ضمیر ی در عربی و نحوه تشخیص فاعل و مفعول بودن آن با مثال و تمرین
«ي» یکی از انواع ضمایر متصل عربی است که هم بهعنوان ضمیر بارز و هم بهعنوان ضمیر متصل منصوبی و مجروری به کار میرود. برای مثال، در فعل «تَکْتُبِینَ»، «ی» نقش ضمیر بارز و فاعل را به عهده دارد اما در جمله «أَدْعوني» بهعنوان ضمیر متصل منصوبی و در جایگاه مفعول آمده است. در این مطلب از مجله فرادرس، ضمیر ی در عربی را بررسی میکنیم و نشان میدهیم چگونه میتوان فاعل یا مفعول بودن آن را در جمله مشخص کرد. در نهایت، تمرینهایی را برای یادگیری بهتر این ضمیر به مخاطبان ارائه میکنیم.
انواع ضمیر ی در عربی
ضمیر ی در عربی نوعی ضمیر متصل است که به انتهای فعلها و اسمها متصل میشود. در جدول زیر، انواع «ي» و نقشهای آن را با مثال مشخص کردهایم.
انواع «ی» در عربی | کاربرد | محل قرارگیری (مثال) |
ضمیر متصل مرفوعی | فاعل |
فعل مضارع مفرد مؤنث + ی + ن (تَسْمَعِینَ) فعل امر مفرد مؤنث مخاطب + ی (إِسْتَمِعِي) |
ضمیر متصل منصوبی | مفعول | فعل + ی (رَاجِعُوني) |
ضمیر متصل مجروری | مضافالیه | اسم + ی (قَلَمِي) |
انواع و کاربردهای این ضمیر را میتوانید با مشاهده فیلم آموزش عربی پایه هفتم فرادرس بهخوبی یاد بگیرید. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه مشاهده میکنید.
در مورد انواع ضمیر «ی» و کاربرد آن، نکتههای زیر را مدنظر داشته باشید:
- ضمیر «ي» متصل مرفوعی در انتهای فعلهای مضارع مفرد مؤنث مخاطب یا امر مفرد مؤنث مخاطب قرار میگیرد.
- اگر «ي» بهعنوان ضمیر متصل مرفوعی در انتهای فعل بیاید، از انواع ضمایر بارز به شمار میرود. ضمایر بارز به انتهای فعلها متصل میشوند.
- اگر ضمیر «ي» انتهای فعلهای مضارع صیغه مفرد مؤنث مخاطب بیاید، فاعل جمله است.
- اگر ضمیر «ي» در انتهای فعل مضارع مفرد مؤنث مخاطب بیاید، بعد از آن حرف «نون عوض رفع» قرار میگیرد. (مانند: تَسْمَعِینَ)
- اگر ضمیر «ي» در انتهای فعل امر مفرد مؤنث مخاطب بیاید، بعد از آن حرف «ن» قرار نمیگیرد. (مانند: إِسْتَمِعِي)
- چنانچه ضمیر «ي» به هر فعل دیگری بهجز فعل مضارع و امر مفرد مؤنث مخاطب متصل شود، از نوع ضمیر متصل منصوبی است.
- اگر «ي» بهعنوان ضمیر متصل منصوبی و مفعول جمله به انتهای فعل متصل شود، بین «ي» و فعل قبل از آن، «نون وِقایَة» قرار میگیرد. نون وقایة حرفی است که بین فعلها یا حروف و ضمیر «ی» قرار میگیرد و باعث میشود تلفظ این کلمهها برای گوینده راحتتر باشد.
- اگر «ي» به انتهای اسمها متصل شود، ضمیر متصل مجروری و مضافالیه محسوب میشود.
تشخیص فاعل یا مفعول بودن ضمیر «ی»
ضمیر «ی» در عربی ممکن است فاعل، مفعول یا مضافالیه باشد. برای اینکه بتوانید انواع نقشهای ضمیر «ی» را تشخیص بدهید، به نکتههای زیر دقت کنید.
- اگر «ي» انتهای فعل مضارع مفرد مؤنث مخاطب بیاید و بعد از آن هم حرف «ن» قرار گرفته باشد، «ي» فاعل جمله است.
- اگر «ي» به انتهای فعل امر مفرد مؤنث مخاطب متصل شده باشد، فاعل جمله است.
