فرادرس
باب های ثلاثی مزید – توضیح ۸ باب + مثال و تمرین
مهمترین کاربرد باب های ثلاثی مزید ساختن افعال جدید با معانی متفاوت است. هر باب در زبان عربی کارکرد مخصوص به خودش را دارد که در این نوشته قصد داریم ۸ تا از پر کاربردترین آنها را همراه با مثال بررسی کنیم. بهترین راه یاد گرفتن استفاده از بابهای عربی صرف کردن و استفاده مستمر از آنهاست. از آنجا که تمامی بابها در وزنهای مشخصی صرف میشوند، به خاطر سپاردن آنها راحت است. در انتهای این مطلب از مجله فرادرس با استفاده از تمرینهای پایانی متن میتوانیم فهم خود در زمینه باب های ثلاثی مزید را بسنجیم.
تفاوت ثلاثی مجرد و ثلاثی مزید در عربی
فعل ثلاثی مجرد به فعلی گفته میشود که به غیر از سه حرف اصلی فعل، حروف دیگری نداشته باشد. معیار سنجش در این زمینه «صیغه یک ماضی یا للغائب» برای تمامی افعال مجرد و مزید است. یعنی برای اینکه بفهمیم یک فعل ثلاثی مجرد یا مزید است، باید به صیغه یک ماضی آن رجوع کنیم. اگر در صیغه عربی للغائب به جز سه حرف اصلی فعل حروف دیگری وجود نداشت، میتوانیم بگوییم که آن فعل ثلاثی مجرد است.
در مقابل، فعل ثلاثی مزید، به فعلی گفته میشود که صیغه یک یا للغائب آن به جز سه حرف اصلی ریشه فعل، حروف دیگری نیز داشته باشد. افعال ثلاثی مزید به اصطلاح «به باب برده میشوند» و هر باب به نام همان مصدر عربی است که فعل در آن صرف شده شناخته میشود. برای درک بهتر تفاوت میان ثلاثی مجرد و مزید به مثالهای زیر توجه کنید.
خَرَجَ - ثلاثی مزید
أخرَجَ - فعل ثلاثی مزید با یک حرف زائد
تَخَرَّجَ - فعل ثلاثی مزید با دو حرف زائد (ت و تکرار عینالفعل)
إستَخرَجَ - فعلا ثلاثی مزید با سه حرف زائد
کاربرد ثلاثی مزید در عربی
باب های ثلاثی مزید قالبهاب لفظی معینی هستن که حروف اصلی فعل در آن قرار میگیرند تا مفاهیمی را بیان کنند که در چارچوب معانی افعال مجرد نمیگنجد. به همین خاطر باب های ثلاثی مزید نقش بسیار مهمی در بیان منظور گوینده یا نویسنده بازی میکنند.
منظور از قالبهای لفظی معینی، وزنهای مشخصی است که در سه زمان ماضی عربی، مضارع عربی و امر عربی در هر بابی وجود دارد. به بیانی دیگر، ابواب ثلاثی مزید دارای ساختار کاملا مشخصی در ماضی، مضارع و امر و مصدر هستند که اصطلاحا ساختار آنها را «قیاسی» مینامند. یعنی قانونمند هستند و با وارد شدن ریشه افعال به این بابها تغییری در ساختار این وزنها ایجاد نمیشود.
بابهای پر کاربرد ثلاثی مزید در زبان عربی عبارتند از: ۱- إفعال ۲- تفعیل ۳- مفاعلة ۴- إنفعال ۵-تفعُّل ۶- تفاعل ۷- إفتعال و ۸- إستفعال. در ادامه هر یک از آنها را به صورت مجزا بررسی میکنیم.
باب إفعال و کاربرد آن در عربی
مهمترین کاربرد باب إفعال در زبان عربی این است که فعلهای لازم را به فعل متعدی تبدیل میکند. یعنی هرگاه سه حرف اصلی یک فعل لازم به باب إفعال برده شود، میتوانیم آن فعل را به فعل مفعولپذیر تبدیل کنیم. وزنهای باب إفعال به شرح زیر است:
أفعَلَ (ماضی) - یُفعِلُ (مضارع) - أفعِلْ (امر) - إفعال (مصدر)
أنزَلَ - یُنزِلُ - أنزِلْ - إنزال
این باب کاربردهای دیگری هم دارد که به طور خلاصه عبارتند از:
- وارد شدن فاعل در زمان: برای افعالی به کار میرود که در بر گیرنده معنای زمان و وقت باشند.
- یک ویژگی را به مفعول نسبت دادن: با استفاده از این باب میتوانیم نشان دهیم که مفعول از ویژگی خاصی برخوردار است.
- دارای اصل فعل شدن فاعل: یعنی با استفاده از این باب میتوانیم نشان دهیم فاعل دارای یک ویژگی خاص است.
- سلب یک صفت از فاعل یا مفعول: با استفاده از این باب میتوانیم ویژگی یا صفتی را از فعل یا مفعول بگیریم.
در ادامه جدول صرف افعال در باب إفعال در سه زمان ماضی و مضارع و امر را همراه با مثال مشاهده میکنید.
| جدول صرف فعل ماضی در باب إفعال | |
| وزن | فعل |
| أفعَلَ | أنزَلَ - فرو فرستاد |
| أفعلا | أنزلا - فرو فرستادند |
| أفعلوا | أنزلوا - فرو فرستادند |
| أفعلتْ | أنزلتْ - فرو فرستاد |
| أفعلتا | أنزلتا - فرو فرستادند |
| أفعَلنَ | أنزلنَ - فرو فرستادند |
| أفعلتَ | أنزلتَ - فرو فرستادی |
| أفعلتما | أنزلتما - فرو فرستادید |
| أفعلتم | أنزلتم - فرو فرستادید |
| أفعلتِ | أنزلتِ - فرو فرستادی |
| أفعلتما | أنزلتما - فرو فرستادید |
| أفعلتنَّ | أنزلتنَّ - فرو فرستادید |
| أفعلتُ | أنزلتُ - فرو فرستادم |
| أفعلنا | أنزلنا - فرو فرستادیم |
نکته: همزه ابتدایی باب إفعال بر خلاف باب های ثلاثی مزید دیگر، در ماضی، مضارع و امر آن «همزه قطع» است. یعنی هیچگاه ادغام نمیشود و هنگام خواندن و تلفظ و در اثناء کلام حرف ماقبل را از فاءالفعل جدا نمیکند. مانند مثال زیر:
أَحسِنْ کَما أحسَنَ أللّهُ إِلَیکْ.
نیکی کن همانگونه که خدا به تو نیکی کرد.
