ماضی استمراری در فارسی – توضیح نحوه ساخت + مثال و تمرین
ماضی استمراری یکی از فعلهای ماضی فارسی است و بر انجام کاری در گذشته دلالت دارد که تاکنون ادامه دارد. این فعل به سادگی و با افزودن پیشوند «می» بر سر بن ماضی و پیوستن به شناسهها ساخته میشود. یادگیری دستور فعل ماضی استمراری به ما کمک میکند به طور دقیقتری بگوییم یا بفهمیم رویداد در چه بازه زمانی رخ داده است. در این مطلب به شکلی مفصلتر تمامی کاربردهای فعل ماضی استمراری در فارسی را به همراه نحوه ساخت، مثال و تمرین به شما معرفی خواهیم کرد.
- با فعلهای ماضی استمراری در جملات فارسی و نحوه ساخت این افعال آشنا میشوید.
- نقش ماضی استمراری را در بیان استمرار و عادت متوجه میشوید.
- کاربردهای ادبی و معنایی ماضی استمراری را تحلیل خواهید کرد.
- روش تبدیل ماضی استمراری به صورتهای منفی و مجهول را یاد میگیرید.
- در متون و شعرهای فارسی نمونههای ماضی استمراری را شناسایی میکنید.
- با انجام تمرینهای عملی، مهارت خود در تشخیص این زمان را تقویت میکنید.
ماضی استمراری در فارسی چیست ؟
برای این که بدانید ماضی استمراری فارسی چیست به جملههای زیر و واژگان برجسته دقت کنید.
آب که از چشمه میجوشید، سرریز میکرد به رود کوچک کنار ده.
میرفتم، میآمدم و تو هرگز آنجا نبودی.
گهگداری نقاشی میکشید اما حرفهاش چیز دیگری بود.
میگفتم یار و میندانستم کیست
میگفتم عشق و میندانستم چیست
گر یار اینست چون توان بی او بود
ور عشق اینست چون توان بی او زیست
(ابوسعید ابوخیر)
در آن مجلس که او را همدم اغیار میدیدم
اگر خود را نمیکشتم بسی آزار میدیدم
(وحشی بافقی)
فعلهای برجستهشده در جملهها و ابیات بالا، همگی فعلهای ماضی استمراری فارسیاند. این فعلها با «می» بر سر ماضی ساده ساخته شدهاند. در ادامه ساخت و کاربرد آن را دقیقتر شرح خواهیم داد.
ساخت ماضی استمراری در فارسی
ساختمان ماضی استمراری همان ماضی ساده (بن ماضی +شناسهها) است که «می» بر سر آن اضافه میشود. برای درک بهتر در جدول زیر فعل خوردن را برای شما صرف کردهایم.
| صرف فعل «خوردن» در زمان ماضی استمراری | |
| اولشخص مفرد | میخوردم |
| دومشخص مفرد | میخوردی |
| سومشخص مفرد | میخورد |
| اولشخص جمع | میخوردیم |
| دومشخص جمع | میخوردید |
| سومشخص جمع | میخوردند |
در واقع هر فعل سه جزء دارد که در ادامه برای شما تفکیک کردهایم.
| تفکیک اجزای صرف فعل «خوردن» در زمان ماضی استمراری | |
| می + خورد + ـَم | میخوردم |
| می + خورد + ی | میخوردی |
| می + خورد + * | میخورد |
| می + خورد + یم | میخوردیم |
| می + خورد + ید | میخوردید |
| می + خورد + ند | میخوردند |
نکته: «*» علامت تکواژ تهی یا صفر است. در سومشخص مفرد زمانهای ماضی به غیر از ماضی التزامی تکواژ تهی داریم.
مهمترین موارد استفاده ماضی استمراری
فعل ماضی استمراری در فارسی کاربردهای زیادی دارد که در ادامه برای شما به همراه مثال فهرست کردهایم.
- برای بیان فعلی که در گذشته استمرار داشته است:
آب بعد از آنکه به این حوضها میرسید و از آنجا جاری شده بیرون میرفت.
مجتبی مینوی / تاریخ و فرهنگ
- برای بیان فعلی که در زمان گذشته چندین بار تکرار شده است:
در این مدت خودم برای خودم ورقه انجام کار مینوشتم و امضا میکردم و میرفتم... حقوقم را میگرفتم.
آلاحمد / مدیر مدرسه
- برای بیان عادت در گذشته:
پدرم سالها سیگار میکشید ولی در آخر ترک کرد.
- برای بیان فعلی که در زمان وقوع آن، فعل دیگری نیز اتفاق افتاده باشد:
جلال ناهار میخورد که من وارد شدم.
همانطور که به طرف دفتر میرفتم رو به ناظم و معلمها افزودم.
آلاحمد / مدیر مدرسه
- گاهی بهجای مضارع التزامی قرار میگیرد:
کاش دوباره میآمد و دیده ما را به جمال خود روشن میکرد.
