متره و برآورد چیست و چگونه انجام می شود؟ – به زبان ساده

متره و برآورد، فرآیندی رایج در پروژه‌های ساختمانی است که به منظور اندازه‌گیری آیتم‌های مورد نیاز پروژه و محاسبه هزینه تهیه یا اجرای آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. خروجی متره و برآورد، برای تعیین هزینه نهایی پروژه، بودجه‌بندی، تهیه برنامه زمانبندی، کنترل پروژه، تهیه اسناد مناقصه و غیره به کار می‌رود. همین موضوع، باعث اهمیت بالای این فرآیند در پروژه‌های ساختمانی شده است. در این مطلب از مجله فرادرس، می‌خواهیم ببینیم متره و برآورد چیست و چگونه انجام می‌شود. علاوه بر این، وظایف مترور، نرم‌افزارهای مورد استفاده برای متره و برآورد، اصطلاحات رایج در متره و برآورد و مهارت‌های مورد نیاز برای موفقیت در این حوزه را نیز معرفی خواهیم کرد.

مفاهیم مرتبط با متره و برآورد در رشته‌های مهندسی از جمله عمران، معماری، برق، مکانیک و غیره آموزش داده می‌شوند. البته دانش‌آموزان پایه دوازدهم رشته نقشه‌کشی معماری در دوره دوم متوسطه فنی و حرفه‌ای نیز به یادگیری مباحث کتابی با عنوان متره و برآورد می‌پردازند. در ادامه، به تعریف متره و برآورد می‌پردازیم.

تعریف متره و برآورد چیست؟

«متره و برآورد» (Quantity Surveying and Estimating)، علم سنجش و اندازه‌گیری آیتم‌های مورد نیاز برای شروع یک پروژه و محاسبه هزینه اجرای پروژه بر اساس هر یک از این آیتم‌ها است. خروجی‌های متره و برآورد، یک دید کلی برای برنامه‌ریزی فعالیت‌های پروژه و اختصاص بودجه برای اجرای هر یک از آن‌ها را فراهم می‌کند.

به عنوان یک مثال ساده، فرآیند ساخت یک دیوار آجری را در نظر بگیرید. برای انجام این فعالیت، نیاز به مصالح اولیه (آجر، سیمان، ماسه) و نیروی کار (بنا و یا کارگر بنایی) داریم. در فرآیند متره و برآورد، میزان آجر، سیمان، ماسه و نیروی کار مورد نیاز تعیین شده و سپس، هزینه مورد نیاز برای اجرای دیوار آجری تخمین زده می‌شود.

انواع متره و برآورد چیست؟

متره و برآورد به انواع متره و برآورد باز و متره و برآورد بسته تقسیم می‌شود. در متره و برآورد باز، مقدار دقیق هر یک از مصالح و نیروی انسانی مورد نیاز برای اجرای پروژه با استفاده از جزئیات نقشه‌ها و دستورالعمل‌ها مورد محاسبه قرار می‌گیرد. این روش، از دقت بالایی بهره می‌برد اما انجام آن به زمان بیشتری نیاز داد. به همین دلیل، متره و برآورد باز معمولا در پروژه‌های کوچک و شخصی به کار می‌رود.

در متره و برآورد بسته، از فهرست بها برای به دست آوردن یک برآورد سریع از هزینه نهایی پروژه استفاده می‌شود. اجرای این روش، به تعیین جزئیات مصالح و نیروی انسانی نیازی ندارد. از این‌رو، سرعت آن بسیار بیشتر از متره و برآورد باز بوده و انجام آن ساده‌تر است. البته دقت پایین‌تر را می‌توان به یکی از محدودیت‌های متره و برآورد بسته در نظر گرفت. این روش متره و برآورد، اغلب برای پروژه‌های بزرگ و دولتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اهمیت متره و برآورد چیست؟

با انجام دقیق متره و برآورد می‌توان هزینه‌های مورد نیاز برای اجرای پروژه را به خوبی تخمین زد. هرچه دقت برآوردها بالاتر باشد، ضمن تعیین قیمت مناسب برای فعالیت‌ها، از هدر رفتن منابع در مراحل بعدی جلوگیری می‌شود.

تعیین و تامین بودجه مناسب، یکی از چالش‌های اغلب پروژه‌های عمرانی است. داده‌های حاصل از متره و برآورد، به منظور بودجه‌بندی مورد استفاده قرار می‌گیرند. به این ترتیب، کارشناسان برنامه‌ریزی دقیق بر اساس بودجه تخمینی، زمینه مدیریت بهتر منابع و جلوگیری از تاخیر در روند اجرای پروژه را فرهم می‌کنند. از دیگر کاربردها و دلایل اهمیت متره و برآورد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کنترل پروژه: مقایسه حجم عملیات انجام شده با مقادیر برآورد شده به منظور شناسایی انحرافات احتمالی از برنامه و اتخاذ تدابیر لازم برای جبران تاخیرها یا افزایش هزینه‌ها
• تهیه اسناد مناقصه و پیمان: انتخاب پیمانکار مناسب و انعقاد قرارداد عادلانه
• مدیریت ادعا: سند معتبر برای ارجاع در زمان بروز اختلاف بین پیمانکار و کارفرما

علاوه بر این موارد، متره و برآورد در محاسبه قیمت تمام شده ساختمان، ارزیابی املاک، تهیه طرح‌های توسعه شهری و مطالعات امکان‌سنجی پروژه‌ها نیز کاربرد دارد. در پروژه‌های عمرانی، معمولا پارامترهای زیادی در انجام محاسبات مربوط به متره و برآورد دخیل هستند. وظیفه شناسایی این پارامترها، بر عهده مترور است.

