رشته گیاه پزشکی | معرفی گرایش ها، دروس، درآمد و بازار کار

در این مطلب از مجموعه مطالب معرفی رشته‌های دانشگاهی مجله فرادرس، به رشته گیاه پزشکی پرداخته‌ایم و سعی کرده‌ایم تناسب آن با روحیات افراد، دروسی که برای موفقیت در رشته گیاه پزشکی باید در آن‌ها پایه‌ای قوی داشته باشید، گرایش‌ها، بازار کار و سایر موارد مرتبط با این رشته را بررسی کنیم.

رشته گیاه پزشکی مناسب چه کسانی است؟

برای انتخاب صحیح رشته و شغل، عوامل مختلفی از جمله ویژگی‌های شخصیتی، استعداد، علایق، مهارت‌ها، نقاط ضعف و قوت، شرایط خانوادگی، شرایط جامعه و وضعیت اقتصادی و اهداف هر فرد باید در نظر گرفته شوند. شناخت درست شخصیت، فرآیندی پیچیده و نیازمند به تخصص و زمان کافی است. اگر عاشق گیاهان و پرورش و نگه‌داری از آنها هستید و از کار کردن در محیط‌های کشاورزی و گل‌خانه‌ لذت می برید، شغل گیاه پزشکی می‌تواند مناسب شما باشد. در کنار علاقه باید به مهارت‌های لازم جهت موفقیت در این شغل نیز توجه داشت.

ایران سرزمینی وسیع با اقلیمی بسیار متنوع و گونه‌های گیاهی غنی است. یک گیاه‌پزشک برای فعالیت در زمینه گیاهان بومی یا کشاورزی ایران باید به شناخت دقیق گونه‌های گیاهی، جانوری، آفات، بیماری‌ها و مشکلات رشد و پرورش آن‌ها مسلط باشد و همچنین در زمینه‌های بیوشیمی، زیست‌شناسی و آمار دانش گسترده‌ای داشته باشد. به طور کلی از جمله ویژگی‌های مطلوب و استعدادهایی که به یک گیاه پزشک کمک می‌کنند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• علاقه‌مندی به طبیعت و توانایی گذراندن زمان زیاد در مزارع، زمین‌های کشاورزی یا گلخانه‌ها
• حافظه قوی و پشتکار فراوان برای حفظ اسامی فارسی، محلی و لاتین آفات، انگل‌ها، باکتری‌ها، ویروس‌ها، حشرات، قارچ‌ها و بیماری‌های گیاهی
• علاقه به کشاورزی و حشره‌شناسی، چون رشته گیاه پزشکی عمدتا مربوط به آفات گیاهی مانند حشرات زیان آور است و برای مبارزه کردن با آن‌ها، مطالعه و بررسی بیولوژی آفات ضرورت دارد.
• توانایی تحلیل حجم زیادی از اطلاعات
• توانایی حل مسئله و خلاقیت در آن
• توانایی محاسباتی و آماری
• برنامه‌ریزی و اولویت‌بندی فعالیت‌ها، یک گیاه‌شناس باید بتواند با در نظر گرفتن تمامی اولویت‌های حیات در مزرعه یا زمین کشاورزی، به مبارزه با مشکلات و بیماری‌های گیاهان بپردازد.
• قدرت جسمانی مناسب برای کار و تحقیق در مزارع و زمین‌های کشاورزی
• علاقه‌مند و پیگیر بودن برای آگاهی از پیشرفت‌های روز دنیا در زمینه آفات و بیماری‌های گیاهی و تکنولوژی‌های جدید تشخیص، کنترل و مبارزه با آن‌ها
• علاقه‌مند به مباحث زیست محیطی
• دقت و توجه به جزییات، به گیاه پزشک کمک می‌کنند که سریع و دقیق‌تر مشکلات گیاهان را شناسایی کند.
• به تحقیق و پژوهش علاقه داشته باشد.
• صبر و حوصله فراوان، گاهی ریشه‌یابی کردن مشکل گیاهان به آسانی و سرعت نیست و باید مدت‌ها وقت صرف شود تا بتوان علت را پیدا کرد.
• توانایی کار در تنهایی، زیرا ممکن است یک گیاه‌پزشک ساعت‌ها وقت را در آزمایشگاه یا زمین‌های زراعی به تنهایی صرف مطالعه کند.

