خوشه پروین چیست؟ — آنچه باید بدانید به زبان ساده

خوشه پروین نام خوشه‌ای در صورت فلکی گاو است که گاهی با نام‌های هفت خواهر یا M45 شناخته می‌شود. می‌توان این خوشه در هر نقطه از زمین قابل مشاهده است. خوشه پروین با نام عربی ثریا، جایگاه مهمی در اساطیر باستان دارد. در این مطلب، در مورد این خوشه و علت نام‌گذاری آن صحبت خواهیم کرد.

خوشه پروین چیست ؟

خوشه پروین یا ثریا خوشه‌ای باز در نزدیکی صورت فلکی گاو است که در فاصله ۴۴۰ سال نوری از منظومه شمسی قرار دارد. این خوشه از تعداد زیادی سحابی درخشان و بیش از ۱۰۰۰ ستاره تشکیل شده است. از میان این ستارگان، تنها ۶ یا ۷ ستاره به راحتی از زمین قابل مشاهده هستند. خوشه پروین جایگاه مهمی در اسطوره‌ها و فرهنگ‌های بسیاری دارد. در اسطوره‌های یونان باستان، اعتقاد دارند که هفت خواهر و دختران اطلس و پلیون (نام گل) به ستاره تبدیل شدند. نام هفت ستاره عبارت هستند از:

• «آلسیون» (Alcyone)
• «مایا» (Maia)
• «الکترا» (Electra)
• «مروپ» (Merope)
• «تایگته» (Taygete)
• «سلائنو» (Celaeno)
• «استروپ» (Sterope)

ستاره آلسیون

آلسیون ستاره‌ای غول‌پیکر و آبی‌رنگ است. این ستاره قسمتی از صورت فلکی گاو نیست، اما در مرزهای این صورت فلکی قرار دارد. آلسیون بدون تلسکوپ یا دوربین قابل مشاهده و سیستمی متشکل از دو یا بیشتر از دو ستاره است. با استناد به آخرین تصاویر دریافتی از این ستاره، فاصله آن تا زمین در حدود ۴۰۳/۱۷ سال نوری تخمین زده شده است.

حرکت آلسیون

تمام ستارگان مانند سیاره‌ها به دور نقطه مرکزی می‌چرخند. برای سیاره‌ها، نقطه مرکزی ستاره‌ای مانند خورشید و برای ستارگان مرکز کهکشان‌ها است. صورت فلکی‌هایی که امروزه می‌بینیم نسبت به ۵۰۰۰۰ سال قبل فرق کرده‌اند. جزئیات حرکت این ستارگان بر حسب میلیارد ثانیه اندازه گرفته می‌شوند.

سرعت شعاعی سرعتی است که ستاره با این سرعت به خورشید نزدیک یا از آن دور می‌شود. سرعت شعاعی ستاره آلسیون برابر ۵/۴۰۰۰۰ کیلومتر بر ثانیه با خطایی در حدود ۱/۲۰ کیلومتر بر ثانیه اندازه گرفته شده است. هنگامی که علامت سرعت شعاعی منفی باشد، ستاره و خورشید به یکدیگر نزدیک می‌شوند. به طور مشابه، هنگامی که علامت این سرعت مثبت باشد، دو ستاره در حال دور شدن از یکدیگر هستند.

مشخصات فیزیکی ستاره آلسیون

همان گونه که بیان شد، ستاره آلسیون ستاره‌ای غول‌پیکر و آبی‌رنگ است. با توجه به نوع طیف اندازه‌گیری شده، دمای سطحی ستاره بین ۱۰۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰ کلوین تخمین زده می‌شود. دمای آلسیون از دمای خورشید، ۵۷۷۸ کلوین، بالاتر است.

شعاع آلسیون در حدود ۷/۶۶ برابر بزرگ‌تر از شعاع خورشید محاسبه شده است. شعاع خورشید برابر ۶۹۵،۸۰۰ کیلومتر و بنابراین، شعاع ستاره آلسیون در حدود ۵،۳۳۱،۴۳۰/۹۴ کیلومتر محاسبه شده است. قدر ظاهری این ستاره (اندازه‌گیری درخشندگی ستاره از زمین) برابر ۲/۸۵ است.

فاصله آلسیون از زمین

فاصله ستاره آلسیون تا زمین برابر ۳۶۷/۷۲ سال نوری است.

مدت زمان سفر به آلسیون

مدت زمانی که طول می‌کشد تا به این ستاره سفر کنید به سرعت شما بستگی خواهد داشت. بر طبق محاسبات انجام شده برای سرعت‌های مختلف حرکت، مدت زمان رسیدن به این ستاره محاسبه شده است. جدول زیر زمان سفر به ستاره را بر حسب سرعت‌های مختلف حرکت نشان داده است.

توجه به این نکته مهم است که یک ماخ برابر سرعت صوت و دو ماخ، دو برابر سرعت صوت است.

ستاره مایا

ویژگی‌های کلی این ستاره در ادامه گفته شده است:

• این ستاره غول‌پیکر است.
• ستاره مایا بخشی از صورت فلکی گاو نیست، اما در مرزهای این صورت فلکی قرار گرفته است.
• رنگ این ستاره آبی است.
• این ستاره بدون استفاده از تلسکوپ یا دوربین به راحتی مشاهده می‌شود.
• فاصله ستاره مایا از زمین به طور تقریب برابر ۳۸۳/۲۷ سال نوری است.

حرکت مایا

سرعت شعاعی ستاره مایا برابر ۷/۴۰۰۰۰ کیلومتر بر ثانیه با خطایی برابر ۰/۵۰ کیلومتر بر ثانیه محاسبه شده است.

مشخصات فیزیکی ستاره مایا

همان گونه که گفته شد، ستاره مایا غول‌پیکر و رنگ آن آبی و بر طبق نوع طیف به‌دست آمده، دمای سطحی ستاره بین ۱۰۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰ کلوین، محاسبه شده است. شعاع محاسبه شده برای ستاره مایا در حدود ۵/۱۲ برابر بزرگ‌تر از شعاع خورشید تخمین زده می‌شود. بنابراین، اگر بدانیم که شعاع خورشید برابر ۶۹۵،۸۰۰ کیلومتر است، شعاع این ستاره در حدود ۳،۵۶۳،۵۹۵/۱۳ کیلومتر خواهد بود. قدر ظاهری ستاره مایا برابر ۳/۸۷ است.

فاصله مایا از زمین

فاصله این ستاره از زمین برابر ۳۶۰ سال نوری است.

مدت زمان سفر به مایا

مدت زمانی که طول می‌کشد تا به ستاره مایا سفر کنید به سرعت حرکت شما بستگی دارد. بر طبق محاسبات انجام شده برای سرعت‌های مختلف حرکت، مدت زمان رسیدن به این ستاره محاسبه شده است. جدول زیر زمان سفر به ستاره را بر حسب سرعت‌های مختلف حرکت نشان می‌دهد.

