر متصل شده‌اند. توجه داشته باشید که در این مثال دو بار از پیوند هم‌پایه‌ساز «یا» استفاده شده است.
برخی از مردم برای تفریح یا کتاب می‌خوانند یا به سفر می‌روند.
مثال سوم برای پیوند هم پایه ساز
در مثال زیر، کاربرد پیوند هم‌پایه‌ساز «اما» را مشاهده می‌کنید. این حرف پیوند با قرار گرفتن میان دو جمله ساده و مستقل «ظروف چینی را تمیز کن» و «مراقب باش آن‌ها را نشکنی»، آن‌ها را به هم پیوند زده است.
ظروف چینی را تمیز کن، اما مراقب باش آن‌ها را نشکنی!
مثال چهارم برای پیوند هم پایه ساز
«خواه» از حروف پیوند هم‌پایه‌ساز است که با قرار گرفتن بین دو یا چند کلمه، جمله و گروه، آن‌ها را به هم پیوند می‌دهد. همان‌طور که در مثال زیر، بین دو کلمه «زنان» و «مردان» قرار گرفته و آن‌ها را هم‌پایه یکدیگر قرار داده است. در این مثال، دو بار از پیوند هم پایه‌ساز «خواه» استفاده شده است.
خواه زنان، خواه مردان، تمامی انسان‌ها باید از حقوق برابر برخوردار باشند.
مثال پنجم برای پیوند هم پایه ساز
در این مثال، «چه» به‌عنوان «حرف ربط تسویه»، با قرار گرفتن بین دو فعل «بخواهید» و «نخواهید»، تساوی و برابر بودن آن‌ها را نشان می‌دهد. در عین حال، این دو فعل را به صورت دو سازه هم‌پایه نیز درآورده است. در این مثال، دو بار از پیوند هم‌پایه‌ساز «چه» استفاده شده است.
چه بخواهید، چه نخواهید، فردا عازم سفر خواهیم شد.
مثال پیوند وابسته ساز
در بخش قبلی، مثال‌هایی از پیوندهای هم‌پایه‌ساز را بررسی کردیم. در این بخش، نمونه‌های از کاربرد پیوندهای وابسته‌ساز را نشان می‌دهیم.
مثال اول برای پیوند وابسته ساز
در جمله زیر از پیوند وابسته‌ساز «که» استفاده شده است. این پیوند، دو جمله ساده «گفتند» و «کار ساخت مدرسه سال دیگر به پایان می‌رسد» را به هم پیوند زده و آن‌ها را به صورت یک جمله مرکب درآورده است. در این جمله، «گفتند» جمله پایه (هسته) است و «کار ساخت مدرسه سال دیگر به پایان می‌رسد» جمله پیرو (وابسته) محسوب می‌شود.
گفتند که کار ساخت مدرسه سال دیگر به پایان می‌رسد.
مثال دوم برای پیوند وابسته ساز
«اگر» نوعی پیوند وابسته‌ساز است که معنای شرط را در جمله نشان می‌دهد. با استفاده از این پیوند می‌توان دو یا چند جمله ساده را به هم پیوند زد و یک جمله مرکب را تشکیل داد.
در این مثال نیز دو جمله مستقل «تلاش کنید» و «به تمامی خواسته‌هایتان می‌رسید» به هم متصل شده‌اند و جمله مرکب زیر را تشکیل داده‌اند. در مثال زیر، «به تمامی خواسته‌هایتان می‌رسید» جمله پایه (هسته) است و «تلاش کنید» نقش جمله پیرو (وابسته) را به عهده دارد.
اگر تلاش کنید، به تمامی خواسته‌هایتان می‌رسید.
مثال سوم برای پیوند وابسته ساز
هرگاه حرف «تا» در جمله شرطی و برای نشان دادن نتیجه به کار برود، در واقع به‌عنوان پیوند وابسته‌ساز به کار رفته است. در مثال زیر نیز پیوند «تا» همین نقش را به عهده دارد.