دانش‌ گیاه ‌پزشکی‌ به‌ جای‌ معالجه‌ انسان‌ به‌ حفظ‌ و معالجه‌ گیاهان‌ اعم‌ از گیاهان‌ زراعی‌، زینتی‌ و درختان‌ میوه‌ می‌پردازد و آنچه‌ که‌ گیاه‌ را رنج‌ می‌دهد و به‌ سلامت‌ آن‌ صدمه‌ می‌زند، مطالعه‌ و بررسی‌ می‌کند؛ یعنی‌دانشجوی‌ این‌ گرایش‌ با آفاتی‌ که‌ در مزرعه‌ها، انبارها، سیلوها و کشتی‌ها به‌ بخش‌های‌ مختلف‌ گیاه‌ صدمه‌ می‌زند از قبیل‌ حشرات‌، جوندگان‌ و علف‌های‌ هرز یا بیماری‌های‌ گیاهی‌ مانند قارچ‌ها، ویروس‌ها و باکتری‌ها آشنا می‌شود و نحوه‌ سمپاشی‌ را در مراحل‌ مختلف‌ رشد و نگهداری‌ از گیاه‌ و نحوه‌ ضد عفونی‌ انبارها را فرا می‌گیرد.

البته‌ باید توجه‌ داشت‌ که‌ آنچه‌ به‌ گیاه‌ صدمه‌ می‌زند تنها بیماری‌ نیست‌ بلکه‌ سرمازدگی‌، گرمازدگی‌ و حتی‌ کمبود مواد غذایی‌ در خاک‌ نیز گیاه‌ را رنج‌ می‌دهد و جزو ضایعات‌ گیاهی‌ محسوب‌ می‌شود. دانشجویان این رشته همچنین شیوه‌های سمپاشی در مراحل مختلف رشد گیاه و روش‌های ضدعفونی انبارها را می‌آموزند تا بتوانند از آسیب‌های فوق جلوگیری کنند.

کدام دروس دوره دبیرستان در رشته گیاه پزشکی بیشتر کاربرد دارند؟

برای قبولی در کنکور سراسری، مانند سایر رشته‌های تجربی دروس شیمی و زیست شناسی در اولویت هستند. اما یادگیری صحیح درس‌های زبان انگلیسی، زمین‌شناسی، آمار و ریاضیات در آینده به دانش‌آموزان برای موفقیت در دروس کارشناسی نیز تأثیرگذار خواهد بود. بنابراین دانش‌آموزان باید پایه این دروس را نیز تقویت کنند.

گرایش‌های رشته گیاه پزشکی برای ادامه تحصیل چه هستند؟

گرایش‌های مقطع کارشناسی ارشد گیاه پزشکی عبارتند از:

• حشره‌شناسی کشاورزی
  • (+) آموزش حشره شناسی
  • (+) آموزش حشره شناسی ۱ - مرور و حل تست کنکور ارشد
• بیماری‌شناسی گیاهی
  • (+) آموزش بیماری‌شناسی گیاهی

دکتری گیاه پزشکی نیز شامل گرایش‌های زیر است:

بیماری‌شناسی گیاهی

بیماری‌شناسی گیاهی علم مطالعه بیماری‌های گیاهی است که پاسخ‌های مدیریت بیماری گیاهی را به کشاورزان ارائه می‌دهد. فیتوپاتوژن‌ها با پراکندگی سریع و سازگاری در حوزه‌های متغیر، بر همه منابع فعال مدیریت بیماری غلبه می‌کنند. روش‌های تک‌کشتی و نهاده‌های فشرده مواد شیمیایی کشاورزی به عنوان فشار انتخابی برای سازگاری و تکامل پاتوژن عمل می‌کنند. گرایش‌های دکترای این رشته در ادامه نام برده شده‌اند.

• • قارچ‌شناسی و بیماری‌های قارچی در گیاهان
  • پروکاریوت‌های بیماری‌زا
    • (+) آموزش مقدماتی باکتری شناسی گیاهی
  • نماتولوژی گیاهی
  • ویروس‌شناسی گیاهی

حشره‌شناسی کشاورزی

تمرکز حشره‌شناسی کشاورزی نه تنها آفات حشرات بوده، بلکه بندپایان مفید موجود در اکوسیستم کشاورزی که به خدمات اکوسیستم مانند کنترل بیولوژیکی و گرده افشانی کمک می‌کنند نیز است. یکی از اجزای مهم تحقیقات پژوهشگران در حفاظت از گیاهان، تعامل بین حشرات آفت، دشمنان طبیعی آن‌ها و طعمه‌های جایگزین است. در میان ابزارهای تحقیقاتی، روش‌های مولکولی برای توصیف شبکه‌های غذایی در محیط‌های کشاورزی که آفات حشرات جزء مهمی هستند، استفاده می‌شود. از این ابزارها برای تشخیص بیماری‌های زنبور عسل و مشخصات ژنتیکی حشرات نیز استفاده می‌شود.

