انواع خاک و ویژگی ها و کاربرد هر کدام – معرفی بیش از ۲۰ نوع خاک

خاک، ماده‌ای غیرهمگن است که از ترکیب آب، هوا،مواد غیرآلی (ذرات کانی‌ها)، مواد آلی (موجودات زنده و مرده) تشکیل می‌شود. این ماده، اهمیت بسیار بالایی در زندگی انسان‌ها دارد. به دلیل اهمیت بالای خاک و کاربردهای گسترده آن در حوزه‌های مهمی نظیر کشاورزی و عمران، متخصصان، دسته‌بندی‌های مختلفی را برای این ماده ارزشمند ارائه کرده‌اند. به عنوان مثال، در حوزه کشاورزی، خاک به انواع خاک رسی، خاک سیلتی، خاک ماسه‌ای، پیت، لوم یا ترکیبی از این خاک‌ها تقسیم می‌شود. طبقه‌بندی‌‌های خاک، به منظور انتخاب بهترین خاک برای کاربری مورد نظر در شرایط مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. در این مطلب از مجله فرادرس، قصد داریم به معرفی انواع خاک بر اساس طبقه‌بندی‌های معتبر و برای کاربردهای مختلف بپردازیم. علاوه بر این، ضمن ارائه ویژگی‌‌های بارز هر یک از این خاک‌ها، نحوه شناسایی انواع اصلی خاک را آموزش می‌دهیم.

انواع خاک چیست؟

ماسه، رس، سیلت و لوم، انواع اصلی خاک در نظر گرفته می‌شوند. البته معیارهای مختلفی برای دسته‌بندی انواع خاک وجود دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به ابعاد ذرات، ترکیبات، کاربری، سنگ مبدا و غیره اشاره کرد.

برخی از تقسیم‌بندی انواع خاک‌ها و خاک‌های موجود در آن‌ها عبارت هستند از:

• انواع خاک بر اساس ابعاد ذرات: شن، ماسه، سیلت، رس
• انواع خاک بر اساس ترکیبات: رس، رس ماسه‌دار، رس لای‌دار، لای، لوم، لوم رس‌دار، لوم رس و لای‌دار، لوم رس و ماسه‌دار، لوم ماسه‌دار، لوم لای‌دار، ماسه، ماسه لوم‌دار
• انواع خاک بر اساس مبدا: خاک باقیمانده، خاک حمل شده
• انواع خاک در راهسازی: A-1 تا A-7 (تقسیم‌بندی بر اساس محتوای ذرات کوچک‌تر یا بزرگ‌تر از ۷۵ میکرون)
• انواع خاک در ژئوتکنیک: خاک‌های درشت‌دانه، خاک‌های ریزدانه، خاک‌های به شدت آلی
• انواع خاک مناسب گلدان: خاک برگ، خاک باغچه، خاک ماسه‌ای، خاک سیلتی، گیاخاک (هوموس)، خاک پرلیت، خاک پیت، خاک رس، خاک لومی، بیوچار، ورمیکولیت، سنگ آهک، کمپوست، عصاره درخت کاج و غیره

در ادامه، به معرفی هر یک از موارد معرفی شده در فهرست بالا می‌پردازیم.

انواع خاک بر اساس ابعاد ذرات

انواع خاک بر اساس ابعاد ذرات به چهار نوع شن، ماسه، لای و رس تقسیم می‌شوند. در ادامه، به معرفی ویژگی‌های هر یک از این خاک‌ها می‌پردازیم.

شن چیست و چه ویژگی هایی دارد؟

به سنگدانه‌های درشت که اندازه اغلب ذرات آن‌ها بین ۲ تا ۶۳ میلی‌متر باشد، «شن» (Gravel) می‌گویند. شن، معمولا طی فرآیندهای طبیعی نظیر هوازدگی و فرسایش سنگ به وجود می‌آید.

در صورت عدم دسترسی منابع طبیعی (معادن شن)، می‌توان با خردایش سنگ‌هایی نظیر کوارتز، سنگ آهک یا بازالت، شن را تولید کرد. دره‌های رودخانه‌ای با سطح آب زیرزمینی بالا، از مکان‌های مستعد تشکیل معدن شن هستند.

کاربرد شن چیست؟

شن یکی از پرکاربردترین انواع خاک است که برای فعالیت‌های مختلفی نظیر ساخت بتن، ساخت آسفالت، اجرای بستر راه‌ها، زیرسازی، روسازی، پر کردن فضاهای خالی، زهکشی، فیلتراسیون و پوشش بام مورد استفاده قرار می‌گیرد.

انواع شن چه هستند؟

دسته‌بندی‌های مختلفی برای توصیف انواع شن وجود دارد. به عنوان مثال، در مبحث نهم مقررات ملی ساختمان، شن‌های مورد استفاده در ساخت بتن به سه دسته زیر تقسیم می‌شوند:

• شن درشت: شن با ابعاد ۲۵ تا ۶۰ میلی‌متر
• شن بادامی: شن با ابعاد ۱۲ تا ۲۵ میلی‌متر
• شن نخودی: شن با ابعاد ۵ تا ۱۲ میلی‌متر

بر اساس استاندارد AASHTO (یکی از معتبرترین استانداردهای راه‌سازی)، شن‌ها در سه دسته زیر قرار می‌گیرند:

• شن ریز: شن با ابعاد ۲ تا ۴ میلی‌متر
• شن متوسط: شن با ابعاد ۴ تا ۶۴ میلی‌متر
• شن درشت: شن با ابعاد ۶۴ تا ۱۰۰ میلی‌متر

از نظر منشا زمین‌شناسی، شن‌ها به دو نوع طبیعی و مصنوعی تقسیم می‌شوند. شن‌های طبیعی، طی فرآیند هوازدگی یا خردایش سنگ‌هاب معدنی به وجود می‌آیند. تولید شن‌های مصنوعی، با استفاده از محصولات جانبی فرآیندهای صنعتی یا خردایش مصالح بازیافتی صورت می‌گیرد. در مجله فرادرس، مطلب جامعی با عنوان «شن چیست؟ — انواع، کاربردها، ویژگی‌ها و آزمایش سنگدانه درشت | به زبان ساده» نوشته شده که در آن، تمام دسته‌بندی‌های شن توضیح داده شده است.

ماسه چیست؟

«ماسه» (Sand)، خاکی است ابعاد اغلب ذرات آن در بازه ۰/۰۰۶۳ تا ۲ میلی‌متر قرار می‌گیرد. ماسه نیز مانند شن، طی فرآیند هوازدگی و فرسایش به وجود می‌آید. انتقال ذرات این نوع خاک توسط آب، باد یا یخچال‌ها، عامل اصلی ایجاد محیط‌های ماسه‌ای نظیر سواحل، تل‌ها، بستر رودخانه‌ها و بیابان‌ها است. بخش عمده ماسه، از کانی‌های سیلیکاته (مخصوصا کوارتز) تشکیل می‌شود.

