فرادرسحروف مشبهه بالفعل در عربی چیست؟ – از صفر تا صد قواعد + مثال و تمرین
حروف مشبهه بالفعل در عربی، اگرچه در دسته حرف‌‌ها قرار می‌گیرند، کارکرد آنها همانند فعل است. یعنی به کلمات بعد از خودشان اعراب مرفوع و منصوب میدهند. در این نوشته قصد داریم انواع حروف مشبه بالفعل و تاثیر آنها را در جمله بررسی کنیم. با مثال درباره استثناها و نکات مربوط به این نوع حروف صحبت می‌کنیم و در آخر با استفاده از تمرین‌های انتهایی متن می‌توانیم میزان دریافت‌مان را از این مبحث بسنجیم.
حروف مشبه بالفعل در عربی چیست ؟
حروف مشبهه بالفعل در عربی همانند افعال ناقصه و لای نفی جنس در دسته نواسخ قرار می‌گیرد. نواسخ جمع ریشه ناسخ به معنی باطل‌کننده است. یعنی این کلمات با ورود به یک جمله عملکرد معمول و نرمال کلمات را تغییر و اعراب آنها را در جمله طور دیگری نشان میدهند.
در مبحث مربوط به افعال ناقصه توضیح دادیم که این افعال بر سر جملات اسمیه وارد می‌شوند و مبتدا را به اسم خود و خبر در عربی را به خبر افعال ناقصه تبدیل میکنند. اما تغییرات در همین حد باقی نمی‌ماند. چرا که اسم افعال ناقصه اعراب رفع و خبر آنها اعراب نصب می‌گیرد.
لای نفی جنس نیز از نظر کارکرد چنین تاثیری دارد. یعنی تنها برای جملات اسمیه عربی به کار می‌رود. اسم بعد از خودش را به حالت نکره و منصوب در می‌آورد و هدف از حضورش در جمله این است که اسم لای نفی جنس را از دسته‌اش جدا و به خبر آن معنی نفی بدهد.
لا إِکراهَ في الدین.
هیچ اجباری در دین نیست.
حروف مشبهه بالفعل نیز یکی دیگر اعضای خانواده نواسخ به حساب می‌آیند. این حروف علاوه بر اینکه به کلمات یک جمله اعراب نصب و رفع میدهند، معنا و مفهوم جمله را نیز تکمیل میکنند. به همین خاطر به آنها حروف مشبهه بالفعل میگویند. از دیگر شباهت‌های این حروف به فعل در این است که هنگام اضافه شدن «ي» ضمیر ملکی حتما نون وقایه میان آنها قرار می‌گیرد. برای فهم بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.
إنَّ + ي = إنَّني
لکن + ي = لکنَّني
همچنین معانی تاکید و تشبیه و تمنا از معانی درونی این حروف است که در جمله ایجاد می‌کند. از انواع این حروف می‌توان به إنَّ، أنَّ، لیت، لکن، لعل و کأنَّ اشاره کرد. در جدول زیر برخی از حروف مشبهه بالفعل در عربی و معنا و مفهوم درونی که به جمله میدهند آمده‌است.
| معنای انواع حروف مشبّه بالفعل | |
| حروف مشبَّه بالفعل | هم معنی عربی |
| إنَّ - أنَّ | حقَّقتُ (تاکید کردم- همانا) |
| لیت | تَمَنَّیتُ (آرزو کردم -شاید، ای کاش) |
| لکنَّ | إستدرکتُ (جبران کردم - ولی) |
| لعلَّ | تَرَجَّیتُ (امید داشتم - ای کاش) |
| کأنَّ | شبَّهتُ (تشبیه کردم - همانند) |
این حروف نیز همانند افعال ناقصه تنها بر سر جملات اسمیه می‌آیند و تاثیرشان را بر مبتدا و خبر وارد میکنند. اما نکته اینجاست که این تاثیر کاملا برخلاف آن چیزی است که افعال ناقصه انجام میدهند. این حروف برخلاف افعال ناقصه، مبتدا را به عنوان اسم حروف مشبه بالفعل منصوب و خبر آن را مرفوع میکنند. در ادامه هر یک از این حروف را به تفکیک، همراه با مثال مربوط به خود آنها بررسی می‌کنیم.