وظایف مترور چیست؟

به شخصی که اندازه‌گیری‌ها و محاسبات مرتبط با متره و برآورد یک پروژه را انجام می‌دهد، مترور می‌گویند. اصلی‌ترین وظایف یک مترور عبارت هستند از:

• اجرای مطالعات امکانسنجی
• برآورد هزینه، برنامه‌ریزی هزینه و مدیریت هزینه
• تحلیل مفاد و شرایط قراردادهای پیمانکاران
• پیش‌بینی ریسک‌های احتمالی پروژه و اتخاذ اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از رخ دادن آن‌ها
• پیش‌بینی هزینه‌های مصالح مختلف مورد نیاز برای اجرای فعالیت‌های پروژه
• آماده‌سازی اسناد مناقصه، پیمان‌ها، بودجه‌ها و دیگر مستندات پروژه
• نظارت بر روی تغییرات صورت گرفته در پروژه و هماهنگ‌سازی بودجه با این تغییرات
• مدیریت مناقصه از جمله آماده‌سازی فهرست مصالح مورد نیاز (BOQ)، شرایط پیمان‌ها و غیره
• مدیریت قراردادها و مشاوره‌های قراردادی
• ارزش‌گذاری بر روی کار ساخت و ساز
• مدیریت کلیم‌ها و اختلافات
• تحلیل هزینه چرخه عمر تجهیزات
• ارزیابی هزینه بازسازی در صورت نیاز به بیمه

یادگیری متره و برآورد در پروژه های عمرانی

پروژه‌های مهندسی و ساختمانی، روز به روز بیشتر می‌شوند. همین موضوع، تقاضا برای نیروی متخصص مسلط به اصول متره و برآورد را افزایش داده است. فرادرس، چند فیلم آموزشی جامع و کاربردی را در زمینه متره و برآورد پروژه‌های عمرانی تهیه کرده است که می‌توانند به شما در یادگیری و تسلط بر روی این حرفه پول‌ساز کمک کنند. لینک مشاهده این فیلم‌های آموزشی در ادامه آورده شده است:

• فیلم آموزش متره و برآورد ساختمان بتنی در اکسل فرادرس
• فیلم آموزش متره و برآورد سازه‌های فولادی با اکسل فرادرس
• فیلم آموزش متره و برآورد راهسازی با اکسل فرادرس

مراحل انجام متره و برآورد چیست؟

متره و برآورد، طی چند مرحله شامل جمع‌آوری اطلاعات پروژه و نقشه‌های ساختمانی، تفسیر نقشه‌های معماری و سازه‌ای، تعیین آیتم‌های مورد نیاز برای اجرای پروژه (متره) بر اساس داده‌های موجود و محاسبه هزینه هر آیتم بر اساس فهرست بها (برآورد) انجام می‌شود. در ادامه، هر یک از این مراحل را به طور خلاصه توضیح می‌دهیم.

جمع آوری اطلاعات پروژه در متره و برآورد چیست؟

اولین مرحله متره و برآورد، جمع‌آوری تمام نقشه‌ها و اطلاعات مرتبط با پروژه است. این اطلاعات شامل نقشه‌های معماری، نقشه‌های سازه‌ای، دستورالعمل‌ها و مستندات تکمیلی پروژه هستند. مرور تهیه و مطالعه این منابع اطلاعاتی، زمینه‌ساز یک متره و برآورد دقیق می‌شود. هنگام بررسی اطلاعات پروژه، باید به جزئیاتی نظیر ابعاد، واحدها، اندازه‌گیری‌ها و مشخصات مصالح توجه کرد.

یکی از بهترین روش‌های جمع‌آوری اطلاعات برای متره و برآورد، تقسیم کردن پروژه به فعالیت‌های کوچک‌تر و تقسیم کردن فعالیت‌ها به چندین بخش قابل مدیریت است. به عنوان مثال، برخی از پروژه‌های ساخت و ساز ساختمان‌های بزرگ، بر اساس تعداد طبقه تقسیم‌بندی می‌شوند. در برخی دیگر (پروژه‌های بزرگ‌تر)، تقسیم‌بندی بر اساس فازهای اجرایی و حتی بر اساس هر یک ساختمان صورت می‌گیرد. مهم‌ترین نکته در اینجا، کسب مهارت لازم برای بخش‌بندی صحیح و اصولی پروژه، فعالیت‌ها و آیتم‌های آن است.

تفسیر نقشه های ساختمانی در متره و برآورد چیست؟

یکی از مهم‌ترین مهارت‌های برای انجام درست متره و برآورد، مهارت خواندن و تفسیر نقشه‌های ساختمانی (معماری و سازه) است. نقشه‌های معماری شامل پلان کف، پلان ارتفاعی، پلان مقطع و پلان سایت هستند. این نقشه‌ها بر روی طراحی ساختمان و جانمایی المان‌های مختلف در آن تمرکز می‌کنند. نقشه‌های سازه‌ای، المان‌های سازه‌ای و سیستم‌های تاسیسات را نمایش می‌دهند. با درک علائم، توضیحات و مقیاس‌ها در این نقشه‌ها، مترور قادر به شناسایی المان‌های مورد نیاز برای متره خواهد بود.

روش تعیین آیتم های متره و برآورد چیست؟

ابزارها و روش‌های مختلفی برای انجام متره و برآورد وجود دارند. انتخاب روش مناسب، بر اساس پیچیدگی پروژه و ترجیحات مترور انجام می‌شود. یکی از متداول‌ترین روش‌ها، متره و برآورد دستی با استفاده از اندازه‌گیری‌های موجود در نقشه‌ها است. اجرای این روش، به تجربه بالا، چشمان تیز و مهارت محاسباتی خوب نیاز دارد.

دیگر روش انجام متره و برآورد، استفاده از نرم‌افزارهای کامپیوتری است. نرم‌افزارهای تخصصی این حوزه، قابلیت‌هایی نظیر محاسبه خودکار آیتم‌ها و دسترسی به پایگاه داده مصالح را در اختیار کاربر قرار می‌دهند. نرم‌افزارهای کامپیوتری، دقت متره و برآورد را بهبود می‌‌بخشند.