کاربرد ماسه چیست؟

ماسه و خاک‌های ماسه‌ای در حوزه‌های مختلفی نظیر ساخت و ساز، محوطه‌سازی، تصفیه، سندبلاست، کشاورزی، قالب‌سازی و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرند. انعطاف‌پذیری، فراوانی و مشخصات فیزیکی منحصر به فرد، ماسه را به یکی از منابع طبیعی پرکاربرد تبدیل کرده است.

انواع ماسه چه هستند؟

معیارهای مختلفی برای دسته‌بندی انواع ماسه وجود دارند. یکی از این معیارها، رنگ ماسه است. به عنوان مثال، اغلب ماسه‌ها به رنگ زرد مایل به نارنجی دیده می‌شوند. با این وجود، ماسه با رنگ‌های دیگری نظیر قرمز مایل به نارنجی، خاکستری روشن، قهوه‌ای و غیره نیز قابل مشاهده است. علاوه بر رنگ، کاربری و ابعاد ذرات از معیارهای رایج برای دسته‌بندی ماسه‌ها به شمار می‌روند. در ادامه، به معرفی برخی از انواع ماسه و کاربردهای آن‌ها می‌پردازیم:

• ماسه تیز یا ماسه معدنی: ماسه نسبتا درشت‌دانه با گوشه‌های زاویه‌دار و تیز که در بتن‌ریزی و بنایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• ماسه ساختمانی یا ماسه رودخانه‌ای: ماسه ریز با گوشه‌های گرد و صاف که در گچ‌کاری، گچ‌بری و آجرچینی به کار می‌رود.
• ماسه بندکشی یا ماسه ساحلی: ماسه جمع شده در مناطق ساحلی که در بندکشی دال‌های بتنی، ساخت محوطه بازی، بازسازی و غیره استفاده می‌شود.
• ماسه مصنوعی یا ماسه شکسته: ماسه‌ای که منشا طبیعی ندارد و می‌تواند به جای ماسه ساختمانی مورد استفاده قرار گیرد.

از دیگر انواع ماسه‌ها می‌توان به ماسه بیابانی، ماسه بیوژنیک، ماسه الیوین و ماسه آتشفشانی اشاره کرد.

سیلت یا لای چیست؟

لای یا «سیلت» (Silt)، اصطلاحی است که برای ذرات دارای ابعاد ۰/۰۰۲ تا ۰/۰۶۳ میلی‌متر به کار می‌رود. این نوع خاک از نظر ابعاد بین ماسه و رس قرار می‌گیرد. با این وجود، بسیاری آن را با رس اشتباه می‌گیرند. مواد سازنده سیلت، عمدتا ذرات شکسته شده کوارتز است.

سیلت‌ها به شکل خاک یا رسوب و به همراه ماسه و رس در طبیعت ظاهر می‌شوند. این نوع خاک را می‌توان در نهشته‌های سست، دلتاها و دیگر محیط‌های رسوبی مشاهده کرد. سیلت، خواص مکانیکی ضعیفی دارد. به همین دلیل، اجرای ساخت و ساز بر روی آن، مشکل‌زا است.

کاربرد سیلت چیست؟

از کاربردهای اصلی خاک سیلت می‌توان به احیای زمین، محوطه‌سازی، کشاورزی، ساخت و احیای تالاب‌ها، کنترل فرسایش و رسوب‌گذاری در حوضه‌های آبریز و توسعه زیستگاه‌ها اشاره کرد.

 انواع سیلت چه هستند؟

در اغلب منابع، منظور از سیلت، سیلت معمولی با ابعاد ۲ تا ۶۳ میکرون است. از نظر اندازه ذرات، سیلت به سه زیرگروه زیر تقسیم می‌شود:

• سیلت نوع C: سیلت با ذرات ۲ تا ۵ میکرون
• سیلت نوع D: سیلت با ذرات ۲۰ تا ۳۰ میکرون
• سیلت نوع D2: سیلت با ابعاد ۶۰ میکرون

«سیلت وادوز» (Vadose Silt)، یکی دیگر از انواع سیلت است که از ذرات ریز بلورهای کلسیت در حفره‌های سنگ آهک تشکیل می‌شود.

رس چیست؟

«رس» (Clay)، خاکی با ذرات کوچکتر از ۰/۰۰۲ میلی‌متر (۲ میکرون) است. البته ابعاد رس در حوزه‌های مختلف با یکدیگر تفاوت می‌کند و در حوزه‌ای، معیار مشخصی برای تمایز بین سیلت و رس وجود دارد. به عنوان مثال، رسوب‌شناسان، اصطلاح رس را برای ذراتی با ابعاد ۴ تا ۵ میکرون به کار می‌برند. شیمی‌دانان، ذرات کوچک‌تر از ۱ میکرون را به عنوان رس در نظر می‌گیرند.

برای کارشناسان فعال در حوزه مکانیک خاک، ابعاد ذرات ملاک اصلی نیست، بلکه خواص مکانیکی (مخصوصا پلاستیسیته خاک)، وجه تمایز بین رس و سیلت است. رس، معمولا از هوازدگی و تجزیه سنگ‌های حاوی فلدسپار تشکیل می‌شود.

کاربرد رس چیست؟

از کاربردهای اصلی رس می‌توان به سفال‌سازی، تولید آجر، سرامیک‌سازی، کاغذسازی، تولید لاستیک و ساختمان‌سازی اشاره کرد.

انواع رس چه هستند؟

از مهم‌ترین کانی‌های رسی می‌توان کائولینیت، مونتموریولینت و لیلیت را نام برد. کلریت، ورمیکولیت، تالک و پیروفیلیت نیز در برخی از مواقع به عنوان کانی رسی معرفی می‌شوند. بیش از ۳۰ نوع رس خالص از جنس کانی‌های مذکور وجود دارد. با این وجود، طبیعی‌ترین ذخایر رس، ترکیبی از کانی‌های رسی به همراه ذرات ریز دیگر کانی‌های هوازده هستند. رس روان، یکی از انواع منحصر به فرد رس محسوب می‌شود. این نوع رس، مستعد روانگرایی بوده و دلیل اصلی چندین زمین‌لغزش مرگبار بوده است.

تا به اینجای این مطلب از مجله فرادرس، در رابطه با انواع خاک بر اساس ابعاد ذرات صحبت کردیم. اگر به یادگیری بیشتر راجع به این موضوع علاقه دارید، مطالعه مطلب جامع «مکانیک خاک چیست؟ | مفاهیم، روابط و آزمایش‌ها — آموزش رایگان» را به شما پیشنهاد می‌کنیم. آشنایی با این دسته‌بندی خاک، در یادگیری دیگر دسته‌بندی‌ها ضروری است.