با استفاده از این حرف ربط، دو جمله «سحرخیز باش» و «کامروا باشی» به هم متصل شده‌اند و جمله مرکب زیر را تشکیل داده‌اند. در این مثال، «سحرخیز باش» جمله پایه (هسته) است و «کامروا باشی» نقش جمله پیرو (وابسته) را به عهده دارد.
سحرخیز باش تا کامروا باشی!
مثال چهارم برای پیوند وابسته ساز
از حرف پیوند «چون» برای نشان دادن علت یک امر یا پدیده استفاده می‌شود. در مثال زیر نیز به همین منظور از این حرف پیوند استفاده شده است. در این مثال، دو جمله ساده «همه‌جا تاریک بود» و «نتوانستم کلید برق را پیدا کنم» به هم متصل شده‌اند و یک جمله مرکب را تشکیل داده‌اند.
در این جمله مرکب، «نتوانستم کلید برق را پیدا کنم» جمله پایه (هسته) و «همه‌جا تاریک بود» جمله پیرو (وابسته) به شمار می‌آید.
چون همه‌جا تاریک بود، نتوانستم کلید برق را پیدا کنم.
مثال پنجم برای پیوند وابسته ساز
در جمله زیر از حرف شرط «اگر» به‌عنوان پیوند وابسته‌ساز استفاده شده است. این حرف پیوند، دو جمله ساده «درختان رشد می‌کنند» و «به آن‌ها رسیدگی کنید» را به هم پیوند داده و آن‌ها را به صورت یک جمله مرکب درآورده است.
در مثال زیر، «درختان رشد می‌کنند» جمله پایه (هسته) است اما «به آن‌ها رسیدگی کنید» نقش جمله پیرو (وابسته) را به عهده دارد.
درختان رشد می‌کنند، اگر به آن‌ها رسیدگی کنید.
یادگیری انواع حروف فارسی با فرادرس
به‌طور کلی، تمامی حروف فارسی را می‌توان به سه دسته زیر تقسیم کرد.
- حروف ربط یا پیوند: دو یا چند کلمه، گروه و جمله را به هم پیوند می‌دهند؛ مانند «و»، «اما»، «که»، «اینکه» و... .
- حروف اضافه: متمم را به اسم‌ها، صفت‌ها، فعل‌ها و... در همان جمله نسبت می‌دهند؛ مانند «از»، «با»، «بر»، «برای» و... .
- حروف نشانه: نقش کلمه‌ها را در جمله مشخص می‌کنند؛ مانند نشانه‌های «ا»، «ای»، «یا» و... در کلمه منادا.
در مطلبی که پیش رو دارید، تنها حروف ربط یا پیوند بررسی میشوند، اما چنانچه بخواهید سایر حروف فارسی را هم به‌خوبی یاد بگیرید، توصیه می‌کنیم به فیلمهای آموزشی زیر در فرادرس مراجعه کنید.
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس
- فیلم آموزش درس فارسی پایه هشتم فرادرس
- فیلم آموزش فارسی پایه نهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس
چنانچه قصد دارید، با مباحث ادبیات فارسی، مانند آرایه‌های ادبی یا قواعد نگارش نیز آشنا شوید، مشاهده مجموعه فیلمهای آموزشی زیر در فرادرس را پیشنهاد می‌کنیم.
جمله های پایه و پیرو
در بخش‌های قبلی این مطلب، از پیوند هم پایه ساز و وابسته ساز در زبان فارسی سخن گفتیم و کاربرد آن‌ها را با مثال نشان دادیم. اکنون باید این نکته را هم اضافه کنیم که اگر دو یا چند جمله با استفاده از پیوندهای هم‌پایه‌ساز به یکدیگر متصل شده باشند، به آن‌ها «جمله هم‌پایه» گفته می‌شود. این جمله‌ها کاملاً مستقل هستند و هیچ‌کدام به آن دیگری وابسته نمی‌شوند.