در جدول زیر وزن باب إفعال در زمان مضارع را همراه با مثال مربوط به آن مشاهده میکنید.
| جدول صرف فعل مضارع در باب إفعال | |
| وزن | فعل |
| یُفعِلُ | یُنزِلُ - میفرستد |
| یُفعِلان | یُنزِلان - میفرستند |
| یُفعِلون | یُنزِلون - میفرستند |
| تُفعِلُ | تُنزِلُ - میفرستد |
| تُفعِلان | تُنزِلان - میفرستند |
| یُفعِلنَ | یُنزِلنَ - میفرستند |
| تُفعِلُ | تُنزِلُ - میفرستی |
| تُفعِلان | تُنزِلان - میفرستید |
| تُفعِلون | تُنزِلون - میفرستید |
| تُفعِلینَ | تُنزِلینَ - می فرستی |
| تُفعِلان | تُنزِلان - میفرستی |
| تُفعِلنَ | تُنزِلنَ - میفرستی |
| أفعِلُ | أُنزِلُ - میفرستم |
| نُفعِلُ | نُنزِلُ - میفرستیم |
به مثالهای زیر توجه کنید.
ضَحِکَ سعیدٌ.
سعید خندید.
يُضْحِکُ علیٌ سعیداً.
علی سعید را میخنداند.
(در این مثال میتوان تفاوت فعلها را در حالت مجرد و مزید مشاهده کرد. در جمله اول، فعل لازم تنها به فاعل نیاز دارد اما در جمله دوم این مفعول عربی است که معنای جمله را کامل میکند. چنین امری تنها با وارد شدن فعل به باب إفعال امکانپذیر شده است.)
در جدول زیر صرف باب إفعال در زمان امر را همراه با مثال آن مشاهده میکنید.
| جدول صرف فعل امر در باب إفعال | |
| وزن | فعل |
| لَیُفعِلْ | لِیُنزِلْ - باید بفرستد |
| لِیُفعِلا | لِیُنزِلا - باید بفرستند |
| لِیُفعِلوا | لِیُنزِلوا - باید بفرستند |
| لِتُفعِلْ | لِتُنزِلْ - باید بفرستد |
| لِتُفعِلا | لِتُنزِلا - باید بفرستند |
| لِیُفعِلنَ | لِیُنزِلنَ - باید بفرستند |
| أفعِلْ | أنزِلْ - بفرست |
| أفعِلا | أنزِلا - بفرستید |
| أفعِلوا | أنزِلوا - بفرستید |
| أفعِلي | أنزِلي - بفرست |
| أفعِلا | أنزِلا - بفرستید |
| أفعِلنَ | أنزِلنَ - بفرستید |
| لِأُفعِلْ | لِأُنزِلْ - باید بفرستم |
| لِنُفعِلْ | لِیُنزِلْ - باید بفرستیم |
باب تَفعیل و کاربرد آن در عربی
تفعیل، دومین باب ثلاثی مزید است که مهمترین کارکرد آن متعدی کردن فعل لازم است. این باب نیز همانند باب إفعال، در صیغه یک خود دارای یک حرف اضافه است و آن تکرار شدن عین الفعل است. برای فهم بهتر به وزن باب تفعیل که در کادر رنگی زیر آمده دقت کنید.
فَعَّلَ (ماضی) - یُفَعِّلُ (مضارع) - فَعِّلْ (امر) - تفعیل (مصدر)
علَّمَ - یُعَلِّمُ - عَلِّمْ - تعلیم
باب تفعیل علاوه بر متعدی کردن فعل لازم کارکردهای دیگری هم دارد که عبارتند از:
- تکثیر: با استفاده از باب تفعیل میتوان بر بسیار انجام شدن یک کار تاکید کرد.
- سلب: وقتی بخواهیم اصل فعل را از مفعول بگیریم میتوانیم این کار را به وسیله باب تفعیل انجام دهیم.
- تدریج: از طریق باب تفعیل میتوانیم به وقوع پیوستن تدریجی کاری را نشان دهیم.
- نسبت: وقتی بخواهیم صفتی را به مفعول نسبت بدهیم میتوانیم از باب تفعیل کمک بگیریم.
در ادامه جدول صرف افعال در باب تفعیل در سه زمان ماضی و مضارع و امر را همراه با مثال مشاهده میکنید.
| جدول صرف فعل ماضی در باب تفعیل | |
| وزن | فعل |
| فَعَّلَ | عَلَّمَ - یاد داد |
| فَعَّلَا | عَلَّما - یاد دادند |
| فَعَّلوا | عَلَّموا - یاد دادند |
| فَعَّلتْ | عَلَّمتْ - یاد داد |
| فَعَّلَتا | عَلَّمتا - یاد دادند |
| فَعَّلنَ | عَلَّمنَ - یاد دادند |
| فَعَّلتَ | عَلَّمتَ - یاد دادی |
| فَعَّلتما | عَلَّمتما - یاد دادید |
| فَعَّلتم | عَلَّمتم - یاد دادید |
| فَعَّلتِ | عَلَّمتِ - یاد دادی |
| فَعَّلتما | عَلَّمتما - یاد دادید |
| فَعَّلتنَّ | عَلَّمتنَّ - یاد دادید |
| فَعَّلتُ | عَلَّمتُ - یاد دادم |
| فَعَّلنا | عَلَّمنا - یاد دادیم |
در جدول زیر وزن باب تفعیل در زمان مضارع را همراه با مثال مربوط به آن مشاهده میکنید.
| جدول صرف فعل مضارع در باب تفعیل | |
| وزن | فعل |
| یُفَعِّلُ | یُعَلِّمُ - یاد میدهد |
| یُفَعِّلان | یُعَلِّمان - یاد میدهند |
| یُفَعِّلون | یُعَلِّمون - یاد میدهند |
| تُفَعِّلُ | تُعَلِّمُ - یاد میدهد |
| تُفَعِّلان | تُعَلِّمان - یاد میدهند |
| یُفَعِّلنَ | یُعَلِّمنَ - یاد میدهند |
| تُفَعِّلُ | تُعَلِّمُ - یاد میدهی |
| تُفَعِّلان | تُعَلِّمان - یاد میدهید |
| تُفَعِّلون | تُعَلِّمون - یاد میدهید |
| تُفَعِّلینَ | تُعَلِّمینَ - یاد میدهی |
| تُفَعِّلان | تُعَلِّمان - یاد میدهید |
| تُفَعِّلنَ | تُعَلِّمنَ - یاد میدهید |
| أُفَعِّلُ | أُعَلِّمُ - یاد میدهم |
| نُفَعِّلُ | نُعَلِّمُ - یاد میدهیم |
در جدول زیر صرف باب تفعیل در زمان امر را همراه با مثال آن مشاهده میکنید.