چگونه در مورد انواع خاک یاد بگیریم؟

خاک، ماده‌ای است که خیلی از انسان‌ها به طور مستقیم یا غیرمستقیم با آن سر و کار دارند. این ماده، از مهمترین اجزای کشاورزی است. مهندسان عمران، ژئوتکنیک و علوم زمین، تصمیم‌گیری‌های کارشناسی و محاسبات خود را بر اساس انواع خاک‌های موجود در محل پروژه انجام می‌دهند. باغبان‌ها، با انتخاب خاک مناسب، به پرورش گل و گل متناسب با خاک انتخابی می‌پردازند. بسیاری از افراد در زندگی روزمره خود، به دنبال خاک مناسب برای انجام فعالیت‌هایی نظیر کاشت گل و گیاه، محوطه‌سازی و غیره می‌گردند. از این‌رو، مسئله پیدا کردن منبع مناسب برای یادگیری در رابطه با انواع خاک پیش می‌آید. برای یادگیری در این رابطه، ابتدا باید حوزه فعالیت خود را مشخص کنید. البته فارغ از حوزه تخصصی‌تان، فرادرس، فیلم‌های آموزشی متعددی را تهیه کرده است که می‌توانند شما را با انواع خاک در حوزه‌های مختلف آشنا کنند. به عنوان مثال، اگر به دنبال کاشت گیاهان آپارتمانی یا درختچه‌های زینتی هستید، تماشای فیلم‌های آموزشی زیر می‌توانند شما را در شناخت انواع خاک مناسب برای این کار راهنمایی کند:

• فیلم آموزش درختان و درختچه های زینتی فرادرس
• فیلم آموزش کاشت و پرورش گیاهان آپارتمانی فرادرس

اگر قصد یادگیری در رابطه با مطالعه انواع خاک‌ها بر اساس استانداردهای بین‌المللی مورد استفاده توسط خاک‌شناسان را دارید، سری به فیلم آموزشی زیر بزنید:

• فیلم آموزش رایگان رده‌بندی خاک (رده بندی خاک آمریکایی) فرادرس

در صورت تمایل به یادگیری در رابطه با انواع خاک‌های مهم در پروژه‌های ژئوتکنیکی، فیلم آموزشی زیر برای شما مناسب است:

• فیلم آموزش مکانیک خاک فرادرس به همراه مرور و حل سوالات آزمون‌های استخدامی

انواع خاک بر اساس محتوای ماسه، لای و رس

یکی از پرکاربردترین و رایج‌ترین سیستم‌های طبقه‌بندی انواع خاک، سیستم طبقه‌بندی اداره کشاورزی ایالات متحده (USDA) است. خاک، یک ماده همگن نیست و از ذرات انواع مختلفی از مواد آلی و غیرآلی به همراه آب و هوا تشکیل می‌شود.

طبقه‌بندی USDA، با توجه به این موضوع، خاک را محیط متشکل از رس، لای و ماسه تعریف می‌کند. در این سیستم، انواع خاک بر اساس درصد ماسه، لای و رس موجود در آن‌ها به موارد زیر تقسیم می‌شوند:

• رس
  • رس ماسه‌دار
  • رس لای‌دار
• لای
• لوم
  • لوم رس‌دار
  • لوم رس و لای‌دار
  • لوم رس و ماسه‌دار
  • لوم ماسه‌دار
  • لوم لای‌دار
• ماسه
  • ماسه لوم‌دار

تصویر زیر، انواع خاک در سیستم USDA را به خوبی نمایش می‌دهد.

در رابطه با رس، لای و ماسه، در بخش قبلی صحبت کردیم. در اینجا، معیار دسته‌بندی این خاک‌ها، دیگر اندازه ذرات آن‌ها نیست. به عنوان مثال، خاک رس می‌تواند تا حدود ۴۰ درصد سیلت و یا ماسه داشته باشد. اگر خاکی به اندازه برابر حاوی رس، لای و ماسه باشد، در گروه لوم رس‌دار (مرکز مثلث بالا) قرار می‌گیرد. مثلث زیر، یکی دیگر از دسته‌بندی‌های USDA را نمایش می‌دهد.

بر اساس تصویر بالا، انواع خاک بر اساس محتوای‌شان به گروه‌های زیر تقسیم می‌شوند:

• خاک رسی خیلی ریز
• خاک رسی ریز
• خاک سیلتی ریز
• خاک لومی ریز
• خاک سیلتی درشت
• خاک لومی درشت
• خاک ماسه‌ای

خاک لومی چیست؟

«لوم» (Loam) یا خاک لومی، خاکی است که از ترکیب ماسه، لای و رس تشکیل می‌شود. در طبقه‌بندی USDA، بخش عمده‌ای از نمودار انواع خاک، به خاک‌های لومی اختصاص دارد. این خاک‌ها، به دلیل دانه‌بندی خوب و حاصلخیزی، از اهمیت بسیار بالایی در کشاورزی و پرورش گیاهان برخوردار هستند.

کاربرد خاک لومی چیست؟

خاک لومی، یک محیط ایده‌آل را برای رشد گیاهان فراهم می‌کند. این ویژگی، از فراوانی مواد مغذی و معدنی، بافت سست و قابلیت زهکشی عالی نشات می‌گیرد. علاوه بر این، خاک لومی در محوطه‌سازی، ساخت و ساز (کنترل رطوبت هوا با ریختن لوم درون دیوارها) و پر کردن فضاهای خالی نیز به طور محدود کاربرد دارد. به طور کلی، خاک‌های لومی، از بهترین گزینه‌ها برای باغبانی به شمار می‌روند.

انواع خاک لومی چه هستند؟

بر اساس طبقه‌بندی USDA، خاک‌های لومی به انواع لوم رس‌دار، لوم رس و لای‌دار، لوم رس و ماسه‌دار، لوم ماسه‌دار و لوم لای‌دار تقسیم می‌شوند. درصد رس، لای و ماسه، دلیل نام‌گذاری هر یک از این لوم‌ها است.

در مطلب «خاک چگونه تشکیل می شود؟ — به زبان ساده»، راجع به نحوه تشکیل خاک و تعریف برخی از انواع خاک‌ها بحث کردیم. در ادامه، انواع خاک بر اساس یک معیار دیگر را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

انواع خاک در راهسازی

ایجاد سازه‌های خاکی و اجرای عملیات خاکی، از فرآیندهای ثابت در اغلب پروژه‌های راهسازی محسوب می‌شود. انجمن ادارات حمل ونقل و بزرگراه‌های ايالتی امريکا (AASHTO)، طبقه‌بندی مخصوصی را برای انتخاب خاک مناسب جهت استفاده در پروژه‌های راه‌سازی ارائه کرده است.

این طبقه‌بندی، انواع خاک را به هفت گروه اصلی A1 تا A7 تقسیم می‌کند:

• A-1: شن یا ماسه
• A-2: شن و ماسه لای‌دار یا رس‌دار
• A-3: ماسه ریز
• A-4 تا A-7: خاک‌های لای‌دار و رس‌دار

بر اساس معیارهای دیگر، هر یک از گروه‌های بالا، به چند زیرگروه تقسیم می‌شوند. خاک‌های A-1 تا A-3، در گروه خاک‌های دانه‌ای قرار می‌گیرند. در این خاک‌ها، کمتر از ۳۵ درصد ذرات از الک نمره ۲۰۰ عبور می‌کنند. خاک‌های A-4 تا A-7، شامل خاک‌های دارای لاس و رس هستند. در این خاک‌ها، بیشتر از ۳۵ درصد ذرات از الک نمره ۲۰۰ می‌گذرند. فهرست زیر، تمام گروه‌های طبقه‌بندی AASHTO را نمایش می‌دهد.