- اگر «ي» انتهای هر فعلی بهجز مضارع مفرد مؤنث مخاطب بیاید و قبل از آن حرف «ن» آمده باشد، «ی» مفعول جمله است.
- گاهی ممکن است فعل مضارع مفرد مؤنث مخاطب، دو تا ضمیر «ي» داشته باشد. در این حالت، اولی فاعل است و دومی نقش مفعول را به عهده دارد. (مانند «تَخبَرینی» که «ي» اول آن فاعل است اما «ي» دوم مفعول است).
- اگر بعد از «ي»، حرف «ن» آمده باشد، «ي» فاعل است اما اگر قبل از «ي»، حرف «ن» بیاید، «ي» مفعول است.
- اگر «ي» به اسم قبل از خود متصل شده باشد، مضاف الیه به شمار میآید.
نکتههای بالا را با کمک مثالهای زیر بهتر یاد میگیرید.
مثال اول
فعلی که در کادر زیر مشاهده میکنید، نوعی فعل مضارع است، زیرا ابتدای آن حرف مضارعه «تَـ» آمده است. اکنون اگر به انتهای آن دقت کنید، متوجه میشوید که انتهای این فعل، ضمیر متصل «ی» قرار گرفته است. با توجه به صیغه فعل «تَقُولِينَ» (مفرد مؤنث مخاطب) میتوانیم نتیجه بگیریم که «ی» انتهای این فعل، نوعی ضمیر متصل مرفوعی است و فاعل «تَقُولِينَ» محسوب میشود.
تَقُولِينَ
(میگویی)
مثال دوم تشخیص انواع ی
فعلی که در کادر زیر آوردهایم، از نوع فعلهای مضارع نیست. به این علت که ابتدای آن حرف مضارعه نیامده است. از سوی دیگر، در صیغه مفرد مؤنث مخاطب هم صرف نشده است. این فعل نوعی فعل ماضی است و در صیغه مفرد مذکر غائب صرف شده است. در انتهای فعل «بَلَغَ»، ابتدا نون وقایة و سپس ضمیر «ی» قرار گرفته است. با توجه به صیغه فعل و وجود نون وقایة، به این نتیجه میرسیم که «ی» در این مثال، نوعی ضمیر متصل منصوبی است و مفعول جمله به شمار میآید.
بَلَغَنِيَ
(به من رسید.)
مثال سوم
مثال زیر از یک اسم (طِفْل) و ضمیر بعد از آن (ی) تشکیل شده است. «ی» در این مثال، نوعی ضمیر متصل مجروری است و مضافالیه «طِفْل» محسوب میشود.
طِفْلِي
(فرزندم)
اعراب انواع ضمیر ی
هر کلمهای که در جمله به کار میرود، حتماً اعراب خاص خود را دارد. در این بخش، انواع اعراب ضمیر «ي» را در حالتهای مختلف نشان میدهیم. در جدول زیر، اعراب انواع ضمیر «ي» را مشاهده میکنید.
انواع «ی» در عربی | نقش ـ اعراب |
ضمیر متصل مرفوعی | فاعل ـ مرفوع محلّاً |
ضمیر متصل منصوبی | مفعول ـ منصوب محلّاً |
ضمیر متصل مجروری | مضافالیه ـ مجرور محلّاً |
آموزش انواع ضمیرهای عربی در فرادرس
در زبان عربی، برای نقشهای نحوی مختلف از ضمیرهای متفاوتی استفاده میشود. بهطور مثال، چنانچه بخواهیم ضمیر «مَن» را بهعنوان فاعل جمله به کار ببریم، باید آن را بهصورت «أَنا» یا «تُ» بیاوریم اما اگر قصد داشته باشیم آن را بهعنوان مفعول یا مضافالیه استفاده کنیم، باید ضمیرهای «إیّایَ» یا «ي» را به کار ببریم. همین موضوع باعث شده است ضمیرهای عربی صورتهای متنوعی داشته باشند.
اگر میخواهید تمامی ضمیرهای زبان عربی و صورتهای مختلف آنها را یاد بگیرید و با قواعد استفاده از ضمایر بیشتر آشنا شوید، پیشنهاد میکنیم فیلمهای آموزشی زیر در فرادرس را مشاهده کنید.