| جدول صرف فعل امر در باب تفعیل | |
| وزن | فعل |
| لِیُفَعِّلْ | لِیُعَلِّمْ - باید یاد بگیرد |
| لِیُفَعِّلا | لِیُعَلِّما - باید یاد بگیرند |
| لِیُفَعِّلوا | لِیُعَلِّموا - باید یاد بگیرند |
| لِتُفَعِّلْ | لِتُعَلِّمْ - باید یاد بگیرد |
| لِتُفَعِّلا | لِتُعَلِّما - باید یاد بگیرند |
| لِیُفَعِّلنَ | لِیُعَلِّمنَ - باید یاد بگیرند |
| فَعِّلْ | علِّمْ - یاد بده |
| فَعِّلا | عَلِّما - یاد بدهید |
| فَعِّلوا | عَلِّموا - یاد بدهید |
| فَعِّلي | عَلِّمي - یاد بده |
| فَعِّلا | عَلِّما - یاد بدهید |
| فَعِّلنَ | عَلِّمنَ - یاد بدهید |
| لِأفعِّلْ | لِأُعلِّمْ - باید یاد بگیرم |
| لِنُفعِّلْ | لِنُعَلِّمْ - باید یاد بگیریم |
باب مفاعلة و کاربرد آن در عربی
هرگاه بخواهیم از طریق یک فعل مشارکت در انجام گرفتن کاری را نشان دهیم باید به سراغ باب مفاعلة برویم. به عبارتی دیگر، مهمترین کاربرد باب مفاعلة، ساختن معنی مشارکت است. این باب نیز همانند بابهای إفعال و تفعیل تنها یک حرف اضافه دارد. وزنهای صرف فعل در زمانهای ماضی، مضارع و امر باب تفعیل به شرح زیر است.
فاعَلَ (ماضی) - یُفاعِلُ (مضارع) - فاعِلْ (امر) - مفاعلة (مصدر)
راسَلَ - یُراسِلُ - راسِلْ - مراسلة
باب مفاعلة علاوه بر مشارکت کارکردهای دیگری هم دارد که عبارتند از:
- تعدیه: برخی از افعال وقتی به باب مفاعلة بروند، متعدی میشوند.
- تکثیر: گاهیاوقات از باب مفاعلة برای نشان دادن کثرت انجام گرفتن یک کار استفاده میشود.
- هم معنا با ثلاثی مجرد: در برخی مواقع نیز، وارد شدن فعل لازم به باب مفاعلة تغییری در معنای آن ایجاد نمیکند و همچنان به عنوان یک فعل لازم باقی میماند.
در ادامه جدول صرف افعال در باب مفاعلة در سه زمان ماضی و مضارع و امر را همراه با مثال مشاهده میکنید.
| جدول صرف فعل ماضی در باب مفاعلة | |
| وزن | فعل |
| فاعَلَ | کاتَبَ - مکاتبه کرد |
| فاعَلا | کاتَبا - مکاتبه کردند |
| فاعَلوا | کاتَبوا - مکاتبه کردند |
| فاعَلتْ | کاتَبتْ - مکاتبه کرد |
| فاعَلتا | کاتَبتا - مکاتبه کردند |
| فاعَلنَ | کاتَبنَ - مکاتبه کردند |
| فاعَلتَ | کاتَبتَ - مکاتبه کردی |
| فاعَلتما | کاتَبتما - مکاتبه کردید |
| فاعَلتم | کاتَبتم - مکاتبه کردید |
| فاعَلتِ | کاتَبتِ - مکاتبه کردی |
| فاعَلتما | کاتَبتما - مکاتبه کردید |
| فاعَلتنَّ | کاتَبتنَّ - مکاتبه کردید |
| فاعَلتُ | کاتَبتُ - مکاتبه کردم |
| فاعَلنا | کاتَبنا - مکاتبه کردیم |
در جدول زیر وزن باب مفاعلة در زمان مضارع را همراه با مثال مربوط به آن مشاهده میکنید.
| جدول صرف فعل مضارع در باب مفاعلة | |
| وزن | فعل |
| یُفَاعِلُ | یُکاتِبُ - مکاتبه میکند |
| یُفَاعِلان | یُکاتِبان - مکاتبه میکنند |
| یُفَاعِلون | یُکاتِبون - مکاتبه میکنند |
| تُفاعِلُ | تُکاتِبُ - مکاتبه میکند |
| تُفاعِلان | تُکاتِبان - مکاتبه میکنند |
| یُفاعِلنَ | یُکاتِبنَ - مکاتبه میکنند |
| تُفاعِلُ | تُکاتِبُ - مکاتبه میکنی |
| تُفاعِلان | تُکاتِبان - مکاتبه میکنید |
| تُفاعِلون | تُکاتِبون - مکاتبه میکنید |
| تُفاعِلینَ | تُکاتِبینَ - مکاتبه میکنی |
| تُفاعِلان | تُکاتِبان - مکاتبه میکنید |
| تُفاعِلنَ | تُکاتِبنَ - مکاتبه میکنید |
| أُفاعِلُ | أُکاتِبُ - مکاتبه میکنم |
| نُفاعِلُ | نُکاتِبُ - مکاتبه میکنیم |
در جدول زیر صرف باب مفاعلة در زمان امر را همراه با مثال آن مشاهده میکنید.
| جدول صرف فعل امر در باب مفاعلة | |
| وزن | فعل |
| لِیُفاعِلْ | لِیُکاتِبْ - باید مکاتبه کند |
| لِیُفاعلا | لِیُکاتبا - باید مکاتبه کنند |
| لِیُفاعِلوا | لِیُکاتِبوا - باید مکاتبه کنند |
| لِتُفاعِلْ | لِتُکاتِبْ - باید مکاتبه کند |
| لِتُفاعِلا | لِتُکاتِبا - باید مکاتبه کنند |
| لِیُفاعِلنَ | لِیُکاتِبنَ - باید مکاتبه کنند |
| فاعِل | کاتِبْ - مکاتبه کن |
| فاعلا | کاتِبا - مکاتبه کنید |
| فاعلوا | کاتِبوا - مکاتبه کنید |
| فاعِلي | کاتِبي - مکاتبه کن |
| فاعِلا | کاتَبا - مکاتبه کنید |
| فاعِلنَ | کاتِبنَ - مکاتبه کنید |
| لِیُفاعِلْ | لِأُکاتبْ - باید مکاتبه کنم |
| لِنُفاعِلْ | لِنُکاتِب - باید مکاتبه کنیم |
باب إنفعال و کاربرد آن در عربی
باب إنفعال برخلاف بابهایی که تا به اینجا یاد گرفتیم دارای دو حرف اضافه است. «أ» و «ن» دو حرفی است که در صیغه یک این باب به ریشه فعل اضافه میشود. همچنین برخلاف باب إفعال و تفعیل، باب إنفعال همواره «لازم» است. یعنی فعل با وارد شدن به آن در حالت لازم باقی میماند و متعدی نمیشود. در مقابل، مهمترین تاثیر این باب بر افعال ایجاد «مطاوعه» یا «اثرپذیری» است. این اثرپذیری در مقابل افعال ثلاثی مجرد رخ میدهد. وزنهای باب إنفعال به شرح زیر است:
إنفَعَلَ (ماضی) - یَنفَعِلُ (مضارع) - إنفَعِلْ (امر) - إنفعال (مصدر)
إنکَسَرَ - یَنکَسِرُ - إنکَسِرْ - إنکسار
مطاوعه، در اصطلاح صرفی، به حالتی میان دو فعل گفته میشود که اولی، اثرگذار و دومی، اثرپذیر است. در چنین حالتی، فعل دوم، مفعولبه فعل اول را به عنوان فاعل میپذیرد. برای فهم بهتر به مثال زیر توجه کنید.