محاسبه هزینه آیتم ها در متره و برآورد چیست؟

پس از جمع‌آوری داده‌ها، تفسیر داده‌ها و تعیین آیتم‌های مورد نیاز برای اجرای پروژه، نوبت به برآورد هزینه این آیتم‌ها بر اساس فهرست بها می‌رسد. به دلیل اهمیت بالای این مرحله، در بخش بعدی، بیشتر راجع به فهرست بها صحبت می‌کنیم.

فهرست بها چیست؟

هنگام مطالعه و یادگیری در رابطه با متره و برآورد پروژه‌های مختلف، قطعا با عبارت فهرست بها مواجه می‌شوید. فهرست بها، راهنمای برآورد هزینه کارها در رشته‌های مختلف است. دفتر فنی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی بودجه کشور، فهرست بهای پروژه‌های عمرانی را در رسته‌ها و رشته‌های زیر تهیه و منتشر می‌کند:

• رسته ساختمان: رشته‌های ابنیه/تاسیسات مکانیکی/تاسیسات برقی/مرمت بناهای تاریخی
• رسته حمل و نقل: رشته‌های راه، باند فرودگاه و زیرسازی راه‌آهن/راهداری/نگهداری، تعمیر روسازی و ابنیه خطوط راه‌هن
• رسته آب و منابع طبیعی: رشته‌های خطوط انتقال آب/انتقال و توزیع آب روستایی/شبکه توزیع آب/آبیاری و زهکشی/سدسازی/شبکه جمع‌آوری و انتقال فاضلاب/حفاری چاه/ساخت و ترمیم قنات/آبیاری تحت فشار/ترمیم و بازسازی نوار حفاری در معابر شهری/آبخیزداری و منابع طبیعی/نگهداری و بهره‌برداری تاسیسات آب شرب روستایی

در یک جدول فهرست‌بها، هر ردیف جدول، از چند ستون با عنوان‌های زیر تشکیل می‌شود:

• شماره: کدی که برای ارجاع به آیتم در فهرست بها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• شرح: جزئیات تکمیلی در رابطه با آیتم‌ها و فعالیت‌های موجود در آن‌ها را توضیح می‌دهد.
• واحد: یکای مبنای هر آیتم برای انجام محاسبات را نمایش می‌دهد.
• بهای واحد (ریال): هزینه هر آیتم بر اساس واحد را مشخص می‌کند.
• مقدار: این بخش توسط مترور و برای تعیین تعداد آیتم‌ها بر اساس واحد مبنا پر می‌شود.
• بهای کل (ریال): هزینه محاسبه شده (ضرب مقدار در بهای واحد) برای هر آیتم توسط مترور در این ستون نوشته می‌شود.

فرادرس، یک فیلم آموزشی جامع و کاربردی را در زمینه تفسیر فهرست بهای پروژه‌های راه‌سازی تهیه کرده است که می‌تواند به شما در یادگیری راحت این مبحث تخصصی کمک کند. لینک مشاهده این فیلم آموزشی در ادامه آورده شده است:

• فیلم آموزش تفسیر فهرست بهای راه، راه آهن و باند فرودگاه فرادرس

چگونه متره و برآورد را به صورت حرفه ای یاد بگیریم؟

متره و برآورد، یکی از کلیدی‌ترین فعالیت‌های پیش از شروع پروژه به شمار می‌رود. خروجی‌های این فعالیت، بر روی بسیاری از تصمیم‌گیری‌های مالی و اجرایی پروژه تاثیر می‌گذارد. هرگونه خطا در متره و برآورد می‌تواند باعث از دست رفتن منابع مالی شود. اهمیت بالای متره و برآورد، تقاضا برای معماران و مهندسان عمران مسلط به اصول این حرفه و مهارت را افزایش داده است. به گونه‌ای که در اغلب موارد، آشنایی و تجربه در زمینه متره و برآورد به عنوان یک امتیاز بزرگ برای قبولی در مصاحبه‌های استخدامی در نظر گرفته می‌شود. از این‌رو، بسیاری از دانشجویان و کارشناسان حوزه عمران و معماری، به دنبال یادگیری اصولی متره و برآورد هستند. تنها مانع رسیدن به این هدف، پیدا کردن یک منبع جامع است که با ارائه مثال‌های عملی، این مهارت را به صورت کاربردی آموزش دهد. فرادرس، چندین فیلم آموزشی مفید و کاربردی را تهیه است که به شما کمک می‌کنند تا متره و برآورد را به سادگی و به شکل اصولی با مثال‌های واقعی یاد بگیرید. لینک مشاهده این فیلم‌های آموزشی در ادامه آورده شده است:

• مجموعه فیلم‌های آموزش متره و برآورد فرادرس از سطح مقدماتی تا پیشرفته
  
• فیلم آموزش متره و برآورد ساختمان بتنی در اکسل فرادرس
• فیلم آموزش متره و برآورد سازه‌های فولادی با اکسل فرادرس
• فیلم آموزش متره و برآورد راهسازی با اکسل فرادرس

پارامترهای دخیل در متره و برآورد پروژه های ساختمانی

پس از بررسی دقیق نقشه‌های اجرایی و مشخص کردن واحد انجام کار، قیمت روز مصالح و دستمزد نیروی انسانی بر اساس دفترچه فهرست بها، مقادیر محاسبه شده در جدول‌ها و برگه‌های مخصوص متره و برآورد وارد می‌شوند.