- فیلم آموزش عربی پایه هفتم فرادرس
- فیلم آموزش رایگان درس یازدهم عربی پایه هفتم فرادرس
- فیلم آموزش عربی پایه هشتم فرادرس
- فیلم آموزش صرف ۳ فرادرس
اگر قصد دارید اطلاعات خود را در مورد صرف و نحو عربی گسترش دهید و سایر اجزای جملهها را نیز بشناسید، تهیه و مشاهده مجموعه فیلمهای آموزشی زیر در فرادرس، انتخاب بسیار خوبی خواهد بود.
- مجموعه فیلمهای آموزش عربی دوره متوسطه فرادرس
- مجموعه فیلمهای آموزش زبان عربی مقدماتی تا پیشرفته فرادرس
مثال ضمیر «ی» در عربی
با خواندن بخشهای قبلی به انواع ی در عربی و نقشهای هرکدام از آنها در جمله پی بردید. در ادامه، کاربرد انواع «ی» را در مثالهایی از جملههای عربی یاد میگیرید. برای آموختن مثالهای بیشتر توصیه میکنیم با کلیک روی لینک زیر، فیلم آموزش قواعد عربی پایه هشتم فرادرس را تهیه و مشاهده کنید.
مثال اول
در این مثال، به انتهای فعل «تَذْهَبِینَ»، ضمیر «ي» متصل شده است. میدانیم که این فعل، نوعی فعل مضارع است و در صیغه مفرد مؤنث مخاطب صرف شده است. بنابراین، ضمیر «ي» انتهای آن، ضمیر متصل مرفوعی است و نقش فاعل را در این جمله به عهده دارد.
أَتَذْهَبِینَ إلَی طَهْرانِ بِالقَطارِ؟
آیا با قطار به تهران میروی؟
در ادامه، ترکیب این جمله و نقش اجزای آن را مشخص کردهایم:
- أَ: ادات استفهام
- تَذْهَبِینَ: فعل مضارع و فاعل، ضمیر بارز «ي»
- إلَی طَهْرانِ: جارّ (إلَی) و مجرور (طَهْرانِ)
- بِالقَطارِ: جارّ (بِـ) و مجرور (القَطارِ).
مثال دوم
در این مثال، از ضمیر «ي» در انتهای فعل «یُعْجِبُ» استفاده شده است. بین «ي» و فعل قبل از آن نیز نون وقایة آمده است. با توجه به این نکته، نتیجه میگیریم که «ي» در انتهای فعل «یُعْجِبُ»، نوعی ضمیر متصل منصوبی است و بهعنوان مفعول جمله به کار رفته است.
هذا الکِتابُ یُعْجِبُني.
از این کتاب خوشم میآید.
در ادامه، برای اینکه کاربرد «ي» در این مثال و ارتباط آن را با سایر کلمهها درک کنید، ترکیب مثال بالا را نشان دادهایم:
- هذا: مبتدا و مرفوع محلّاً (اسم اشاره)
- الکِتابُ: مشارٌالیه و مرفوع به اعراب ظاهری
- یُعْجِبُ: خبر و مرفوع محلّاً ـ فعل و فاعل، ضمیر مستتر «هُوَ»
- نِ: نون وقایَة و مبنی بر کسره
- ي: مفعولبه و منصوب محلّاً.
مثال سوم ضمیر «ی» در عربی
مشاهده میکنید که در مثال زیر، انتهای اسم «أَخ»، ضمیر متصل «ي» آمده است. ازآنجاییکه این ضمیر به انتهای اسم متصل شده است، به این نتیجه میرسیم که «ي» در مثال زیر، ضمیر متصل مجروری است.
أَخي یُسافِرُ بِالطَیّارَةِ.
برادرم با هواپیما سفر میکند.
نقش و اعراب تمامی اجزای این جمله را در ادامه نشان دادهایم:
- أَخ: مبتدا و مرفوع تقدیراً.
- ي: مضافالیه و مجرور محلّاً
- یُسافِرُ: خبر و مرفوع محلّاً
- بِالطَیّارَةِ: جارّ (بِـ) و مجرور (الطَیّارَةِ).
مثال چهارم
در جمله زیر از فعل «تَسکُنینَ» بهعنوان فعل مضارع مفرد مذکر مخاطب استفاده شده است. در انتهای این فعل مانند سایر فعلهای این صیغه، ضمیر متصل «ي» آمده است. این نوع «ي» از نوع ضمایر متصل مرفوعی است و نقش فاعل جمله را به عهده گرفته است.