ستاره الکترا

مشخصات کلی ستاره الکترا در ادامه آمده است:

• الکترا ستاره‌ای غول‌پیکر و آبی‌رنگ است.
• این ستاره قسمتی از صورت فلکی گاو نیست، بلکه در مرزهای این صورت فلکی قرار گرفته است.
• این ستاره از زمین بدون استفاده از تلسکوپ یا دوربین قابل مشاهده است.
• فاصله الکترا از زمین در حدود ۴۰۴/۶۷ محاسبه شده است.

حرکت الکترا

سرعت شعاعی این ستاره در حدود ۶/۷۰۰۰۰ کیلومتر بر ثانیه با خطایی برابر ۱/۴۰ کیلومتر بر ثانیه به‌دست آمده است.

مشخصات فیزیکی ستاره الکترا

دمای سطحی این ستاره بین ۱۰۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰ کلوین محاسبه شده و شعاع آن در حدود ۴/۶۸ برابر بزرگ‌تر از شعاع خورشید است. قدر ظاهری الکترا برابر ۳/۷۲ خواهد بود. همچنین، فاصله این ستاره از زمین برابر ۳۷۰/۶۴ سال نوری محاسبه شده است.

مدت زمان سفر به الکترا

مدت زمانی که طول می‌کشد تا به ستاره الکترا سفر کنید به سرعت حرکت شما بستگی خواهد داشت. بر طبق محاسبات انجام شده برای سرعت‌های مختلف حرکت، مدت زمان رسیدن به این ستاره محاسبه شده است (جدول نشان داده شده در ادامه).

ستاره مروپ

مشخصات کلی این ستاره در ادامه آورده شده است:

• این ستاره یک غول کوچک است.
• ستاره مروپ در صورت فلکی گاو قرار ندارد، بلکه داخل مرزهای آن قرار گرفته است.
• ستاره بدون استفاده از تلسکوپ و دوربین به راحتی قابل مشاهده است.
• مروپ سیستمی دو یا چند ستاره‌ای است.
• فاصله ستاره مروپ از زمین در حدود ۳۸۰/۱۴ سال نوری محاسبه شده است.

حرکت ستاره مروپ

سرعت شعاعی این ستاره با خطای ۲/۲۰ کیلومتر بر ثانیه، برابر ۵/۹۰۰۰۰ است.

مشخصات فیزیکی ستاره مروپ

همان گونه که گفته شد، ستاره مروپ از نوع ستاره‌های غول‌پیکر کوچک و آبی‌رنگ است. بر طبق طیف نوعی به‌دست آمده، دمای سطحی ستاره بین ۱۰۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰ کلوین خواهد بود. شعاع این ستاره در حدود ۴/۷۱ برابر بزرگ‌تر از شعاع خورشید (۶۹۵،۸۰۰ کیلومتر)، قدر نسبت ظاهری این ستاره برابر ۴/۱۴ و فاصله آن تا زمین برابر ۳۵۹/۲۱ سال نوری محاسبه شده است.

مدت زمان سفر به مروپ

مدت زمان سفر به ستاره مروپ به سرعت حرکت شما بستگی خواهد داشت. بر طبق محاسبات انجام شده برای سرعت‌های مختلف حرکت، مدت زمان رسیدن به این ستاره محاسبه و در جدول زیر نشان داده شده است.

ستاره تایگته

مشخصات اصلی این ستاره در ادامه آمده است:

• این ستاره از جمله ستارگان رشته اصلی است. ستارگان رشته اصلی با سوزاندن اتم‌های هیدروژن در مرکز خود، اتم‌های هلیوم را تشکیل می‌دهند. در حدود ۹۰ درصد ستارگان در جهان، مانند خورشید، ستارگان دنباله اصلی هستند. جرم این ستاره‌ها از یک‌دهم جرم خورشید تا ۲۰۰ برابر آن متغیر است.
• تایگته در مرزهای صورت فلکی گاو قرار دارد.
• رنگ این ستاره آبی است.
• این ستاره به راحتی و بدون استفاده از تلسکوپ یا دوربین، در آسمان شب قابل مشاهده است.
• این ستاره سیستم دو یا چند ستاره‌ای است.
• فاصله ستاره تایگته از زمین در حدود ۴۰۹/۲۴ سال نوری محاسبه شده است.

حرکت ستاره تایگته

سرعت شعاعی این ستاره با خطای ۰/۶۰ کیلومتر بر ثانیه، برابر ۷/۸۰۰۰۰ است.

مشخصات فیزیکی ستاره تایگته

با توجه به مطالب بالا، ستاره تایگته از نوع ستاره‌های دنباله اصلی و آبی‌رنگ است. بر طبق طیف نوعی به‌دست آمده، دمای سطحی ستاره بین ۱۰۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰ کلوین خواهد بود. شعاع این ستاره در حدود ۳/۴۰ برابر بزرگ‌تر از شعاع خورشید (۶۹۵،۸۰۰ کیلومتر)، قدر نسبت ظاهری این ستاره برابر ۴/۳۰ و فاصله آن تا زمین برابر ۳۷۲/۷۶ سال نوری محاسبه شده است.

مدت زمان سفر به تایگته

مدت زمان سفره به ستاره تایگته به سرعت حرکت شما بستگی دارد. بر طبق محاسبات انجام شده برای سرعت‌های مختلف حرکت، مدت زمان رسیدن به این ستاره محاسبه و در جدول زیر نشان داده شده است.

ستاره سلائنو

مشخصات کلی این ستاره در ادامه نوشته شده است:

• این ستاره یک ستاره غول‌پیکر کوچک است.
• سلائنو در مرزهای صورت فلکی گاو قرار دارد.
• رنگ آن آبی است. این ستاره بدون استفاده از دوربین یا تلسکوپ، به راحتی در آسمان شب دیده می‌شود.
• شعاع سلائنو در حدود ۲/۳۵ برابر بزرگ‌تر از خورشید است.
• فاصله آن از زمین در حدود ۳۷۷/۰۷ سال نوری محاسبه شده است.

حرکت سلائنو

سرعت شعاعی این ستاره در حدود ۵/۵۰۰۰۰ کیلومتر بر ثانیه با خطایی برابر ۰/۹۰ کیلومتر بر ثانیه به‌دست آمده است.

مشخصات فیزیکی ستاره سلائنو

دمای موثر این ستاره برابر ۱۱۸۷۲ کلوین محاسبه شده و شعاع آن در حدود ۲/۳۵ برابر بزرگ‌تر از شعاع خورشید است. قدر ظاهری سلائنو برابر ۵/۴۵ خواهد بود. همچنین، فاصله این ستاره از زمین برابر ۳۳۴/۵۳ سال نوری محاسبه شده است.