برخی از فعالیت‌ها و آیتم‌های اصلی در پروژه‌های ساختمانی عبارت هستند از:

• عملیات تخریب: بوته‌کنی، تخریب ساختمان و بناها، جمع‌اوری اسکلت، کندن آسفالت و غیره
• عملیات خاکی با دست: در صورت کم بودن حجم عملیات یا محدودیت‌های محل اجرا
  • لجن‌برداری، حمل با چرخ‌دستی، خاک‌برداری، پی‌کنی، گودبرداری، کانال‌کنی، حفر میله چاه، تسطیح و رگلاژ سطوح، آب‌پاشی، کوبیدن سطوح و غیره بر اساس نوع زمین (لجنی، نرم، سخت و سنگی)
• عملیات خاکی با ماشین: خاک‌برداری، پی‌کنی، گودبرداری، شخم زدن، کانال‌کنی، بارگیری، حمل و غیره بر اساس نوع زمین (لجنی، نرم، سخت و سنگی)
• عملیات بنایی با سنگ: اجرای فعالیت‌ها با ملات‌های مختلف مانند ماسه سیمان، ماسه آهک و باتارد یا اجرای فعالیت‌ها به صورت خشکه‌چینی مانند بلوکاژ کف، سنگ‌ریزی پشت دیوارها و پی
• قالب‌بندی (چوبی و فلزی): قالب‌بندی فلزی در پی‌ها، ستون‌ها و شناژ‌ها و قالب‌بندی چوبی در صورت ضرورت استفاده از قالب‌های چوبی
• کارهای فولادی با میلگرد: تهیه، بریدن، خم کردن و کار گذاشتن انواع میلگرد، تهیه، ساخت و نصب میل‌مهار دنده شده از هر نوع میلگرد با پیچ و مهره‌های مربوط
• بتن درجا: تهیه بتن (معمولا با سیمان پرتلند و شن و ماسه‌ی شسته طبیعی)، اجرای بتن، لیسه‌ای کردن و پرداخت سطوح بتنی
• کارهای فولادی سنگین: ستون‌گذاری، تیرریزی و جوشکاری
• سقف سبک بتنی: تهیه تمام مصالح به استثنای میلگرد، تهیه تجهیزات مورد نیاز به طور کامل و اجرای سقف بتنی با تیرچه بلوک توخالی بتنی یا سفالی
• آجرکاری و شفته‌ریزی: آجرکاری با آجری فشاری و ملات ماسه سیمان، نماچینی با آجر ماشینی سوراخ‌دار
• بتن پیش‌ساخته و بلوک‌چینی: تهیه و نصب جدول‌های بتنی پیش‌ساخته، تهیه و نصب لول‌ی سیمانی و بنایی با بلوک سیمانی
• عایق کاری رطوبتی: عایق‌کاری رطوبتی با دو، سه یا چهار قشر اندود قیر و یک، دو یا سه لایه گونی برای سطوح حمام‌ها، توالت‌ها و روی‌پی‌ها
• کارهای آزبست سیمان: تهیه و نصب ورق‌های صاف، موج‌دار یا معمولی آزبست سیمان برای پوشش سقف کاذب، سطوح قائم، نماها، محل تعبیه دودکش، محل تعبیه هواکش، سطوح شیب‌دار و غیره
• کارهای فولادی سبک: تهیه، ساخت و نصب چهارچوب فلزی، حفاظ در و پنجره آهنی، لوله ناودان و دودکش، تهیه و نصب صفحات رابیتس برای سقف کاذب و کارهای مشابه، تهیه مصالح پوشش سقف با ورق گالوانیزه‌ی کرکره‌ای و غیره
• کارهای آلومینیومی: تهیه، ساخت و یا نصب در و پنجره آلومینیومی، سقف کاذب آلومینیومی، توری پشه‌گیر آلومینیومی، درپوش لوله‌های بخاری و غیره
• اندودکاری و بندکشی: اندود گچ و خاک برای زیر سقف‌ها، شمشه‌گیری سطوح قائم و سقف‌ها با ملات و گچ، اندود تخته‌ماله‌ای روی سطح قائم و افقی، ساخت سبه‌بان بتنی بالای پنجره با تعبیه‌ی آبچکان و غیره
• کارهای چوبی: تهیه، ساخت و یا نصب در به همراه یراق کوبی، چهارچوب در، کلاف در چوبی و غیره
• کاشی‌کاری، سرامیک‌کاری و موزاییک فرش: کاشیکاری سطوح قائم با کاشی لعابی، تهیه و نصب کاشی کفی (سرامیک)، فرش کف با موزاییک و غیره

با توجه به نوع سازه (فولادی، بتنی، آجری) و جزئیات پروژه، امکان نیاز به اجرای فعالیت‌های بالا وجود دارد. برای هر یک از فعالیت‌ها، باید شرح عملیات، واحد اندازه‌گیری و بهای واحد مشخص شود. در صورت عدم مطالعه و دقت بر روی جزئیات دستورالعمل‌ها، امکان به وجود آمدن اختلاف بین طرفین قرارداد و خطا در متره و برآورد افزایش می‌یابد.

به عنوان مثال، در عملیات تخریب، هزینه‌ای بابت جمع‌آوری، بارگیری و حمل مصالح ناشی از تخریب تا محل انباشت و چیدن آن‌ها پرداخت نخواهد شد. عدم اطلاع از این موضوع و عدم رسیدن به توافق در مورد آن می‌تواند به اختلاف بین پیمانکار و کارفرما منجر شود. علاوه بر فعالیت‌های معرفی شده، مترور باید هزینه حمل مصالح و تجهیز کارگاه را نیز برآورد کند. در ادامه، به توضیح این موضوع می‌پردازیم.

برآورد هزینه حمل مصالح و تجهیز کارگاه

هزینه حمل، بارگیری و باراندازی مصالح از محل تحویل تا محل مصرف، در هزینه‌های پروژه در نظر گرفته می‌شود. البته در حمل مصالح آهن‌آلات، سیمان، آجر، سنگ (شن، ماسه، سنگ لاشه) و قیر برای مسافت‌های بالای ۳۰ کیلومتر، شرایط خاصی در نظر گرفته می‌شود. به طور کلی، هنگام برآورد هزینه حمل مصالح، باید به نکات زیر توجه کرد:

• مبنای تعیین مسافت حمل، نزدیک‌ترین راه است. این راه، بر اساس دفترچه‌ی مسافت وزارت راه و ترابری تعیین می‌شود.
• حمل مصالح از طریق راه‌های خاکی و شنی، ۳۰ درصد به بهای حمل اضافه می‌کند.