هَلْ تَسکُنینَ في الدَوْرِ الخامِسِ؟
آیا در طبقه پنجم زندگی میکنی؟
نقش سایر اجزای این جمله را در ادامه مشخص کردهایم:
- هَلْ: ادات استفهام
- تَسکُنینَ: فعل و فاعل، ضمیر بارز «ي»
- في الدَوْرِ: جارّ (في) و مجرور (الدَوْرِ)
- الخامِسِ: صفت برای «الدَوْرِ» و مجرور به اعراب ظاهری.
مثال پنجم
در مثال زیر، ضمیر «ي» به انتهای فعل «يُسْمِعُونَ» متصل شده است. البته قبل از آن، «ن» از انتهای فعل حذف شده است و نون وقایَة بهجای آن آمده است. با توجه به اینکه فعل زیر در صیغه مفرد مؤنث مخاطب صرف نشده است و بین «ي» و فعل قبل از آن، نون وقایة آمده است، به این نتیجه میرسیم که این «ي» از نوع ضمایر متصل منصوبی است و بهعنوان مفعول جمله آمده است.
الطُلّابُ يَسْتَمِعُونَي.
دانشجویان به من گوش میکنند.
در ادامه، ترکیب جمله بالا و اجزای آن را مشخص کردهایم:
- الطُلّابُ: مبتدا و مرفوع به اعراب ظاهری
- يَسْتَمِعُوا: خبر و مرفوع محلّاً ـ فعل و فاعل، ضمیر بارز «و»
- نِ: نون وقایة و مبنی بر کسره
- ي: مفعولبه و منصوب محلّاً.
در همین مثال، علاوهبر «ي»، از ضمیر بارز «و» در فعل «يَسْتَمِعُوا» هم استفاده شده است. در حقیقت، ضمیرهای زبان عربی هم کاربرد و هم صورتهای متنوعی دارند و یکی از کاربردیترین مباحث دستور زبان عربی به شمار میآیند. در مجله فرادرس، مطالب مفیدی در مورد ضمایر عربی و نقش آنها در جملهها ارائه شده است.
مثال ششم ضمیر «ی» در عربی
در جمله زیر، به انتهای اسم «قَمیص»، ضمیر متصل مجروری «ي» اضافه شده است. این ضمیر بهعنوان مضافالیه آمده است و اعراب آن نیز محلی است.
قَمیصِي نَظیفٌ و جَمیلٌ.
لباسم پاکیزه و زیبا است.
ترکیب جمله بالا را در ادامه نشان دادهایم و نقش و اعراب هریک از اجزای آن را مشخص کردهایم:
- قَمیص: مبتدا و مرفوع تقدیراً
- ي: مضافالیه و مجرور محلّاً
- نَظیفٌ: خبر و مرفوع به اعراب ظاهری
- وَ: حرف عطف
- جَمیلٌ: معطوف و مرفوع به اعراب ظاهری.
مثال هفتم
در کادر زیر، مثالی از کاربرد فعلهای مضارع مفرد مؤنث مخاطب را نشان دادهایم. فعل «تَرجَعینَ» در همین صیغه صرف شده است و «ي» انتهای آن نیز فاعل این فعل به شمار میآید. «ي» در انتهای فعل «تَرجَعینَ»، نوعی ضمیر بارز و ضمیر متصل مرفوعی است.
أَمسِ كُنْتِ تَرجَعینَ مِنَ المُسْتَشْفَی.
دیروز از بیمارستان برمیگشتی.
ترکیب جمله بالا و نقش سایر اجزای آن را در ادامه نشان دادهایم:
- أَمسِ: مفعولفیه و منصوب محلّاً
- كُنْتِ: فعل ناقصه «کانَ» ـ اسم فعل ناقصه، ضمیر متصل «تِ» و مرفوع محلّاً
- تَرجَعینَ: خبر کانَ و منصوب محلّاً ـ فعل و فاعل، ضمیر بارز «ي» و مرفوع محلّاً
- مِنَ المُسْتَشْفَی: جارّ (مِنَ) و مجرور (المُسْتَشْفَی).
مثال هشتم
با دقت به مثال زیر متوجه میشویم که انتهای فعل «ادْعُونِي»، ضمیر متصل «ي» قرار گرفته است. بین «ي» و فعل قبل از آن نیز نون وقایة آمده است. بنابراین، «ي» در این مثال، نوعی ضمیر متصل منصوبی است و بهعنوان مفعول جمله به کار رفته است.
«قَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ» (غافر/۶۰)
پروردگارتان فرمود: مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم.
ترکیب مثال بالا و اعراب اجزای آن را در ادامه نشان دادهایم:
- قَالَ: فعل
- رَبُّ: فاعل و مرفوع به اعراب ظاهری
- كُمُ: مضافالیه و مجرور محلّاً
- ادْعُوا: فعل و فاعل ضمیر بارز «و»
- نِ: نون وقایة و مبنی بر کسره
- ي: مفعولبه و منصوب محلّاً
- أَسْتَجِبْ: فعل و فاعل ضمیر مستتر «أنا»
- لَكُمْ: جارّ (لَـ) و مجرور (كُمْ).
مثال نهم ضمیر «ی» در عربی
در مثال کادر زیر، ضمیر «ي» به انتهای اسم «بِنْت» متصل شده است. بنابراین، نوعی ضمیر متصل مجروری است و نقش دستوری مضافالیه را در این مثال به عهده دارد.
بِنْتِي تَعیشُ في شَقَّةٍ.
دخترم در آپارتمانی زندگی میکند.
ترکیب این جمله و اجزای آن را در ادامه مشخص کردهایم:
- بِنْت: مبتدا و مرفوع تقدیراً
- ي: مضافالیه و مجرور محلّاً
- تَعیشُ: خبر و مرفوع محلّاً ـ فعل و فاعل، ضمیر مستتر «هي»
- في شَقَّةٍ: جارّ (في) و مجرور (شَقَّةٍ).
مثال دهم
در مثال زیر، دو بار از ضمیر «ي» استفاده شده است. یک بار انتهای مصدر «مُساعِدَة» و بار دیگر در انتهای اسم «مِحْفَظَة». هر دوی این ضمایر از نوع ضمیرهای متصل مجروری هستند و بهعنوان مضافالیه جمله به کار رفتهاند.
هَلْ يُمْكِنُکَ مُساعِدَتي أَنْ أَجِدُ مِحْفَظَتي؟
آیا امکانش را دارید که کمکم کنید تا کیفم را پیدا کنم؟
در ادامه، ترکیب مثال بالا را مشخص کردهایم و نقش اعراب هریک از اجزای آن را نشان دادهایم:
- هَلْ: ادات استفهام
- يُمْكِنُ: فعل
- کَ: مفعولبه و منصوب محلّاً
- مُساعِدَة: فاعل و مرفوع تقدیراً
- ي: مضافالیه و مجرور محلّاً
- أَنْ: ادات نصب
- أَجِدَ: فعل مضارع منصوب و فاعل، ضمیر مستتر «أَنا»
- مِحْفَظَة: مفعولبه و منصوب تقدیراً
- ي: مضافالیه و مجرور محلّاً.
جدول ضمایر عربی
در بخشهای قبلی این مطلب هم ضمیر ی در عربی را بررسی کردیم و هم کاربردها و انواع آن را نشان دادیم. این ضمیر در واقع، تنها یکی از انواع ضمایر عربی است. برای اینکه کاربردهای ضمیر «ي» را بهتر درک کنید، لازم است تا حدودی با سایر ضمایر عربی و انواع آنها آشنا باشید. انواع و اقسام ضمایر عربی و کاربردهای آنها را میتوانید با مراجعه به فیلم آموزش صرف ۳ فرادرس یاد بگیرید. برای دسترسی به این فیلم آموزشی روی لینک زیر کلیک کنید.
در این بخش، بهطور خلاصه، ضمایر عربی و انواع آنها را مرور میکنیم. در جدول زیر، دو دسته کلی ضمیرهای زبان عربی را مشاهده میکنید.
ضمایر منفصل | مرفوعی |
منصوبی | |
ضمایر متصل | مرفوعی |
منصوبی و مجروری |
در بخشهای بعدی، تمامی ضمایر متصل و منفصل را در قالب جدول نشان میدهیم.
انواع ضمایر منفصل
این نوع از ضمایر بهتنهایی و بهصورت مستقل به کار میروند. ضمیرهای منفصل در عربی خود به دو دسته «ضمایر منفصل مرفوعی» و «ضمایر منفصل منصوبی» تقسیم میشوند. ابتدا ضمایر منفصل مرفوعی را معرفی میکنیم. سپس ضمایر منفصل منصوبی را نشان میدهیم.
