فرادرساوراق قرضه چیست؟ – انواع اوراق قرضه و سودآوری آنها – به زبان ساده
اوراق قرضه یکی از انواع اوراق بدهی است که فرد دارنده به کمک آن به جمع‌آوری سرمایه می‌پردازد. درواقع، دولت‌ها، شرکت‌ها و نهادهای منتشر کننده اوراق قرضه، با عرضه آن، می‌توانند فعالیت‌های خود را از لحاظ مالی، تامین کنند. در نوشتار پیش رو به بررسی مفاهیم مهم پیرامون این اوراق بدهی، پرداخته‌ایم.
تعریف اوراق قرضه چیست؟
همانطور که بیان شد، اوراق قرضه نوعی ابزار بدهی است که نرخ ثابتی از بهره را در طی دوره ثابتی از زمان پرداخت میکند. در نتیجه، مطابق تصویر زیر، اوراق قرضه مجموعهای از «جریان نقدی» (Cash Flow) است.
در مثال فرضی، اوراق قرضی منتشر شده ۶ ساله است که نرخ بهره ثابت آن معادل C٪ ارزش اسمی است که به صورت سالیانه پرداخت می‌شود. در سال ششم، آخرین پرداختی بهره انجام و مبلغ اصلی وام نیز پرداخت می‌شود. مبلغ جمع‌آوری شده توسط فرد منتشرکننده اوراق قرضه تابعی از قیمت اوراق منتشر شده است.
پیکان به سمت بالا نشاندهنده جریان نقدی پرداخت‌شده و پیکان‌های در جهت پایین نشاندهنده جریان نقدینگی دریافت‌شده توسط سرمایه‌گذار اوراق قرضه است. دیاگرام جریان نقدینگی برای اوراق قرضه ۶ ساله با نرخ بهره ثابت ۵ درصد که با عنوان کوپن ۵ درصد شناخته می‌شود که نشاندهنده پرداخت سود ۵ هزارتومان به ازای هر ۱۰۰ هزارتومان است. با پرداخت نهایی ۱۰۵ هزار تومان در انتهای سال ششم نشاندهنده آخرین پرداخت کوپن و پرداخت redemption است.
در هر صورت، میزان مبالغ جمع‌آوری شده در ازای اوراق قرضه ۱۰۰ هزارتومانی بستگی به قیمت اوراق قرضه در روز انتشار آن دارد. اگر اوراق قرضه‌ای که در مثال به آن اشاره شده، سود خود را به صورت شش‌ماهه پرداخت می‌کرد، جریان نقدینگی هر ۶ ماه برابر ۲۵۰۰ تومان بود و در انتها ۱۰۲٫۵۰۰ تومان پرداخت می‌شد.
ویژگی‌های اوراق قرضه چه هستند؟
در ادامه، به مهم‌ترین موارد تعیین‌کننده ویژگی‌های اوراق قرضه اشاره کرده‌ایم:
- نوع انتشاردهنده اوراق قرضه
- طول دوره زمانی سررسید
- مبلغ اصلی و نرخ بهره
- واحد پولی
نوع انتشاردهنده اوراق قرضه
یکی از عوامل مهم متمایز‌کننده اوراق قرضه، منتشرکننده آن است. ماهیت منتشرکننده اوراق قرضه بر نحوه در نظر گرفته شدن آن در بازار تاثیرگذار است. به صورت کلی میتوان انواع منتشرکنندگان اوراق قرضه را در ۳ دسته دولت‌ها و بنگاه‌های دولتی، مقامات دولت‌های محلی و مجموعه‌های بین‌المللی مانند بانک جهانی و شرکت‌ها دسته‌بندی کرد. در بازار اوراق قرضه شرکتی انواع مختلفی از منتشرکنندگان وجود دارند هرکدام با توانمندی‌های متفاوت وظایف قراردادی خود را در برابر اعطا‌کنندگان وام ایفا می‌کنند. بزرگ‌ترین بازارهای اوراق قرضه به استقراض‌کنندگان دولتی تعلق دارد. این بازارها، بازارهای اوراق قرضه دولتی هستند. برای مثال، در ایالات متحده آمریکا اوراق قرضه دولتی «اوراق خزانه» (Treasury Note) یا «اوراق قرضه خزانه» (Treasury Bond) نامیده میشوند.