برای آشنایی بیشتر با انواع جمله‌ها توصیه می‌کنیم فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دوازدهم فرادرس را مشاهده کنید. از طریق لینک زیر می‌توانید به این فیلم آموزشی دسترسی داشته باشید.
مانند حرف پیوند هم‌پایه‌ساز «ولی» که بین دو جمله «من به مراسم رفتم» و «او نیامد» قرار گرفته و آن‌ها را به صورت «من به مراسم رفتم ولی او نیامد.» تبدیل می‌کند. در این حالت، هر دو جمله کاملاً مستقل هستند و به یکدیگر وابسته نشده‌اند.
اگر دو یا چند جمله با استفاده از پیوندهای وابسته‌ساز به یکدیگر متصل شده باشند، یک جمله مرکب را تشکیل می‌دهند. هر جمله مرکب خود از جمله‌های پایه و پیرو تشکیل می‌شود. جمله یا جمله‌های پیرو در واقع با استفاده از پیوندهای وابسته‌ساز به جمله پایه وابسته میشوند.
جمله پایه بخش اصلی جمله‌های مرکب محسوب می‌شود که معنای اصلی را به مخاطب منتقل می‌کند. به جمله پایه، «جمله هسته» هم گفته می‌شود.
با این حال، جمله یا جمله‌های پیرو، نسبت به جمله پایه، معنای کمتری را به مخاطب منتقل می‌کنند. از آنجایی که جمله‌های پیرو به جمله پایه وابسته میشوند، به آن‌ها «جمله وابسته» هم گفته می‌شود.
برای آشنایی بیشتر با جمله‌های پایه و پیرو به مثال زیر توجه کنید.
در جمله زیر، دو بار از پیوند وابسته‌ساز «که» استفاده شده است. در ساختار جمله زیر، «به او گفتم» جمله پایه و هسته است و جمله «به نمایشگاهی برود» به آن وابسته شده است. بنابراین «به نمایشگاهی برود» جمله پیرو و وابسته به شمار می‌آید.
در عین حال، جمله «دو هفته پیش برگزار شده است» به جمله «به نمایشگاهی برود» وابسته شده است و جمله پیرو آن به حساب می‌آید. در این حالت، «به نمایشگاهی برود» برای جمله «دو هفته پیش برگزار شده است»، جمله پایه و هسته محسوب می‌شود.
به او گفتم که به نمایشگاهی برود که دو هفته پیش برگزار شده است.
در مطلب زیر از مجله فرادرس، جمله‌های پایه و پیرو، همچنین ساختار و کاربرد آن‌ها به‌خوبی آموزش داده شده است.
تشخیص جمله پایه و پیرو
ساده‌ترین راه برای تشخیص جمله‌های پایه و پیرو این است که به محل قرار گرفتن پیوند وابسته‌ساز در جمله دقت کنید. پیوندهای وابسته‌ساز معمولاً در ابتدای جمله پیرو و وابسته قرار می‌گیرند. بنابراین جمله‌ای که بعد از پیوندهای وابسته‌ساز می‌آید، جمله پیرو است و جمله دیگر، جمله پایه و هسته به شمار می‌آید.
به‌طور مثال در جمله زیر پیوند وابسته‌ساز «اگر» قبل از «شما بروید» آمده است. بنابراین «شما بروید» جمله وابسته است و «من هم می‌روم» جمله هسته محسوب می‌شود.
اگر شما بروید، من هم می‌روم.
در مثال زیر نیز از پیوند وابسته‌ساز استفاده شده است. پیوند وابسته‌ساز «اگر» قبل از «شما هم بروید» قرار گرفته است. به همین خاطر «شما هم بروید» جمله وابسته این جمله مرکب محسوب می‌شود و «به مهمانی می‌روم» جمله هسته آن است.
به مهمانی می‌روم، اگر شما هم بروید.
ساختمان حروف پیوند
حروف پیوند هم پایه ساز و وابسته ساز در فارسی، به لحاظ ساختار و ساختمانشان به دو دسته ساده و مرکب تقسیم میشوند.