جاذبه سطحی

جاذبه سطحی این ستاره در سیستم CGS برابر ۴/۲۰۰ است. مقدار جاذبه محاسبه شده متناسب با جرم و شعاع ستاره خواهد بود. هرچه جرم بزرگ‌تر باشد، مقدار جاذبه نیز بزرگ‌تر است.

فلزی بودن سلائنو 

کسری از ستاره که از هیدروژن (X) یا هلیوم (Y) تشکیل نشده است، فلزی بودن آن ستاره نام دارد. این مقدار در ستار سلائنو برابر $$- \ 0.048000$$ است.

مدت زمان سفر به سلائنو

مدت زمانی که طول می‌کشد تا به ستاره سلائنو سفر کنید به سرعت حرکت شما بستگی خواهد داشت. بر طبق محاسبات انجام شده برای سرعت‌های مختلف حرکت، مدت زمان رسیدن به این ستاره محاسبه شده است (جدول نشان داده شده در ادامه).

ستاره استروپ

ویژگی‌های کلی این ستاره در ادامه گفته شده است:

• این ستاره از نوع ستارگان دنباله اصلی است. در مورد این نوع ستارگان در مطالب بالا توضیح دادیم.
• ستاره استروپ در مرزهای صورت فلکی گاو قرار دارد.
• رنگ این ستاره آبی است.
• این ستاره بدون استفاده از تلسکوپ یا دوربین به راحتی قابل مشاهده است.
• فاصله ستاره استروپ از زمین به طور تقریب برابر ۳۷۱/۹۱ سال نوری است.

حرکت استروپ

سرعت شعاعی ستاره استروپ برابر ۶/۰۰۰۰۰ کیلومتر بر ثانیه با خطایی برابر ۰/۶۰ کیلومتر بر ثانیه محاسبه شده است.

مشخصات فیزیکی ستاره استروپ

دمای موثر ستاره برابر ۱۱۱۶۰ کلوین، محاسبه شده است. شعاع محاسبه شده برای ستاره استروپ در حدود ۲/۵۸ برابر بزرگ‌تر از شعاع خورشید تخمین زده می‌شود. قدر ظاهری این ستاره برابر ۵/۷۶ است.

جاذبه سطحی

جاذبه سطحی این ستاره در سیستم CGS برابر ۴/۰۵۰ است.

فلزی بودن استروپ

مقدار فلزی بودن ستاره استروپ برابر $$- \ 0.04۵000$$ است.

فاصله استروپ از زمین

فاصله این ستاره از زمین برابر ۳۸۶/۹۱ سال نوری است.

مدت زمان سفر به استروپ

مدت زمانی که طول می‌کشد تا به ستاره استروپ سفر کنید به سرعت حرکت شما بستگی دارد. بر طبق محاسبات انجام شده برای سرعت‌های مختلف حرکت، مدت زمان رسیدن به این ستاره محاسبه شده است. جدول زیر زمان سفر به ستاره را بر حسب سرعت‌های مختلف حرکت نشان می‌دهد.

خوشه پروین یکی از نزدیک‌ترین و زیباترین خوشه‌های ستاره‌ای به زمین است. افسانه‌ها و داستان‌های زیادی در مورد این خوشه در فرهنگ‌های مختلف وجود دارد که در ادامه در مورد آن‌ها صحبت خواهیم کرد.

خوشه پروین را چگونه پیدا کنیم ؟

اگر به آسمان شب علاقه‌مند باشید، به طور قطع خوشه پروین را در آسمان مشاهده کرد‌ه‌اید. آیا می‌دانید چگونه این خوشه را در آسمان پیدا کنید؟ نکته مهمی که باید به آن توجه کنید آن است که در کدام نقطه از کره زمین به دنبال این خوشه زیبا هستید؟ برای یافتن خوشه ثریا دو راه وجود دارد:

1. جستجو در نیمکره شمالی
2. جستجو در نیمکره جنوبی

جستجوی خوشه پروین در نیم کره شمالی

فرض کنید در نیمکره شمالی زندگی می‌کنید و فصل پاییز شروع شده است. چه زمانی برای مشاهده خوشه پروین مناسب است؟

مشاهده خوشه پروین در پاییز و زمستان

فرض کنید به دنبال یافتن خوشه پروین در فصل‌های پاییز یا زمستان هستید. این خوشه برای مشتاقان در غروب مهرماه، قابل مشاهده است و در فروردین ماه ناپدید می‌شود. آبان ماه بهترین زمان برای مشاهده خوشه پروین است. خوشه ثریا در این ماه، از غروب خورشید تا سحر قابل مشاهده است و به بالاترین نقطه در آسمان می‌رسد.

• در هفته اول مهرماه، خوشه پروین چند ساعت پس از غروب آفتاب قابل مشاهده است. در حدود بهمن ماه، این خوشه به هنگام غروب آفتاب در ارتفاع زیادی در آسمان قرار دارد (زمان دقیق بستگی به ارتفاع محل زندگی دارد).
• خوشه پروین در آخر تابستان و اول پاییز نیز تنها در نیمه شب قابل مشاهده است.

به سمت آسمان جنوب بایستید

خوشه پروین پس از غروب خورشید از سمت جنوب‌شرقی طلوع می‌کند و در طول شب به سمت غرب حرکت خواهد کرد. گفتیم بهترین زمان مشاهده این خوشه در آبان ماه است. در این زمان خوشه ثریا در بالاترین نقطه آسمان قرار می‌گیرد و قبل از سحر در شمال غرب ناپدید می‌شود. در آخر زمستان و اول بهار، خوشه پروین تنها برای مدت زمان بسیار اندکی قابل مشاهده است. در این زمان، این خوشه در قسمت جنوبی آسمان از شرق به غرب حرکت خواهد کرد.

یافتن صورت فلکی شکارچی

صورت فلکی شکارچی یکی از معروف‌ترین و قابل تشخیص‌ترین صورت‌‌های فلکی در آسمان است. در غروب زمستان و در میانه عرض شمالی، این صورت فلکی تقریبا به سمت جنوب قرار گرفته است. برای یافتن مکان دقیق‌تر صورت فلکی شکارچی، مرز افق و آسمان را در نظر بگیرید و فاصله بین این دو را از وسط نصف کنید. صورت فلکی شکارچی بر روی این خط فرضی و درست بالای سر شما قرار دارد. برای نشانه‌گذاری این صورت فلکی به کمربند آن دقت کنید. این کمربند با سه ستاره درخشان و به دنبال هم مشخص شده است. از دیدگاه شما، ستاره قرمز نزدیک، به نام ابط‌الجوزا شانه شکارچی را مشخص می‌کند. همچنین، ستاره غول‌پیکر و آبی به نام پای شکارچی در سمت دیگر کمربند، پای راست او را نشان می‌دهد.