انواع حروف مشبهه بالفعل در عربی
پر کاربردترین حروف مشبهه بالفعل که در زبان عربی به کار می‌رود عبارتند از:
- حرف مشبهه بالفعل إنَّ
- حرف مشبهه بالفعل لیت
- حرف مشبهه بالفعل لعلَّ
- حرف مشبهه بالفعل لکنَّ
- حرف مشبهه بالفعل کأنَّ
در ادامه توضیح مربوط به هر یک از این حروف را می‌خوانید.
حرف مشبه بالفعل «إنَّ»
إنَّ پرکاربردترین و شناخته شده‌ترین حرف از میان حروف مشبهه بالفعل در عربی است. مهم‌ترین تغییرش این است که در معنی جملات تاکید ایجاد می‌کند. با آمدن این حرف بر سر جمله اسمیه معنی «همانا» و تاکید بر وقوع فعل و رفع تردید درباره آن به وجود میآید.
از میان حروف مشبهه بالفعل دو حرف إنَّ و أنَّ برای استفاده در ابتدا و اواسط جمله استثناهایی دارند. به این ترتیب که اگر بخواهیم تاکید و رفع ابهام را در ابتدای جمله بیاوریم باید از «إنَّ» و هرگاه نیاز داشته باشیم این تاکید را در اواسط جمله به کار ببریم باید از «أنَّ» استفاده کنیم. برای درک بهتر کارکرد این دو به مثال‌های زیر توجه کنید.
إِنَّ تِلمیذاً نَشیطاً ناجِحٌ.
همانا دانش‌آموز کوشا موفق است.
(إنَّ به عنوان تاکید در ابتدای جمله آمده‌است.)
أَعتَقِدُ أنَّ مَعرِفَةَ لُغةٍ نافِعةٌ.
معتقدم که همانا یادگیری زبان مفید است.
(أنَّ در وسط جمله بیشتر معنای «که» میدهد.)
حرف مشبه بالفعل «لیتَ»
هرگاه بخواهیم از آرزو و تمنا و حسرت فرصتی از دست رفته صحبت کنیم، باید به سراغ حرف مشبهه بالفعل لیتِ برویم. نکته مربوط به این حرف این است که باید در جمله اسمیه از آن استفاده کنیم. یعنی آمدنش قبل از فعل عملکرد آن را تغییر میدهد و دیگر جزو حروف مشبهه بالفعل در عربی محسوب نمی‌شود. به مثال زیر توجه کنید.
لَیْتَ المُتَوَفَی یَحیی.
ای کاش متوفی زنده می‌شد.
حرف مشبه بالفعل «لعلَّ»
امکان وقوع چیزی در جملات اسمیه با آمدن لعلَّ بر سر مبتدا و خبر کامل می‌شود. این امکان می‌توانید با فعل مجهول نیز همراه شود. تنها نکته مهم این است که همانند سایر حروف مشبه بالفعل بعد از آن نیاز به اسم عربی داریم. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
لَعَلَّ کِتابي في غُرفَتي.
شاید کتابم در اتاقم باشد.
حرف مشبه بالفعل «لکنَّ»
از لکن در وسط جملات عربی استفاده می‌شود. این حرف از حروف مشبه بالفعل به معنی جبران کردن چیزی در جملات اسمیه به کار می‌رود. به این ترتیب که خبری از وقوع یک کار می‌دهیم و بعد با آوردن لکنَّ چیزی را از آن کار جدا می‌کنیم. به عبارتی دیگر لکنَّ میان دو جمله‌ای به کار می‌رود که یکی از آنها مثبت و دیگری منفی باشد. به مثال زیر توجه کنید.
رَسَبَ سَعیدٌ في الإِمتِحانِ وَلَکِنَّ عَلیاً نَجَحَ.
سعید در امتحان مردود شد اما علی موفق شد.
(در این جمله علی از دسته مردودی‌ها جدا شده و کار سعید را به نوعی جبران کرده‌است.)
سلام. مطالب خوبی بود
فقط یک اشتباه جزئی داره
درتوضیح قسمت “لکنّ” توی مثالش “رسب سعیدٌ في الامتحان ولكنّ عليٌ نجح” اسم علي باید منصوب باشه.
با سلام و وقت بخیر؛
متن بازبینی و اصلاح شد.
از همراهی شما با مجله فرادرس سپاسگزاریم.
این روش تدریس خیلی خوبه – تشکر