کَسَرتُ الزُجاجَ فَإِنکَسَرَ الزُجاجُ.
شیشه را شکاندم پس شیشه شکست.
(در این مثال زجاج، معفولبه فعل «کسر» است که در جمله دوم فاعل واقع شده است. در نتیجه میتوان گفت که «إنکسار»، مطاوع یا اثرپذیر از «کسر» است.)
در ادامه جدول صرف افعال در باب إنفعال در سه زمان ماضی و مضارع و امر را همراه با مثال مشاهده میکنید.
| جدول صرف فعل ماضی در باب إنفعال | |
| وزن | فعل |
| إنفَعَلَ | إنکَسَرَ - شکست |
| إنفَعَلا | إنکَسَرا - شکستند |
| إنفَعَلوا | إنکَسَروا - شکستند |
| إنفَعَلتْ | إنکَسَرتْ - شکست |
| إنفَعَلتا | إنکَسَرتا - شکستند |
| إنفَعَلنَ | إنکَسَرنَ - شکستند |
| إنفَعَلتَ | إنکَسَرتَ - شکستی |
| إنفَعَلتما | إنکَسَرتما - شکستید |
| إنفَعَلتم | إنکَسَرتم - شکستید |
| إنفَعَلتِ | إنکَسَرتِ - شکستی |
| إنفَعَلتما | إنکَسَرتما - شکستید |
| إنفَعَلتنَّ | إنکَسَرتنَّ - شکستید |
| إنفَعَلتُ | إنکَسَرتُ - شکستم |
| إنفَعَلنا | إنکَسَرنا - شکستیم |
در جدول زیر وزن و صرف فعل باب إنفعال در زمان مضارع را مشاهده میکنید. البته در مطالب قبلی مجله فرادرس در رابطه با صرف فعل مضارع عربی نیز صحبت کردیم.
| جدول صرف فعل مضارع در باب إنفعال | |
| وزن | فعل |
| یَنفَعِلُ | یَنکَسِرُ - میشکند |
| یَنفَعِلان | یَنکَسِران - میشکنند |
| یَنفَعِلون | یَنکَسِرون - میشکنند |
| تَنفَعِلُتْ | تَنکَسِرُ - میشکند |
| تَنفَعِلان | تَنکَسِران - میشکنند |
| یَنفَعِلنَ | یَنکَسِرنَ - میشکنند |
| تَنفَعِلُ | تَنکَسِرُ - میشکنی |
| تَنفَعِلان | تَنکَسِران - میشکنید |
| تَنفَعِلون | تَنکَسِرون - میشکنید |
| تَنفَعِلین | تَنکَسِرین - میشکنی |
| تَنفَعِلان | تَنکَسِران - میشکنید |
| تَنفَعِلنَ | تَنکَسِرنَ - میشکنید |
| أنفَعِلُأ | أنکَسِرُ - میشکنم |
| یَنفَعِلُ | نَنکَسِرُ - میشکنیم |
همچنین در این جدول صرف فعل امر در باب إنفعال را مشاهده میکنید.
| جدول صرف فعل امر در باب إنفعال | |
| وزن | فعل |
| لِیَنفَعِلْ | لِیَنکَسِرْ - باید بشکند |
| لِیَنفَعِلا | لِیَنکَسِرا - باید بشکنند |
| لِیَنفَعِلوا | لِیَنکَسِروا - باید بشکنند |
| لِتَنفَعِلُتْ | لِتَنکَسِرْ - باید بشکند |
| لِتَنفَعِلا | لِتَنکَسِرا - باید بشکنند |
| لِیَنفَعِلنَ | لِیَنکَسِرنَ - باید بشکنند |
| إنفَعِلْ | إنکَسِرْ - بشکن |
| إنفَعِلا | إنکَسِرا- بشکنید |
| إنفَعِلوا | إنکَسِروا- بشکنید |
| إنفَعِلي | إنکَسِري- بشکن |
| إنفَعِلا | إنکَسِرا - بشکنید |
| إنفَعِلنَ | إنکَسِرنَ - بشکنید |
| لِأنفَعِلْ | لِأنکَسِرْ - باید بشکنم |
| لِنَنفَعِلْ | لِنَنکَسِرْ - باید بشکنیم |
باب تَفَعُّل و کاربرد آن در عربی
دومین بابی که در آن مطاوعه و اثرپذیری حرف اول را میزند، باب تَفعُّل است. از این باب برای مطاوعه و اثرپذیری باب تفعیل استفاده میشود. به این ترتیب که ابتدا از یک فعل در باب تفعیل استفاده میشود و در مرحله بعد از فعل در باب تفعُّل برای اثرپذیری استفاده میشود. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
أدَّبْتُهُ فَتَأَدَّبَ.
او را ادب کردم پس ادب شد.
(در این مثال أدَّبتُ در باب تفعیل به کار رفته و مفعولبه آن یعنی ضمیر «ه» در جمله بعدی به عنوان فاعلِ فعلی که به باب تفعُّل رفته به کار رفته، تا تاثیر مثبت عملی که در جمله اول انجام شده را در جمله دوم نشان دهد.)
باب تفعُّل در معانی دیگری نیز به کار میرود که عبارتند از:
- تکلّف: هرگاه بخواهیم نشان دهیم که کاری را با زحمت و مشقت فراوان بر خودمان تحمیل کردیم تا انجام شود باید به سراغ باب تفعّل برویم.
- طلب: هرگاه بخواهیم انجام شدن کاری را درخواست کنیم میتوانیم از باب تفعل کمک بگیریم.