طول دوره زمانی سررسید
طول دوره زمانی سررسید نشاندهنده تعداد سال‌هایی است که پس از سپری شدن آنها منتشرکننده اوراق موظف به پرداخت مبلغ تعهد شده است. در طی مدت زمان، منتشرکننده همچنین موظف به پرداخت بهره‌های دوره‌ای در قبال بدهی است. شرایطی که اوراق بدهی تحت آن منتشر می‌شود ممکن است این امکان را برای منتشرکننده یا سرمایه‌گذار فراهم کند تا دوره زمانی سررسید را تغییر دهند. زمان سررسید نقش مهمی در ماهیت اوراق قرضه ایفا میکند. در نهایت، قیمت اوراق قرضه در طی طول عمر آن بسته به میزان تغییر سود در بازار و در زمان نزدیک شدن به دوران سررسید، امکان تغییر دارد.
مبلغ اصلی و نرخ بهره
«مبلغ اصلی» (Principal) مقداری است که استقراض کننده موظف است در موعد سررسید به قرض‌دهنده پرداخت کند. ممکن است این مبلغ را ارزش (Redemption Value)، «ارزش سررسید» (Maturity Value) یا «ارزش اسمی» (Nominal Value) نیز بنامند. «نرخ کوپن» (Coupon Rate) یا «نرخ اسمی» (Nominal Rate)، نرخ بهره‌ای است که انتشاردهنده توافق میکند که هرماه آن‌را پرداخت کند. میزان پرداخت سالیانه سود «کوپن» (Coupon) نامیده می‌شود.
از ضرب نرخ کوپن در مبلغ اصلی اوراق قرضه، مبلغ نقدی کوپن محاسبه می‌شود. برای مثال، اوراق قرضه‌ای با ۷ درصد نرخ کوپن و مبلغ اصلی ۱ میلیون تومان، به صورت سالیانه سودی به میزان ۷۰ هزار تومان ( ۰٫۰۷ × ۱ میلیون‌تومان) پرداخت خواهد کرد.
در بریتانیا، ایالات متحده آمریکا و ژاپن، عموماً انتشاردهنده، کوپن را در دو موعد شش ماهه پرداخت میکند. اوراق بدهی منتشر شده در بازارهای اروپایی، به صورت سالیانه پرداخت میشوند. در برخی موقعیت‌ها امکان دارد با اوراق قرضه‌ای روبه‌رو شوید که پرداخت سود آن به صورت فصلی صورت می‌گیرد. اوراق قرضه بخصوصی وجود دارد که پرداخت سود آنها به صورت ماهیانه است. پرداخت سود تمامی انواع اوراق قرضه به صورت دوره‌ای است بجز اوراق قرضه با کوپن صفر (Zero Coupon Bonds). دارندگان این نوع از اوراق بدهی می‌توانند با خرید این اوراق در مبلغی کمتر از مبلغ اسمی آن، به سود دست پیدا کند.
واحد پولی
امکان دارد اوراق بدهی در هر واحد پولی معامله شوند. حجم قابل توجهی از اوراق قرضه موجود در بازارهای جهانی بر حسب دلار ایالات متحده آمریکا هستند. سایر بازارهای بزرگ اوراق قرضه به یورو، ین ژاپن و واحد پولی استرلینگ هستند و همچنین بازارهایی با نقدینگی بالا به دلار استرالیا، نیوزیلند و کانادا، فرانک سوئيس و دیگر واحدهای پولی وجود دارد. واحد پولی که اوراق قرضه بر مبنای آن محاسبه شده می‌تواند بر میزان نقدینگی و تقاضا برای خرید آن اوراق قرضه، تاثیرگذار باشد. به همین علت است که استقراض‌کنندگان در کشورهای در حال توسعه عموماً اوراق قرضه‌ای در واحد پولی متفاوت از واحد پولی کشور خود، منتشر می‌کنند. برای مثال، آنها اوراق قرضه‌ای در واحد پولی دلار منتشر می‌کنند تا راحت‌تر بتوان نظر سرمایه‌گذاران را در رابطه با خریداری آن، جلب کرد.