(یعنی اینکه بیاید و روشن کند.)
- بهجای فعل التزامی، همراه با بیان آرزو یا شرط و جزای شرط و جز آنها؛ در این صورت معمولاً ماضی دیگری پیش از آن آورده میشود:
دیروز به دیدن علی رفتم. کاش جلال هم میآمد.
(جمله همراه با آرزو است.)
امروز شیر گرم و شیرینی میدادند. اگر تو هم میآمدی، لیوانی میگرفتی.
(جمله همراه با شرط و جزای شرط است.)
در مثال اول فعلی که پیشتر آمده «رفتم» و در مثال دوم «میدادند» است. در واقع ماضی استمراری در این کاربرد نوعی فعل التزامی است؛ اما دقت کنید که نمیتوانیم بهجای آن «ماضی التزامی» را بگذاریم.
سوالات متداول درباره ماضی استمراری در فارسی
برای درک بهتر فعل ماضی استمراری در فارسی در ادامه این مطلب به تعدادی از پرسشهای رایج در این خصوص پاسخ دادهایم.
ماضی استمراری در فارسی چیست؟
ماضی استمراری در فارسی فعلی است که بیشتر برای بیان کاری که در گذشته شروع شده و هنوز ادامه یا استمرار دارد استفاده میشود. از این فعل برای بیان عادت یا فعلی که چندین بار در گذشته تکرار شده است هم استفاده میکنیم.
ساخت فعل ماضی استمراری در فارسی چگونه است؟
ساختمان فعل ماضی استمراری در زبان فارسی، «می + ماضی» ساده (بن ماضی + شناسهها) است. برای مثال فعل «میخوردم» صرف فعل «خوردن» در صیغه اولشخص مفرد ماضی استمراری است. اجزای این فعل به صورت «می + خورد + ـَم ← میخوردم» تفکیک میشود.
ماضی استمراری چگونه منفی میشود؟
برای منفی کردن فعل ماضی استمراری در زبان فارسی کافی است که «ن نفی» را بر سر فعل ماضی استمراری بگذاریم. مثلاً «میخوردم» در حالت منفی «نمیخوردم» است.
ماضی استمراری چگونه مجهول میشود؟
ابتدا باید پیشوند «می» را که نشانه استمرار است از ابتدای فعل برداریم. بعد از فعل اصلی، صفت مفعولی (بن ماضی + ه) میسازیم و «می» را بعد از آن میگذاریم. در نهایت فعل «شدن» را به صورت ماضی ساده قرار میدهیم. مثلاً «خسته نمیشدم» یا «گرسنه میشدم» صورتهای مجهول فعل ماضی استمراریاند.
تمرین
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با ساخت ماضی استمراری در فارسی میتوانید از تمرینهایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر پرسش آمده است.
تمرین
در جملههای زیر فعل ماضی استمراری در فارسی را معین کنید.
سوال ۱: چه بودی گر من بیمار چندان زنده میبودم
که او را بر سر بالین خود یکبار میدیدم
(وحشی بافقی)
جواب: چه بودی گر من بیمار چندان زنده میبودم
که او را بر سر بالین خود یکبار میدیدم
(وحشی بافقی)
سوال ۲: عجب گر زنده ماند شمع سان تا صبحدم وحشی
که امشب ز آتش دل کار او دشوار میدیدم
(وحشی بافقی)
جواب: عجب گر زنده ماند شمع سان تا صبحدم وحشی
که امشب ز آتش دل کار او دشوار میدیدم
(وحشی بافقی)
سوال ۳: میرفتی و میآمدی. مثل مرغ سرکنده بودی و هیچ نمیگفتی.
جواب:میرفتی و میآمدی. مثل مرغ سرکنده بودی و هیچ نمیگفتی.
سوال ۴: اگر کارها خوب پیش رفته بود و تو نمیرفتی، من هم آمده بودم که برویم.
جواب: اگر کارها خوب پیش رفته بود و تو نمیرفتی، من هم آمده بودم که برویم.
سوال ۵: خوش آن ساعت که میرفتی و طاقت میرمید از من
تغافل از تو میبارید و حسرت میچکید از من
(عرفی)
جواب: خوش آن ساعت که میرفتی و طاقت میرمید از من
تغافل از تو میبارید و حسرت میچکید از من
(عرفی)
سوال ۶: کاش عمر من به پایان میرسید و هجر تو نمیکشیدم.
جواب: کاش عمر من به پایان میرسید و هجر تو نمیکشیدم.
سوال ۷: او میدوید و من میدویدم
او سوی مقتل من سوی قاتل
او مینشست و من مینشستم
او روی سینه من در مقابل
او میکشید و من میکشیدم
او از کمر تیغ، من آه باطل
(جودی خراسانی)
جواب: او میدوید و من میدویدم
او سوی مقتل من سوی قاتل
او مینشست و من مینشستم
او روی سینه من در مقابل
او میکشید و من میکشیدم
او از کمر تیغ، من آه باطل
(جودی خراسانی)
جمعبندی
در انتهای این مطلب از «مجله فرادرس» در ادامه نکاتی را برای جمعبندی «ماضی استمراری در فارسی» فهرست کردهایم.