- تدریج: برای نشان دادن وقوع تدریجی یک کاری میتوانیم از باب تفعّل استفاده کنیم.
- در معنای ثلاثی مجرد: گاهیاوقات افعال با وارد شدن به باب تفعّل تغییری نمیکنند و در همان معنای ثلاثی مجرد مورد استفاده قرار میگیرند.
در ادامه جدول صرف افعال در باب تفعّل در سه زمان ماضی و مضارع و امر را همراه با مثال مشاهده میکنید.
| جدول صرف فعل ماضی در باب تفعُّل | |
| وزن | فعل |
| تَفَعَّلَ | تَعَلَّمَ - آموخت |
| تَفَعَّلا | تَعَلَّما - آموختند |
| تَفَعَّلوا | تَعَلَّموا - آموختند |
| تَفَعَّلتْ | تَعَلَّمتْ - آموخت |
| تَفَعَّلتا | تَعَلَّمتا - آموختند |
| تَفَعَّلنَ | تَعَلَّمنَ - آموختند |
| تَفَعَّلتَ | تَعَلَّمتَ - آموختی |
| تَفَعَّلتما | تَعَلَّمتما - آموختید |
| تَفَعَّلتم | تَعَلَّمتم - آموختید |
| تَفَعَّلتِ | تَعَلَّمتِ - آموختی |
| تَفَعَّلتما | تَعَلَّمتما - آموختید |
| تَفَعَّلتنَّ | تَعَلَّمتنَّ - آموختید |
| تَفَعَّلتُ | تَعَلَّمتُ - آموختم |
| تَفَعَّلنا | تَعَلَّمنا - آموختیم |
در جدول زیر صرف فعل مضارع در باب تفعّل را مشاهده میکنید.
| جدول صرف فعل مضارع در باب تفعُّل | |
| وزن | فعل |
| یَتَفَعَّلُ | یَتَعَلَّمُ - میآموزد |
| یَتَفَعَّلان | یَتَعَلَّمان - میآموزند |
| یَتَفَعَّلون | یَتَعَلَّمون - میآموزند |
| تَتَفَعَّلُ | تَتَعَلَّمُ - میآموزد |
| تَتَفَعَّلان | تَتَعَلَّمان - میآموزند |
| یَتَفَعَّلنَ | یَتَعَلَّمنَ - میآموزند |
| تَتَفَعَّلُ | تَتَعَلَّمُ - میآموزی |
| تَتَفَعَّلان | تَتَعَلَّمان - میآموزید |
| تَتَفَعَّلون | تَتَعَلَّمون - میآموزید |
| تَتَفَعَّلینَ | تَتَعَلَّمین - میآموزی |
| تَتَفَعَّلان | تَتَعَلَّمان - میآموزید |
| تَتَفَعَّلنَ | تَتَعَلَّمنَ - میآموزید |
| أتَفَعَّلُ | أتَعَلَّمُ - میآموزم |
| نَتَفَعَّلُ | نَتَعَلَّمُ - میآموزیم |
در این جدول صرف فعل امر در باب تفعّل گنجانده شده است.
| جدول صرف فعل امر در باب تفعُّل | |
| وزن | فعل |
| لِیَتَفَعَّلْ | لِیَتَعَلَّمْ - باید بیاموزد |
| لِیَتَفَعَّلا | لِیَتَعَلَّما - باید بیاموزند |
| لِیَتَفَعَّلوا | لِیَتَعَلَّموا - باید بیاموزند |
| لِتَتَفَعَّلْ | لِتَتَعَلَّمْ - باید بیاموزد |
| لِتَتَفَعَّلا | لِتَتَعَلَّما - باید بیاموزند |
| لِیَتَفَعَّلنَ | لِیَتَعَلَّمنَ - باید بیاموزند |
| تَفَعَّلْ | تَعَلَّمْ - بیاموز |
| تَفَعَّلا | تَعَلَّما - بیاموزید |
| تَفَعَّلوا | تَعَلَّموا - بیاموزید |
| تَفَعَّلي | تَعَلَّمي - بیاموز |
| تَفَعَّلا | تَعَلَّما - بیاموزید |
| تَفَعَّلنَ | تَعَلَّمنَ - بیاموزید |
| لِأَتَفَعَّلْ | لِأتَعَلَّمْ - باید بیاموزم |
| لِنَتَفَعَّلْ | لِنَتَعَلَّمْ - باید بیاموزیم |
باب تفاعل و کاربرد آن در عربی
پر کاربردترین جنبه باب تفاعل نشان دادن همکاری و مشارکت در انجام گرفتن کاری است. وزنهای این باب در سه زمان ماضی، مضارع و امر به شرح زیر است.
تَفاعَلَ (ماضی) - یَتَفاعَلُ (مضارع) - تفاعَلْ ( امر) - تفاعُل (مصدر)
تعاوَنَ - یتعاوَنُ - تعاوَنْ - تعاوُن
باب تفاعل به غیر از مشارکت در معنای دیگری نیز به کار میرود که عبارتند از:
- مطاوعة: مطاوعه یعنی اثرپذیری. مطاوعه یک باب به این معناست که با بردن فعل به آن باب آن فعل را به عملی اثرپذیر از یک عمل دیگر میکنیم. باب تفاعل مطاوعه باب مفاعلة است.
- تظاهر: وقتی بخواهیم کاری را که انجام نگرفته وانمود کنیم که انجام گرفته باید از باب تفاعل کمک بگیریم.
- تدریج: یکی دیگر از معناهای باب تفاعل نشان دادن انجام شدن یک کار به شکل تدریجی است.
در ادامه جدول صرف افعال در باب تفاعل در سه زمان ماضی و مضارع و امر را همراه با مثال مشاهده میکنید.
| جدول صرف فعل ماضی در باب تفاعل | |
| وزن | فعل |
| تَفاعَلَ | تَعاوَنَ - همکاری کرد |
| تَفاعَلا | تَعاوَنا - همکاری کردند |
| تَفاعَلوا | تَعاوَنوا - همکاری کردند |
| تَفاعَلتْ | تَعاوَنَتْ - همکاری کرد |
| تَفاعَلَتا | تَعاوَنتا - همکاری کردند |
| تَفاعَلنَ | تَعاوَنَّ - همکاری کردند |
| تَفاعَلتَ | تَعاوَنتَ - همکاری کردی |
| تَفاعَلتما | تَعاوَنتما - همکاری کردید |
| تَفاعَلتم | تَعاوَنتم - همکاری کردید |
| تَفاعَلتِ | تَعاوَنتِ - همکاری کردی |
| تَفاعَلتما | تَعاوَنتما - همکاری کردید |
| تَفاعَلتنَّ | تَعاوَنتنَّ - همکاری کردید |
| تَفاعَلتُ | تَعاوَنتُ - همکاری کردم |
| تَفاعَلنا | تَعاوَنّا - همکاری کردیم |
در جدول زیر صرف فعل مضارع در باب تفاعل را مشاهده میکنید.
