روش های درمان سرطان — مختصر و مفید

متاسفانه این روزها، اصطلاح «سرطان» به واژه‌ای نام‌آشنا در بین انسان‌ها تبدیل شده است و می‌توان گفت، به ویژه در شهرهای بزرگ، هر فرد، دست کم یک مورد ابتلا به سرطان را در بین اطرافیان خود می‌شناسد. خوشبختانه، در سال‌های اخیر، با پیشرفت علم و گسترش ابزارهای درمانی، روش‌های گوناگونی برای درمان سرطان ابداع شده‌اند و بسیاری از تومورهای بدخیم، به ویژه اگر در مراحل ابتدایی خود، تشخیص داده شوند، به طور کامل،‌ قابل بهبودی و درمان خواهند بود.

در این نوشتار، روش‌های درمانی رایج در درمان سرطان و موارد کاربرد هرکدام را به طور خلاصه، معرفی می‌کنیم.

وضعیت سرطان در ایران و جهان

امروزه، سرطان، دومین عامل مرگ و میر در جهان، به شمار می‌رود. به طوری که طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت (WHO)، از هر شش مورد فوتی در جهان، یک مورد، بر اثر ابتلا به سرطان بوده است. از این میان، 70 درصد موارد فوتی، در کشورهای توسعه نیافته یا در حال توسعه، رخ داده است. عادات غلط فراوان در سبک زندگی امروزی، موجب کاهش سن ابتلا به این بیماری و روزافزون شدن مشکلات ناشی از آن شده است.

طبق آمار وب سایت «گلوبوکان» (GLOBOCAN)،‌ کشورهای استرالیا، نیوزلند و جمهوری ایرلند، رکورددار ابتلا به انواع سرطان در جهان هستند. در این فهرست، ایران در جایگاه 113ام قرار دارد و تعداد موارد فوتی آن به 93 نفر در هر 100 هزار نفر می‌رسد. شایع‌ترین سرطان در ایران، سرطان معده است و بیشترین آمار ابتلا به انواع سرطان در زنان و مردان، به ترتیب، مربوط به استان‌های یزد و مرکزی است.

صرف نظر از جنسیت، سن، نژاد و محل زندگی، سرطان و بسیاری از بیماری‌های دیگر، از ضعف سیستم ایمنی بدن در شناسایی و تخریب عوامل بیماریزای درونی و بیرونی، ریشه می‌گیرند.

راه های درمان سرطان چیست؟

در یک نگاه کلی،‌ می‌توان گفت اصطلاح «درمان سرطان»، به معنی استفاده از جراحی، پرتو درمانی، شیمی درمانی (داروها) یا دیگر روش‌های درمانی برای بهبود سرطان، کوچک شدن توده سرطانی یا توقف پیشرفت تومور است.

فیلم آموزش خودمراقبتی و آموزش دادن به بیمار در فرادرس

کلیک کنید

روش‌های مختلفی برای درمان سرطان وجود دارد و هر بیمار، بسته به شرایط خاص خود، ممکن است یک روش یا ترکیبی از روش‌های مختلف درمان را دریافت کند. این روش‌ها در سه گروه بزرگ، جای می‌گیرند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

انواع روش های درمان سرطان

هدف از درمان سرطان، دستیابی به راهکاری است که با بهبودی کامل تومور، به افراد امکان می‌دهد به روند زندگی عادی خود بازگردند. بسته به شرایط خاص هر فرد، ممکن است این امکان، برای او وجود داشته باشد یا نداشته باشد. اگر «درمان کامل» (Cure) امکان پذیر نباشد، ممکن است از روش‌های درمانی دیگر، برای کوچک شدن تومور یا کند کردن رشد سرطان استفاده شود تا به بیمار اجازه دهد تا آنجا که ممکن است، بدون علامت، زندگی کند.

درمان‌های سرطان ممکن است به صورت درمان اولیه، کمکی یا تسکینی استفاده شود. در ادامه، هریک از این روش‌ها را به طور خلاصه، معرفی می‌کنیم.

درمان اولیه (Primary Treatment)

هدف از درمان اولیه یا اصلی، حذف کامل سرطان، از بدن بیمار یا از بین بردن تمام سلول‌های سرطانی است.

هر نوع درمان سرطانی را می‌توان به عنوان یک درمان اولیه مورد استفاده قرار داد، اما متداول‌ترین درمان اولیه سرطان، برای شایع‌ترین انواع سرطان، «جراحی» است. همچنین اگر فرد، به نوعی از سرطان حساس به پرتو درمانی یا شیمی درمانی مبتلا باشد، این روش‌های درمانی را نیز می‌توان به عنوان درمان اصلی و اولیه در نظر گرفت.

درمان کمکی (Adjuvant Treatment)

هدف از درمان کمکی، از بین بردن سلول‌های سرطانی است که ممکن است پس از درمان اولیه باقی مانده باشند. این روش درمان، احتمال بازگشت سرطان را به طور چشمگیری کاهش می‌دهد.

از هر نوع درمان سرطانی می‌توان به عنوان درمان کمکی استفاده کرد. درمان‌های کمکی متداول، شامل شیمی درمانی، پرتودرمانی و هورمون درمانی هستند.

درمان «نئوادجوانت» (Neoadjuvant Treatment) کاملا مشابه درمان کمکی عمل می‌کند. با این تفاوت که این روش، قبل از درمان اولیه به کار می‌رود تا موجب سهولت یا موثرتر کردن آن شود.

درمان تسکینی (Palliative Treatment)

درمان‌های تسکینی، ممکن است به تسکین عوارض جانبی درمان یا علائم و نشانه‌های ناشی از خود سرطان کمک کنند. برای تسکین علائم، می‌توان از جراحی، پرتو درمانی، شیمی درمانی و هورمون درمانی استفاده کرد. سایر داروها ممکن است علائمی مانند درد و تنگی نفس را تسکین دهند.