ضمایر منفصل مرفوعی
این نوع از ضمایر بهعنوان فاعل، نائب فاعل، مبتدا و... به کار میروند. تمامی ضمایر منفصل مرفوعی را در جدول زیر آوردهایم.
صیغه | ضمیر منفصل مرفوعی (ترجمه) |
مفرد مذکر غائب | هُوَ (آن مرد) |
مفرد مؤنث غائب | هي (آن زن) |
مثنی مذکر غائب | هُما (آن دو مرد) |
مثنی مؤنث غائب | هُما (آن دو زن) |
جمع مذکر غائب | هُم (آن چند مرد) |
جمع مؤنث غائب | هُنَّ (آن چند زن) |
مفرد مذکر مخاطب | أَنتَ (تو) |
مفرد مؤنث مخاطب | أَنتِ (تو) |
مثنی مذکر مخاطب | أَنتُما (شما دو مرد) |
مثنی مؤنث مخاطب | أَنتُما (شما دو زن) |
جمع مذکر مخاطب | أَنتُم (شما چند مرد) |
جمع مؤنث مخاطب | أَنتْنَّ (شما چند زن) |
متکلم وحده | أَنا (من) |
متکلم مع الغیر | نَحْنُ (ما) |
ضمایر منفصل منصوبی
ضمیرهای منفصل منصوبی بهعنوان مفعول جمله به کار میروند. این ضمایر را در جدول زیر نشان دادهایم.
صیغه | ضمیر منفصل منصوبی (ترجمه) |
مفرد مذکر غائب | إیّاه (آن مرد را) |
مفرد مؤنث غائب | إیّاها (آن زن را) |
مثنی مذکر غائب | إیّاهُما (آن دو مرد را) |
مثنی مؤنث غائب | إیّاهُما (آن دو زن را) |
جمع مذکر غائب | إیَّاهُم (آن چند مرد را) |
جمع مؤنث غائب | إیّاهُنَّ (آن چند زن را) |
مفرد مذکر مخاطب | إیّاکَ (تو را) |
مفرد مؤنث مخاطب | إیّاکِ (تو را) |
مثنی مذکر مخاطب | إیّاکُما (شما دو مرد را) |
مثنی مؤنث مخاطب | إیّاکُما (شما دو زن را) |
جمع مذکر مخاطب | إیّاکُم (شما چند مرد را) |
جمع مؤنث مخاطب | إیّاکُنَّ (شما چند زن را) |
متکلم وحده | إیّايَّ (من را) |
متکلم مع الغیر | إیّانا (ما را) |
انواع ضمایر متصل
ضمایر متصل کاربرد مستقل ندارند. این نوع از ضمیرها به انتهای فعلها، اسمها و حروف متصل میشوند. ضمیرهای متصل عربی را میتوان به دو دسته «ضمایر متصل مرفوعی» و «ضمایر متصل منصوبی و مجروری» تقسیم کرد. در بخشهای بعدی، ابتدا ضمایر متصل مرفوعی را نشان میدهیم. سپس ضمایر متصل منصوبی و مجروری را معرفی میکنیم.
ضمایر متصل مرفوعی
این نوع از ضمیرها در انتهای فعلها میآیند و بهعنوان فاعل یا نائب فاعل آنها به کار میروند. این ضمایر را بهصورت پررنگ در جدول زیر آوردهایم. در فیلم آموزش عربی پایه هفتم فرادرس نیز این مبحث بهخوبی آموزش داده شده است.