| جدول صرف فعل مضارع در باب تفاعل | |
| وزن | فعل |
| یَتَفاعَلُ | یَتَعاوَنُ - همکاری میکند |
| یَتَفاعَلان | یَتَعاوَنان - همکاری میکنند |
| یَتَفاعَلون | یَتَعاوَنون - همکاری میکنند |
| تَتَفاعَلُ | تَتَعاوَنُ - همکاری میکند |
| تَتَفاعَلان | تَتَعاوَنان - همکاری میکنند |
| یَتَفاعَلنَ | یَتَعاوَنَّ - همکاری میکنند |
| تَتَفاعَلُ | تَتَعاوَنُ - همکاری میکنی |
| تَتَفاعَلان | تَتَعاوَنان - همکاری میکنید |
| تَتَفاعَلون | تَتَعاوَنون - همکاری میکنید |
| تَتَفاعَلین | تَتَعاوَنین - همکاری میکنی |
| تَتَفاعَلان | تَتَعاوَنان - همکاری میکنید |
| تَتَفاعَلنَ | تَتَعاوَنَّ - همکاری میکنید |
| أتَفاعَلُ | أَتَعاوَنُ - همکاری میکنم |
| نَتَفاعَلُ | نَتَعاوَنُ - همکاری میکنیم |
همچنین در این جدول صرف فعل امر در باب تفاعل گنجانده شده است.
| جدول صرف فعل امر در باب تفاعل | |
| وزن | فعل |
| لِیَتَفاعَلْ | لِیَتَعاوَنْ - باید همکاری کند |
| لِیَتَفاعَلا | لِیَتَعاوَنا - باید همکاری کنند |
| لِیَتَفاعَلوا | لِیَتَعاوَنوا - باید همکاری کنند |
| لِتَتَفاعَلْ | لِتَتَعاوَنْ - باید همکاری کند |
| لِتَتَفاعَلا | لِتَتَعاوَنا - باید همکاری کنند |
| لِیَتَفاعَلنَ | لِیَتَعاوَنَّ - باید همکاری کنند |
| تَفاعَلْ | تَعاوَنْ - همکاری کن |
| تَفاعَلا | تَعاوَنا - همکاری کنید |
| تَفاعَلوا | تَعاوَنوا - همکاری کنید |
| تَفاعَلي | تَعاوَني - همکاری کن |
| تَفاعَلا | تَعاوَنا - همکاری کنید |
| تَفاعَلنَ | تَعاوَنَّ - همکاری کنید |
| لِأتَفاعَلْ | لِأَتَعاوَنْ - باید همکاری کنم |
| لِنَتَفاعَلْ | لِنَتَعاوَنْ - باید همکاری کنیم |
باب إفتعال و کاربرد آن در عربی
وزنهای باب إفتعال برای صرف در زمان ماضی، مضارع و امر به شرح زیر است:
إفتَعَلَ (ماضی) - یَفتَعِلُ (مضارع)- إفتَعِلْ (امر) - إفتعال (مصدر)
إکتَسَبَ - یَکتَسِبُ - إکتَسِبْ - إکتساب
کاربردهای باب إفتعال در موارد زیر خلاصه میشود:
- مطاوعه: همان اثرپذیری است. از باب إفتعال برای نشان دادن اثرپذیری از یک فعل ثلاثی مجرد استفاده میشود.
- مشارکت: با استفاده از باب إفتعال میتوانیم مشارکت در انجام یک کار میان دو شخص رو نشان بدهیم.
- کوشش: در باب إفتعال میتوانیم انجام کار را به وسیله تلاش و کوشش نشان دهیم.
- معنای ثلاثی مجرد: در برخی موارد فعل با وارد شدن به باب إفتعال در همان معنای ثلاثی مجرد به کار میرود.
در ادامه جدول صرف افعال در باب إفتعال در سه زمان ماضی و مضارع و امر را همراه با مثال مشاهده میکنید.
| جدول صرف فعل ماضی در باب إفتعال | |
| وزن | فعل |
| إفتَعَلَ | إکتَسَبَ - به دست آورد |
| إفتَعَلا | إکتَسَبا - به دست آوردند |
| إفتَعَلوا | إکتَسَبوا - به دست آوردند |
| إفتَعَلتْ | إکتَسَبَتْ - به دست آورد |
| إفتَعَلتا | إکتَسَبَتا - به دست آوردند |
| إفتَعَلنَ | إکتَسَبنَ - به دست آوردند |
| إفتَعَلتَ | إکتَسَبتَ - به دست آوردی |
| إفتَعَلتما | إکتَسَبتما - به دست آوردید |
| إفتَعَلتم | إکتَسَبتم - به دست آوردید |
| إفتَعَلتِ | إکتَسَبتِ - به دست آوردی |
| إفتَعَلتما | إکتَسَبتما - به دست آوردید |
| إفتَعَلتنَّ | إکتَسَبتنَّ - به دست آوردید |
| إفتَعَلتُ | إکتَسَبتُ - به دست آوردم |
| إفتَعَلنا | إکتَسَبنا - به دست آوردیم |
در جدول زیر صرف فعل مضارع در باب إفتعال را مشاهده میکنید.
| جدول صرف فعل مضارع در باب إفتعال | |
| وزن | فعل |
| یَفتَعِلُ | یَکتَسِبُ - به دست میآورد |
| یَفتَعِلان | یَکتَسِبان - به دست میآورند |
| یَفتَعِلون | یَکتَسِبون - به دست میآورند |
| تَفتَعِلُ | تَکتَسِبُ - به دست میآورد |
| تَفتَعِلان | تَکتَسِبان - به دست میآورند |
| یَفتَعِلنَ | یَکتَسِبنَ - به دست میآورند |
| تَفتَعِلُ | تَکتَسِبُ - به دست میآوری |
| تَفتَعِلان | تَکتَسِبان - به دست میآورید |
| تَفتَعِلون | تَکتَسِبون - به دست میآورید |
| تَفتَعِلین | تَکتَسِبین - به دست میآوری |
| تَفتَعِلان | تَکتَسِبان - به دست میآورید |
| تَفتَعِلنَ | تَکتَسِبنَ - به دست میآورید |
| أفتَعِلُ | أکتَسِبُ - به دست میآورم |
| نَفتَعِلُ | نَکتَسِبُ - به دست میآوریم |
همچنین در این جدول صرف فعل امر در باب إفتعال گنجانده شده است.