از درمان تسکینی می‌توان همزمان با سایر روش‌های درمانی، برای بهبود کامل سرطان استفاده کرد.

رایج ترین روش های درمان سرطان

همانطور که گفتیم، روش‌های مختلفی برای درمان سرطان در دسترس است. گزینه‌های درمانی هر فرد، به عوامل مختلفی از جمله نوع و مرحله سرطان، سلامت عمومی و ترجیح بیمار بستگی خواهد داشت. بیمار و پزشک می‌توانند با هم، فواید و خطرات هریک از روش‌های درمان سرطان را ارزیابی و سرانجام، بهترین گزینه را انتخاب کنند. گزینه‌های درمان سرطان عبارتند از:

• عمل جراحی: هدف از جراحی، برداشتن توده سرطانی، به طور کامل یا تا حد ممکن است.
• شیمی درمانی: این روش، شامل مصرف داروهایی است که به صورت خوراکی یا تزریقی تجویز می‌شوند و سلول‌های سرطانی را از بین می‌برند.
• پرتو درمانی: در پرتودرمانی از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس یا پروتون برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. پرتودرمانی می‌تواند از دستگاهی خارج از بدن بیمار انجام شود (تابش پرتوی خارجی)، یا می‌تواند در داخل بدن او قرار گیرد (براکی تراپی).
• پیوند مغز استخوان: مغز استخوان، ماده‌ای در داخل استخوان است که سلول‌های خونی را از سلول‌های بنیادی خون تولید می‌کند. به همین دلیل، به عمل پیوند مغز استخوان، «پیوند سلول‌های بنیادی» (Stem Cell Transplant) نیز گفته می‌شود. در این عمل ممکن است از سلول‌های بنیادی مغز استخوان خود بیمار یا اهداکنندگان دیگر استفاده شود.
  پیوند مغز استخوان، به پزشک اجازه می‌دهد تا از دوزهای بالاتر شیمی درمانی برای درمان سرطان استفاده کند. همچنین در انواعی از سرطان، ممکن است از این روش برای جایگزینی مغز استخوان بیمار، با سلول‌های سالم استفاده شود.
• ایمونوتراپی: ایمونوتراپی که به آن «درمان زیستی» (Biological Therapy) نیز گفته می‌شود، از سیستم ایمنی بدن فرد بیمار، برای مقابله با سرطان استفاده می‌کند. اگر سیستم ایمنی بدن، توده سرطانی را به عنوان یک متجاوز تشخیص ندهد، این توده می‌تواند به راحتی در بدن فرد، باقی بماند و به رشد و تکثیر خود ادامه دهد. ایمونوتراپی، در واقع، به سیستم ایمنی بدن فرد کمک کند تا سرطان را «ببیند» و به آن حمله کند.

فیلم آموزش ایمونولوژی Immunology – جامع و با مفاهیم کلیدی

کلیک کنید

• هورمون درمانی: برخی از انواع سرطان، توسط هورمون‌های بدن، تحریک می‌شوند. به عنوان مثال می‌توان به سرطان پستان و سرطان پروستات اشاره کرد. در مواردی از این دست، حذف هورمون‌های مرتبط، از بدن یا مسدود کردن اثرات آن‌ها ممکن است باعث توقف رشد سلول‌های سرطانی شود.
• درمان دارویی هدفمند: درمان دارویی هدفمند بر روی برخی از ویژگی‌های غیرطبیعی متمرکز است که در سلول‌های عادی بدن وجود ندارند و تنها در سلول‌های سرطانی دیده می‌شوند و به آنها امکان زنده ماندن می‌دهد.
• «انجماد-درمانی» (Cryoablation): اصطلاح کرایوابلیشن، از دو جزء Cryo به معنی «انجماد» و Ablation به معنی «ریشه‌کنی» تشکیل شده است. این روش درمانی، سلول‌های سرطانی را با سرما از بین می‌برد. در طی این روش، یک سوزن نازک و گرز-مانند، به نام «کرایوپروب» (Cryoprobe) از طریق پوست و به طور مستقیم،‌ به تومور سرطانی وارد و سپس، یک گاز مخصوص، به داخل کرایوپروب پمپ می‌شود.در گام بعد، به بافت سرطانی زمان می‌دهند تا دوباره گرم شود و به دمای محیط، برگردد. فرایند انجماد و ذوب چندین بار در همان جلسه درمانی تکرار می‌شود. تکرار این فرایند، موجب تخریب پروتئين‌ها و در نتیجه مرگ سلول‌های سرطانی خواهد شد.
• «درمان با بسامد رادیویی» (Radiofrequency Ablation): در این روش درمانی، از انرژی الكتریكی برای گرم كردن سلول‌های سرطانی استفاده و باعث مرگ آنها می‌شود. در طی این روش، پزشک یک سوزن نازک را از طریق پوست یا از طریق یک برش به داخل بافت سرطانی هدایت می‌کند. انرژی با فرکانس بالا از طریق سوزن عبور کرده و باعث گرم شدن بافت اطراف تومور می‌شود و سلول‌های سرطانی و بخشی از سلول‌های مجاور را از بین می‌برد.
• آزمایش‌های بالینی: آزمایش‌های بالینی، مطالعاتی برای بررسی روش‌های جدید درمان سرطان است. این آزمایش‌ها بر روی حیوانات آزمایشگاهی مدل و در گام بعد، بر روی انسان‌های داوطلب انجام می‌شود تا چگونگی، میزان اثربخشی و عوارض احتمالی داروها و روش‌های درمانی جدید را بررسی کند. هزاران آزمایش بالینی سرطان در حال انجام است.