دنبال کردن کمربند شکارچی تا ستاره دبران

گفتیم کمربندِ صورت فلکی شکارچی از سه ستاره درخشان تشکیل شده است و مشخصه اصلی این صورت فلکی است. در ادامه، خطی فرضی از این سه ستاره بگذرانید و آن را دنبال کنید. با دنبال کردن این خط فرضی به نقطه عطف بعدی خواهید رسید. در واقع، با دنبال کردن خط رسم شده از کمربند، در آسمان از سمت چپ به راست حرکت خواهید کرد. در بیشتر زمان‌ها و مکان‌ها، این خط به سمت شمال غرب اشاره کرده است. ستاره درخشان بعدی که در راستای خط فرضی مشاهده خواهید کرد، ستاره سرخی به نام دبران است. دبران نام عربی این ستاره و دنباله‌رو معنا می‌شود. دلیل این نام‌گذاری آن است که این ستاره هر شب خوشه پروین را دنبال می‌کند:

• دبران و سه ستاره کمربند شکارچی به طور دقیق بر روی یک خط قرار نگرفته‌اند. برای یافتن این ستاره از دوربین استفاده نکنید، زیرا ممکن است آن را گم کنید.
• ستاره دبران در میانه اسفند یا اول فروردین در عرض‌های جغرافیایی شمالی در زیر خط افق قرار می‌گیرد. اگر دبران قابل مشاهده نبود، سعی کنید با دنبال کردن کمربند شکارچی به خوشه پروین برسید.

حرکت به جلو برای یافتن خوشه پروین

پس از یافتن ستاره دبران، در همان جهت، یعنی از کمربند شکارچی به سمت ستاره دبران و ادامه مسیر به سمت خوشه ثریا، حرکت کنید (به طور معمول به سمت شمال غرب‌). در پایان، در نزدیکی دبران، خوشه‌ای متشکل از ستاره‌های آبی‌رنگ خواهید دید. این خوشه همان خوشه پروین، هفت خواهر، یا M45 است. به دو نکته زیر دقت کنید:

1. بیشتر افراد تنها شش ستاره از هفت ستاره را با چشم غیرمسلح می‌بینند. اگر هوا آلوده باشد (مانند آسمان تهران) ممکن است به جای تصویر واضحی از خوشه پروین، تنها توده‌ای مه‌آلود مشاهده شود. اگر آسمان شب تمیز باشد و چشمان فرد ناظر به تاریکی عادت کرده باشد، ممکن است هفت ستاره یا تعداد بیشتری را ببیند.
2. هفت خواهر در خوشه‌ای نزدیک به یکدیگر قرار گرفته‌اند. اگر دو انتهای خوشه پروین با طول کمربند شکارچی مقایسه شود، خواهیم دید که طول خوشه پروین، تنها $$\frac{2}{3}$$ کمربند صورت فلکی شکارچی است. این مقدار بسیار کمتر از طول دب اکبر و دب اصغر است. برخی منجمان تازه‌کار، خوشه ثریا را با این دو اشتباه می‌گیرند.

استفاده از صورت فلکی گاو به عنوان راهنما

در مورد ستاره سرخ دبران در بالا صحبت کردیم. در واقع این ستاره، چشم صورت فلکی گاو (گاو نر) است. خوشه ستاره‌ای «فلائص» (Hyades) چانه گاو را تشکیل می‌دهد. اگر با صورت فلکی گاو آشنا باشید، آن را به عنوان نقطه آغاز در نظر می‌گیرید و در نزدیکی آن، به دنبال خوشه پروین می‌گردید. باید به این نکته توجه داشته باشید که تماشای صورت فلکی گاو در زمانی که نور ماه زیاد است بسیار سخت خواهد بود. این مساله در مورد ناحیه شهری نیز صدق می‌کند.

تاکنون در مورد یافتن خوشه پروین در آسمان، در شش ماه دوم سال و در نیمکره شمالی صحبت کردیم. در ادامه، در مورد چگونگی یافتن این خوشه ستاره‌ای در نیمکره جنوبی و در شش ماه اول سال صحبت می‌کنیم.

جستجوی خوشه پروین در نیم کره جنوبی

فرض کنید در نیمکره جنوبی زندگی می‌کنید و فصل بهار آغاز شده است. فکر می‌کنید چه زمانی برای مشاهده خوشه پروین مناسب است؟

مشاهده خوشه پروین در بهار و تابستان

خوشه ثریا از ماه مهر تا فروردین، در طول ماه‌های بهار و تابستان در نیمکره جنوبی، قابل مشاهده است. توجه به این نکته مهم است که فصل‌ها در نیمکره جنوبی برعکس فصل‌ها در نیمکره شمالی است. یعنی هنگامی که ‌در نیمکره شمالی در فصل زمستان قرار داریم، فصل تابستان در نیمکره جنوبی آغاز می‌شود.

ایستادن به سمت آسمان شمالی

در آبان ماه، خوشه پروین از شمال‌شرقی طلوع می‌کند و پس از غروب خورشید تا سحر به سمت غرب حرکت می‌کند. با طی شدن فصل بهار، خوشه ثریا در نقطه بالاتری در آسمان قرار می‌گیرد و زمان کمتری قابل مشاهده است.

یافتن خط ستاره‌ های درخشان

جهت صورت فلکی شکارچی در نیمکره جنوبی برعکس نیمکره شمالی است. در واقع، در نیمکره جنوبی صورت فلکی شکارچی بر روی سر خود قرار گرفته است (تصویر نشان داده شده در ادامه). از این رو، برخی از ناظران به آن صورت فلکی ماهی‌تابه می‌گویند. لبه ماهی‌تابه (کمربند شکارچی) سه ستاره درخشان در خط مستقیم است. این شکل واضح و قابل تشخیص، نقطه آغازین تعیین محل بسیاری از صورت‌های فلکی است. ستاره قرمز درخشانی به نام ابط‌الجوزا در یک سمت کمربند و ستاره آبی‌رنگ درخشانی به نام پای شکارچی در سمت دیگر آن قرار دارد.

دنبال کردن خط مستقیم تا ستاره دبران

از خط متصل کننده سه ستاره به عنوان پیکانی که جهت آن به سمت چپ آسمان است برای رسیدن به ستاره دبران استفاده کنید. ستاره دبران، ستاره درخشانی است که در امتداد این خط قرار گرفته است. همان گونه که در مطالب فوق عنوان شد، ستاره دبران چشم صورت فلکی گاو است. اگر آسمان شب واضح و نور ماه کم باشد، چانه گاو نر درست در کنار ستاره دبران نیز قابل مشاهده خواهد بود. خوشه فلائص چانه گاو را تشکیل داده است.

