فرادرساسم علم در عربی چیست؟ – به زبان ساده + انواع، مثال و تمرین
اسم علم در عربی همان اسم خاص است که برای نامیدن اشخاص، اشیا، شهر و کشور و... به کار می‌رود. این تعریف برای اسم علم یا خاص در زبان فارسی کفایت می‌کند، اما اسم عَلَمْ در زبان عربی تقسیم‌بندی‌های منحصر به خودش را دارد که دانستن آنها خالی از لطف نیست. در این نوشته اسم علم و انواع و زیر مجموعه‌های آن را بررسی می‌کنیم و از طریق مثال‌ها شیوه درست به کار بردن آنها را یاد می‌گیریم. در پایان با استفاده از تمرین‌ها می‌توانیم میزان یادگیری خودمان از مبحث اسم علم را بسنجیم.
اسم معرفه و اسم نکره
در مبحث معرفه و نکره درباره اینکه اسم‌ها در عربی از دو حالت خارج نیستند صحبت کردیم. بر همین اساس، یک دسته از اسم‌ها برای شنونده و گوینده معلوم و مشخص است که به آنها اسم معرفه و دسته مقابل آن را اسم نکره می‌گویند. مرجع اسامی نکره برای شنونده و گوینده شناخته شده نیستند. مهم‌ترین نشانه اسم نکره در عربی علامت تنوین است.
در نقطه مقابل اسامی نکره که با گرفتن تنوین «--ً--ٍ--ٌ-» شناخته می‌شوند، اسم‌های معرفه دارای دسته‌بندی‌های مشخصی است که در ادامه می‌خوانید.
درباره موضوع معرفه، شعر معروفی وجود دارد که دسته‌بندی آن را به این صورت معرفی می‌کند:
معارف شش بود مضمر اضافه
علم، ذو اللام، موصول و اشاره
۱. مضمر
منظور از مضمر در این شعر ضمایر در زبان عربی است. یعنی هرگاه در متنی ضمیر دیدیم باید بدانیم که با یک اسم معرفه طرف هستیم. علاوه بر اینکه ضمایر متصل و ضمایر منفصل، خودشان به تنهایی معرفه هستند، می‌توانند با چسبیدن به یک اسم دیگر، آن را نیز معرفه کنند. در چنین مواردی به آن «معرفه به اضافه از نوع ضمیر» می‌گوییم.
۲. اضافه
هرگاه یکی از این اسم‌های معرفه به اسم دیگری که نکره است اضافه شود، آن اسم را هم معرفه می‌کند. در چنین حالتی به آن اسم «معرفه به اضافه» می‌گوییم. مثلا کتاب به تنها در جمله باید تنوین بگیرد اما وقتی به ضمیر متصل «ها» بچسبد (کتابها) به اسم معرفه به ضمیر شناخته میشود. یا در مثالی دیگر، اگر کلمه کتاب تنوین‌دار به اسمی که معرفه به «ال» اضافه شود می‌توانیم به آن معرفه به اضافه بگوییم.
۳. علم
اسم علم اسم خاصی است که از آن برای نامیدن آدم‌ها و اشیا و... استفاده می‌کنیم. اسامی علم در عربی شامل اسم، لقب و کنیه میشود که در این متن درباره آن توضیحات بیشتری می‌خوانید.
۴. ذواللام
یعنی اسمی که «ال» یا الف و لام معرفه‌ساز دارد. با آمدن این دو حرف بر سر اسمی که نکره است، تنوین آن از بین می‌رود و به یک اسم معرفه تغییر حالت می‌دهد.
۵. موصول
از اسامی موصول عربی برای ربط دادن جملات به یکدیگر استفاده می کنیم. دو نوع موصول عام (من- کسی که، ما- چیزی که) و موصول خاص (الذی، الذان، الذین، اللتی و...) داریم که قواعد به کار بردن هر یک از آنها متفاوت است.