• خاک دانه‌ای حاوی حداکثر ۳۵ درصد ذرات با ابعاد ۷۵ میکرون
  • A-1: ترکیب سنگ‌های خرد شده یا شن، ماسه درشت،ماسه ریز و یک ملات غیرپلاستیک یا با خاصیت پلاستیک کم و ترکیب سنگ‌های خرد شده، شن، ماسه درشت و روباره، بدون ملات
    • A-1-a: ترکیبی که غالبا از سنگ‌های خرد شده یا شن با یا بدون یک ملات با دانه‌بندی خوب تشکیل می‌شود.
    • A-1-b: ترکیبی که غالبا از ماسه درشت با یا بدون یک ملات با دانه‌بندی خوب تشکیل می‌شود.
  • A-3: ترکیب ماسه ساحلی ریز یا ماسه روان بیابانی بدون ذرات ریز لای یا رس یا با مقدار بسیار کمی لای غیرپلاستیک و ترکیب انباشته شده توسط جریان آبی به همراه ماسه ریز با دانه‌بندی بد و مقدار کمی شن و ماسه درشت
  • A-2: انواع گسترده‌ای از مواد دانه‌‌ای با ویژگی‌هایی بین گروه‌های A-1 و A-3 به همراه مواد لای/رس‌دار گروه‌های A-4 تا A-7 و خاک‌هایی که حداکثر ۳۵ درصد از ذرات آن‌‌ها از الک نمره ۲۰۰ عبور می‌کند اما به دلیل محتوای ذرات ریزدانه، پلاستیسیته یا هر دو، نمی‌توان آن‌ها را به گروه A-1 یا A-3 نسبت داد.
    • A-2-4 و A-2-5: خاک‌هایی که حداکثر ۳۵ درصد از ذرات آن‌‌ها از الک نمره ۲۰۰ عبور می‌کنند و ذرات کوچک‌تر از ۰/۴۲۵ میلی‌تری آن‌ها، دارای خاصیت گروه‌های A-4 و A-5 هستند.
    • A-2-6 و A-2-7: خاک‌هایی که حداکثر ۳۵ درصد از ذرات آن‌‌ها از الک نمره ۲۰۰ عبور می‌کنند و ذرات کوچک‌تر از ۰/۴۲۵ میلی‌تری آن‌ها، دارای رس پلاستیک با خاصیت گروه‌های A-6 و A-7 هستند.
• خاک‌های لای‌دار و رس‌دار حاوی حداقل ۳۵ درصد ذرات با ابعاد ۷۵ میکرون
  • A-4: مواد حاوی خاک‌های لای‌دار غیرپلاستیک یا نیمه‌پلاستیک که حداقل ۷۵ درصد آن‌ها از الک نمره ۲۰۰ عبور می‌کند. ترکیب خاک لای‌دار ریز به همراه حداکثر ۶۴ درصد ماسه و شن باقی‌مانده روی الک نمره ۲۰۰.
  • A-5: موادی مشابه گروه A-4 اما با خواصی مشابه دیاتوم یا میکا و شاید با خصوصیات الاستیسیته بالا به همراه شاخص روانی بالا
  • A-6: مواد حاوی خاک رس پلاستیک که حداقل ۷۵ درصد از ذرات آن‌ها از الک نمره ۲۰۰ عبور می‌کنند. ترکیب خاک رسی ریز به همراه حداکثر ۶۴ درصد ماسه و شن باقی‌مانده بر روی الک نمره ۲۰۰.
  • A-7: موادی مشابه گروه A-6 اما با شاخص روانی بالا (مانند گروه A-5) و گاهی الاستیسیته بالا (تحت تاثیر تغییرات حجمی زیاد)
    • A-7-5: مواد دارای شاخص‌های پلاستیسیته متوسط در رابطه با شاخص روانی و گاهی الاستیسیته بالا (تحت تاثیر تغییرات حجمی قابل توجه)
    • A-7-6: مواد دارای شاخص‌های پلاستیسیته بالا در رابطه با شاخص روانی و تحت تاثیر تغییرات حجمی زیاد. این مواد از استحکام پایین و خاصیت تراکم‌پذیری بالا برخوردارند.

علاوه بر گروه‌های بالا، طبقه‌بندی AASHTO، گروه دیگری را با عنوان A-8 معرفی می‌کند که برای استفاده در ساخت و ساز مناسب نیست. خاک‌های حاوی مقدار زیادی مواد آلی (مانند پیت یا ماک)، در گروه A-8 قرار می‌گیرند. طبقه‌بندی این گروه، بر اساس درصد ذرات عبوری از الک ۲۰۰ (ذرات کوچک‌تر از ۷۵ میکرون) نیست و توسط ارزیابی چشمی انجام می‌گیرد. خاک‌های آلی گروه A-8، معمولا از مواد آلی با پوسیدگی جزئی تشکیل می‌شوند. این خاک‌ها، اغلب دارای بافت الیافی، رنگ قهوه‌ای تیره تا سیاه و بوی موادِ در حال تجزیه هستند.

در مطلب «مکانیک خاک چیست؟ | مفاهیم، روابط و آزمایش ها — آموزش رایگان»، به معرفی اصول و مبانی خاک در حوزه ژئوتکنیک پرداختیم. در ادامه این مطلب از مجله فرادرس، انواع خاک‌های مورد استفاده در این حوزه را معرفی می‌کنیم.

انواع خاک در ژئوتکنیک

سیستم طبقه‌بندی متحد خاک (USCS)، شناخته شده‌ترین و پرکاربردترین مرجع تقسیم‌بندی و شناسایی انواع خاک است که در پروژه‌های ژئوتکنیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سیستم، خاک‌ها را بر اساس ابعاد، شاخص روانی و شاخص پلاستیک در کلاس‌های مختلف طبقه‌‌بندی می‌کند. نسخه بین‌المللی سیستم طبقه‌بندی متحد خاک در استاندارد ASTM D-2487 ارائه شده است.

بر اساس USCS، انواع اصلی خاک عبارت هستند از:

• خاک‌های درشت‌دانه: بیش از ۵۰ درصد مواد بزرگ‌تر از ۷۴ میکرون هستند (شن و ماسه)
• خاک‌های ریزدانه: بیش از ۵۰ درصد مواد کوچک‌تر از ۷۴ میکرون هستند (لای و رس)
• خاک‌های به شدت آلی: بخش عمده مواد از بقایای موجودات زنده و گیاهان تشکیل می‌شود (پیت و دیگر خاک‌های آلی)

هر یک از گروه‌های بالا، به چندین زیر گروه تقسیم می‌شوند و انواع خاک در سیستم متحد را به عدد ۱۵ می‌رسانند. USCS، هر یک از انواع خاک را با دو حرف انگلیسی نمایش می‌دهد. در ادامه، به معرفی حروف مورد استفاده برای خاک‌ها در سیستم طبقه‌بندی متحد می‌پردازیم. توجه داشته باشید که طبقه‌بندی انواع خاک بر اساس USCS، محدود به خاک‌های طبیعی است. به علاوه، این سیستم برای اکثر مواد تحکیم‌نشده قابل استفاده است.