دنبال کردن خط مستقیم تا یافتن خوشه پروین

با دنبال کردن خط متصل کننده سه ستاره به خوشه‌ای کم‌نور از ستاره‌های آبی به نام خوشه پروین خواهید رسید. ناظران بدون استفاده از تلسکوپ تنها شش ستاره را خواهند دید، اما در صورتی که برای مشاهده این خوشه از تلسکوپ استفاده شود، ستارگان بسیاری قابل مشاهده خواهند بود. خوشه پروین بسیار کوچک‌تر از یک صورت فلکی است.

خوشه ثریا با هزاران ستاره در آن در حدود ۷۵ تا ۱۵۰ میلیون سال قبل تشکیل شده است. این خوشه باز یکی از نزدیک‌ترین خوشه‌های ستاره‌ای نسبت به زمین است. برخی از شبیه‌سازی‌های کامپیوتری نشان داده‌اند که خوشه پروین از پیکربندی فشرده‌ای که شبیه سحابی شکارچی است تشکیل شده است. تمام ستاره‌های قرار گرفته در این خوشه، منشا یکسانی دارند.

خوشه پروین استعاره از چیست ؟

در آسمان شمالی و در ماه‌های آذر و دی، خوشه‌ای بسیار زیبا از ستارگان معروف به خوشه پروین یا هفت خواهران، مشاهده خواهید کرد. اما اگر با دقت نگاه کنید، ۶ ستاره را می‌بینید. سوالی که مطرح می‌شود آن است که چرا در مورد ۷ ستاره خوشه پروین صحبت می‌کنیم؟

بسیاری از فرهنگ‌های اطراف جهان به خوشه پروین لقب هفت خواهران داده‌اند و داستان‌های کاملا مشابهی درباره آن‌ها تعریف می‌کنند. پس از مطالعه دقیق حرکت این ستارگان از نزدیک، مشخص شده است که داستان‌های روایت شده در مورد این خوشه به ۱۰۰ هزار سال قبل برمی‌گردد. در آن زمان خوشه پروین بسیار متفاوت بود.

خواهران و شکارچی

در اساطیر یونان باستان، خوشه ثریا هفت دختر «اطلس» (Atlas) بودند. او به نگه داشتن آسمان تا ابدیت محکوم شده بود. بنابراین، نمی‌توانست از دختران خود محافظت کند. در نتیجه، زئوس (خدای آسمان در یونان باستان) برای نجات خواهران از دست شکارچی (Orion)، آن‌ها را به ستاره تبدیل کرد. اما بر طبق داستان‌های روایت شده، یکی از خواهران عاشق فانی شد و در مکان نامعلومی خود را پنهان کرد. از این رو، ما تنها ۶ ستاره را می‌بینیم.

داستان مشابهی توسط گروه‌های بومی در استرالیا نقل شده است. در بسیاری از فرهنگ‌های بومی استرالیایی، خوشه پروین گروهی از دختران جوان هستند و در بیشتر موردها به مراسم و داستان‌های مقدس زنانه ربط داده می‌شوند. این خوشه، عنصر مهمی در تقویم‌های بومی و نجوم است و در بسیاری از گروه‌ها، نخستین طلوع آن در سحر، نشان‌ دهنده شروع زمستان است.

در نزدیکی هفت خواهران در آسمان، صورت فلکی شکارچی قرار دارد. در مطالب بالا بیان کردیم که این صورت فلکی در نیمکره جنوبی با عنوان ماهی‌تابه شناخته شده است. در نتیجه، از آنجایی که استرالیا در نیمکره جنوبی قرار دارد، صورت فلکی شکارچی در این کشور به نام ماهی‌تابه معروف شده است. در اساطیر یونان باستان «اوریون» (Orion) با عنوان شکارچی شناخته می‌شود. این صورت فلکی در بیشتر موارد در فرهنگ‌های بومی، به شکارچی یا گروهی از مردان جوان معروف است. بر طبق گزارش منتشر شده از نویسنده و انسان‌شناسی به نام «دیزی بیتز» (Daisy Bates)، مردم در مرکز استرالیا اوریون را به عنوان شکارچی زنان، به خصوص زنان در خوشه پروین، می‌شناختند.

در بسیاری از داستان‌های بومی نقل شده است که پسران یا مردان داخل اوریون هفت خواهر را تعقیب می‌کنند. یکی از خواهران فوت یا پنهان شده، بنابراین تنها ۶ ستاره قابل رویت است.

خواهر گمشده

داستا‌ن‌های مشابهی در مورد خوشه پروین در فرهنگ‌های بومی آمریکا، استرالیا، اندونزی، آسیایی، آفریقایی و اروپایی یافت شده است. بسیاری از فرهنگ‌ها این خوشه را به عنوان یک خوشه هفت ستاره‌ای می‌شناسند، اما این موضوع را پذیرفته‌اند که تنها شش ستاره قابل مشاهده هستند. بنابراین، داستانی برای پاسخ به چرایی این موضوع بیان کرده‌اند.

سوالی که ممکن است مطرح شود  ‌آن است که چگونه داستان‌های بومی استرالیایی بسیار شبیه داستان‌های مطرح شده در یونان باستان هستند؟ انسان‌شناسان بر این عقیده بودند که اروپاییان داستان یونان باستان را به استرالیا بردند. این داستان در استرالیا توسط مردم بومی آن منطقه و برای هدف‌هایی خاص، به شکل محلی در آمد. اما این گونه به نظر می‌رسد که داستان‌های بومی بسیار قدیمی‌تر از ورود اروپاییان به استرالیا هستند. همچنین، برای مدت حداقل ۵۰۰۰۰ سال ارتباط کمی بین فرهنگ‌های بومی استرالیایی و بقیه جهان بود. چرا آن‌ها داستان مشابهی را نقل می‌کنند؟

همه انسان‌های مدرن از نسل مردمی هستند که قبل از مهاجرت به دیگر نقاط جهان در حدود ۱۰۰ هزار سال پیش، در آفریقا زندگی می‌کردند. آیا این داستان‌های نقل شده در مورد هفت خواهر آن‌قدر قدیمی هستند؟ آیا انسان‌ها در سفر به استرالیا، اروپا و آسیا، این داستان‌ها را نیز با خود منتقل کردند؟

ستاره های متحرک

اندازه‌گیری‌های دقیق با استفاده از تلسکوپ فضایی «گایا» (Gaia) نشان می‌دهد که ستاره‌های خوشه پروین به آهستگی در آسمان حرکت می‌کنند. یکی از ستاره‌ها به نام پلیون به ستاره اطلس به حدی نزدیک است که برای چشم غیرمسلح به صورت تک‌ستاره به نظر می‌رسند.