پس از تحویل زمین به پیمانکار و معرفی عوامل طرفین قرارداد (به همراه دستگاه نظارت)، نوبت به تجهیز کارگاه توسط پیمانکار می‌رسد. در این مرحله، پیمانکار، تمام اقدامات لازم برای آماده‌سازی کارگاه به منظور شروع فعالیت‌های پروژه را انجام می‌دهد.

ضرایب مورد استفاده در برآورد

قیمت‌های مندرج در فهرست بها، برای اجرای پروژه در شرایط عادی معتبرند. شرایط انجام فعالیت‌ها از یک پروژه تا پروژه دیگر تغییر می‌کند. از این‌رو، برای تعدیل قیمت‌ها در برآورد، از ضرایب مختلفی استفاده می‌شود. انواع ضرایب مورد استفاده در برآورد عبارت هستند از:

• ضریب بالاسری: ضریب جبران هزینه‌های مالیاتی، بیمه‌های تامین اجتماعی، تهیه ضمانت‌نامه‌ها، عوارض معادن، سود پیمانکار و غیره
• ضریب طبقات: ضرایب سطح زیربنای هر طبقه بالاتر یا پایین‌تر از طبقه هم‌کف
• ضریب ارتفاع: ضرایب سختی اجرای کار در ارتفاع بیشتر از ۳/۵ متر
• ضریب منطقه: ضرایب سختی کارهای ساختمانی و تاسیساتی در شهرهای مختلف بر اساسویژگی‌های محلی، میزان برخوردار یا محروم بودن، امکان دسترسی به نیروی کار، تامین مصالح و غیره
• ضریب پیشنهادی پیمانکار: ضریب حاصل از تقسیم مبلغ پیشنهادی پیمانکار در زمان برگزاری مناقصه بر مبلغ برآورد اولیه‌ی هزینه‌ی انجام کار
• ضریب تعدیل: ضریب تغییر قیمت‌ها بر اثر گذشت زمان

از دیگر ضرایب مورد استفاده در برآورد می‌توان به ضریب سختی کار و ضریب تجهیز/برچیدن کارگاه نیز اشاره کرد. مقدار ضرایب مورد استفاده در برآورد، در فهرست آورده شده است. در مطلب «امکان سنجی و تدوین طرح های توجیهی — آموزش محاسبات مالی» از مجله فرادرس، راجع به یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های پیش از شروع پروژه صحبت کردیم. در ادامه این مطلب، به تعریف اصطلاحات تخصصی متره و برآورد می‌پردازیم.

اصطلاحات تخصصی متره و برآورد

اصطلاحات بسیار زیادی در حوزه متره و برآورد وجود دارند. در این بخش، قصد داریم برخی از اصطلاحات رایج در این حوزه را تعریف کنیم.

متره در متره و برآورد چیست؟

«متره» (Quantity Surveying یا Quantity Takeoff)، به معنای سنجش و اندازه‌گیری است. در رشته معماری، به اندازه‌گیری و تعیین دقیق مقادیر مصالح لازم بر اساس نقشه‌های اجرایی، تجهیزات و ماشین‌آلات مورد نیاز، متره می‌گویند.

برآورد در متره و برآورد چیست؟

«برآورد» (Estimating)، به معنای محاسبه هزینه‌ای است که از متره به دست می‌آید.

متره و برآورد اولیه چیست؟

به متره و برآورد مقادیر و آیتم‌های اجرایی برای طرح‌های مقدماتی، متره و برآورد اولیه می‌گویند. متره و برآورد اولیه به صورت تقریبی انجام می‌شود. هدف از این فرآیند، داشتن یک تخمین اولیه از هزینه‌های پروژه و پیش‌بینی بودجه مورد نیاز است.

تجهیز و برچیدن کارگاه در متره و برآورد چیست؟

تجهیز کارگاه، فعالیت‌ها و اقداماتی است که به صورت موقت برای اجرای پروژه انجام می‌شوند. پس از اتمام پروژه، جمع‌اوری مصالح، تاسیسات، ساختمان‌های موقت، تجهیزات به همراه تسطیح و تمیز کردن کارگاه صورت می‌گیرد. به این فعالیت‌ها، برچیدن کارگاه می‌گویند. بهای فعالیت‌های تجهیز و برچیدن کارگاه، در متره و برآورد لحاظ می‌شود.

مصالح پای کار در متره و برآورد چیست؟

به مصالح تهیه شده و انبار شده توسط پیمانکار در محل کارگاه، مصالح پای کار می‌گویند. مصالح پای کار پس از ثبت در صورت وضعیت، متعلق به کارفرما هستند اما پیمانکار مسئولیت حفظ و نگهداری آن‌ها را بر عهده دارد.

هزینه خام در متره و برآورد چیست؟

به هزینه‌ای که بر اساس آیتم‌های موجود در فهرست بها و بدون در نظر گرفتن ضرایب تعدیل محاسبه می‌شود، هزینه خام می‌گویند.

جدول ریزمتره در متره و برآورد چیست؟

فرم ریزمتره یا جدول ریزمتره، جدول آماده‌ای است که به منظور وارد کردن اطلاعات آیتم‌های مختلف در متره و براورد مورد استفاده قرار می‌گیرد. این جدول، شامل اطلاعاتی نظیر ردیف، شماره آیتم در فهرست بها، شرع آیتم، تعداد، طول، عرض، ارتفاع، وزن، واحد، جمع جز، جمع کل و توضیحات است.