بازارهای اوراق قرضه جهانی
افزایش قیمت نفت در اوایل دهه ۱۹۷۰ میلادی موجب افزایش قابل‌توجه اندازه بازارهای مالی جهانی شد. همچنین، افزایش قیمت‌های نفت توسعه نظام بانکی بین‌المللی پیچیده‌تری را به همراه داشت زیرا موجب میٰ‌شد از طرف کشورهای تولیدکننده نفت، میزان سرمایه قابل‌توجهی به شرکت‌های توسعه‌یافته وارد شود. نسبت قابل‌توجهی از این جریان‌های سرمایه‌ای در بانک‌های بزرگ، به صورت سپرده‌های یورویی و دلاری قرار گرفته بودند.
کسری تجاری در حال افزایش و میزان استقراض عمومی در ایالات متحده آمریکا نیز بر این موارد می‌افزود. در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ میلادی، رشدی قابل توجه در حجم و معاملات بازارهای سرمایه مشاهده شد.
منحنی بازدهی اوراق قرضه
شاید مهم‌ترین معیار بازدهی بدست‌آمده از نگهداری اوراق بدهی «بازدهی سررسید» (Yield to Maturity) باشد. در بازارهای توسعه‌یافته، همانند تعدادی از بازارهای در حال توسعه، در هر زمان، تعداد زیادی اوراق بدهی در حال معامله شدن هستند که بازدهی‌های متفاوت و زمان‌های سررسید مختلفی دارند.
سرمایه‌گذاران و معامله‌گران عموماً رابطه بین بازدهی اوراق بدهی مشابه را بررسی می‌کنند. «منحنی بازدهی اوراق قرضه» (Yield Curve) شاخصی مهم و منبع کسب اطلاعات درباره وضعیت بازار اوراق بدهی است. با ترسیم اوراق قرضه‌ای که تنها در تاریخ سررسید با یکدیگر تفاوت دارند، منحنی بازدهی اوراق بدهی رسم می‌شود. این بسیار مهم است که در زمان رسم منحنی اوراق قرضه تنها از اوراق بدهی استفاده کنیم که منتشرکننده یکسان یا میزان نقدینگی مشابهی را داشته باشند.
بکارگیری منحنی بازدهی اوراق قرضه
در ابتدا به کاربردهای اصلی منحنی بازدهی اشاره می‌کنیم. تمام شرکت‌کنندگان در بازار اوراق بدهی به شکل فعلی و سطح منحنی بازدهی اوراق قرضه تمایل دارند. در ادامه به صورت خلاصه به کاربردهای اصلی منحنی بازدهی اوراق بدهی اشاره کرده‌ایم.
- تنظیم بازدهی برای تمام ابزار بازار بدهی
- شاخص نشاندهنده مقدار بازدهی در آینده
- سنجش و مقایسه بازدهی در سرتاسر طیف تاریخ سررسید
- نشاندهنده ارزش نسبی میان اوراق قرضه متفاوت با زمان سررسید یکسان
- قیمت‌گذاری دارایی‌های مشتقه بر پایه نرخ بهره
منحنی بازدهی اوراق قرضه با نمایش بازدهی و تاریخ سررسید
رایج‌ترین نوع منحنی بازدهی، منحنی نشاندهنده بازدهی و تاریخ سررسید است. برای رسم این منحنی باید برای گروهی از اوراق بدهی از نوعی یکسان، میزان بازدهی را با توجه به دوران سررسید رسم کنیم. منحنی بازدهی با محورهای بازدهی و زمان سررسید یکی از منحنی‌های پراستفاده است زیرا بازدهی به زمان سررسید از رایج‌ترین معیارهای بازدهی به شمار می‌رود.