تعریف شن در سیستم طبقه بندی متحد خاک چیست؟

بر اساس سیستم طبقه‌بندی متحد، به خاکی که بیش از ۵۰ درصد از ذرات آن بر روی الک نمره ۴ باقی بماند (بیش از ۵۰ درصد ذرات بزرگ‌تر از ۴/۷۶ میلی‌متر باشد)، شن می‌گویند. در این سیستم، شن‌ها به دو دسته شن شسته با کمتر از ۵ درصد نرمه و شن دارای بیش از ۱۲ درصد نرمه تقسیم می‌شوند. حرف اول عنوان تمام خاک‌های شنی، G، ابتدای کلمه Gravel (به معنی شن) است. حرف دوم عنوان این خاک، ویژگی اصلی آن را مشخص می‌کند.

خاک GW در سیستم طبقه بندی متحد خاک چیست؟

خاک GW، یکی از انواع خاک شنی با نرمه کم یا بدون نرمه است که از مشخصات اصلی آن می‌توان به دانه‌بندی خوب و ترکیب شن و ماسه اشاره کرد. حرف W در عنوان این خاک، ابتدای کلمه Well-graded (به معنی خوب دانه‌بندی شده) است. ضریب یکنواختی خاک GW بزرگ‌تر از ۴ و ضریب انحنای آن بین ۱ تا ۳ است. فرمول هر یک از این کمیت‌ها در ادامه آورده شده‌اند:

$$ C_{u} = \frac{D_{60}}{D_{10}} \gt 4 $$

$$ 1 \lt C_{c}=\frac{\left(D_{30}\right)^{2}}{D_{10} \times D_{60}} \lt 3 $$

• C_u: ضریب یکنواختی خاک
• C_c: ضریب انحنای خاک
• D₆₀: قطری که ابعاد ۶۰ درصد از ذرات الک‌شده از آن کوچک‌تر است.
• D₁₀: قطری که ابعاد 10 درصد از ذرات الک‌شده از آن کوچک‌تر است.
• D₃₀: قطری که ابعاد 30 درصد از ذرات الک‌شده از آن کوچک‌تر است.

خاک GP در سیستم طبقه بندی متحد خاک چیست؟

خاک GP، یکی دیگر از انواع خاک شنی با ریزنرمه دانه کم یا بدون نرمه است. از مشخصات اصلی این خاک می‌توان به دانه‌بندی بد و ترکیب شن و ماسه اشاره کرد. حرف P در عنوان این خاک، ابتدای کلمه Poorly-graded (به معنی بد دانه‌بندی شده) است. اگر خاک شنی با نرمه کم یا بدون نرمه، تمام الزامات برای قرارگیری در کلاس GW را نداشته باشد، به عنوان خاک GP در نظر گرفته می‌شود.

خاک GM در سیستم طبقه بندی متحد خاک چیست؟

خاک GM، یک خاک شنی با نرمه بیش از ۱۲ درصد و شن‌های لای‌دار به همراه ترکیب شن-ماسه-لای است. تعیین این خاک بر اساس حدود اتربرگ صورت می‌گیرد. حدود اتربرگ خاک GM، زیر خط A قرار دارد یا شاخص خمیری (PI) در این خاک، کوچکتر از ۴ است.

خاک GC در سیستم طبقه بندی متحد خاک چیست؟

خاک GC، یکی دیگر از خاک‌های شنی با بیش از ۱۲ درصد نرمه است که به عنوان خاک شنی رس‌دار یا ترکیب شن-ماسه-رس در نظر گرفته می‌شود. حرف C در عنوان این خاک، ابتدای کلمه Clay (به معنی رس) است. در خاک GC، حدود اتربرگ، بالای خط A قرار دارد و شاخص خمیری خاک، بزرگ‌تر از ۷ است.

اگر حدود اتربرگ شنی با بیش از ۱۲ درصد نرمه، بالای خط A قرار بگیرد و شاخص خمیری آن، بین ۴ تا ۷ قرار داشته باشد، یک حالت خاص و مرزی به وجود می‌آید. حالت‌های مرزی در سیستم طبقه‌بندی متحد خاک، با ترکیب دو عنوان نمایش داده می‌شوند.

تعریف ماسه در سیستم طبقه بندی متحد خاک چیست؟

USCS، به خاک‌‌های درشت‌دانه‌ای که بیش از ۵۰ درصد از ذرات درشت‌دانه آن‌ها از الک نمره ۴ (با ابعاد ۴/۷۶ میلی‌متر) عبور کنند را به عنوان خاک ماسه‌ای در نظر می‌گیرد. در این سیستم، خاک‌های ماسه‌ای به دو گروه، ماسه با کمتر از ۵ درصد نرمه (ماسه شسته) و ماسه با بیش از ۱۲ درصد نرمه تقسیم می‌شوند. ابتدای عنوان خاک‌های ماسه‌ای، حرف S، ابتدای کلمه Sand (به معنی ماسه) است. حرف دوم عنوان این خاک‌ها، به دانه‌بندی و محتوای آن‌ها اشاره می‌کند.در ادامه، به معرفی انواع خاک ماسه‌ای می‌‌پردازیم.

خاک SW در سیستم طبقه بندی متحد خاک چیست؟

خاک SW، یک نوع خاک ماسه‌ای حاوی شن با نرمه کم با بدون نرمه است. حرف W در عنوان این خاک، ابتدای کلمه Well-graded (به معنی خوب دانه‌بندی شده) را نمایش می‌دهد. ضریب یکنواختی خاک SW بزرگ‌تر از ۴ و ضریب انحنای آن بین ۱ تا ۳ است. رابطه هر یک از این کمیت‌ها در ادامه آورده شده‌اند:

$$ C_{u} = \frac{D_{60}}{D_{10}} \gt 4 $$

$$ 1 \lt C_{c}=\frac{\left(D_{30}\right)^{2}}{D_{10} \times D_{60}} \lt 3 $$

خاک SP در سیستم طبقه بندی متحد خاک چیست؟

خاک SP، یکی دیگر از انواع خاک ماسه‌ای بدون نرمه یا با نرمه کم است که در ترکیب خود، مقداری شن دارد. حرف P در عنوان این خاک، ابتدای کلمه Poorly-graded (به معنی بد دانه‌بندی شده) را نمایش می‌دهد. اگر یک شن شسته، معیارهای قرارگیری در کلاس SW را نداشته باشید، در کلاس SP قرار می‌گیرد.

خاک SM در سیستم طبقه بندی متحد خاک چیست؟

خاک SM، یک خاک ماسه‌ای حاوی نرمه و ترکیب ماسه-لای است. حدود اتربرگ این نوع خاک، بالای خط A قرار می‌گیرد یا شاخص خمیری آن، کمتر از ۴ می‌شود.

خاک SC در سیستم طبقه بندی متحد خاک چیست؟

خاک SC، یکی دیگر از خاک‌های ماسه‌ای حاوی نرمه و ترکیب ماسه-رس است. حرف C در عنوان این خاک، ابتدای کلمه Clay (به معنی رس) را نمایش می‌دهد. در خاک SC، حدود اتربرگ، بالای خط A قرار دارد و شاخص خمیری، بیشتر از ۷ می‌شود. در صورت قرارگیری حدود اتربرگ در بالای خط A و برابر شدن شاخص خمیری با عددی بین ۴ تا ۷، یک حالت خاص و مرزی به وجود می‌آید که باید آن را با دو علامت نمایش داد.