صیغه | ضمیر متصل مرفوعی در فعل ماضی (ترجمه) | ضمیر متصل مرفوعی در فعل مضارع (ترجمه) |
مفرد مذکر غائب | خَرَجَ (آن مرد خارج شد.) | يَخْرُجُ (آن مرد خارج میشود.) |
مفرد مؤنث غائب | خَرَجَتْ (آن زن خارج شد.) | تَخْرُجُ (آن زن خارج میشود.) |
مثنی مذکر غائب | خَرَجَا (آن دو مرد خارج شدند.) | يَخْرُجَانِ (آن دو مرد خارج میشوند.) |
مثنی مؤنث غائب | خَرَجَتَا (آن دو زن خارج شدند.) | تَخْرُجَانِ (آن دو زن خارج میشوند.) |
جمع مذکر غائب | خَرَجُوا (آن چند مرد خارج شدند.) | يَخْرُجُونَ (آن چند مرد خارج میشوند.) |
جمع مؤنث غائب | خَرَجْنَ (آن چند زن خارج شدند.) | يَخْرُجْنَ (آن چند زن خارج میشوند.) |
مفرد مذکر مخاطب | خَرَجْتَ (تو خارج شدی.) | تَخْرُجُ (تو خارج میشوی.) |
مفرد مؤنث مخاطب | خَرَجْتِ (تو خارج شدی.) | تَخْرُجِينَ (تو خارج میشوی.) |
مثنی مذکر مخاطب | خَرَجْتُمَا (شما دو مرد خارج شدید.) | تَخْرُجَانِ (شما دو مرد خارج میشوید.) |
مثنی مؤنث مخاطب | خَرَجْتُمَا (شما دو زن خارج شدید.) | تَخْرُجَانِ (شما دو زن خارج میشوید.) |
جمع مذکر مخاطب | خَرَجْتُمْ (شما چند مرد خارج شدید.) | تَخْرُجُونَ (شما چند مرد خارج میشوید.) |
جمع مؤنث مخاطب | خَرَجْتُنَّ (شما چند زن خارج شدید.) | تَخْرُجْنَ (شما چند زن خارج میشوید.) |
متکلم وحده | خَرَجْتُ (من خارج شدم.) | أَخْرُجُ (من خارج میشوم.) |
متکلم مع الغیر | خَرَجْنَا (ما خارج شدیم.) | نَخْرُجُ (تو خارج میشوی.) |
ضمایر متصل منصوبی و مجروری
این نوع از ضمیرها به انتهای فعلها، اسمها و حروف متصل میشوند. اگر در انتهای فعل بیایند، «ضمیر متصل منصوبی» نامیده میشوند و در واقع، مفعول جمله هستند. اگر به انتهای اسمها و حروف جرّ متصل شوند، «ضمیر متصل مجروری» هستند. آن دسته از ضمایر متصل مجروری که به اسمها متصل میشوند، مضافالیه جمله محسوب میشوند. ضمایر متصل منصوبی و مجروری را بهصورت پررنگ در جدول زیر مشخص کردهایم.
صیغه | ضمیر متصل منصوبی | ضمیر متصل مجروری |
مفرد مذکر غائب | أَخْبَرَه (آن مرد را باخبر کرد.) | کتابه (کتاب آن مرد) |
مفرد مؤنث غائب | أَخْبَرَها (آن زن را باخبر کرد.) | کتابها (کتاب آن زن) |
مثنی مذکر غائب | أَخْبَرَهُما (آن دو مرد را باخبر کرد.) | کتابهُما (کتاب آن دو زن) |
مثنی مؤنث غائب | أَخْبَرَهُما (آن دو زن را باخبر کرد.) | کتابهُما (کتاب آن دو مرد) |
جمع مذکر غائب | أَخْبَرَهُم (آن چند مرد را باخبر کرد.) | کتابهُم (کتاب آن چند مرد) |
جمع مؤنث غائب | أَخْبَرَهُنَّ (آن چند زن را باخبر کرد.) | کتابهُنَّ (کتاب آن چند زن) |
مفرد مذکر مخاطب | أَخْبَرَکَ (تو را باخبر کرد.) | کتابکَ (کتاب تو) |
مفرد مؤنث مخاطب | أَخْبَرَکِ (تو را باخبر کرد.) | کتابکِ (کتاب تو) |
مثنی مذکر مخاطب | أَخْبَرَکُما (شما دو مرد را باخبر کرد.) | کتابکُما (کتاب شما دو مرد) |
مثنی مؤنث مخاطب | أَخْبَرَکُما (شما دو زن را باخبر کرد.) | کتابکُما (کتاب شما دو زن) |
جمع مذکر مخاطب | أَخْبَرَکُم (شما چند مرد را باخبر کرد.) | کتابکُم (کتاب شما چند مرد) |
جمع مؤنث مخاطب | أَخْبَرَکُنَّ (شما چند زن را باخبر کرد.) | کتابکُنَّ (کتاب شما چند زن) |
متکلم وحده | أَخْبَرَني (من را باخبر کرد.) | کتابي (کتاب من) |
متکلم مع الغیر | أَخْبَرَنا (ما را باخبر کرد.) | کتابنا (کتاب ما) |
تمرین ضمیر ی در عربی
برای اینکه بهراحتی بتوانید انواع «ی» در عربی را از هم تشخیص بدهید، لازم است کاربرد آنها را در جملههای گوناگون بررسی کنید. به این منظور توصیه میکنیم از تمرینهای زیر کمک بگیرید.