مزایای اوراق قرضه چیست؟
سهام و اوراق قرضه، هردو برای سرمایهگذاری ضروری به شمار میروند و بهتر است برای حفظ تنوع سبد سرمایهگذاری خود، هردوی آنها را بکار بگیرید. به صورت کلی، تفاوت میان اوراق قرضه و سهام را میتوان در یک عبارت خلاصه کرد. بدهی در مقابل دارایی. اوراق بدهی نشاندهنده بدهی و سهام نشاندهنده مالکیت دارایی است. این تفاوت نشاندهنده اولین فایده اوراق قرضه است. در کل، سرمایهگذاری در اوراق بدهی به صورت نسبی، امنیت بیشتری نسبت به سرمایهگذاری در اوراق دارایی دارد.
زیرا در شرکت‌های منتشرکننده سهام نیز دارندگان اوراق بدهی نسبت به دارندگان سهام از الویت بالاتری برخوردار هستند. برای مثال، اگر شرکت منتشرکننده سهام، ورشکسته شود، دارندگان اوراق بدهی در مقایسه با دارندگان سهام، نسبت به دریافت پرداختی‌ها، الویت دارند. حتی در حالتی که شرکت کل سرمایه‌های خود را از دست بدهد، دارندگان اوراق بدهی می‌توانند موفق به دریافت بخشی از پول خود شوند اما محتمل است که سهام‌داران بسته به دارایی‌های نقد شده توسط شرکت ورشکسته، کل پول خود را از دست بدهند.
از لحاظ امینت، اوراق قرضه دولت ایالات متحده آمریکا (اوراق خزانه) تقریباً بدون ریسک در نظر گرفته می‌شود اما بازدهی قابل توجهی ندارد. برای مثال، در سال ۲۰۲۰ میلادی، اوراق قرضه‌ای با سررسید ۳۰ ساله، نرخ بهره‌ای معادل ۱٫۷ درصد داشت. اگر هدف شما، حفظ سرمایه به صورت اسمی و نه حقیقی - بدون در نظر گرفتن تورم - باشد، خریداری اوراق قرضه دولتی، گزینه مناسبی برای‌تان به شمار می‌رود. البته توجه داشته باشید که تمامی انواع اوراق بدهی الزاماً، کاملاً مطمئن نیستند.
بازدهی قابل پیش‌بینی‌تر اوراق بدهی
در بلندمدت عملکرد سهام بهتر از اوراق قرضه است. با این حال، اوراق قرضه در چرخه اقتصادی در زمان‌هایی، عملکرد بهتری نسبت به سهام داشته است. این امکان وجود دارد که در یک سال، ارزش سهام به میزان ۱۰ درصد یا بیشتر، کاهش یابد. بنابراین، اگر بخشی از سبد سرمایهگذاری خود را به اوراق بدهی اختصاص دهید، در زمان رکود اقتصادی، با ضرر کمتری مواجه خواهید شد.
همچنین، در مراحلی از زندگی، افراد به امنیت و پیش‌بینی‌پذیری بیشتری احتیاج دارند. برای مثال، بازنشستگان عموماً جهت تامین نیازهای مالی خود به درآمدهای قابل پیش‌بینی مانند درآمد کسب شده از اوراق قرضه، اتکا می‌کنند. اگر سبد سرمایهگذاری شما تنها شامل سهام باشد، با وجود بازنشستگی و روند نزولی در بازار، با ضرر مواجه خواهید شد. در صورت داشتن اوراق قرضه، فرد بازنشسته می‌تواند بهتر پیش‌بینی کند که در سال‌های آتی، چه میزان پول خواهد داشت. سرمایهگذاری که تا بازنشستگی سال‌های زیادی فاصله دارد، مدت زمان بیشتری برای جبران ضرر‌های بوجود آمده از کاهش ارزش دارایی‌ها، در اختیار خواهد داشت.