۶. اشاره
از آنجا که به وسیله اسم اشاره عربی به موضوعی مشخص اشاره می‌کنیم در نتیجه خود آن، به اسمی معرفه تبدیل میشود. در مبحث اسامی اشاره باید به تعداد و جنسیت منبعِ اشاره‌مان دقت داشته باشیم تا شکل صحیح آن را استفاده کنیم.
انواع اسم علم در عربی
در تعریف رسمی‌تر اسم علم می‌توانیم بگوییم «اسمی که بر یک فرد معین از افراد یک جنس دلالت دارد، علم می‌نامند.» دلیل اهمیت این تعریف در آن است که به دسته مقابل یعنی «اسم جنس» نیز اشاره می‌کند. منظور از اسم جنس اسمی است که بر تمام افراد و موارد مربوط به یک جنس اشاره داشته باشد. به عنوان مثال «علی، تهران و دماند» اسامی خاص از دسته اسامی جنس «انسان، شهر و کوه» هستند.
اسم علم، خودش به تنهایی تقسیم‌بندی‌ها و زیر مجموعه‌هایی دیگری از جمله «اسم، لقب و کنیه» دارد که هر یک را به صورت جداگانه بررسی می‌کنیم.
اسم عربی
همان اسمی است که برای نامیدن یک فرد به طور خاص استفاده میشود. به مثال زیر توجه کنید.
جعفر الصادق أبو عبدالله
اسم: جعفر
الصادق: لقب
أبوعبدلله: کنیه
لقب
در ترکیب اسم علم در زبان عربی، هرگاه بخواهند نام فردی را همراه با صفتی که در ستایش یا نکوهش او است به کار ببرند از لقب استفاده می‌کنند. در مثال بالا «صادق» به معنی راستگو لقب این ترکیب اسمی محسوب میشود. به مثال زیر توجه کنید.
ثابت بن اوس ازدی ملقب به شنفری
(شنفری: لب کلفت. نام یکی از شاعران عرب قبل از اسلام است.)
کُنیه
نشان دادن احترام برای یک فرد با به کار بردن کنیه در اسم آن شخص ممکن میشود. کنیه با کلماتی مثل «أب، إبن، أم یا بنت» شروع میشود. دلیل به کار بردن آن بزرگداشت و احترام و تلاش برای به کار نبردن اسم کوچک آن فرد است. به نمونه‌هایی از کنیه توجه کنید.
أم علی، أباصالح، أبومحمد، بنت خویلد
انواع اسم علم در عربی از نظر ساختار لفظی
اگر معیار ما برای تقسیم‌بندی اسم علم ساختار و شکل لفظی آن باشد می‌توانیم بگوییم که دو نوع اسم علم داریم.
- اسم علم مفرد
- اسم علم مرکب
از میان این تقسیم‌بندی دوگانه، اسم علم مرکب به سه بخش مجزای «اضافی، مزجی و اسنادی» تقسیم میشود. در ادامه، توضیح هر یک از این موارد را همراه با مثال می‌خوانید.
اسم علم مفرد
همان اسم خاصی است که به فرد معینی از افراد یک جنس دلالت داشته‌باشد. به زبان ساده، اسمی که هر فرد به عنوان نشانه هویتی با خودش دارد همان اسم علم محسوب میشود.
اسم علم مرکب
اسمی خاص است که تنها یک کلمه نیست بلکه از ترکیب چند کلمه ساخته میشود که انواع مختلفی دارد.
اسم علم مرکب اضافی
وقتی از اضافه شدن یک اسم به اسمی دیگر، اسم علم ساخته شود به آن علم مرکب اضافی می‌گویند. مثل: عبدالله.
نکته: جزء اول علم مرکب معرب است و جزء دوم همواره مجرور به اضافه است.