| جدول صرف فعل امر در باب إفتعال | |
| وزن | فعل |
| لِیَفتَعِلْ | لِیَکتَسِبْ - باید به دست بیاورد |
| لِیَفتَعِلا | لِیَکتَسِبا - باید به دست بیاورند |
| لِیَفتَعِلوا | لِیَکتَسِبوا - باید به دست بیاورند |
| لِتَفتَعِلْ | لِتَکتَسِبْ - باید به دست بیاورد |
| لِتَفتَعِلا | لِتَکتَسِبا - باید به دست بیاورند |
| لِیَفتَعِلنَ | لِیَکتَسِبنَ - باید به دست بیاورند |
| إفتَعِلْ | إکتَسِبْ - به دست بیاور |
| إفتَعِلا | إکتَسِبا - به دست بیاورید |
| إفتَعِلوا | إکتَسِبوا - به دست بیاورید |
| إفتَعِلي | إکتَسِبي - به دست بیاورید |
| إفتَعِلا | إکتَسِبا - به دست بیاورید |
| إفتَعِلنَ | إکتَسِبنَ - به دست بیاورید |
| لِأفتَعِلْ | لِأکتَسِبْ - باید به دست بیاورم |
| لِنَفتَعِلْ | لِنَکتَسِبْ - باید به دست بیاورم |
قواعد خاص باب إفتعال
هرگاه جزء اول فعل، یعنی فاءالفعل آن یکی از حروف «ص - ض - ط و ظ» باشد، حرف ت موجود در باب إفتعال به خاطر نزدیکی مخرج حروف و همچنین برای هماهنگی بیشتر به «ط» تبدیل میشود. برای فهم بهتر به مثالهای زیر توجه کنید.
إفتَعَلَ --> طلع --> إطْتَلَعَ --> إطَّلَعَ
إفتَعَلَ --> ضرب --> إضتَرَبَ --> إضطَرَبَ
هرگاه جزء اول فعل، یعنی فاءالفعل یکی از حروف «د - ذ - ز» باشد، حرف ت در باب إفتعال به دال تبدیل میشود. برای درک بهتر به مثالهای زیر توجه کنید.
إفتَعَلَ --> زوج --> إزتَوَجَ --> إزدَوَجَ
إفتَعَلَ --> دهن --> إدْتَهَنَ --> إدَّهَنَ
اگر فاءالفعل یا جزء اول فعل «واو» باشد، در قدم اول به ت تبدیل و آن ت در ت موجود در باب إفتعال ادغام میشود. به مثالهای زیر توجه کنید.
إفتَعَلَ --> وحد --> إوتَحَدَ --> إتَّحَدَ
إفتَعَلَ --> وجه --> إوتَجَهَ --> إتَّجَهَ
باب إستفعال و کاربرد آن در عربی
باب إستفعال هشتمین باب پر کاربرد در زبان عربی است که وزنهای ماضی و مضارع و امر آن به شرح زیر است:
إستَفعَلَ (ماضی) - یَستَفعِلُ (مضارع) - إستَفعِلْ (امر) - إستِفعال (مصدر)
إستَخرَجَ - یَستَخرِجُ - إستَخرِجْ - إستِخراج
از باب استفعال برای معانی متفاوتی استفاده میشود که موارد استفاده از آن عبارتند از:
- طلب: درخواست و طلب انجام یک کار اصلیترین معنی این باب است. به این ترتیب که با وارد شدن یک فعل در باب استفعال در اصل انجام آن کار طلب میشود.
- تحول: با وارد شدن ریشه فعل به باب استفعال تبدیل شدن از حالتی به حالتی دیگر نمایش داده میشود.
- مطاوعه: همان اثرپذیری است. یعنی با استفاده از باب استفعال میتوانیم اثرپذیری از فعلی دیگر را نمایش بدهیم.
- معنی ثلاثی مجرد: گاهی اوقات با وارد شدن فعل به این باب تغییری در معنای آن ایجاد نمیشود و در همان معنای ثلاثی مجرد به کار میرود.
در ادامه جدول صرف فعل در باب استفعال در سه زمان ماضی و مضارع و امر را همراه با مثال مشاهده میکنید.
| جدول صرف فعل ماضی در باب إستفعال | |
| وزن | فعل |
| إسْتَفْعَلَ | إسْتَخْرَجَ - خارج کرد |
| إسْتَفْعَلا | إسْتَخْرَجا - خارج کردند |
| إسْتَفْعَلوا | إسْتَخْرَجوا - خارج کردند |
| إسْتَفْعَلَتْ | إسْتَخْرَجَتْ - خارج کرد |
| إسْتَفْعَلَتا | إسْتَخْرَجتا - خارج کردند |
| إسْتَفْعَلنَ | إسْتَخْرَجنَ - خارج کردند |
| إسْتَفْعَلتَ | إسْتَخْرَجتَ - خارج کردی |
| إسْتَفْعَلتما | إسْتَخْرَجتما - خارج کردید |
| إسْتَفْعَلتم | إسْتَخْرَجتم - خارج کردید |
| إسْتَفْعَلتِ | إسْتَخْرَجتِ - خارج کردی |
| إسْتَفْعَلتما | إسْتَخْرَجتما - خارج کردید |
| إسْتَفْعَلتنَّ | إسْتَخْرَجتنَّ - خارج کردید |
| إسْتَفْعَلتُ | إسْتَخْرَجتُ - خارج کردم |
| إسْتَفْعَلنا | إسْتَخْرَجنا - خارج کردیم |
در جدول زیر صرف فعل مضارع در باب إستفعال را مشاهده میکنید.
| جدول صرف فعل مضارع در باب إستفعال | |
| وزن | فعل |
| یَسْتَفْعِلُ | یَسْتَخرِجُ - خارج میکند |
| یَسْتَفْعِلان | یَسْتَخرِجان - خارج میکنند |
| یَسْتَفْعِلون | یَسْتَخرِجون - خارج میکنند |
| تَسْتَفْعِلُ | تَسْتَخرِجُ - خارج میکند |
| تَسْتَفْعِلان | تَسْتَخرِجان - خارج میکنند |
| يَسْتَفْعِلنَ | یَسْتَخرِجنَ - خارج میکنند |
| تَسْتَفْعِلُ | تَسْتَخرِجُ - خارج میکنی |
| تَسْتَفْعِلان | تَسْتَخرِجان - خارج میکنید |
| تَسْتَفْعِلون | تَسْتَخرِجون - خارج میکنید |
| تَسْتَفْعِلینَ | تَسْتَخرِجینَ - خارج میکنی |
| تَسْتَفْعِلان | تَسْتَخرِجان - خارج میکنید |
| تَسْتَفْعِلنَ | تَسْتَخرِجنَ - خارج میکنید |
| أستَفعِلُ | أسْتَخرِجُ - خارج میکنم |
| نَستَفعِلُ | نَسْتَخرِجُ - خارج میکنیم |
همچنین در این جدول صرف فعل امر در باب إستفعال گنجانده شده است.