• کنترل بیولوژیک و اکولوژی حشرات
• بیوسیستماتیک حشرات و کنه‌ها
  • (+) آموزش اصول سیستماتیک حشرات
• فیزیولوژی و سم‌شناسی حشرات
  • (+) آموزش سم شناسی - بخش یکم
  • (+) آموزش سم شناسی - بخش دوم

همچنین، رشته‌های مهندسی کشاورزی، علوم باغبانی، علوم خاک، ماشین‌های کشاورزی، اصلاح زراعت، مهندسی تولید و ژنتیک گیاه و گیاه شناسی از رشته های مرتبط با رشته گیاه پزشکی هستند که در دانشگاه‌های ایران ارائه شده و هر یک گرایش‌های مربوط به خود را دارند.

مهم‌ترین دروس دانشگاهی رشته گیاه پزشکی چه هستند؟

مهندس‌ گیاه‌پزشکی‌ کاری‌ دشوار، پیچیده‌ و پرمسؤولیت‌ را بر عهده‌ دارد و باید از بیوشیمی‌، زیست‌شناسی و آمار، اطلاعات‌ وسیع‌ و گسترده‌ای‌ داشته‌ باشد. همچنین متخصص‌ گیاه‌ پزشکی‌ نیاز به‌ حافظه‌ قوی‌ دارد چون‌ باید اسامی‌ لاتین‌ حشرات‌ و قارچ‌ها و رده‌ آن‌ها را به‌ خاطر بسپارد و باید به‌ کشاورزی‌ و بخصوص‌ حشره‌شناسی‌ علاقه‌مند باشد زیرا بخش‌ عمده‌ای‌ از وقت او صرف بررسی و دفع آفات‌ گیاهی‌ می‌شود.

تعداد کل واحدهای کارشناسی رشته گیاه شناسی ۱۳۵ واحد و به شرح زیر هستند:

• دروس پایه: ۳۷ واحد
• دروس عمومی: ۲۰ واحد
• دروس اصلی کشاورزی: ۳۴ واحد
  • (+) فیلم آموزش سم شناسی - بخش اول
  • (+) فیلم آموزش سم ‌شناسی - بخش دوم
  • (+) فیلم آموزش بیماری شناسی گیاهی
  • (+) فیلم آموزش آشنایی با آفات گیاهان زینتی، جالیزی و سبزی
• دروس تخصصی: ۴۴ واحد
  • (+) آموزش حشره شناسی
  • (+) فیلم آموزش نماتدشناسی گیاهی مقدماتی
  • (+) فیلم آموزش حشره شناسی ۱ (مرور و حل تست کنکور ارشد)
• دروس اختیاری: ۵ واحد
  

فیلم مجموعه آموزش مهندسی کشاورزی – از دروس دانشگاهی تا کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

فارغ التحصیل رشته گیاه پزشکی در چه کارها و صنایعی می‌تواند شاغل شود؟

هدف از ایجاد این رشته، تربیت کارشناسانی است که علاوه بر معلومات کشاورزی، فنی و زیست شناسی، برای آشنایی با ارگانیسم‌هایی که آفت گیاهان هستند، بیماری‌ها و سایر مشکلات گیاهی را طی دوره‌های تئوری و عملی آموزش ببینند و با روش‌های حفظ و نگهداری از محصولات کشاورزی آشنا شوند. قبل از توضیح درباره زمینه کاری گیاه پزشکان، به برخی از وظایف یک فارغ‌التحصیل رشته گیاه پزشکی اشاره می‌کنیم:

• تشخیص نوع آفت و سایر عوامل بیماری‌زا در گیاهان زراعی، باغی، زینتی، جنگلی، مرتعی یا فرآورده‌های گیاهی
• کاهش منطقی و مصرف بهینه آفت‌کش‌ها و سموم کشاورزی
• استفاده از سموم و آفت‌کش‌های سازگار با طبیعت
• جلوگیری از هدر رفت منابع مالی و کاهش هزینه تولید
• افزایش سطح دانش عمومی کشاورزان در مورد مشکلات زمین‌های زراعی
• جلوگیری از تخریب و هدررفت منابع آب، خاک و گیاهان
• به‌کارگیری روش‌های مفید در ممانعت از ایجاد گونه‌های مقاومت به سموم و آفت‌کش‌ها، با کنترل روش‌های مبارزه
• انجام کارهای تحقیقاتی بر روی عوامل زیان‌آور محصولات کشاورزی
• اجرای پژوهش‌های گیاه پزشکی با استفاده از روش‌های نوین و بهینه
• جمع آوری، شناسایی و رده بندی آفات نباتی
• شناسایی، تحقیق و بررسی در مورد کارایی و تکثیر عوامل بیولوژیک و طبیعی برای مبارزه بیولوژیک علیه آفات
• شناخت تأثیرات باقیمانده سموم کشاورزی روی محصولات
• ایجاد تکنیک‌های جدید و مفید سم پاشی
• آزمایش سموم و آفت‌کش‌های جدید
• شناخت بیولوژیک و زیست‌بوم گیاهان و عصاره‌گیری از آن‌ها برای استفاده در زمینه کنترل عوامل زیان‌آور

بر اساس این وظایف، مشاغل و صنایعی که یک فارغ‌التحصیل رشته گیاه پزشکی می‌تواند در آن‌ها مشغول به کار شود عبارتند از:

• تدریس در دبیرستان‌های کشاورزی
• کارشناس اجرایی یا تحقیقاتی در مراکز پژوهشی و کشاورزی
• مدیر و مجری امور حفظ نباتات در موسسات دولتی یا خصوصی
• همکاری در کادر آموزشی به عنوان مدرس یا تحقیقاتی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی برای فارغ‌التحصیلان مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری گیاه پزشکی
• کار در مراکز آموزشی (مانند هنرستان‌ها، دانشکده‌ها، آموزشکده‌ها و مراکز آموزش کشاورزی)
• اشتغال در مراکز پژوهشی ( مانند مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی (آفات و بیماری‌های گیاهی) و بخش‌های وابسته به آن در مراکز استان‌ها)
• سازمان جنگل‌ها و مراتع و آبخیزداری و مراکز وابسته به آن
• ادارات منابع طبیعی استان‌ها
• سازمان بوستان‌ها و فضای سبز استان‌ها و شهرستان‌ها
• سازمان حفاظت از محیط زیست و مراکز وابسته به آن
• شرکت‌های توزیع کود و سموم
• مراجعه و بازدید از مزارع، باغ ها، انبار و سیلوها

بازار کار رشته گیاه پزشکی به چه صورت است؟

اگرچه کشاورزان به صورت تجربی اطلاعاتی در مورد گیاهان، آب و خاک دارند اما به دلیل گسترده بودن دانش و فراوانی و تنوع مشکلات بافت گیاهی، هر کشاورزی‌‌ برای‌ مبارزه‌ با آفات‌ و بیماری‌های‌ گیاهی‌ باید به‌ متخصص‌ مراجعه‌ کند تا پس از تشخیص دقیق مشکل و ابعاد آن، راه حل مناسب و کم‌آسیب را ارائه کند. از آن‌جایی که یکی از ویژگی‌های طبیعت کشور ما، پوشش گیاهی آن و شغل بسیاری از روستاییان کشاورزی است، بازار کار به فارغ‌التحصیلان ماهر و کوشای رشته گیاه پزشکی نیاز فراوانی دارد.

در حال‌ حاضر مهندسین‌ کشاورزی‌ می‌توانند با استفاده‌ از طرح‌ اشتغال‌زایی‌ جهاد کشاورزی‌، با دریافت وام از وزارتخانه، گلخانه‌ یا باغ‌ میوه‌ تأسیس کنند. فارغ‌التحصیلان رشته گیاه پزشکی بر اساس مقطع تحصیلی خود امکان کار در مشاغل زیر را دارند:

• کارشناس اجرایی یا تحقیقاتی در موسسات و ارگان‌های مختلف مانند سازمان حفظ نباتات
• موسسه تحقیقات آفات و بیماری‌های گیاهی
• شرکت پخش کود
• شرکت‌های تولید و پخش کود و سموم
• وزارت جهاد کشاورزی
• شهرداری
• کلینیک‌های گل و گیاه
• مزارع
• کارخانه‌های محصولات کشاورزی

توجه داشته باشید که در بیشتر موارد، برای ادامه تحصیل در خارج از کشور، باید با زبان‌ خارجی کشور مورد نظر و همچنین زبان انگلیسی آشنایی خوبی داشته باشید.