اما اگر آنچه را در مورد حرکت ستارگان می‌دانیم در نظر بگیریم و در حدود ۱۰۰ هزار سال قبل به عقب برگردیم، پلیون را دورتر از اطلس و با چشم غیرمسلح می‌دیدیم. بنابراین، در حدود ۱۰۰ هزار سال قبل بیشتر افراد هفت ستاره را در خوشه پروین به وضوح مشاهده می‌کردند.

حرکت ستارگان به حل دو معما کمک می‌کند:

1. تشابه داستان‌های بومی و یونان در مورد این ستارگان
2. این حقیقت که چرا در بسیاری از فرهنگ‌ها به خوشه پروین، هفت خواهر گفته می‌شود در حالی که ما تنها ۶ ستاره را مشاهده می‌کنیم.

ستاره‌های خوشه‌ ثریا نخستین ستاره‌هایی بودند که در ادبیات و در حدود ۲۳۵۰ سال قبل از میلاد مسیح استفاده شدند. دریانوردان از این خوشه برای مکان‌یابی و کشاورزان از آن برای تعیین زمان کاشت و برداشت دانه‌ها استفاده می‌کردند. هفت خواهر به دختران آب یا دوشیزگان یخ نیز شناخته می‌شوند. در ادامه، در مورد نقش هر یک از خواهران در داستان‌های قدیم توضیح می‌دهیم.

1. مایا: بزرگ‌ترین خواهر است. مایا به خاطر زیبایی و زندگی انفرادی و تنهایی خود شناخته می‌شود. او برخلاف زیبایی، بسیار خجالتی بود و تنها در غار زندگی می‌کرد. نام مایا در زبان لاتین و دیگر ترجمه‌ها به معنای مادر است. همچنین، مایا پرستار یا عالی نیز معنا می‌شود. رومیان باستان مایا را خدای بهار می‌دانستند، بنابراین نام پنجمین ماه بیشتر کشورها «می» (May) است. در ابتدا، درخشش ستاره مایا از بقیه ستارگان بیشتر بود، اما اکنون ستاره خواهر دیگر با نام آلسیون بیشتر می‌درخشد.
2. آلسیون یا آلی: در اساطیر یونان باستان، خواهر دوم به نام آلسیون به عنوان رهبر شناخته می‌شد. در مدت روزهای شادی و آرامش که به روزهای هالسیون معروف بودند (و هستند)، آلسیون مراقب دریای مدیترانه بود و آن را برای دریانوردان به مکانی امن تبدیل کرد. آلسیون با پسر ستاره صبحگاهی به نام سیکس، پادشاه تسالی، ازدواج کرد و زندگی شادی داشت تا هنگامی که این دو عاشق، زئوس و «هرا» (Hera) را با تظاهر، فریب دادند. زئوس برای انتقام از این دو عاشق، طوفانی سهمگین بر فراز دریاها فرستاد. در نتیجه این طوفان، قایق سیکس واژگون و سیکس در دریا غرق شد.
3. مروپ یا خواهر گمشده: ستاره مروپ به خواهر گمشده معروف است، زیرا مروپ آخرین ستاره‌ای بود که توسط ستاره‌شناسان کشف شد. این ستاره کم‌نورترین ستاره در خوشه پروین است و با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود. در برخی افسانه‌ها نقل شده است که مروپ به دلیل خجالت از ازدواج با فانی، پادشاه «سیسیفوس» (Sisyphus)، صورت خود را پنهان کرد.
4. آستروپ (ستاره): نام آستروپ در یونان به معنای ستاره است. آستروپ یکی از ضعیف‌ترین خواهران بود، زیرا این ستاره یکی از دو ستاره‌ کم‌نور در خوشه پروین است. او مادر «اوینوموس» (Oinomaos) بود. در برخی از افسانه‌ها،  اوینوموس به عنوان همسر آستروپ معرفی شده است.
5. سلائنو (سِ-سِ): سلائنو، خربزه ترجمه شده است. سلائنو مانند آستروپ درخشش کمتری نسبت به ستارگان دیگر دارد. براساس افسانه‌های نقل شده، سلائنو فرزندان زیادی داشت.
6. تایگته (تنگی): براساس افسانه‌ها، تایگته مانند مایا متکی به خود بود و به تنهایی در کوه‌ها زندگی می‌کرد. زئوس مراقب تایگته بود و سعی در فریب او داشت. تایگته قبل از رسیدن زئوس به او، فرار کرد و به آرتمیس پناه برد. آرتمیس تایگته را به گوزن تبدیل کرد. هرکول نیز یکی از خواستگاران تایگته بود و برای رسیدن به او کارهای زیادی انجام داد.
7. الکترا: الکترا به عنوان سومین ستاره درخشان شناخته می‌شد. او چهار فرزند به دنیا آورد. یکی از فرزندان او به نام «داردانوس» (Dardanus)، بعدها شهر قدیمی «تروآ» (Troy) را خلق کرد. بر طبق برخی افسانه‌های قدیمی، الکترا همان ستاره گمشده است.

'گفتیم خوشه پروین خوشه بازی است که به هفت خواهران نیز معروف شده است. آیا می‌دانید خوشه باز به چه معنا است؟ خوشه باز گروهی از هزاران ستاره است که از ابر غول‌پیکر یکسانی تشکیل شدند. این ستارگان تحت جاذبه ضعیفی در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. شکل زیر تصویری از خوشه باز NGC 4755 را نشان می‌دهد.

افسانه‌ها و داستان‌های زیادی در مورد خوشه ثریا وجود دارند. این افسانه‌ها دهان‌ به دهان، به صورت هنری، شعر و موزیک از نسلی به نسل دیگر منتقل شده‌اند. چینی‌ها این خوشه را از ۴۰۰۰ سال قبل می‌شناختند، ژاپنی‌ها به این خوشه «سوبارو» (Subaru) می‌گفتند. آن‌ها از تصویر هفت ستاره به عنوان نشان سازنده خودرو استفاده کرده‌اند.

نقش خوشه پروین در پژوهش های فضایی

تلسکوپ فضایی جیمز وب برای تنظیم آینه‌های خود از ستاره‌های درخشان استفاده کرد. به طور مشابه، تلسکوپ فضایی کپلر برای تنظیم و پژوهش در مورد سیاره‌های فراخورشیدی، به سمت خوشه پروین چرخانده شد.

با قرار دادن این تلسکوپ در راستای خوشه ثریا، مشاهده شد که شش ستاره از هفت ستاره به نام‌های آلسیون، اطلس، الکترا، مروپ، تایگته و پلیون، ستاره‌های ضربان‌دار نوع B هستند. درخشش این ستارگان در طور یک روز تغییر می‌کند. درخشش ستاره هفتم به نام مایا، در مدت زمان بیشتری (ده روز) تغییر خواهد کرد.