اسناد مناقصه در متره و برآورد چیست؟

اسناد مناقصه، مجموعه اسنادی هستند که برای دعوت از پیمانکاران و ارائه اطلاعات پروژه به آن‌ها تهیه می‌شوند. یکی از وظایف مترور، آماده‌سازی و مدیریت این اسناد است.

شرایط عمومی پیمان چیست؟

شرایط عمومی پیمان، مفاد و تبصره‌هایی است که روابط بین کارفرما و پیمانکار را به همراه حدود تعهدات و اختیارات آن‌ها را مشخص می‌کند. این شرایط در نشریه ۴۳۱۱ سازمان برنامه و بودجه آورده شده‌اند. نحوه پرداخت هزینه‌ها، مالیات‌ها، عوارض و تخلفات بر اساس شرایط عمومی پیمان تعیین می‌شود. به همین دلیل، در متره و برآورد باید این شرایط را در نظر گرفت.

شرایط خصوصی پیمان چیست؟

شرایط خصوصی پیمان، مفاد و تبصره‌هایی است که به منظور تکمیل شرایط عمومی پیمان تعریف می‌شود. این شرایط می‌تواند بر اساس توافق طرفیت قرارداد تغییر کند. البته شرایط خصوصی نباید با شرایط عمومی در تضاد باشند یا آن‌ها را نقض کنند. در نظر گرفتن شرایط خصوصی پیمان در متره و برآورد، دقت محاسبات و تخمین‌‌ها را بالاتر می‌برد؛ زیرا جزئیات بیشتری از مسائل مالی و نحوه انجام پرداخت‌ها در شرایط خصوصی گنجانده می‌شود.

تحلیل هزینه و منفعت در متره و برآورد چیست؟

تحلیل هزینه و منفعت، یک تحلیل امکان‌سنجی است که به منظور ارزیابی شرایط مالی پروژه و میزان سود حاصل از آن اجرا می‌شود.

سرریز هزینه در متره و برآورد چیست؟

سرریز هزینه زمانی رخ می‌دهد که هزینه‌های واقعی پروژه از تخمین اولیه یا بودجه مصوب عبور کنند.

برگه مالی در متره و برآورد چیست؟

برگه مالی، سندی است که هزینه‌های پروژه را بر اساس متره و فهرست بها به طور خلاصه نمایش می‌دهد.

صورت وضعیت موقت در متره و برآورد چیست؟

صورت وضعیت، هزینه‌ای سندی است که هزینه‌های خرید مصالح پای کار و تجهیز کارگاه را نمایش می‌دهد. صورت وضعیت‌های صادر شده به صورت دوره‌ای و در حین انجام پروژه، با عنوان صورت وضعیت موقت شناخته می‌شوند.

صورت وضعیت قطعی در متره و برآورد چیست؟

به صورت وضعیت صادر شده در زمان پایان کار پروژه، صورت وضعیت قطعی می‌گویند. در این صورت وضعیت، تمام هزینه‌های تمام شدن کارها و جمع شدن کارگاه ذکر می‌شود.

تعدیل در متره و برآورد چیست؟

در پروژه‌های عمرانی، به دلیل تورم و افزایش قیمت‌ها در طول زمان، هزینه انجام فعالیت‌ها تغییر می‌کند. از این‌رو، پیمانکار با تهیه و ارائه یک سند، از کارفرما می‌خواهد تا با پرداخت مبلغ تعدیلی، خسارت‌های ناشی از تورم را جبران کند.

دستور کار در متره و برآورد چیست؟

دستور کار، مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها و مشخصات فنی است که کارفرما به پیمانکار ارائه می‌دهد. پیمانکار، بر اساس دستور کار به اجرای فعالیا‌های پروژه می‌پردازد. دستور کار می‌تواند شامل نقشه‌ها، مشخصات فنی، شرایط عمومی پیمان، شرایط خصوصی پیمان و سایر اسناد مرتبط با پروژه باشد.

کلیم در در متره و برآورد چیست؟

هنگامی که روند اجرای پروژه به دلیل ارائه اطلاعات ناقص، عدم پرداخت به موقع پیش‌پرداخت یا تاخیر در تهیه منابع مورد نیاز از طرف کارفرما به مشکل می‌خورد، هزینه‌های پیمانکار افزایش می‌یابد. در این شرایط، پیمانکار، مبلغ بیشتری را برای اجرای پروژه از کارفرما درخواست می‌کند. به این درخواست، ادعا یا «کلیم» (Claim) می‌گویند.

نرم افزارهای مورد استفاده برای متره و برآورد

از شناخته شده‌ترین و بهترین نرم‌افزارهای متره و برآورد می‌توان به اکسل و رویت اشاره کرد. البته نرم‌افزارهای متعددی در این حوزه وجود دارند که در انتهای این بخش، به معرفی آن‌ها می‌پردازیم. با این وجود، کاربردهای اکسل و رویت در متره و برآورد را بیش از گزینه‌های دیگر مورد بررسی قرار می‌دهیم.

کاربرد اکسل در متره و برآورد

«مایکروسافت اکسل» (Microsoft Excel)، محبوب‌ترین و شناخته شده‌ترین نرم‌افزار صفحه گسترده است که به منظور مدیریت و کار با داده‌های جدولی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نرم‌افزار، قابلیت‌ها و ابزارهای قدرتمند فراوانی دارد. به همین دلیل، در اغلب حوزه‌ها، مخصوصا حوزه‌های مهندسی، کارشناسان با نحوه استفاده از آن آشنا هستند. اکسل، به عنوان یک گزینه عمومی در زمینه انجام محاسبات و تهیه گزارش‌های مرتبط با متره و برآورد در نظر گرفته می‌شود.