با مشاهده فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس می‌توانید انواع پیوندهای فارسی را بهتر و بیشتر بیاموزید. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه قرار داده‌ایم.
حروف پیوند ساده تنها از یک تکواژ آزاد یا یک کلمه تشکیل میشوند و نمی‌توان آن‌ها را به اجزای کوچکتری تقسیم کرد. مانند «و»، «اگر»، «تا»، «که» و... .
برعکس، حروف پیوند مرکب از دو یا چند تکواژ آزاد تشکیل میشوند که معمولاً یکی از اجزای آن‌ها، حرف ربط یا حرف اضافه است. مانند «در صورتی که»، «همین که»، «اگرچه» و... .
در جدول زیر مثال‌هایی از پیوندهای ساده و مرکب رایج در زبان فارسی را نشان داده‌ایم.
| حروف پیوند ساده | حروف پیوند مرکب |
| اما، اگر، تا، چون، پس، باری، زیرا، نه، لیکن، ولی، و، هم، خواه، چه، یا، که و... | آن‌گاه که، اینکه، آنچه، به هر حال، با آنکه، بی آنکه، هر وقت که، وقتی که، چنانچه، تا جایی که، همان طور که، بنابراین، به هر حال و... |
در ادامه، مثال‌هایی از پیوندهای ساده و مرکب را در جمله‌های فارسی بررسی می‌کنیم. البته برای یادگیری مثال‌های بیشتر توصیه می‌کنیم به فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس مراجعه کنید.
مثال اول برای پیوند ساده
«چه» که در مثال زیر دو بار تکرار شده است، نوعی پیوند ساده به شمار می‌آید، چون نمی‌توان آن را به اجزای کوچکتری تقسیم کرد. این کلمه از یک تکواژ آزاد ساخته شده است.
چه دوست چه دشمن، همگی را در روزهای سخت زندگی می‌توانی بشناسی.
مثال دوم برای پیوند ساده
در مثال زیر، «تا» به‌عنوان حرف پیوند ساده به کار رفته است. این حرف از یک تکواژ تشکیل شده و نمی‌توان آن را به اجزای کوچکتری تفکیک کرد.
انسان تا سخن نگوید، شخصیت واقعی خود را نشان نمی‌دهد.
مثال اول برای پیوند مرکب
در این مثال از پیوند مرکب «وقتی که» استفاده شده است. این پیوند با ترکیب «وقت»، «ی» و «که» ساخته شده است.
وقتی که به کلاس رسیدم، معلم هم وارد شد.
مثال دوم برای پیوند مرکب
«چنانچه» در مثال زیر به‌عنوان پیوند مرکب آمده است. اجزای تشکیل‌دهنده این کلمه «چنان» و «چه» هستند.
چنانچه به دنبال یک تفریح سالم هستید، خوب است کتاب خواندن را امتحان کنید.
تفاوت پیوندها با حروف اضافه
در زبان فارسی، علاوه‌بر حروف ربط و انواع پیوندها، از حروف اضافه هم استفاده می‌شود. حروف اضافه، گروه اسمی پس از خود را به یکی دیگر از اجزای جمله، مانند فعل، اسم، صفت و... نسبت می‌دهد. به‌عنوان مثال حرف «با» در جمله «همه با یکدیگر صحبت می‌کردند.» نوعی حرف اضافه است که «یکدیگر» را به فعل جمله نسبت می‌دهد.
هم حروف پیوند و هم حروف اضافه، دارای دو نوع ساده و مرکب هستند و ظاهراً به یکدیگر شبیه‌اند. همین موضوع باعث می شود که گاهی تشخیص آن‌ها از هم دشوار باشد. در این بخش نشان می‌دهیم که چطور می‌توان انواع پیوند هم پایه ساز و وابسته ساز فارسی را از حروف اضافه تشخیص داد.