اوراق قرضه قابل تبدیل چیست؟
«اوراق قرضه قابل تبدیل» (Convertible Bond) نوعی از اوراق بدهی است که دارنده آن می‌تواند آن‌را به سهام عام شرکت منتشرکننده آن تبدیل کند. در صورتی که شرکت‌ها جهت تامین منابع مالی، سهام بیشتری منتشر کنند، میزان مالکیت سهام‌داران قبلی، کاهش می‌یابد. انتشار اوراق قرضه قابل تبدیل، این مشکل را بوجود نخواهد آورد.
«نرخ تبدیل» اوراق قرضه (Conversion Ratio) نشاندهنده این است که فرد در ازای تبدیل اوراق قرضه خود قادر به دریافت چه میزان سهام خواهد بود. اگر هزینه بازخرید کردن اوراق قرضه، کمتر از قیمت سهام باشد، شرکت‌ها می‌توانند اوراق بدهی را به سهام تبدیل کنند.
چرا شرکت‌ها، اوراق قرضه قابل تبدیل منتشر می‌کنند؟
به ۲ دلیل اصلی، شرکت‌ها اوراق قرضه قابل تبدیل را منتشر می‌کنند. دلیل اول کاهش دادن نرخ کوپن متعلق به اوراق قرضه است. سرمایه‌گذاران عموماً این انتظار را دارند که نرخ بهره تعلق گرفته به اوراق قابل تبدیل به علت قابلیت تبدیل آن، در مقایسه با سایر اوراق قرضه کمتر باشد. این مورد این امکان را برای شرکت انتشاردهنده اوراق بوجود می‌آورد که سود کمتری پرداخت کند که می‌تواند در مورد اوراق قرضه‌هایی با مبالغ کلان، بسیار قابل توجه باشد.
دومین دلیل، به تعویق انداختن انتشار بیشتر سهام است. افزایش سرمایه از طریق انتشار اوراق قرضه قابل تبدیل به جای انتشار سهام بیشتر، این امکان را در اختیار شرکت منتشرکننده قرار می‌دهد که از سهام مالکیت سهام‌داران فعلی نکاهد. شرکت ممکن است در موقعیتی باشد که ترجیح بدهد در کوتاه‌مدت اوراق بدهی، منتشر کند. همچنین، امکان دارد شرکت ترجیح بدهد که در بلندمدت به انتشار سهام بیشتر با کاستن از حق مالکیت سهام‌داران فعلی بپردازد زیرا انتظار دارد درآمد و قیمت سهام در طی این چهارچوب زمانی، افزایش قابل توجهی داشته باشد. در این صورت، شرکت می‌تواند با فرض گذشتن از دوره زمانی کوتاه مدت و رسیدن به دوره زمانی بلند مدت، تبدیل شدن اوراق به سهام را در زمان بالاتر بودن قیمت سهام انجام دهد.
اوراق قرضه بدون کوپن چیست؟
«اوراق قرضه بدون کوپن» (Zero-Coupon Bond)، نوعی از اوراق قرضه بدون پرداخت سود است. این اوراق در مبلغی کمتر از ارزش اسمی خود معامله می‌شود و دارنده می‌تواند در زمان سررسید از اختلاف این مبالغ به سود دست پیدا کند. اوراق بدهی بدون کوپن معمولاً در مقایسه با اوراق بدهی رایج با مدت سررسید یکسان، بازدهی بیشتری دارند.
اوراق قرضه وابسته به تورم چیست؟
این نوع از اوراق بدهی، به شرط نگهداری تا زمان سررسید تضمین‌دهنده پرداخت سودی بالاتر از نرخ تورم هستند. عموماً، این اوراق توسط دولت و با هدف حمایت از سرمایه‌گذاران منتشر میشوند. مبلغ اصلی و سود‌های پرداخت‌شده توسط این اوراق بدهی، با افزایش و کاهش تورم، تغییر میکند.
۶ روش بکارگیری اوراق قرضه توسط سرمایه‌گذاران
افراد و موسسات می‌توانند به روش‌های متفاوتی از اوراق قرضه استفاده کنند. از جمله این روش‌ها میتوان به حفظ مبلغ اولیه، پس‌انداز یا حداکثرکردن درآمد تا موارد کاربردی‌تری مانند مدیریت ریسک نرخ بهره و ایجاد تنوع در سبد سرمایهگذاری، اشاره کرد.
