حلق چیست؟ | آناتومی، ساختار، عملکرد و بیماری ها
حلق بخشی از گلو در پشت دهان و حفره بینی و بالای مری و نای است که به معده و ریهها میروند. حلق در مهرهداران و بیمهرگان یافت میشود اگرچه ساختار آن در گونههای مختلف متفاوت است. این ساختار غذا و هوا را به ترتیب به مری و حنجره منتقل میکند. فلپ غضروفی به نام اپیگلوت، هنگام بلع از ورود غذا به حنجره جلوگیری مینماید. در ادامه این مطلب به توضیحات بیشتری در مورد آناتومی، عملکرد و بیماریهای مرتبط با حلق پرداختهایم.
بافت شناسی حلق
حلق توسط هر دو بافت پوششی اپیتلیوم سنگفرشی مطبق و اپیتلیوم شبه مطبق مژک دار با سلولهای جامی شکل پوشانده شده است. مناطق مختلف توسط نوع دیگری از اپیتلیوم پوشانده شدهاند. مناطقی از حلق که در معرض خراشیدگی با غذا قرار دارند، توسط اپیتلیوم سنگفرشی مطبق پوشانده میشوند. قسمتهای دیگر حلق با اپیتلیوم شبه استوانهای مژکدار و سلولهای گابل و دهلیز توسط اپیتلیوم سنگفرشی مطبق پوشانده شدهاند.
بافت لنفوییدی حلق
درمحل ورود به حلق، تعدادی از لوزهها و دیگر بافتهای لنفوییدی وجود دارند. در امتداد دیوارههای قدامی دهانه حفره حلقوی، لوزههایی قرار دارند که غالباً به آنها لوزه آدنوئیدی گفته میشود. پاتوژنهایی مانند ویروسها و باکتریها درون این گره یا غدد لنفاوی تجمع پیدا میکنند یا به دام میافتند، جایی که توسط لنفوسیتها و انواع دیگر لکوسیتها (گلبولهای سفید خون) از بین میروند.
التهاب، زخم و تورم در این ساختارها التهاب لوزه نام دارد. لوزهها عمدتا در دو دسته لوزه کامی و لوزه آدنوئید دستهبندی میشوند. در دیواره خلفی نازوفارنکس، نزدیک خط میانی، لوزه حلق (آدنوئیدها) قرار دارد. التهاب لوزههای آدنوئید میتواند مانع جریان هوا از طریق حلق و باعث مشکلات تنفسی و تغییر صدا شود.
پیش از این در مطلبی تحت عنوان غدد لنفاوی چیست؟ | ساختار، عملکرد، بیماری ها و درمان درباره آناتومی و عملکرد و بیماریهای مرتبط با سیستم لنفاوی توضیح داده شده است.
حلق چیست ؟
در انسان حلق بخشی از سیستم هضم و ناحیه رساننده هوا به دستگاه تنفسی است. ناحیه تنفسی که شامل سوراخهای بینی، حنجره، نای، برونش و برونشیول است، هوا را فیلتر، گرم و مرطوب کرده و به داخل ریهها هدایت میکند. حلق انسان به طور متعارف به سه بخش نازوفارنکس، دهانه حلق و حنجره تقسیم میشود. در انسان دو مجموعه از عضلات، حلق را تشکیل میدهند و شکل لومنی آن را ایجاد میکنند.
حلق یک لوله عضلانی - غشایی است که طول آن حدود 12 تا 15 سانتیمتر و دارای سوراخهایی در حفرههای بینی و دهان است. حلق دارای ارتباط جانبی با گوش میانی است و به ارتباط متقابل دستگاه تنفسی و دستگاه گوارش کمک میکند. میتوان آن را به یک قسمت بینی، دهان و حنجره تقسیم کرد. در بالا و کنار سقف حلق، در کف سینوس اسفنوئیدی لوزههای حلق قرار دارند.
پشت حلق، با شیب ممتد رو به پایین دیواره خلفی و قوس جلویی، مجموعهای از بافت لنفاوی درون غشای مخاطی قرار گرفتهاند و در جلو و سمت جانبی حلق، توسط دهانههای حلقیِ لولههای شنوایی، ۱/۵ سانتیمتر پشت حفره تحتانی بینی قرار دارند. بافت لنفاوی موجود در دهانههای لولههای شنوایی به لوزههای لولهای معروف است.