تعریف لای و رس در سیستم طبقه بندی متحد خاک چیست؟

لای و رس، خاک‌های ریزدانه‌ای هستند که بیش از ۵۰ درصد از ذرات آن‌ها از الک نمره ۲۰۰ (با اندازه مش ۷۶ میکرون) عبور می‌کنند. لای و رس، بر اساس شاخص روانی (LI)، به دو دسته خاک با شاخص روانی زیر ۵۰ درصد و خاک با شاخص روانی بالای ۵۰ درصد تقسیم می‌شود. هر کدام از این خاک‌ها، دارای سه زیرگروه اصلی هستند که در ادامه، به معرفی ویژگی‌های شاخص آن‌ها می‌‌پردازیم.

حرف اول در عنوان لای و رس، نشان دهنده جنس ذرات قالب (M برای لای، C برای رس و O برای مواد آلی) بوده و حرف دوم عنوان این خاک‌ها، نشان‌دهنده شاخص روانی (L برای شاخص روانی زیر ۵۰ درصد و H برای شاخص روانی بالای ۵۰ درصد) است.

خاک ML در سیستم طبقه بندی متحد خاک چیست؟

خاک ML، خاکی با شاخص روانی زیر ۵۰ درصد است که از لای و ماسه‌های ریزدانه غیرآلی، پودر سنگ، ماسه‌های ریزدانه رس‌دار یا لای رس‌دار با پلاستیسیته کم تشکیل می‌شود.

خاک CL در سیستم طبقه بندی متحد خاک چیست؟

خاک CL، خاکی با شاخص روانی زیر ۵۰ درصد است که از رس غیرآلی با پلاستیسیته متوسط، رس‌های شنی، رس‌های ماسه‌ای، رس‌های سیلتی یا رس‌های سبک تشکیل می‌شود.

خاک OL در سیستم طبقه بندی متحد خاک چیست؟

خاک OL، خاکی با شاخص روانی زیر ۵۰ درصد به همراه لای آلی و رس‌های لای‌دار آلی با پلاستیسیته پایین است.

خاک MH در سیستم طبقه بندی متحد خاک چیست؟

خاک MH، خاکی با شاخص روانی بالای ۵۰ درصد است که از لای غیرآلی، خاک‌های لای‌دار یا ماسه‌دار ریز دیاتومه/میکا یا لای الاستیک تشکیل می‌شود.

خاک CH در سیستم طبقه بندی متحد خاک چیست؟

خاک CH، خاکی با شاخص روانی بالای ۵۰ درصد به همراه رس‌های غیرآلی با پلاستیسیته بالا و رس سنگین است.

خاک OH در سیستم طبقه بندی متحد خاک چیست؟

خاک OH، خاکی با شاخص روانی بالای ۵۰ درصد است که شامل رس آلی با پلاستیسیته متوسط تا بالا و لای آلی می‌شود.

تعریف خاک به شدت آلی در سیستم طبقه بندی متحد خاک چیست؟

در سیستم طبقه‌بندی متحد خاک، پیت و دیگر خاک‌های به شدت آلی، در گروه PT قرار می‌گیرند. درصد بسیار بالایی از ترکیب این خاک‌ها، از مواد آلی نظیر بقایای گیاهان و جانوران تشکیل می‌شود.

انواع خاک بر اساس مبدا

یکی دیگر از معیارهای تقسیم‌بندی انواع خاک، رابطه بین منشا ذرات و محل تجمع آن‌ها است. بر اساس این معیار، خاک‌ها به دو دسته کلی خاک‌های باقیمانده و خاک‌های حمل شده تقسیم می‌شوند.

خاک باقیمانده چیست؟

محل تشکیل و تجمع خاک باقیمانده یکسان است. در این نوع خاک، سنگ مادر، تحت تاثیر عوامل هوازدگی و فرسایش قرار می‌گیرد اما به دلیل شرایط محیطی، امکان جابجایی ذرات حاصل از فرسایش سنگ فراهم نمی‌شود.

خاک حمل شده چیست؟

به خاکی که محل تشکیل ذرات آن با محل تجمعش تفاوت دارد، خاک حمل شده می‌گویند. در این نوع خاک، ذرات فرسایش‌یافته، توسط عواملی نظیر آب، باد، یخ یا جاذبه، به محل دیگر منتقل می‌شوند. از انواع خاک‌های حمل شده می‌توان به خاک آبرفتی، خاک دریاچه‌ای، خاک دریایی، خاک بادی، خاک کولوویال و خاک یخبندان اشاره کرد.

انواع خاک کشاورزی چیست؟

سیستم طبقه‌بندی اداره کشاورزی ایالات متحده (USDA)، خاک کشاورزی را به انواع خاک‌های رسی، سیلتی، لومی و ماسه‌ای تقسیم می‌کند. علاوه بر این خاک‌ها خاک گچی و پیت را نیز می‌توانیم به عنوان خاک کشاورزی در نظر بگیریم. در ادامه، به معرفی برخی از ویژگی‌های شاخص انواع خاک کشاورزی می‌پردازیم.

کاربرد خاک ماسه در کشاورزی چیست؟

خاک ماسه، یکی از بهترین خاک‌ها برای مراحل اولیه رشد گیاه است؛ زیرا این خاک بعد از زمستان، زودتر از دیگر خاک‌ها گرم می‌شود و محیط مناسب برای زندگی گیاهان را فراهم می‌کند. برخی از ویژگی‌های مثبت و منفی ماسه برای کشاورزی عبارت هستند از:

• مقاومت نسبتا بالا در برابر فرسایش و هوازدگی
• سستی بالا و شخم‌پذیری خوب
• نفوذپذیری بالا و خروج مواد مغذی
• اسیدی بودن محیط

به طور کلی، خاک‌های ماسه‌ای، مناسب رشد گیاهان پرورشی در مقیاس‌های بزرگ نظیر گوجه، هندوانه، توت فرنگی، کاهو و غیر هستند. بلال، ارزن، جو، سیب‌زمینی، زردک، هویج، لاله، پنیرک، آپتنیا، هیبیسکوس (ختمی قرمز)، پونه کوهی، رزماری و اسطوخودوس نیز از گیاهان سازگار با محیط خاک‌های ماسه‌ای هستند. این خاک‌ها، برای پرورش بروکلی، کلم، نخود، لوبیا و عدس مناسب نیستند.

کاربرد خاک رس در کشاورزی چیست؟

خاک رس، یک خاک سنگین و فشرده است که رطوبت را به خوبی درون خود حذف می‌کند. این ویژگی رس، برای گیاهان عاشق رطوبت، ایده‌آل است. خاک‌های رسی معمولا از مواد مغذی بالا بهره می‌برند. البته، به دلیل قلیایی بودن این خاک‌ها در اغلب موارد، گیاهان نمی‌توانند مغذی را به طور کامل دریافت کنند. رس، دیر گرم می‌شود. بنابراین، کاشتن گیاهان در خاک رس، باید به پس از ماه‌های سرد سال موکول شود. علاوه بر این موارد، به دلیل چسبندگی بالا و خشک شدن آن در تابستان، کار کردن با خاک رس دشوار است.