- حفظ مبلغ اصلی
- پس‌انداز
- مدیریت ریسک نرخ بهره
- ایجاد تنوع
- ایمن‌سازی دارایی
- برنامه‌ریزی بلندمدت
معرفی فیلم آموزش تامین مالی در بازار سرمایه
برای آشنایی بیشتر با بازارها و موسسات مالی و نقش آنها در اجرای سیاست‌های مالی و پولی در اقتصاد می‌توانید به ویدئوهای آموزشی تهیه شده توسط «فرادرس» مراجعه کنید. توجه داشته باشید که پیش‌نیاز این فیلم‌ها، شرکت در دوره ارز و بانکداری است. در ادامه، سرفصل‌های این دوره ۱۶ ساعته و ۱۱ درسه را مشاهده خواهید کرد.
در درس اول، با بازارهای مالی و بازارهای تابعه آشنا می‌شوید. در درس دوم، نرخ بهره و نحوه تعیین آن‌را می‌آموزید. مباحث مربوط به نرخ بهره و ارزش‌گذاری نرخ بهره در درس سوم مطرح شده‌اند. درس چهارم در رابطه با مطالعه موردی بازار پولی و نرخ بهره است. بازار پول در درس پنجم مطرح می‌شود. مدیریت بازار اوراق بدهی را در درس ششم می‌آموزید. در درس هفتم، تسهیلات و سیستم بازار تسهیلات رهنی مطرح شده‌اند.
درس هشتم به شناخت سهام و جزییات بازار آن اختصاص یافته است. با بازار پول‌های بین‌المللی در درس نهم آشنا می‌شوید. بازار اوراق بهادار تعهد شده در درس دهم مطرح شده است. با موسسات مالی با صندوق مشترک و پوششی سرمایهگذاری در درس یازدهم آشنا می‌شوید.
- برای مشاهده فیلم آموزش تامین مالی در بازار سرمایه + اینجا کلیک کنید.
سخن پایانی
امکان دارد دولت‌ها جهت رفع کسری بودجه اقدام به انتشار اوراق بدهی کنند. در این‌صورت، با خریداری این اوراق توسط متقاضیان، سیاست مالی انقباضی اجرا شده است. این مورد از لحاظ عملکرد مانند افزایش دادن نرخ مالیات بوسیله دولت است. توجه داشته باشید که علاوه بر دولت‌ها امکان انتشار اوراق قرضه توسط نهادهای دیگری مانند شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی و غیردولتی، وجود دارد. یعنی به صورت کلی ممکن است هر نهادی جهت جمع‌آوری منابع مالی به انتشار اوراق بدهی اقدام کند. در اغلب کشورها، مخارج دولت بیشتر از مقدار درآمد بدست آمده از طریق مالیات است. دولت، این میزان اختلاف را از طریق استقراض برطرف میکند و انتشار اوراق بدهی یکی از راه‌های تامین مالی دولت به شمار می‌رود. بازار اوراق بدهی دولت، عموماً هسته بازار سرمایه داخلی را تشکیل می‌دهد.
اوراق بدهی عنصر ثبات را به هر سبد سرمایهگذاری می‌افزایند و سرمایهگذاری امن و محافظه‌کارانه به شمار میروند. آنها می‌توانند در زمان عملکرد ضعیف سهام، منبع درآمدی قابل پیش‌بینی باشند و مورد مناسبی برای پس‌انداز به شمار میروند، زمانی که می‌خواهید پول خود را از ریسک حفظ کنید. اوراق بدهی عنصر ثبات را به هر سبد سرمایهگذاری می‌افزایند و سرمایهگذاری امن و محافظه‌کارانه به شمار میروند. آنها می‌توانند در زمان عملکرد ضعیف سهام، منبع درآمدی قابل پیش‌بینی باشند و مورد مناسبی برای پس‌انداز هستند زمانی که می‌خواهید پول خود را از ریسک حفظ کنید.