نازوفارنکس
نازوفارنکس یا حلق بینی (Nasopharynx)، قسمت فوقانی حلق، از قاعده جمجمه تا سطح فوقانی کام امتداد دارد. نازوفارنکس شامل فضای بین کوآن یا قیفک داخلی (روزنهای در بخش پشتی بینی که بینی را به گلو مرتبط میکند) و کام نرم است و در بالای حفره دهان قرار دارد. آدنوئیدها که به آنها لوزههای حلقی نیز گفته میشود، ساختارهای بافتی لنفاوی هستند که در دیواره خلفی حلق بینی قرار دارند.
حلقه لوزه والدایر یک آرایش حلقوی از بافت لنفاوی در نازوفارنکس و حفره حلقی است. نازوفارنکس توسط اپیتلیوم تنفسی پوشانده شده است که به صورت کاذب، ستونی و مژکدار است. پولیپ یا مخاط میتواند باعث احتقان حلق به دلیل عفونت دستگاه تنفسی فوقانی شود. لوله شنوایی گوش میانی را به حلق متصل میکند، در دهانه حلق لوله شنوایی به داخل حلق باز میشود.
باز و بسته شدن لولههای شنوایی به منظور برابرسازی فشار در گوش میانی با فشار جو است. بخش قدامی نازوفارنکس از طریق کلاناها با حفرههای بینی ارتباط برقرار میکند. روی دیواره جانبی دهانه حلقی، لولههای شنوایی قرار دارند، به شکلی تا حدودی مثلثی و در دیواره پشتی به برجستگی محکمی به نام توروس توباریوس یا بالشتک، ناشی از انتهای داخلی غضروف لوله که غشای مخاطی را بالا میبرد، محدود شده است.
دو شکاف از دهانه غضروفی به نام چین خوردگی سالپوفارنکس ایجاد میشوند، چین عمودی غشای مخاطی که از قسمت تحتانی توروس گسترش یافته و حاوی عضله سالپینوفارنکس است چین سالپنگوپالاتین، یک چین کوچکتر، در مقابل چین سالپوپارنکس، از قسمت فوقانی توروس به کام گسترش یافته و حاوی ماهیچه بالابرنده نرمکام (levator veli palatini) و همچنین شامل برخی از رشتههای عضلانی به نام سالپوپوپالاتین است.
اوروفارینکس
حلق دهانی (Oropharynx) در پشت حفره دهان قرار دارد و از توفال تا سطح استخوان هیوئید گسترش مییابد. قدامی از طریق isthmus faucium به دهان باز میشود، در حالی که در دیواره جانبی آن، بین قوس پالاتوگلاس و قوس پالتوفرنس، لوزه پالاتین قرار دارد. دیواره قدامی از پایه زبان و دریچه اپیگلوت تشکیل شده است.
دیواره جانبی از ستونهای لوزه تشکیل شده است. دیواره فوقانی از سطح تحتانی کام نرم و توفال تشکیل شده است. از آنجا که غذا و هوا هر دو از حلق عبور میکنند، هنگام بلعیدن غذا، یک فلپ از بافت همبند به نام اپیگلوت روی گلوت بسته میشود تا از تجویز آن جلوگیری کند. دهانه حلق توسط اپیتلیوم مطبق سنگفرشی غیر کراتینه شده پوشانده شده است.
حنجره
حلق حنجره (Laryngopharynx) که همچنین به عنوان حلق تحتانی (Hypopharynx) شناخته میشود، قسمت انتهایی حلق و پایینتر از اپیگلوت است که به مری متصل میشود و تا محلی که این مسیر مشترک در مسیرهای تنفسی (حنجره) و هضم (مری) واگرا هستند، گسترش مییابد و در آن ناحیه، حنجره به صورت خلفی در امتداد با مری قرار دارد. مری غذا و مایعات را به معده منتقل میکند و هوا از قدام وارد حنجره میشود.