مترورها، اغلب با داده‌های زیاد و محاسبات نسبتا پیچیده سر و کار دارند. ابزارها و قابلیت‌های اکسل، نیازهای این افراد را به طور کامل برطرف می‌کنند. از قابلیت‌های اصلی اکسل در حوزه متره و برآورد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تهیه لیست موجودی کالا (BOM)
• تهیه فهرست تعداد مصالح مورد نیاز (BOQ)
• تهیه گزارش‌های پیشرفت
• حسابداری مالی
• رسم نمودار
• فرمول‌نویسی

فرادرس، فیلم‌‌های آموزشی متنوعی را زمینه نحوه استفاده از نرم‌افزار اکسل برای متره و برآورد پروژه‌های ساختمانی و راه‌سازی تهیه کرده است که می‌توانند به سادگی شما را در یادگیری این مهارت ارزشمند یاری کنند. برای مشاهده این فیلم‌های آموزشی، روی عنوان مورد نظر خود کلیک کنید:

• فیلم آموزش متره و برآورد ساختمان بتنی در اکسل فرادرس
• فیلم آموزش متره و برآورد سازه‌های فولادی با اکسل فرادرس
• فیلم آموزش متره و برآورد راهسازی با اکسل فرادرس

کاربرد رویت در متره و برآورد

«رویت» (Revit)، یک نرم‌افزار تخصصی در حوزه مدل‌سازی اطلاعات ساختمان (BIM) است که اغلب توسط معماران برای نقشه‌کشی و طراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد. قابلیت‌های این نرم‌افزار، آن را به یک استاندارد غیررسمی مدل‌سازی ساختمان تبدیل کرده است. رویت، ابزارهای قدرتمندی را در زمینه تحلیل هزینه‌های پروژه به کاربران ارائه می‌‌کند. از قابلیت‌های اصلی این نرم‌افزار برای متره و برآورد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• متره دقیق با استفاده از داده‌های کامل ثبت شده در مدل
• برآورد پویای هزینه با استفاده از به‌روزرسانی لحظه‌ای داده‌های مدل
• ادغام داده‌‌ها با دیگر نر‌افزارهای متره و برآورد و نرم‌افزارهای مدیریت پروژه
• تصویرسازی داده‌های مالی به منظور تهیه ارائه‌های قابل درک

رویت، امکانات متعددی را در زمینه متره و برآورد در اختیار کاربران قرار می‌دهد. با این وجود، یادگیری آن نسبت به اکسل دشوارتر و چالش‌برانگیز است. اگر کار با این نرم‌افزار برایتان جذاب به نظر می‌رسد، سری به فیلم‌های آموزشی فرادرس بزنید. فرادرس، چندین فیلم آموزشی جامع و کاربردی را تهیه کرده است که مباحث رویت را از سطوح مقدماتی تا پیشرفته پوشش می‌دهند. لینک مشاهده این فیلم‌های آموزشی در ادامه آورده شده است:

• مجموعه فیلم‌های آموزش‌ مقدماتی تا پیشرفته رویت در فرادرس

دیگر نرم افزارهای تخصصی متره و برآورد

تدکار، اکسیر، تدبیر و تکسا از نرم‌افزارهای ایرانی مورد استفاده در زمینه متره و برآورد هستند. نرم‌افزارهای خارجی متعددی در این زمینه وجود دارند که از شناخته شده‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ConEst: مناسب متره و برآورد تاسیسات الکتریکی
• Clear Estimates: مناسب متره و برآورد پروژه‌های ساختمانی در مقیاس کوچک
• Buildertrend: مناسب متره و برآورد تمام بخش‌های پروژه‌های ساختمانی در مقیاس بزرگ
• ProEst: مناسب متره و برآورده پروژه‌های ساختمانی در مقیاس کوچک تا بزرگ
• PlanSwift: مناسب متره و برآورد پروژه‌های ساختمانی و تاسیسات مکانیکی/الکتریکی

علاوه بر نرم‌افزارهای بالا، از افزونه «UQTO» در نرم‌افزار اتوکد نیز یکی از بهترین ابزارهای قابل استفاده در متره و برآورد نام برده می‌شود. انتخاب بهترین ابزار یا نرم‌افزار متره و برآورد، به نیازهای پروژه، مقیاس پروژه و مهارت نرم‌افزاری شما بستگی دارد. به طور کلی و با در نظر گرفتن تمام جوانب، شاید بتوان اکسل را به عنوان مناسب‌ترین گزینه برای تمام افراد در نظر گرفت.

در مطلب «امکان‌سنجی و تدوین طرح‌های توجیهی — آموزش محاسبات مالی مرتبط در Excel»، در رابطه با یکی از فرآیندهای مهم در متره و برآورد صحبت کردیم. در ادامه این مطلب از مجله فرادرس، به معرفی مهارت‌های مورد نیاز برای موفقیت در این حوزه می‌پردازیم.

واحدهای اندازه گیری در متره و برآورد پروژه های ساختمانی چیست؟

در بخش قبلی، کلیت فعالیت‌های اجرایی در پروژه‌های ساختمانی را معرفی کردیم. یکی از پارامترهای مهمی که در متره و برآورد این فعالیت‌ها باید در نظر گرفت، واحدهای اندازه‌گیری آن‌ها است. در ادامه، واحدهای رایج در فهرست بها و کارهای قابل اجرا با این واحدها را فهرست کرده‌ایم:

• متر مکعب: عملیات خاکی، کارهای آجری، کارهای بتنی، شن، ماسه و سنگ‌های مورد استفاده برای سفت‌کاری و دیگر فعالیت‌های مشابه
• متر مربع: اندودهای داخلی و خارجی، عایق‌کاری، رنگ‌کاری، آسفالت (با ضخامت)، سنگ‌های پلاک (با ضخامت)، شیشه‌کاری، کاشی‌کاری، سرامیک‌کاری و فعالیت‌های مشابه
• متر: قرنیزها، پلاستیک روی نرده/پله، نهرکشی، جدول‌کشی، کابل/سیم‌کشی، لوله‌کشی و فعالیت‌های مشابه
• تن-کیلوگرم: کارهای فلزی، حمل مصالح از قبیل آجر، سیمان، گچ و غیره
• دستگاه: لوازم بهداشتی نظیر ظرفشویی، دستشویی، توالت فرنگی، دوش، فلاش تانک و غیره
• عدد بدون واحد: ادوات برقی مانند کلید پریز و غیره

کلید موفقیت در هر حوزه‌ای، داشتن مجموعه‌ای از مهارت‌های نرم و سخت است که در بخش بعدی این مطلب از مجله فرادرس، به معرفی این مهارت‌ها و منابع مناسب برای یادگیری آن‌ها می‌پردازیم.