مهم‌ترین تفاوت حروف ربط و اضافه این است که بعد از حروف ربط می‌توان از کلمه‌ها، انواع گروه‌ها و جمله‌ها استفاده کرد، اما بعد از حروف اضافه معمولاً تنها از گروه اسمی استفاده می‌شود.
بنابراین اگر بعد از حرف، از جمله، کلمه، گروه فعلی و... استفاده شده باشد، می‌توانید مطمئن باشید که آن حرف از نوع حروف پیوند است، نه حروف اضافه. به این خاطر که بعد از حروف اضافه، معمولاً گروه اسمی قرار می‌گیرد.
به‌طور مثال در جمله زیر هم از حرف اضافه و هم از حرف پیوند استفاده شده است. با دقت به این جمله متوجه می‌شویم که بعد از پیوند «و»، جمله «پرواز کردند» آمده است اما بعد از حرف اضافه «از»، گروه اسمی «میان شاخه‌ها» قرار دارد.
پرنده‌ها از میان شاخه‌ها عبور کرده و پرواز کردند.
در فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس نیز نکته‌های مهمی در مورد این موضوع مطرح شده است.
سؤالات متداول
تا اینجا توضیح دادیم که حروف پیوند هم پایه ساز و وابسته ساز در فارسی چه کاربردی دارند و چگونه می‌توان آن‌ها را از هم تشخیص داد. در این بخش، به برخی از سؤالات متداول در مورد پیوندهای زبان فارسی اشاره می‌کنیم و به آن‌ها پاسخ می‌دهیم.
برای مرور مبحث پیوندها و انواع آن‌ها پیشنهاد می‌کنیم از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس کمک بگیرید. لینک این دوره آموزشی را در ادامه مشاهده می‌کنید.
چه جمله‌هایی دارای پایه و پیرو هستند؟
جمله‌های پایه و پیرو در واقع بخشی از جمله‌های مرکب هستند. جمله‌های مرکب نیز با استفاده از پیوندهای وابسته‌ساز ساخته میشوند.
جمله‌های مرکب با استفاده از کدام پیوندها ساخته میشوند؟
جمله‌های مرکب با استفاده از پیوندهای وابسته‌ساز ساخته میشوند. با استفاده از پیوندهای هم‌پایه‌ساز نمی‌توان جمله مرکب ساخت.
تمرین پیوند هم پایه ساز و وابسته ساز
در بخش‌های قبلی، پیوند هم پایه ساز و وابسته ساز فارسی را بررسی کردیم و کاربرد آن‌ها را با مثال نشان دادیم. در این بخش، تمرین‌هایی را ارائه می‌کنیم که با حل کردن آن‌ها می‌توانید سطح یادگیری خود را ارزیابی کنید.
سؤال‌ها و تمرین‌های این بخش همگی به صورت چهارگزینه‌ای طراحی شده‌اند. برای پاسخگویی به آن‌ها ابتدا صورت هر سؤال را بخوانید و سپس گزینه مورد نظرتان را علامت بزنید. برای اینکه گزینه درست هر سؤال را مشاهده کنید، تنها لازم است روی گزینه «مشاهده جواب» که زیر هر سؤال قرار دارد، کلیک کنید.
در کنار هر کدام از سؤال‌ها، گزینه «شرح پاسخ» قرار گرفته است. با کلیک روی آن می‌توانید پاسخ تشریحی هر کدام از سؤال‌ها را مشاهده کنید.
بعد از اینکه به تمامی سؤال‌ها پاسخ دادید، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» نشان داده می‌شود. با کلیک روی آن می‌توانید تعداد امتیازهایی را که از این آزمون دریافت کرده‌اید، مشاهده کنید.
۱- در کدام گزینه از پیوند هم‌پایه‌ساز استفاده شده است؟
صدای گنجشک‌ها و بلبل‌ها از باغ به گوش می‌رسید.
معلم گفت که تا فردا قرار است نکته‌های درسی مهم را با دانش‌آموزان تمرین کند.