هنگام بلع، غذا حق تقدم دارد و عبور هوا به طور موقت متوقف میشود. تقریباً در ناحیه مربوط به بین مهرههای 4 و 6 گردن، مرز فوقانی حنجره در سطح استخوان هیوئید قرار دارد. حنجره شامل سه محل عمده است:
- سینوس پیریمور
- ناحیه پس کرکویید
- دیواره حلق خلفی
حنجره به عنوان مجرای غذا و هوا عمل میکند و با اپیتلیوم سنگفرشی مطبق پوشانده شده است و توسط شبکه حلقی عصبدهی میشود. تأمین عروق خونی حنجره از طریق شریان تیروئید فوقانی، شریان لینگوال و شریان حلقی صعودی انجام میگیرد. منبع اولیه عصبی از اعصاب واگ و گلوسفارنکس است.
عصب واگ یک شاخه شنوایی را ایجاد میکند که اصطلاحاً عصب آرنولد نامیده میشود و همچنین کانال شنوایی خارجی را تأمین میکند، بنابراین سرطان حنجره میتواند منجر به درد گوش ارجاعی شود. این عصب همچنین مسئول سرفه است که در آن تحریک مجرای گوش منجر به سرفه فرد میشود.
لوله های اوستاش و حلق
لولههای اوستاش (لوله های شنوایی) در امتداد دیوارههای جانبی نازوفارنکس روزنههایی به لولههای استاش (لولههای شنوایی یا حلقی) وجود دارند. میتوانید با حرکت دادن دهان و عضلات گردن مانند خمیازه، لولههای شنوایی خود را باز کنید. وقتی این اتفاق میافتد، هوا بین گوش میانی و نازوفارنکس جریان مییابد. این فرایند فشار دو طرف لاله گوش (یا پرده صماخ) را مساوی و لرزش لاله گوش را در پاسخ به امواج صوتی آسان میکند.
عملکرد حلق چیست ؟
حلق، غذا را از دهان به مری منتقل میکند. همچنین هوا را از حفرههای بینی و دهان به حنجره منتقل میکند. عملکرد حلق، در گفتار انسان نیز استفاده میشود، در واقع صامتها در اینجا شکل میگیرند.
عضلات حلق چه هستند؟
دو گروه اصلی از عضلات حلق، به نام عضلات طولی و عضلات حلقوی وجود دارند. عضلات حلق، عمدتا توسط عصب واگ عصبدهی میشوند و تنها استثنا آن استیلوفارنژئوس (عصب گلوسوفارنکس) است. آنها به صورت یک لایه داخلی از عضلات طولی و یک لایه حلقوی بیرونی مرتب شدهاند.
عضلات حلقوی حلق
سه عضله حلقوی حلقی به نام عضلات منقبض کننده حلقی فوقانی، میانی و تحتانی وجود دارند. آنها مانند لایههایی روی هم چیده شدهاند، که به دلیل اتصال قدامی به ساختارهای گردن، یک حلقه عضلانی ناقص ایجاد میکنند. عضلات حلقوی به ترتیب از ناحیه قدامی به سمت ناحیه تحتانی منقبض میشوند تا لومن را منقبض کرده و غذا را به مری برانند. همه عضلات حلق توسط عصب واگ، عصبدهی میشوند.
- عضله منقبض کننده فوقانی حلق: در دهانه حلق قرار دارد. از رباط ناخنک فکی، عضله آلوئولار ناخنک فک پایین و داخلی و همولوس ناخنک استخوان اسفنوئید سرچشمه میگیرد. به طور خلفی به داخل حلق استخوان سر و رافه حنجره میانی وارد میشود.
- عضله منقبض کننده میانی حلق: از رباط استیلوهوئید و شاخهای استخوان هیوئید منشأ میگیرد. به طور خلفی وارد راف حلق میشود.
- عضله منقبض کننده تحتانی حلق: این عضله دو جزء دارد:
- بخش برتر (تیروفرنس) دارای الیاف مورب است که به غضروف تیروئید متصل میشود.
- بخش تحتانی (کریکوفارنکس) دارای الیاف افقی است که به غضروف کریکوئید متصل میشود.
عضلات طولی حلق
عضلات طولی استیلوفارنژئوس، پالاتوفارنژئوس و سالپوپارنژئوس هستند. آنها برای کوتاه کردن و گشاد شدن حلق، عمل میکنند و حنجره را در حین بلع بالا میبرند.