نکات جالب در مورد خوشه پروین

گفتیم خوشه پروین خوشه‌ای ستاره‌ای است که در حدود ۱۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد. این خوشه در نزدیکی صورت‌های فلکی شکارچی و گاو در آسمان شب قرار گرفته است. در این خوشه هفت ستاره درخشان و واضح قرار دارند که با چشم غیرمسلح دیده می‌شوند.

دیگر نام‌های این خوشه عبارت هستند از:

1. خوشه ثریا
2. هفت خواهران
3. مِسیِر M45

این خوشه ستاره‌ای یکی از همسایگان نزدیک سیاره ما و قدر ظاهری آن برابر ۱/۶ است.

نکته‌های جالبی در مورد خوشه ثریا وجود دارند که در ادامه آن‌ها را بیان می‌کنیم:

• خوشه‌های ستاره‌ای مرکزی در پروین، شعاعی در حدود هشت سال نوری و شعاع جزرومدی در حدود ۴۳ سال نوری دارند. شعاع جزرومدی شعاع خوشه ستاره‌ای است که فراتر از آن میدان گرانشی کهکشان بر دینامیک خوشه غلبه می‌کند.
• گرچه بیش از ۱۰۰۰ ستاره در این خوشه قرار گرفته‌اند، اما تنها شش ستاره بدون استفاده از تلسکوپ دیده می‌شوند.
• یافتن این خوشه در آسمان به دلیل اندازه بزرگ و سطح درخشش بالا، بسیار آسان است.
• خوشه پروین از تعداد قابل‌توجهی کوتوله‌های قهوه‌ای تشکیل شده است. این کوتوله‌ها در حدود ۲۵ درصد ستارگان خوشه را تشکیل می‌دهند.
• وزن این ستارگان قهوه‌ای کمتر از ۸ درصد وزن خورشید است. بنابراین، در مرکز آ‌ن‌ها همجوشی هسته‌ای رخ نمی‌دهد.
• سن خوشه بین ۱۷ تا ۱۵۰ میلیون سال نوری تخمین زده شده است.
• سحابی انعکاسی ضعیفی به نام سحابی مایا، درخشان‌ترین ستاره‌ها در این خوشه را در بر گرفته است.
• این خوشه از سحابی دیگری به نام سحابی مروپ تشکیل شده است.
• خوشه پروین خوشه‌ای باز است.
• صورت فلکی گاو و خوشه پروین جایگاه ویژه‌ای در افسانه‌ها و داستان‌های قدیمی داشتند.
• از آنجایی که خوشه پروین بسیار درخشان است، در طول ماه‌های اردیبهشت، خرداد و اوایل تیر قابل مشاهده نیست. زیرا خورشید دید ما در این فاصله زمانی محدود می‌کند.
• بر طبق پیش‌بینی ستاره‌شناسان، حیات خوشه پروین تا ۲۵۰ میلیون سال دیگر ادامه خواهد داشت. بعد از آن، این خوشه در اثر برهم‌کنش‌های گرانشی با همسایه کهکشانی پراکنده می‌شود.
• نام خوشه پروین از یونان باستان و به احتمال بسیار زیاد این نام از کلمه plein به معنای سفر دریایی گرفته شده است.

تشکیل خوشه پروین چگونه بود ؟

خوشه ثریا متشکل از هزاران ستاره، بین ۷۵ تا ۱۵۰ میلیون سال قبل تشکیل شد. بر طبق برخی شبیه‌سازی‌های کامپیوتری، این خوشه با احتمال بسیار زیاد از پیکربندی فشرده مشابه سحابی شکارچی، تشکیل شده است. تمام ستارگان قرار گرفته در این خوشه، منشا یکسانی دارند. آن‌ها از ابر مولکولی گرد و غبار و گازی بسیار غول‌پیکری تشکیل شدند. نیروی جاذبه، گاز و گرد و غبار چرخان را به سمت یکدیگر کشید و خوشه پروین را تشکیل داد.

فاصله، اندازه و جرم خوشه

خوشه ثریا در فاصله حدود ۴۴۴ سال نوری از خورشید قرار گرفته است. جرم این خوشه ستاره‌ای در حدود ۸۰۰ جرم خورشیدی تخمین زده می‌شود. شعاع آن تا ۱۷/۵ سال نوری می‌رسد.

خوشه پروین از چه تشکیل شده است ؟

بیش از ۱۰۰۰ ستاره تایید شده در این خوشه قرار دارند. درخشان‌ترین ستاره‌ها ستاره‌های آبی‌رنگ داغ و از نوع ‌B هستند که سن آن‌ها در حدود ۱۰۰ سال نوری محاسبه شده است. اگر شرایط آب‌و‌هوایی مناسب و نور اطراف کم باشد، در حدود ۱۴ ستاره با چشم غیرمسلح دیده‌ می‌شوند.

سحابی بازتابی

بسیاری از سحابی‌های بازتابی، اطراف درخشان‌ترین ستاره‌های خوشه پروین قرار گرفته‌اند. برخی عقیده داشتند که این سحابی‌ها، باقی‌مانده‌های گرد و غبار تشکیل دهنده خوشه هستند. اکنون مشخص شده است که منشا سحابی بازتابی به ابر گرد و غبار تشکیل دهنده خوشه مربوط نمی‌شود. سحابی حتی با استفاده از تلسکوپ‌های آماتور نیز قابل مشاهده است. بر طبق پژوهش‌های انجام شده، گرد و غبار تشکیل دهنده سحابی، به طور یکنواخت پخش نشده است.

آینده خوشه پروین

خوشه ثریا تا چند میلیون سال بعد به حیات خود ادامه خواهد داد، اما شبیه‌سازی‌های کامپیوتری آینده تلخی را برای آن پیش‌بینی کرده‌اند.

سکونت پذیری

این خوشه به دقت توسط تلسکوپ فضایی «اسپیتزر» (Spitzer) مطالعه می‌شود. این تلسکوپ، ستاره‌ای درخشان‌تر و سنگین‌تر از خورشید به نام HD 23514 را کشف کرد. این ستاره توسط تعداد زیادی گرد و غبار داغ محاصره شده است. این کشف می‌تواند به عنوان شاهدی برای تشکیل سیاره به دور ستاره، در نظر گرفته شود.

بهترین تصویرهای ثبت شده از خوشه پروین

«بسودِب» (Basudeb) و ‌«گوتام» (Goutam) تصویر نشان داده در ادامه را از خوشه ثریا در ششم نوامبر ۲۰۲۱ گرفتند.