در ادامه، برخی از گیاهانی که در خاک‌های رسی بهتر رشد می‌کنند را معرفی کرده‌ایم:

• سبزیجات: بروکلی، کلم، گل‌کلم، نخودها، سیب‌زمینی، کلم‌پیچ و کلم بروکسل
• گیاهان برگ‌دار
• درختان میوه
• گیاهان دارای طول عمر بالا
• گیاهان تزئینی
• بوته‌ها

خاک‌های رسی، مناسب پرورش گیاهانی نظیر سبزیجات ریشه‌دار (هویج)، تمشک‌های نرم و گیاهان بیابانی نیستند.

کاربرد خاک سیلتی در کشاورزی چیست؟

خاک سیلتی، خواصی بین رس و ماسه دارد. از ویژگی‌های اصلی این خاک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• قابلیت حفظ آب بیشتر نسبت به ماسه
• باروری بالا و مواد مغذی متعدد
• محیط صاف و نرم در صورت وجود رطوبت کافی
• فشردگی سریع و شخم‌پذیری پایین

با توجه به ویژگی‌‌های خاک‌های سیلتی، پرورش گیاهان اغلب سبزیجات، گیاهان بالارونده، گیاهان دارای عمر طولانی، چمن، بوته و درختانی نظیر بید، توس و آل قرمز در آن‌ها مناسب است. محیط خاک‌های لای‌دار، مناسب سبزیجات ریشه‌ای (هویج) و گیاهان بیابانی نیست.

کاربرد خاک گچی در کشاورزی چیست؟

خاک گچی، یک خاک سبک با کارایی خوب در تمام فصول است. البته اگر درصد گچ موجود در این خاک بالا باشد، رشد گیاه در آن محدود می‌شود. برخی از ویژگی‌های خاک گچی عبارت هستند از:

• زهکشی خوب
• امکان زهکشی سریع آب در هوای گرم و خشک شدن زمین
• قلیایی بودن و کمبود برخی از مواد معدنی نظیر آهن و منگنز
• رشد کم گیاهان و زرد شدن برگ آن‌ها

به دلیل محدودیت‌های پرورش گیاهان در محیط‌های گچی، باید از کودهای مناسب و تعدیل‌کننده pH خاک استفاده کرد. از گیاهانی که قابل رشد درون خاک گچی پرورش، می‌توان موارد زیر را نام برد:

• سبزیجاتی نظیر اسفناج، چغندر، کلم و ذرت
• گل‌هایی مانند یاس بنفش، سوسن سفید، نرگس درختی، خشخاش کالیفرنیایی و شب‌بوی زرد
• گیاهان بالارونده نظیر آکبیا، انگور، کلماتیس، عشقه، یاس، پیچ امین‌الدوله و عشقه پنج برگ
• درختان و بوته‌ها

خاک‌های گچی، مناسب رشد گوجه و توت‌هایی مانند بلوبری و تمشک نیست.

کاربرد خاک پیت در کشاورزی چیست؟

پیت، پوده یا خاک تورب، ساخاری اسفنجی دارد که باعث مقاومت آن در برابر تراکم می‌شود. بنابراین، این خاک می‌تواند آب را به خوبی درون خود حفظ کند. به علاوه، دمای خاک پیت به سرعت بالا می‌رود. یکی از ویژگی‌های بارز پیت، نبود عوامل بیماری‌زا است. به دلیل وجود مقدار کمی از باکتری‌های مضر، زمین‌های حاوی پیت، گزینه فوق‌العاده‌ای برای کاشت بذر به شمار می‌روند. البته اسیدی بودن این زمین‌ها، شرایط لازم برای دسترسی گیاهان به مواد مغذی کافی را محدود می‌کند. به همین علت، باید از مکمل‌ها و کودهای مناسب استفاده کرد.

یکی از مضرات استفاده از خاک پیت در کشاورزی، تجدیدناپذیر بودن منابع آن است. به همین دلیل، کاهش منابع حاوی خاک‌های پیتی، باعث تغییرات اقلیمی و آزادسازی گازهای گلخانه‌ای درون اتمسفر می‌شود. از گیاهانی که امکان رشد و پرورش آن‌ها در پیت وجود دارد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کلم‌ها
• باقلاییان
• سبزیجات مورد استفاده در سالادها
• محصولات ریشه‌ای
• بلوبری و دیگر توت‌های مستعد رشد در محیط‌های اسیدی
• درختچه‌هایی نظیر فندق افسونگر، خرزه هندی، درخت فانوسی و علف جارو

پرورش فلفل و گوجه درون خاک پیت، دشوار است.

کاربرد خاک لومی در کشاورزی چیست؟

لوم، خاکی است که از ترکیب شن، ماسه و سیلت تشکی می‌شود. توزیع خوب دانه‌بندی ذرات در این خاک، ورود راحت آب و هوا و نفوذ ریشه گیاهان به درون زمین را امکان‌پذیر می‌کند. خاک لومی، به سرعت خشک نمی‌شود. این خاک نرم بوده و شخم زدن در آن، بسیار ساده است. خاک لوم، تمام مواد مغذی مورد نیاز برای فعال‌سازی رشد گیاهان را دارد. کلسیم بالا، سطح pH بالا و میزان گیاخاک بالا، از دیگر ویژگی‌های این خاک هستند. از گیاهان قابل کشت در خاک‌های لومی، می‌توان موارد زیر را نام برد:

• اغلب سبزیجات
• محصولات ریشه‌ای
• گندم
• پنبه
• نیشکر
• اغلب میوه‌ها
• توت‌ها
• گیاهان بالارونده
• گل‌هایی مانند رز، زنبق، گلایل و سوسن

با وجود محیط ایده‌آل خاک لومی برای رشد بیشتر گیاهان، پرورش گوجه (بعد از مرحله کاشت بذر)، حبوبات سبز، گیاهان بیابانی مانند کاکتوس‌ها و کلم‌ها (از جمله کلم دیررس) در آن دشوار است.

اگر به دنبال آشنایی با انواع خاک گلدان و خاک‌های مناسب برای پرورش گل و گیاه هستید، بخش بعدی این مطلب از مجله فرادرس را از دست ندهید.

انواع خاک گلدان چیست؟

خاک گلدان، خاکی است که منظور پرورش گل و گیاه در گلدان مورد استفاده قرار می‌گیرد. خاک‌های بسیار زیادی برای انجام این کار وجود دارند. خاک‌های لومی، خاک‌های سیلتی، خاک‌های ماسه‌ای و خاک‌های رسی، از بهترین خاک‌های مناسب گلدان هستند. البته نکته مهم در انتخاب خاک گلدان، گیاه مورد نظر برای پرورش است. به عنوان مثال، گل ویستریا (پیچ گلیسین)، در خاک لومی بهتر رشد می‌کند اما گل زنبق زرد، در خاک سیلتی (لای‌دار) بهتر پرورش می‌یابد.