اسم علم مرکب مزجی
اسمی است که از ترکیب دو جزء ساخته میشود. اولین جزء همیشه مبنی بر فتح است و دومین جزء به دلیل غیرمتصرف بودن تنوین و کسره نمی‌گیرد. مثل اسم‌های:
بعلبک
بیت‌لحم
اسم علم مرکب اسنادی
اسم علمی است که از دو جزء جمله یعنی فعل و فاعل یا مبتدا و خبر عربی تشکیل شده‌است و کل اجزای آن جمله به صورت واحد برای یک شخص در جایگاه اسم علم به کار می رود. ترکیب این جمله‌ها در هر سه حالت مرفوع، منصوب و مجرور یکسان به کار می‌رود. به مثال زیر توجه کنید.
تأبَّط شراً
(یعنی: شر در آستین گرفت. اصطلاحا به فردی که موجب دردسر شده اطلاق میشود.)
جاء تابَّط شراً.
رایتُ تابَّط شراً.
سلمتُ علی تابَّط شراً.
(همان‌طور که مشاهده می‌کنید تغییری در اعراب آن ایجاد نشده‌است.)
اسم علم منقول و اسم علم مرتجل
این نوع از تقسیم‌بندی اسم علم مربوط به پیشینه استفاده از آن است. «اسم علم مترجل» از همان ابتدا به عنوان اسم علم به کار رفته و تغییری در کاربرد آن با گذشت زمان ایجاد نشده‌است. مثال:
سعاد، لیلی، تمیم
در مقابل، اسم علم منقول صفت، مصدر، فعل ماضی یا مضارعی است که به مرور زمان با استفاده مکرر به عنوان اسم علم در زبان عربی پذیرفته شده‌است. مثال:
حارث (صفت)
الفضل (مصدر)
کریم (صفت)
هادی (صفت)
سوالات رایج درباره اسم علم در عربی
در این قسمت به برخی از سوالات متداول درباره مبحث اسم علم به اختصار پاسخ می‌دهیم.
اسم علم چیست؟
اسم علم در عربی همان اسم خاص است که برای نامیدن اشخاص، اشیا، شهر و کشور و... به کار می‌رود. اسم عَلَمْ در زبان عربی تقسیم‌بندی‌های منحصر به خودش را دارد که دانستن آنها خالی از لطف نیست.
اسم علم به چند دسته تقسیم میشود؟
اسم علم در حالت عادی به سه دسته «اسم، لقب و کنیه» تقسیم میشود. از نظر لفظی هم دارای دو بخش اسم علم مفرد و اسم علم مرکب است.
تمرین اسم علم در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «اسم علم در عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. آزمون شامل ۵ سوال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، می‌توانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جواب‌های درست و نادرست را نیز ببینید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است.
گزینه درست را انتخاب کنید.
۱. کدام گزینه اسم علم است؟
کتاب علیٍّ
الذی
المسلمون
المسیح
۲. کدام گزینه اسم جنس است؟
سعید
الکرسی
القوم
ایران
۳. کدام گزینه کنیه نیست؟
بنت خویلد
اباالحسن
زین‌العابدین
أمِّ داوود
۴. کدام گزینه علم نیست؟
ابوالفضل
القمر
بیت‌لحم
الباقر
۵. کدام گزینه با «ال» معرفه میشود؟
المهدی
القاهرة
الشارع
الجالس
جمع‌بندی
در این نوشته درباره اسم علم در عربی و انواع آن نکاتی را یاد گرفتیم. فهمیدیم که اسم علم می‌تواند سه قسمت «اسم، کنیه و لقب» داشته‌باشد و با کارکرد هر یک از آنها در فرهنگ و زبان عربی آشنا شدیم. همچنین یاد گرفتیم اسم علم از نظر ساختاری می‌تواند به دو قسم مفرد و مرکب تقسیم‌بندی شود و در انتها فهمیدیم که برخی صفات به مرور زمان و با استفاده مکرر این قابلیت را پیدا کرده‌اند تا به عنوان اسم علم به کار گرفته‌شوند.
سلام با خسته نباشید خدمت شما
ایا اسم قدس علم(خاص) است؟