در این بخش، ۱۰ تمرین چهارگزینهای را در مورد انواع «ي» و کاربرد آنها ارائه کردهایم. برای جواب دادن به هر سؤال، لازم است یکی از گزینهها را علامت بزنید. با کلیک روی گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست هر سؤال نشان داده میشود.
برای بعضی از سؤالها، پاسخ تشریحی هم در نظر گرفته شده است. برای مشاهده پاسخ تشریحی آنها روی گزینه «شرح پاسخ» کلیک کنید. بعد از جواب دادن به همه سؤالها، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» را مشاهده خواهید کرد. با کلیک روی آن، تعداد امتیازهایتان در این آزمون نشان داده میشود.
۱- نوع ضمیر «ی» را در جمله زیر مشخص کنید.
«قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي» (آلعمران/۳۱)
ضمیر متصل مرفوعی
ضمیر متصل منصوبی
ضمیر متصل مجروری
ضمیر بارز
«ی» در فعل «اتَّبِعُونِي» بعد از نون وقایة آمده است. بنابراین، نوعی ضمیر متصل منصوبی و مفعول جمله به شمار میآید.
۳- نوع «ی» در کدام گزینه بهدرستی مشخص شده است؟
خَلَقَنِي: ضمیر متصل منصوبی
تَرْجِعِينَ: ضمیر متصل منصوبی
بُسْتاني: ضمیر متصل مرفوعی
لَيَحْزُنُنِي: ضمیر متصل مرفوعی
در ادامه، نوع «ی» را در سایر گزینهها مشخص کردهایم:
- گزینه دوم: ضمیر متصل مرفوعی
- گزینه سوم: ضمیر متصل مجروری
- گزینه چهارم: ضمیر متصل منصوبی
۴- کدام نوع «ي» بعد از نون وقایة میآید؟
متصل مجروری
متصل منصوبی
متصل مرفوعی
ضمیر مستتر
۵- کدام گزینه در مورد انواع ضمیر «ی» در عربی درست است؟
«ی» اگر در انتهای فعل مفرد مذکر مخاطب بیاید، فاعل جمله است.
«ی» اگر به انتهای اسمها متصل شود، محلّاً منصوب است.
«ی» اگر در انتهای فعل مثنی مذکر مخاطب بیاید، مفعول جمله است.
«ی» اگر بعد از نون وقایة قرار بگیرد، فاعل جمله است.
۶- در جمله زیر، از کدام نوع «ی» استفاده شده است؟ نقش آن را نیز مشخص کنید.
یا زَیْنَبَ، اُكْتُبِي رِسالَةً.
ضمیر متصل مرفوعی ـ مفعول
ضمیر متصل منصوبی ـ مرفوع
ضمیر متصل مرفوعی ـ فاعل
ضمیر متصل منصوبی ـ فاعل
۷- در کدام گزینه، «ی» نقش فاعل را به عهده دارد؟
حَشَرْتَنِي
تَبِعَنِي
بَیْتِي
تَجِيئِينَ
۸- در کدام گزینه «ی» نقش مفعول را به عهده دارد؟
شاهِدْني
تَكْذِبِينَ
قُومِي
بِنْتي
۹- در کدام گزینه، «ی» مضافالیه است؟
اِجْعَلِي
تَنْهَضِينَ
أُدْعَى
مِنْضَدَتي
۱۰- نقش «ی» را در جمله زیر نشان دهید.
«وَ يَا قَوْمِ مَنْ يَنْصُرُنِي مِنَ اللَّهِ» (هود/۳۰)
فاعل
مفعول
ضمیر بارز
مضافالیه
جدول خلاصه انواع ضمیر ی
انواع «ي» و کاربردهای آن را در این مطلب از مجله فرادرس آموزش دادیم. چکیدهای از نکتههای مربوط به این ضمیر را در جدول زیر نیز آوردهایم.
انواع ی در عربی | محل قرارگیری | نقش (اعراب) |
ضمیر متصل مرفوعی | انتهای فعل مضارع یا امر مفرد مؤنث مخاطب | فاعل (محلّاً مرفوع) |
ضمیر متصل منصوبی | انتهای فعلها | مفعول (محلّاً منصوب) |
ضمیر متصل مجروری | انتهای اسمها | مضافالیه (محلّاً مجرور) |