بر طبق گفته این دو فرد، این تصویر هفت خواهری است که در میدان گل‌آلود کیهانی قرار گرفته‌اند.

«مایکل ترهون» (Michael Terhune) تصویر زیر را در روز ششم نوامبر سال ۲۰۲۱ در ماساچوست واقع در کشور آمریکا گرفت. سحابی بازتابی آبی‌رنگ در این عکس بسیار زیبا است.

«تام ویلدونر» (Tom Wildoner) تصویر زیر را در بعدازظهری زیبا در ۲۷ ماه مارس سال ۲۰۲۰ ثبت کرد. در این تصویر، سیاره زهره در حال نزدیک شدن به خوشه پروین در صورت فلکی گاو است.

خوشه پروین در ادبیات فارسی

خوشه پروین یا ثریا یکی از زیباترین خوشه‌های ستاره‌ای در آسمان شب است. پروین در زبان فارسی نام‌های دیگری به نام پرن، پرند، پرو، وروه، رمه و نرگسه، دارد. شاعران زیادی از نام این خوشه در شعرهای خود استفاده کرده‌اند. به عنوان مثال، حافظ در یکی از شعرهای خود بدین گونه از نام این خوشه بهره برده است:

روزگاریست که سودای بتان دین من است

غم این کار نشاطِ دلِ غمگینِ من است

دیدن روی تو را دیده جان‌بین باید

وین کجا مرتبه چشم جهان‌بین‌ِ من است؟

تا مرا عشقِ تو تعلیمِ سخن گفتن کرد

خلق را وردِ زبان مدحت و تحسینِ من است

دولت فقر خدایا به من ارزانی دار

کاین کرامت سببِ حشمت و تمکینِ من است

واعظ شحنه‌شناس این عظمت گو مفروش

زان که منزلگهِ سلطان، دلِ مسکینِ من است

یا رب این کعبه مقصود تماشاگه کیست؟

که مغیلانِ طریقش گل و نسرینِ من است

حافظ از حشمتِ پرویز دگر قصه مخوان

که لبش جرعه‌کش خسرو شیرین من است

در غزل دیگری از حافظ آمده است:

مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو

یادم از کشته خویش آمد و هنگام درو

گفتم ای بخت بخفتیدی و خورشید دمید

گفت با این همه از سابقه نومید مشو

گر روی پاک و مجرد چو مسیحا به فلک

از چراغ تو به خورشید رسد صد پرتو

تکیه بر اختر شب دزد مکن کاین عیار

تاج کاووس ببرد و کمر کیخسرو

گوشوار زر و لعل ار چه گران دارد گوش

دور خوبی گذران است نصیحت بشنو

چشم بد دور ز خال تو که در عرصه حسن

بیدقی راند که برد از مه و خورشید گرو

آسمان گو مفروش این عظمت کاندر عشق

خرمن مه به جوی خوشه پروین به دو جو

آتش زهد و ریا خرمن دین خواهد سوخت

حافظ این خرقه پشمینه بنداز و برو

مسعود سعد سلمان از خوشه پروین به صورت زیر در یکی از شعرهای خود استفاده کرده است:

افسری بود بر سر اکلیل

کمری داشت بر میان جوزا

راست پروین چو هفت قطره شیر

بر چکیده به جامه خضرا

فرقدان همچو دیدگان هژیر

شد پدید از کران چرخ دو تا

همچو من در میان خلق ضعیف

در میان نجوم نجم سها

در این بخش شعر، هفت قطره شیر به خوشه پروین اشاره دارد.

شهریار در غزلی به نام محزون از خوشه پروین به عنوان استعاره استفاده کرده است:

امشب ای ماه به درد دل من تسکینی

آخر ای ماه تو هم‌درد من مسکینی

کاهش جان تو من دارم و من می‌دانم

که تو از دوری خورشید چه‌ها می‌بینی

تو هم ای بادیه‌پیمای محبت چون من

سر راحت ننهادی به سر بالینی

هر شب از حسرت ماهی من و یک دامن اشک

تو هم ای دامن مهتاب پر از پروینی

همه در چشمه مهتاب غم از دل شویند

امشب ای مه تو هم از طالع من غمگینی

من مگر طالع خود در تو توانم دیدن

که توام آینه بخت غبارآگینی

باغبان خار ندامت به جگر می‌شکند

برو ای گل که سزاوار همان گلچینی

نی محزون مگر از تربت فرهاد دمید

که کند شکوه ز هجران لب شیرینی

تو چنین خانه کن و دلشکن ای باد خزان

گر خود انصاف کنی مستحق نفرینی

کی بر این کلبه طوفان‌زده سر خواهی زد

ای پرستو که پیام‌آور فروردینی

شهریارا گر آیین محبت باشد

جاودان زی که به دنیای بهشت آیینی

شهریار در شعر بالا، خوشه پروین را به قطره‌های اشک خود تشبیه کرده است.

سیمین بهبهانی در قسمتی از یکی از شعرهای زیبای خود می‌گوید:

ستاره دیده فرو بست و آرمید بیا

شراب نور به رگ‌های شب دوید بیا

نیامدی که فلک خوشه خوشه پروین داشت

کنون که دست سحر، دانه دانه چید بیا

یکی از بیت‌های بهار به صورت زیر است:

بانگ پاینده باد آزادی

از ثری باز تا ثریا شد

گفتیم یکی دیگر از نام‌های خوشه پروین، ثریا است. شاعر در این بیت بیان می‌کند فریاد آزادی‌خواهی به قدری بلند است که تا ثریا رسیده است.

امیری فیروزکوهی، شاعر معاصر، می‌گوید:

چشم پروین فلک از آفتابی خیره گردد

ماه من در چشم من بین شیوه شب ‌زنده‌داری

منظور شاعر از بیت فوق آن ‌است که او از خوشه ثریا، شب‌‌ زنده‌دارتر است.

خیام نیشابوری در یکی از سروده‌های خود می‌گوید:

گاویست در آسمان و نامش پروین

یا گاو دگر نهفته در زیر زمین

چشم خردت باز کن از روی یقین

زیر و زبر دو گاو مشتی خر بین

منظور خیام از گاو در مصرع نخست، صورت فلکی گاو است که خوشه پروین در نزدیکی آن قرار دارد.

جمع‌بندی

در این مطلب در مورد خوشه پروین و چگونگی یافتن این خوشه در آسمان شب صحبت کردیم. این خوشه نقش مهمی در افسانه‌های یونان باستان و دیگر کشورها دارد. براساس افسانه‌های نقل شده، این خوشه هفت خواهر هستند که برای فرار از دشمن به ستاره تبدیل شدند. در پایان، در مورد جایگاه خوشه ستاره‌ای پروین در ادبیات فارسی توضیح دادیم.