- استیلوفارنژیوس (Stylopharyngeus): از روند استیلوئید استخوان گیجگاهی ناشی و به حلق وارد میشود. برخلاف سایر عضلات حلق، توسط عصب گلوسفارنکس عصبدهی میشود.
- ماهیچه کامی - حلقی (Palatopharyngeus): از کام سخت حفره دهان ایجاد و به حلق وارد و عصب واگ تحریک میشود.
- ماهیچه لولهای - حلقی (Salpingopharyngeus): از لوله استاش به وجود میآید، به حلق وارد و عصب واگ تحریک میشود. علاوه بر این که به بلع کمک میکند، لوله استاش را نیز باز میکند تا فشار در گوش میانی برابر شود.
اعصاب حلق
عصب حرکتی و حسی در بیشتر قسمتهای حلق (به جز نازوفارنکس) که توسط شبکه حلقی (Pharyngeal Plexus) حاصل میشود. حلق که عمدتا بر انقباض حلقِ میانی قرار دارد، توسط:
- شاخههای حلق از عصب گلوسفارنکس
- شاخه حلقی عصب واگ
- شاخههایی از عصب حنجره خارجی
- فیبرهای عصبی سمپاتیک از گانگلیون دهانه رحم برتر
حلق، اعصاب حسی خود را از عصب گلوسفارنکس (Glossopharyngeal Nerve) دریافت میکند علاوه بر این:
- قسمت بالا و قدامی نازوفارینکس توسط اعصاب ماگزیلاری (در محل مهره دوم) گرفته میشوند.
- بخش پشتی لارینگوفارینکس (که در ابتدای حنجره قرار دارد) توسط شاخه داخلی اعصاب واگوس تأمین میشود.
تمام عضلات حلقی، توسط عصب واگوس عصبرسانی میشوند به جز استیلوفارنژوس (Stylopharyngeus Nerve) که از عصب گلوسفارنکس (Glossopharyngeal Nerve) فرمان میگیرد.
خونرسانی حلق
خون شریانی حلق، از طریق سرخرگ کاروتید خارجی تأمین میشود:
- سرخرگی حلقی صعودی
- شاخههایی از سرخرگ صورت
- شاخههایی از سرخرگهای طولی و ماگزیلاری
تخلیه وریدی توسط شبکه وریدی حلق حاصل شده و به داخل ورید ژوگولار داخلی تخلیه میشود.
التهاب حلق یا فارنژیت چیست؟
«فارنژیت» (Pharyngitis) در واقع التهاب پشت گلو است. به طور معمول منجر به گلودرد و تب میشود. علائم دیگر ممکن است آبریزش بینی، سرفه، سردرد، مشکل در بلع، تورم غدد لنفاوی و گرفتگی صدا باشد. علائم معمولاً 3 تا 5 روز طول میکشند. عوارض میتوانند شامل سینوزیت و اوتیت میانی حاد باشند. فارنژیت نوعی عفونت دستگاه تنفسی فوقانی است که بیشتر موارد آن ناشی از عفونت ویروسی هستند.
علت گلو درد در 25 درصد از کودکان و 10 درصد از بزرگسالان، عفونت باکتریایی است. علل غیرمعمول شامل باکتریهای دیگر مانند سوزاک، قارچ، مواد تحریککننده مانند سیگار، آلرژی و بیماری ریفلاکس معده و مری هستند. آزمایش مشخص در افرادی که علائم واضح عفونت ویروسی مانند سرماخوردگی را دارند توصیه نمیشود. در غیر این صورت معمولا آزمایش سریع تشخیص آنتیژن (RADT) یا سواب گلو انجام میگیرند.
سایر شرایطی که میتوانند علائم مشابه ایجاد کنند شامل اپی گلوتیت (التهاب اپیگلوت)، تیروئیدیت (التهاب غده تیروئید)، آبسه رتروفارنکس و گاهی بیماری قلبی است. از NSAIDها (داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی) مانند ایبوپروفن میتوان برای کمک به درد استفاده کرد. داروهای بیحسی مانند لیدوکائین موضعی نیز ممکن است کمک کنند. گلودرد به طور معمول با آنتیبیوتیک مانند پنی سیلین یا آموکسی سیلین درمان میشود.