توانایی خاک گلدان در حفظ و رشد گیاه، به ویژگی‌هایی نظیر حفظ رطوبت، زهکشی، مواد مغذی و غیره بستگی دارد. خاک برگ، خاک باغچه، خاک ماسه‌ای، خاک سیلتی، خاک هوموس، خاک پرلیت، خاک پیت، خاک رس، خاک لومی و بسیاری دیگر از انواع خاک، محیط مناسب برای پرورش گل و گیاه را فراهم می‌کنند. البته با توجه نیاز گیاه، ممکن است موادی نظیر کود ارگانیک، ورمیکولیت، کوکوپیت، کمپوست ارگانیک، پرلیت و غیره، برای تنظیم زهکشی و فراهم کردن مواد مغذی به ترکیب خاک اضافه شود. برخی از بهترین انواع خاک گلدان و ویژگی‌های آن‌ها عبارت هستند از:

• پیت ماس: کمک به حفظ رطوبت
• عصاره درخت کاج: بهبود فضای خالی (تخلخل)
• پرلیت: کاهش چگالی و بهبود زهکشی
• بیوچار: افزایش قابلیت حفظ آب و مواد مغذی
• ورمیکولیت: کاهش چگالی در عین افزایش قابلیت حفظ آب و ساختار خاک
• کوکوپیت: بهبود قابلیت حفظ آب و ساختار خاک
• کمپوست: افزایش میزان مواد مغذی ارگانیک و بهینه‌سازی زهکشی
• سنگ آهک: خنثی‌سازی خاک اسیدی و تنظیم pH
• ماسه: بهبود زهکشی

روش های شناسایی انواع خاک چیست؟

به طور کلی، دو روش برای شناسایی انواع خاک وجود دارد. روش اول، انجام بررسی‌های میدانی و استفاده از تجربه است. روش دوم، اجرای آزمون‌های آزمایشگاهی توسط کارشناسان حرفه‌ای است.

شناسایی انواع خاک به روش تجربی

بررسی خاک‌ها به صورت تجربی، یک روش کم‌هزینه یا حتی رایگان است که امکان شناسایی خاک‌ها با سرعت زیاد را فراهم می‌کند. البته دقت این روش، به عوامل متعددی بستگی دارد و نمی‌توان به طور صد در صد، بر روی نتایج آن حساب باز کرد. در روش تجربی، معمولا با حس کردن جنس خاک، نوع آن مشخص می‌شود. برای انجام این روش، مراحل زیر را طی کنید:

1. جمع‌آوری چندین نمونه کوچک از بخش مرطوب خاک
2. بیرون انداختن ذرات درشت مانند شن، کلوخ و غیره
3. فیتیله کردن خاک در دست
4. تشخیص نوع خاک بر اساس ویژگی‌های آن‌ها

چسبندگی، روغنی بودن و سهولت پخش شدن، از نشانه‌های خاک رس است. بافت ابریشمی، به عنوان یکی از مشخصات ظاهری سیلت محسوب می‌شود. وجود سنگ‌ریزه، احساس تیزی و دشوار بودن پخش کردن، از علائم ماسه به شمار می‌روند.

شناسایی انواع خاک به روش آزمایشگاهی

بررسی خاک‌ها به صورت آزمایشگاهی، یک روش زمان‌بر و نسبتا هزینه‌بر است که امکان شناسایی دقیق نوع خاک را فراهم می‌کند. در این روش، نمونه یا نمونه‌های خاک، بر اساس معیارهای مختلف، آنالیز می‌شوند. از متداول‌ترین معیارهای تحلیل خاک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• محتوای مواد معدنی
• سطح pH
• رطوبت خاک
• شوری
• محتوای آلودگی‌های شیمیایی و آفت‌کش‌ها
• ساختار و بافت

اجرای آزمایش تشخیص نوع خاک بر اساس هر یک از معیارهای بالا، مراحل و جزئیات مختلفی دارد که در این مقاله به آن‌ها نمی‌پردازیم. البته در ادامه این مطلب از مجله فرادرس، یک سری نکات کلی راجع به شناسایی انواع خاک را با هم مرور می‌کنیم.

شناسایی خاک رس

برای اطمینان از رسی بودن یک خاک، مقداری از آن را بردارید و به آرامی بفشارید. خاک رسی، چسبنده است و بعد از فشردگی، ساختار خود را حفظ می‌کند. به علاوه، این خاک را می‌توان به راحتی فیتیله کرد. علاوه بر این، خاک‌های رسی معمولا به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز هستند.

شناسایی خاک سیلتی

برخی از افراد، در تمایز بین سیلت و رس، به مشکل می‌خورند. خاک‌های سیلتی، از ذرات بسیار ریز اما با حس صابونی تشکیل می‌شوند. این خاک‌ها، نسبت به رس، از پلاستیسیته پایین یا چسبندگی پایین برخوردارند. با وجود ذرات بسیار ریز، درشت بودن دانه‌های سیلت نسبت به رس، حس زبری کمی را ایجاد می‌کنند. اگر ذرات سیلت را زیر دندان بگذارید، متوجه این حس خواهید شد. ذرات رس زیر دندان، حس نرمی را القا می‌کنند. خاک‌های سیلتی، رنگ‌های مختلفی در بازه بژ تا سیاه دارند.

شناسایی خاک ماسه‌ای

اگر مقداری از یک خاک رس را بردارید و درون دست خود به آرامی آن را فشار دهید، ضمن احساس زبری، ذرات خاک از میان انگشت‌هایتان بیرون می‌ریزند. خاک‌های ماسه‌ای، مواد مغذی کمی دارند و رطوبت را به خوبی حفظ نمی‌کنند. اغلب خاک‌های ماسه‌ای به رنگ قهوه‌ای روشن ظاهر می‌شوند.

شناسایی خاک لومی

برای تشخیص لومی بودن یک خاک، مقداری از آن را بردارید و در دست خود به آرامی بفشارید. خاک‌های لومی، بر اثر فشردگی جمع می‌شوند و شکل متراکم خود را تا حدی حفظ می‌کنند اما به راحتی وا می‌روند. این خاک‌ها، حاوی مقدار زیادی مواد مغذی و ترکیبات آلی هستند. به همین دلیل، معمولا به رنگ قهوه‌ای تیره ظاهر می‌شوند.

شناسایی خاک پیت

خاک پیت یا پوده، خاک حاوی درصد بالایی از مواد آلی است که در صورت فشار دادن آن توسط دست، حسی مانند فشردن اسفنج را تجربه می‌کنید. این خاک، همواره در رنگ‌های تیره مانند قهوه‌ای تیره تا سیاه ظاهر می‌شود. حس اسفنجی، رنگ تیره و بوی پوسیدگی، وجه تمایز اصلی پیت با دیگر خاک‌ها است.

شناسایی خاک گچی

اگر در گچی بودن یک خاک شک دارید، مقداری از آن را درون یک ظرف بریزید و به آن کمی سرکه اضافه کنید. در صورت ایجاد کف، نمونه مورد نظر، یک خاک گچی است.