پرندگان دسته‌دسته به سوی غرب پرواز کردند.
هرگاه که از کار زیاد خسته شدید، لازم است چند دقیقه به خودتان استراحت بدهید.
در گزینه اول از پیوند هم‌پایه‌ساز «و» استفاده شده است.
در گزینه‌های دوم و چهارم، پیوند وابسته‌ساز «که» آمده است.
در گزینه سوم، هیچ پیوندی استفاده نشده و تنها حرف اضافه «به سوی» آمده است.
۲- همه گزینه‌ها دارای پیوند وابسته‌ساز هستند، به‌جز...
گفتم این جامِ جهان‌بین به تو کِی داد حکیم؟
گفت آن روز که این گنبدِ مینا می‌کرد (حافظ)
سوی پارس لشکر برون راند زو
کهن بود لیکن جهان کرد نو (فردوسی)
گفتند خلایق که تویی یوسف ثانی
چون نیک بدیدم به حقیقت بِه از آنی (حافظ)
ساقی بده پیمانه‌ای زان مِی که بی‌خویشم کند
بر حسن شورانگیز تو عاشق‌تر از پیشم کند (رهی معیری)
در گزینه دوم از پیوند هم‌پایه‌ساز «لیکن» استفاده شده است.
در گزینه‌های اول، سوم و چهارم از پیوند وابسته‌ساز «که» استفاده شده است.
۳- در متن زیر از چند پیوند هم‌پایه‌ساز و وابسته‌ساز استفاده شده است؟
هر روز صبح با صدای پرنده‌هایی که آواز می‌خوانند از خواب بیدار می‌شوم. پنجره را باز می‌کنم و عطر خوشبوی نسیمی که می‌وزد را استشمام می‌کنم.
هم‌پایه‌ساز: ۲
وابسته‌ساز: ۲
هم‌پایه‌ساز: ۳
وابسته‌ساز: ۴
هم‌پایه‌ساز: ۱
وابسته‌ساز: ۲
هم‌پایه‌ساز: ۲
وابسته‌ساز: ۳
پیوندهای به کار رفته در این متن عبارتند از:
پیوند هم‌پایه‌ساز ← و
پیوند وابسته‌ساز ← که، که
۴- در جمله زیر، جمله پایه و پیرو را مشخص کنید.
برخی معتقدند که حافظ بزرگ‌ترین غزل‌سرای فارسی‌زبان است.
پایه: حافظ بزرگ‌ترین غزل‌سرای فارسی‌زبان است
پیرو: برخی معتقدند
پایه: برخی معتقدند
پیرو: حافظ بزرگ‌ترین غزل‌سرای فارسی‌زبان است
پایه: غزل‌سرای فارسی‌زبان است
پیرو: برخی معتقدند
پایه: غزل‌سرای فارسی‌زبان است
پیرو: معتقدند
در این جمله، «حافظ بزرگ‌ترین غزل‌سرای فارسی‌زبان است» با استفاده از حرف «که» به «برخی معتقدند» وابسته شده است. بنابراین «برخی معتقدند» جمله پایه و «حافظ بزرگ‌ترین غزل‌سرای فارسی‌زبان است» جمله وابسته است.
۵- کدام گزینه در مورد پیوندهای هم‌پایه‌ساز و وابسته‌ساز فارسی نادرست است؟
تنها دو جمله را به هم پیوند می‌دهند.
دو سازه همسان یا ناهمسان را به هم پیوند می‌دهند.
به دو دسته ساده و مرکب تقسیم میشوند.
کاربرد آن‌ها با حروف اضافه متفاوت است.
پیوندها علاوه‌بر جمله‌ها می‌توانند کلمه‌ها و انواع گروه‌ها را نیز به هم پیوند بدهند.
۶- کدام گزینه حرف پیوند مرکب است؟
لیکن
بنابراین
ولی
زیرا
«بنابراین» حرف پیوند مرکب است، زیرا از ترکیب «بنا»، «بر» و «این» تشکیل شده است.