اگر استروئیدها در فارنژیت حاد مفید باشند، غیر از احتمالاً در موارد شدید، مشخص نیست اما یک بررسی اخیر (2020) نشان داد که در صورت استفاده همراه با آنتیبیوتیکها، درد و احتمال تسکین آنها به طور متوسط بهبود مییابد.
حدود 7/5 درصد از افراد در هر دوره 3 ماهه مبتلا به گلو درد دارند میشوند و این مسئله دو یا سه بار در سال غیر معمول نیست. این امر منجر به 15 میلیون ویزیت پزشک در ایالات متحده در سال 2007 شد. فارنژیت شایعترین علت گلودرد است. این کلمه از کلمه یونانی حلق به معنی گلو و پسوند -itis به معنی التهاب ریشه دارد.
علل التهاب حلق چیست ؟
التهاب حلق یا «فارنژیت» (Pharyngitis)، در بیشتر موارد به دلیل ارگانیسم عفونی حاصل از تماس نزدیک با فرد آلوده است. عوامل میکروبی التهاب حلق میتواند ویروس، باکتری، قارچ باشند. فارنژیت همچنین ممکن است در اثر تحریک مکانیکی، شیمیایی یا حرارتی، به عنوان مثال هوای سرد یا ریفلاکس اسید معده ایجاد شود. بعضی از داروها ممکن است مانند پرامیپکسول و داروهای ضد روانپریشی فارنژیت ایجاد کنند.
- فارنژیت ویروسی: عفونت ویروسی در حدود 40 تا 80 درصد از کل موارد عفونت حلق را شامل میشود و عامل آن انواعی از ویروسها هستند که عبارتند از:
- آدنو ویروس شایعترین علت ویروسی فارنژیت است. به طور معمول، میزان بزرگ شدن غدد لنفاوی گردن متوسط است و گلو اغلب قرمز به نظر نمیرسد، اگرچه دردناک است.
- خانواده ویروس ارتومیکسوویریده (Orthomyxoviridae) که باعث آنفلوانزا میشوند علائمی شامل تب بالا، سردرد، گلو درد و درد عمومی بدن دارند.
- مونونوکلئوز عفونی (تب غدهای) توسط ویروس اپشتین–بار (Epstein - Barr) ایجاد میشود. این ویروس ممکن است باعث تورم قابل توجه غدد لنفاوی و التهاب لوزه اگزوداتیو همراه با قرمزی و تورم گلو شود. در صورت مشکوک بودن به آزمایش هتروفیل میتوان از آن استفاده کرد.
- ویروس هرپس سیمپلکس که میتواند باعث زخمهای متعدد دهان شود.
- خانواده عامل سرخک شامل ویروس رینو، ویروس کرونا، ویروس سنسیسیال تنفسی و ویروس پاراآنفلوانزا میتوانند باعث عفونت گلو، گوش و ریهها شوند و علائم عمومی سرماخوردگی و اغلب درد ایجاد میکنند.
- فارنژیت باکتریایی: تعدادی از باکتریها ملنند استرپتوکوک گروه A (Streptococcus Pyogenes) میتوانند گلوی انسان را آلوده کنند.
- فارنژیت قارچی: برخی موارد فارنژیت در اثر عفونت قارچی ایجاد میشوند مانند کاندیدا آلبیکانس (Candida Albicans) که باعث برفک دهانی میشود.
روش تشخیص فارنژیت چیست؟
تمایز علت ویروسی و باکتریایی گلو درد فقط براساس علائم، دشوار است. بنابراین، اغلب سواب گلو برای رد کردن علت باکتریایی انجام میشود. براساس پنج معیار بالینی زیر احتمال عفونت استرپتوکوکی وجود دارد که وجود هریک از این معیارها یک امتیاز مثبت به نفع عفونت باکتریایی در نظر گرفته میشود:
- عدم وجود سرفه
- متورم شدن گرههای لنفای گردن
- درجه حرارت بدن به بیش از ۳۸ درجه سانتیگراد
- ترشح یا تورم لوزه
- نقاط سفید روی لوزههای آدنوئیدی
- تورم زبان سوم
- طوسی و مخملی شدن سطح زبان
- سن کمتر از 15 (اگر سن بیش از 44 باشد یک امتیاز کم میشود)
درمان فارنژیت چیست؟
در اکثر مواقع، درمان علامتی کافی است اما برای عفونتهای باکتریایی، قارچی و هرپس سیمپلکس درمانهای اختصاصی نیاز هستند. داروهایی که به این منظور استفاده میشوند عبارتند از:
- مسکن: داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی، مانند استامینوفن میتوانند به کاهش درد کمک کنند.