| جدول صرف فعل امر در باب إستفعال | |
| وزن | فعل |
| لِیَسْتَفْعِلْ | لِیَسْتَخرِجْ - باید خارج کند |
| لِیَسْتَفْعِلا | لِیَسْتَخرِجا - باید خارج کنند |
| لِیَسْتَفْعِلوا | لِیَسْتَخرِجوا - باید خارج کنند |
| لِتَسْتَفْعِلْ | لِتَسْتَخرِجْ - باید خارج کند |
| لِتَسْتَفْعِلا | لِتَسْتَخرِجا - باید خارج کنند |
| لِيَسْتَفْعِلنَ | لِیَسْتَخرِجنَ - باید خارج کنند |
| إسْتَفْعِلْ | إسْتَخْرِجْ - خارج کن |
| إسْتَفْعِلا | إسْتَخْرِجا - خارج کنید |
| إسْتَفْعِلوا | إسْتَخْرِجوا - خارج کنید |
| إسْتَفْعِلي | إسْتَخْرِجي - خارج کن |
| إسْتَفْعِلا | إسْتَخْرِجا - خارج کنید |
| إسْتَفْعِلنَ | إسْتَخْرِجنَ - خارج کنید |
| لِأستَفعِلْ | لِأسْتَخرِجْ - باید خارج کنم |
| لِنَستَفعِلْ | لِنَسْتَخرِجْ - باید خارج کنیم |
سوالات رایج درباره باب های ثلاثی مزید
در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار مربوط به مبحث باب های ثلاثی مزید به اختصار پاسخ میدهیم.
ثلاثی مزید چیست؟
به افعالی که صیغه یک آنها بیشتر از سه حرف داشته باشد، ثلاثی مزید میگویند.
باب های ثلاثی مزید چه کاربردی دارند؟
از باب های ثلاثی مزید برای تغییر معنای افعال ثلاثی مجرد استفاده میشود.
تمرین باب های ثلاثی مزید
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «باب های ثلاثی مزید – توضیح ۸ باب»، میتوانید از تمرینهایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین شامل ۲۰ سوال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسشها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، میتوانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جوابهای درست و نادرست را نیز ببینید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است.
۱. امر مفرد مذکر مخاطب فعل «تُرسِلُ» کدام است؟
أرسِلْ
رَسِّلْ
راسِلْ
إرسِلْ
۲. کدام گزینه برای متعدی کردن فعل لازم به کار نمیرود؟
انفعال
إفعال
تفعیل
مفاعلة
۳. فعل «تُجاهدین» از چه بابی است؟
افتعال
افعال
تفاعل
مفاعلة
۴. مفرد مونث امر مخاطب «تُنقِذُ» کدام است؟
أنقِذي
إنقِذي
اُنقُذي
أنقِذین
۵. مصدر «یُعَرِّفون» کدام است؟
عرفان
عرفان
تعریف
عریف
تعارُف
۶. یُبَدِّلُنَّ چه صیغهای است؟
جمع مذکر غائب
جمع مونث غائب
مفرد مذکر غائب
مفرد مونث غائب
۷. کدام گزینه ثلاثی مزید است؟
کان یَصنَعُ
لایَحزُنکَ
ألحِقْني
کانوا یَشعُرون
۸. کدام گزینه در باب تفعیل نیست؟
تنشیط
تذکرة
تبصرة
ترجَمَة
۹. فعل یُحافِظون جمع مذکر غائب در کدام باب است؟
إفتعال
إفعال
تفاعل
مفاعَلة
۱۰. اولین صیغه ماضی کدام مصدر بیشتر از یک حرف زائد دارد؟
إنهدام
نِزاع
تعلیم
مکاتبة
۱۱. کدام باب معمولا برای مشارکت به کار میرود؟
إفعال
إنفعال
تفعیل
مفاعلة
۱۲. امر مخاطبین باب تفاعل از «درس» کدام است؟
دارِسوا
تدارُسوا
تدارَسْنَ
تدارَسُوا
۱۳. کدام باب معمولا برای بیان تدریج به کار میرود؟
إفعال
إفعلال
تفاعل
إنفعال
۱۴. کدام گزینه مصدر باب إنفعال است؟
إنتقاد
إنعدام
إنتقال
إنتصار
۱۵. تدارسن کدام صیغه است؟
ماضی صیغه ۶
مضارع صیغه ۱۲
امر صیغه ۱۲
همه موارد
۱۶. کدام گزینه فعل امر از باب إستفعال است؟
إستَتِرا
إستمعا
إسترقوا
إستَمتِعوا
۱۷. کلمه «انتزاع» مصدر کدام باب است؟
استفعال
افتعال
افعلال
إنفعال
۱۸. مفرد مونث فعل امر مخاطب یجتمع کدام است؟
إجتَمِعْ
إجتَمِعي
إجتَمَعَتْ
تَجتَمِعنَ
۱۹. کاربرد بابهای «إفتعال و تفاعل» غالبا برای چیست؟
مطاوعه - مشارکت
طلب - اشتراک
تعدیه - مشارکت
مشارکت - مطاوعه
۲۰. کدام گزینه مصدر باب إفتعال از ریشه وعظ است؟
اتّعاظ
اوتعاظ
ایتعاظ
اوعاظ
جمعبندی
در این نوشته از مجله فرادرس درباره باب های ثلاثی مزید و کاربرد مهم آن در زبان عربی مطالبی آموختیم. فهمیدیم معیار باب های ثلاثی مزید و مجرد، صیغه یک ماضی آنهاست. هرگاه این صیغه بیشتر از سه حرف و دارای حرف زائد باشد باید بدانیم که با فعل ثلاثی مزید طرف هستیم. همچنین یاد گرفتیم که برای متعدی کردن فعلهای لازم ثلاثی مجرد، باید از دو باب افعال و تفعیل کمک بگیریم.
باب مفاعلة برای نشان دادن مشارکت مورد استفاده قرار میگیرد. مهمترین کاربرد باب انفعال نشان دادن مطاوعه و اثرپذیری از فعلهای دیگر است. باب تفعّل بابی است که مطاوعه اثرپذیری در برابر باب تفعیل را نشان میدهد. مهمترین کاربرد باب تفاعل نشان دادن مشارکت در انجام کارهاست. از باب افتعال برای ساخت معنای مطاوعه و مشارکت استفاده میشود و هرگاه قصدمان خواستن و طلب کردن باشد باید به سراغ باب استفعال برویم.