- فعل ماضی استمراری برای بیان فعلی بهکار میرود که استمرار یا ادامه دارد و در گذشته رخ داده است.
- ساخت ماضی استمراری در زبان فارسی ماضی ساده (یعنی بن ماضی + شناسهها) است که «می» بر سر آن افزوده میشود.
- زمان گذشته استمراری برای بیان فعلی که در گذشته چندین بار تکرار شده است، برای بیان عادت در گذشته، برای بیان فعلی که در زمان وقوع آن فعل دیگری هم رخ داده باشد، بهجای مضارع التزامی و همراه با بیان آرزو یا شرط و جزای شرط نیز استفاده میشود.
- صورت منفی ماضی استمراری با افزودن «ن نفی» به «می» ساخته میشود.
- صورت مجهول آن صفت مفعولی + می + ماضی ساده فعل شدن، است.
آزمون ماضی استمراری در فارسی
۱. ساختار کلی فعل ماضی استمراری در فارسی چگونه ساخته میشود و از چه اجزایی تشکیل شده است؟
فقط بن ماضی و شناسه شخصی بدون هیچ پیشوندی هستند.
پیشوند «می» پس از شناسه شخصی و قبل از بن ماضی میآید.
اول شناسه شخصی، بعد بن ماضی و سپس پیشوند «می» قرار میگیرند.
پیشوند «می»، بن ماضی و شناسه شخصی به ترتیب کنار هم قرار میگیرند.
در ساختار فعل ماضی استمراری، ابتدا پیشوند «می» قرار میگیرد، پس از آن بن ماضی میآید و در انتها شناسه مناسب شخص به این مجموعه افزوده میشود. مانند مثال «میخوردم». ساختاری مثل «فقط بن ماضی و شناسه شخصی» بدون پیشوند ناقص است و ترتیب دیگری نیز مثل قرار گرفتن شناسه قبل از بن ماضی یا قرار گرفتن پیشوند «می» پس از شناسه با قواعد فارسی مطابقت ندارد. تنها ترتیب صحیح همان ترکیب «پیشوند می + بن ماضی + شناسه» است.
۲. اگر بخواهیم بیان کنیم که شخصی در گذشته کاری را به صورت عادت یا تکرار انجام میداده است، از کدام ساختار فعلی در فارسی باید استفاده کنیم؟
فعل ماضی نقلی
فعل ماضی استمراری
فعل ماضی ساده
فعل آینده ساده
برای بیان تکرار یا عادت یک رفتار در گذشته، بهترین ساختار «فعل ماضی استمراری» است چون این زمان دقیقاً برای توضیح کارهایی که در گذشته حالت تکراری یا ادامهدار داشتهاند به کار میرود. «فعل ماضی نقلی» برای بیان انجام یک عمل در گذشته استفاده میشود اما تکرار و استمرار را نشان نمیدهد. «فعل ماضی ساده» نیز تنها رخ دادن یک عمل را در گذشته بیان میکند و به تکرار آن اشارهای ندارد. «فعل آینده ساده» به گذشته ارتباطی ندارد و درباره رویدادهای آینده صحبت میکند. بنابراین، برای نمایش پیوستگی یا عادت گذشته، ساختار ماضی استمراری مناسبترین انتخاب است.
۳. در جملهای مانند «وقتی او به خانه رسید، من شام میخوردم.»، کدام بخش جمله باید به صورت ماضی استمراری صرف شود و چرا؟
فعل «رسید» چون عمل ورود در حال تکرار بوده است.
فعل «میخوردم» چون عملی مستمر همزمان با رخداد دیگر در جریان بوده است.
هر دو فعل باید به صورت ماضی استمراری باشند تا همزمانی تاکید شود.
هیچ فعلی نباید ماضی استمراری باشد چون هر دو کار کوتاهاند.
در جملهای که یک رخداد ادامهدار و یک رویداد کوتاه یا ناگهانی وجود دارد، بخش مربوط به کار طولانیتر و استمرار یافته، مانند «میخوردم»، باید به صورت ماضی استمراری صرف شود. این ساختار نشان میدهد که عمل خوردن شام در حال اتفاق افتادن بوده و همزمان فرد دیگری وارد خانه شده است. صرف فعل ورود به ماضی ساده کافی است زیرا این رویداد کوتاه و تمامشده است. بنابراین، استفاده از ماضی استمراری برای «میخوردم» صحیح است و به خوبی ادامهدار بودن آن عمل را نشان میدهد. گزینههایی مانند صرف هر دو فعل یا صرف هیچ یک به ماضی استمراری نادرستاند چون فقط عمل استمرار یافته چنین ساختی میگیرد. همچنین «رسید» تکرار یا استمرار نداشته است که نیاز به ساخت ماضی استمراری باشد.