- استروئیدها: مانند دگزامتازون (حتما باید با تشخیص و تجویز پزشک باشد) برای التهاب شدید توصیه میشوند.
- محلول لیدوکائین ویسکوز: با بی حس کردن غشای مخاطی، درد را کاهش میدهد.
- آنتیبیوتیک: در صورتی که عامل فارنژیت باکتریایی باشد مفید است. در مورد عفونتهای ویروسی، این داروها مفید نیستند.
- محلولهای دهانی مسکن: ماده فعال این محلولها فنول است اما بنزوکایین، ستیل پریدینیوم کلراید یا منتول نیز در آن ها استفاده میشوند.
خلط پشت حلق
مخاط به طور مداوم در دستگاه تنفسی تولید میشود و از مجاری بینی پایین میآید و باقی آن تا حلق بالا آمده و به صورت ناخودآگاه بلعیده میشود. گاهی اوقات در مواقع بیماری تنفسی یا التهاب، مخاط با ضایعات سلولی، باکتریها و سلولهای التهابی غلیظ و رنگ آن سبز یا زرد میشود که با تحریک و ایجاد سرفه تخلیه میشود.
سرطان حلق
علائم و نشانههای سرطان حلق که به محل دقیق سرطان نیز بستگی دارند به طور مثال برخی از تومورها ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند و ممکن است در یک معاینه معمول مشاهده شوند. علائم سرطان نازوفارنکس عبارتند از:
- بزرگ شدن ناحیه گلو که معمولا بدون درد است.
- خونریزی مکرر بینی
- ناشنوایی در یک گوش یا احساس اینکه یک گوش پاپ نمی کند (مسدود شدن لوله استاش)
- سردرد مداوم
- دوبینی (به دلیل درگیری اعصابی که دقیقاً بالای نازوفارنکس قرار دارند)
- بیحسی یا تغییر احساس در صورت
علائم سرطان دهانه حلق عبارتند از:
- گلودرد مداوم
- درد هنگام بلع
- گوش درد
- سرفه خونی
- مشکل در بلع
- تغییر یا گرفتگی صدا
علائم سرطان هایپوفارنکس موارد زیر هستند:
- گلودرد مداوم
- درد یا دشواری هنگام بلع
- گرفتگی صدا
توجه داشته باشید که بسیاری از علائم رایج سرطان حلق ممکن است با علائم بیماریهای غیر سرطانی مشابه هستند. افرادی که بیش از دو هفته هریک از علائم فوق را نشان میدهند باید توسط پزشک متخصص ارزیابی شوند.
هرپس حلق
هنگام درگیر شدن دهان و حلق یا دستگاه تناسلی با هرپس (HSV)، این ویروس در اثر تماس غشای مخاطی فرد مستعد با فرد دیگر و از طریق رابطه جنسی منتقل میشود. ویروس در سطوح مخاطی به سلولهای میزبان وارد و به گانگلیونهای حسی منتقل میشود، در آنجا همانندسازی میکند و باعث ضایعات آبدار و زخم مانند میشود.
تورم لوزه سوم
لوزه آدنوئید در نازوفارنکس قرار دارد و به دلیل عفونتهای ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی ملتهب و متورم شده و منجر به عفونتهای مکرر میشود. بزرگ شدن آدنوئیدها مانع از باز شدن لوله استاش میشود که نزدیک به آنها و در نازوفارنکس قرار دارد.
انسداد مزمن لوله استاش مانع از برابر شدن فشار گوش میانی با جو و تخلیه طبیعی مایعات میشود که میتواند منجر به اوتیت مزمن (عفونت گوش) همراه با افیوژن (تجمع مایع) شود. در این شرایط، مایع استاتیک و فشار منفی در گوش میانی محیط ایدهآلی برای عفونت را فراهم خواهد کرد.