مهارت های مورد نیاز برای موفقیت در حوزه متره و برآورد

برای موفقیت در حوزه متره و برآورد، باید بر روی مجموعه‌ای از مهارت‌های تخصصی و عمومی تسلط داشته باشید. در ادامه، این مهارت‌ها را به طور خلاصه معرفی می‌کنیم.

مهارت‌های تخصصی یا سخت متره و برآورد چیست؟

مهارت‌های سخت، مهارت‌هایی هستند که یک فرد آن‌ها را طی آموزش و تجربه فرا می‌گیرد. به همین دلیل، به این نوع مهارت‌ها، مهارت‌های تخصصی نیز می‌گویند. یک مترور موفق، معمولا از مهارت‌های تخصصی زیر بهره می‌برد:

• مهارت‌های فنی: نقشه‌خوانی و تفسیر نقشه‌های ساختمانی، دستورالعمل‌ها و قراردادها، دانش کافی در زمینه روش‌ها/استانداردهای اجرای ساختمان/مصالح ساختمانی و غیره
• مهارت‌های محاسباتی و اندازه‌گیری: انجام دقیق محاسبات با استفاده از فرمول‌های مخصوص، اندازه‌گیری دقیق مصالح به همراه متره کردن آن‌ها، آشنایی با واحدهای مختلف، آشنایی با نحوه استفاده از فهرست بها، توانایی تقسیم‌بندی پروژه به بخش‌های کوچک‌تر و غیره
• مهارت‌های نرم‌افزاری: تسلط بر روی نرم‌افزارهای طراحی به کمک کامپیوتر (مانند اتوکد)، نرم‌افزارهای مدیریت اطلاعات ساختمان (مانند رویت) و نرم‌افزارهای متره و برآورد (مانند اکسل) به همراه آشنایی با نحوه مدیریت داده‌ها، اتوماسیون و گزارش‌گیری توسط نرم‌‌افزارهای تخصصی
• مهارت‌های مدیریت داده: توانایی ثبت، نگهداری و مرتب‌سازی دقیق مستندات و محاسبات به دست‌آمده از منابع مختلف

مهارت‌های عمومی یا نرم متره و برآورد چیست؟

انجام اصولی و صحیح فعالیت‌های متره و برآورد، به ارتباط موثر با دیگران نیاز دارد. یک مترور موفق و خوب، علاوه بر مهارت‌های تخصصی، باید از مهارت‌های فردی و ارتباطی خوبی بهره ببرد. این مهارت‌ها با عنوان مهارت‌های نرم شناخته می‌شوند. از مهم‌ترین مهارت‌های نرم برای موفقیت در متره و برآورد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دقت به جزئیات: توانایی مرور دقیق مستندات، نقشه‌ها، دستورالعمل‌ها برای اطمینان از دقت اندازه‌گیری‌ها، توانایی شناسایی خطاها، اختلافات و اطلاعات جاافتاده
• تفکر انتقادی: توانایی تحلیل پروژه‌های پیچیده، تقسیم‌بندی آن‌ها به بخش‌های قابل مدیریت و شناسایی مولفه‌های کلیدی برای اندازه‌گیری‌ها، توانایی تفسیر مستندات طراحی
• مهارت‌های ارتباطی: توانایی برقراری ارتباط موثر با اعضای تیم و مدیران پروژه برای مشخص کردن الزامات متره و برآورد، توانایی گزارش دقیق خطاها و مشکلات رخ داده در حین متره و برآورد
• حل مسئله: توانایی شناسایی چالش‌ها و عدم قطعیت‌های احتمالی در حین انجام متره و برآورد، توانایی پیدا کردن راه‌حل مناسب برای رسیدن به خروجی‌های دقیق
• مدیریت زمان: توانایی اولویت‌بندی فعالیت‌ها، مدیریت فشار کاری و مدیریت جلسات، توانایی به اتمام رساندن کارها با دقت و بهره‌وری بالا
• تطبیق‌پذیری: انعطاف‌پذیری بالا در صورت مواجهه با تغییر در الزامات پروژه، اصلاح طراحی یا دریافت اطلاعات جدید در حین انجام متره، توانایی کار در یک محیط‌های پویا

شاید در نگاه اول، داشتن مهارت‌های تخصصی، مهم‌تر از مهارت‌های نرم باشد اما در اغلب موارد، چیزی که باعث تمایز یک مترور معمولی با یک مترور خوب و موفق می‌شود، مهارت‌های فردی و ارتباطی است. فرادرس، مجموعه‌ای از فیلم‌های آموزشی جامع و کاربردی را تهیه کرده است که می‌توانند شما را به سرعت و به راحتی در تسلط بر روی توسعه مهارت‌های فردیتان کمک کند. لینک مشاهده فیلم‌های آموزشی این مجموعه در ادامه آورده شده است:

• مجموعه فیلم‌های آموزش توسعه مهارت فردی فرادرس

از آموزش‌های پرطرفدار مجموعه بالا می‌توان به افزایش تمرکز و حافظه، حل مساله و تصمیم‌گیری، تفکر خلاق، فن بیان، اصول مذاکره، خودباوری و مدیریت زمان اشاره کرد.