۷- با استفاده از کدام حرف پیوند می‌توان جمله پیرو را به جمله پایه متصل کرد؟
لیکن
یا
خواه
اگر
با استفاده از پیوندهای وابسته‌ساز می‌توان جمله یا جمله‌های پیرو را به جمله پایه متصل کرد. تنها در گزینه چهارم، حرف پیوند وابسته‌ساز آمده است. سایر گزینه‌ها از نوع پیوند هم‌پایه‌ساز هستند.
۸- در کدام گزینه از حرف پیوند برای اتصال دو جمله همسان استفاده شده است؟
چون درخت‌ها به آب نیاز دارند، اگر به‌خوبی آبیاری نشوند، حتماً خشک میشوند.
از آنجایی که حروف فارسی اهمیت زیادی دارند، لازم است با انواع مختلف آن‌ها آشنا باشید.
کاغذها را از روی میز برداشتم و آن‌ها را سر جایشان گذاشتم.
کتاب‌ها در قفسه‌های چوبی قرار گرفته‌اند.
برای اتصال دو جمله همسان از پیوندهای هم‌پایه‌ساز استفاده می‌شود. در گزینه سوم، پیوند هم‌پایه‌ساز «و» به کار رفته است.
«چون» و «اگر» در گزینه اول و «از آنجایی که» در گزینه دوم حروف پیوند وابسته‌ساز هستند.
در گزینه چهارم از هیچ حرف پیوندی استفاده نشده است.
۹- پیوندهای وابسته‌ساز متن زیر را مشخص کنید.
انسان‌ها از گذشته‌های دور، برای سرگرم کردن خود یا دیگران به داستان‌سرایی روی آورده‌اند. داستانی‌هایی که براساس تجربیات خود، چه تجربیات بیرونی و چه تجربیات درونی، می‌ساختند و برای دیگران نقل می‌کردند. وقتی که انسان‌ها از شکار برمی‌گشتند با داستان‌سرایی از اتفاقاتی که تجربه کرده بودند، مخاطبانشان را نیز با دنیای بیرون آشنا می‌کردند.
که ـ وقتی که
از ـ برای
چه ـ وقتی که
یا ـ که
در گزینه دوم، «از» و «برای» حرف اضافه هستند، نه پیوند وابسته‌ساز.
در گزینه سوم، «چه» حرف پیوند هم‌پایه‌ساز است.
در گزینه چهارم، «یا» حرف پیوند هم‌پایه‌ساز محسوب می‌شود.
۱۰- در کدام گزینه، همه پیوندها از نوع ساده هستند؟
وقتی که، که، به هر حال
اما، با آنکه، زیرا
چون، ولی، اگر
چنانچه، چه، تا جایی که
در گزینه اول، «وقتی که» و «به هر حال» حرف پیوند مرکب هستند.
در گزینه دوم، «با آنکه» پیوند مرکب است.
در گزینه چهارم، «چنانچه» و «تا جایی که» از نوع حروف پیوند مرکب هستند.
جمع بندی
انواع پیوند هم پایه ساز و وابسته ساز در زبان فارسی، موضوع اصلی این مطلب از مجله فرادرس به شمار می‌آید. در این مطلب هر کدام از حروف ربط وابسته‌ساز و هم‌پایه‌ساز فارسی را با مثال بررسی کردیم و کاربرد آن‌ها را نشان دادیم. سپس جمله‌های پایه و پیرو، همچنین ارتباط آن‌ها را با پیوندها نشان دادیم. در ادامه، روش‌های تشخیص جمله‌های پایه و پیرو را بررسی کردیم. در مرحله بعد، به سؤال‌های متداولی پاسخ دادیم که در مورد این مبحث مطرح شده‌اند. در پایان، مجموعه‌ای از تمرین‌های چهارگزینه‌ای را برای یادگیری بهتر نکته‌های این مطلب ارائه کردیم.