امکان ادامه تحصیل در رشته گیاه پزشکی در داخل ایران چگونه است؟

فارغ‌التحصیلان کارشناسی گیاه پزشکی، می‌توانند در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری ادامه تحصیل دهند. رشته گیاه پزشکی در زیرمجموعه تجربی قرار دارد و در مقطع کارشناسی و از طریق آزمون سراسری، در دانشگاه‌های دولتی روزانه، نوبت دوم (شبانه)، غیرانتفاعی و دانشگاه آزاد ارائه می‌شود. همچنین رشته گیاه پزشکی بدون کنکور (بر اساس سوابق تحصیلی) نیز دانشجو پذیرش می‌کند که شرایط خاص خود را دارد. ظرفیت پذیرش در مقطع دکتری رشته گیاه پزشکی در سال ۹۸، ۶۳ نفر در دانشگاه‌های دولتی (روزانه و شبانه) بوده است و بنا بر دفترچه آزمون دکتری سال ۹۹ سازمان سنجش و آموزش کشور، از تمامی رشته‌های ارشد می‌توان در آزمون دکتری گرایش بیماری شناسی گیاهی شرکت کرد.

امکان ادامه تحصیل در رشته گیاه پزشکی در خارج از کشور به چه صورت است؟

در خارج از کشور دانشگاه‌های متعددی رشته گیاه پزشکی را در مقطع کارشناسی تا دکتری و معمولا در دپارتمان زیست شناسی ارائه می‌کنند. از جمله معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به دانشگاه‌های زیر اشاره نمود:

• در آمریکا:
  • (University of California at Davis (UCD: دارای گرایش‌های متعدد از قبیل اقتصاد کشاورزی، گیاه پزشکی و مهندسی آب
  • (University of California at Riverside (UDR
• در استرالیا: دانشگاه کوینزلند

برای آشنایی بیشتر و بهتر با سایر رشته‌های دانشگاهی روی این لینک کلیک کنید.

اگرچه رزومه قوی و داشتن مقاله نقش زیادی در جلب نظر استاد و یا پذیرش از طریق دانشگاه دارد اما می‌توان با اطمینان نسبتا بالایی گفت که نمره بالای زبان انگلیسی، معدل بالا و مکاتبه و جلب نظر استاد تعیین کننده‌تر خواهند بود. در صورتی که نتوانستید این فاکتورها را کسب کنید، برای پذیرش در یکی از دانشگاه‌های خوب خارج از کشور، باید کار تحقیقاتی و حداقل یک مقاله isi داشته باشید. در اکثر دانشگاه‌های آمریکا مدارک زبان انگلیسی مورد قبول تافل و GRE هستند.

توجه داشته باشید که در بیشتر موارد، برای ادامه تحصیل در خارج از کشور، باید با زبان‌ خارجی کشور مورد نظر و همچنین زبان انگلیسی آشنایی خوبی داشته باشید.

دروس دانشگاهی رشته گیاه پزشکی تا چه میزان نیازهای بازار کار را مرتفع می‌کنند؟

دروس دانشگاهی این رشته در هر مقطع طوری برنامه‌ریزی و انتخاب شده‌اند که فرد پس از فارغ‌التحصیلی بتواند با شناخت خوبی از گیاهان، آفات و بیماری‌های گیاهی وارد بازار کار شود. اما مانند هر رشته عملی و تحقیقاتی دیگری، دانشجویان باید برای آمادگی بیشتر و ورود به عرصه شغلی و رقابتی بازار کار، در طول تحصیل به مشاهده زمین‌های زراعی و گیاهان کشاورزی بپردازند و از نزدیک با آفات و بیماری‌ها آشنا شوند.

برای دانشجویانی که قصد کار در حوزه تحقیق و پژوهش را دارند، انجام پژوهش در طول دوره کارشناسی و یا همکاری در پروژه‌های تحقیقاتی، به آن‌ها کمک خواهد کرد که تکنیک‌ها و روش‌های آزمایشگاهی آشنا شوند.