آزار و اذیت در محل کار شامل چه مواردی است،‌ چطور با آن‌ها مقابله کنیم؟

اذیت و آزار در محل کار با نام های دیگری نیز شناخته می‌شود. «زورگویی در محل کار»، «بدرفتاری در محل کار»، «پرخاشگری در محل کار»، «تجاوز در محل کار» و «سوءاستفاده در محل کار» همگی مترادف هستند و در دسته «آزار و اذیت در محل کار» قرار می‌گیرند. انواع گسترده‌ای از آزار و اذیت در محل کار وجود دارد که به آزار عاطفی و فیزیکی طبقه‌بندی می‌شوند. این موضوع گروه‌های مختلفی از جمله زنان، مردان، اقلیت‌های نژادی، همجنس‌گرایان، افراد دارای معلولیت و مهاجران را هدف قرار می‌دهد. در این مطلب آزار و اذیت در محل کار را تعریف، انواع و مصداق‌های آن را ذکر می‌کنیم.

آزار و اذیت در محل کار

آزار و اذیت در محل کار، رفتار تحقیرآمیز یا تهدیدآمیزی است که علیه یک یا گروهی از کارمندان یا کارگران انجام می‌گیرد. این موضوع در حال تبدیل شدن به یکی از حساس‌ترین زمینه‌های مدیریت موثر در محل کار است، زیرا منابع استرس کاری با رفتارهای پرخاشگرانه در محل کار مرتبط هستند. از دهه 1980 توجه بسیاری از محققان و دولت‌ها به موضوع آزار و اذیت در محل کار جلب شده است. تحت قوانین ایمنی و بهداشت شغلی در سراسر جهان، آزار و اذیت و زورگویی در محل کار به عنوان خطرات اصلی «روانی - اجتماعی» (Psychosocial) شناخته می‌شوند.

فیلم آموزش آسیب شناسی روانی ۱ در فرادرس

کلیک کنید

نمونه رفتارهایی که اذیت و آزار در محل کار به حساب می‌آیند شامل موارد زیر هستند:

• بحث در مورد فعالیت‌های جنسی
• گفتن لطیفه‌های جنسیتی یا جوک‌هایی در مورد نژادهای مختلف، افراد دارای ناتوانی جسمی یا فکری یا سایر موضوعات از این دست
• لمس غیرضروری
• اظهار نظر در مورد ویژگی‌های فیزیکی
• نمایش تصاویر جنسی یا نژادی
• استفاده از اصطلاحات یا القاب تحقیرآمیز و نامناسب
• حرکات ناشایست
• صحبت کردن بی‌ادبانه و بدون نزاکت
• کارشکنی در مورد قربانی
• بروز رفتار فیزیکی خصمانه

مفهوم آزار و اذیت در محل کار از دو منشا سرچشمه می‌گیرد. اول این‌که بدون درنظر گرفتن جنسیت، نژاد، تمایلات جنسی و سایر ویژگی‌های شخصیتی، هر انسانی آزاد است و نباید مورد رفتارهای سوءاستفاده‌گرایانه در محل کار واقع شود. با در نظر داشتن این موضوع به عنوان حقوق هر فرد، هرگونه تبعیض در محل کار، آزار و اذیت نام می‌گیرد. دوم، مسائلی که در نتیجه اذیت و آزار در محل کار پیش می‌آید و آسیب‌های جدی برای قربانی به همراه دارد. تبعیض در محل کار مانع موفقیت‌های شغلی قربانی در شغل خود می‌شود و توانایی‌های او را محدود می‌کند.

مطالب پیشنهادی برای مطالعه:

• تعارض چیست ؟ + اصول برطرف کردن آن در محیط کار
• موثرترین سبک های مدیریت تعارض در یک سازمان چه هستند؟ — راهنمای کاربردی

انواع آزار و اذیت در محل کار

اشتباه مرسوم در مورد اذیت و آزار در محل کار این است که افراد آن را محدود به آزار و اذیت جنسی در محل کار می‌دانند. در حالی‌که آزار و اذیت جنسی، تنها بخشی از اذیت و آزار در محل کار است. در ادامه انواع آزار و اذیت در محل کار را مطرح می‌کنیم.

• آزار و اذیت تبعیض‌آمیز
• آزار و اذیت شخصی
• آزار و اذیت فیزیکی
• آزار و اذیت به دلیل در دست داشتن قدرت
• آزار و اذیت روانی
• آزار و اذیت آنلاین
• آزار و اذیت تلافی‌جویانه
• آزار و اذیت جنسی
• «باج‌گیری جنسی» (Quid Pro Quo Sexual Harassment)
• «آزار و اذیت توسط افراد ثالث مرتبط با سازمان» (Third Party Harassment)
• آزار و اذیت کلامی

فیلم آموزش جرم شناسی در فرادرس

کلیک کنید

آزار و اذیت تبعیض‌آمیز‎

برخلاف آزار و اذیت کلامی و فیزیکی، آزار و اذیت تبعیض‌آمیز به جای چگونگی انجام، با نیت انجام تعریف می‌شود. در این نوع، فرد آزاردهنده به دلیل اینکه عضو یک طبقه حفاظت‌شده است، اقدام به اذیت و آزار بر اساس موارد زیر می‌کند. (طبقه حفاظت‌شده افرادی هستند که از امتیاز ویژه‌ای برخودارند، برای مثال مدیران در برخی شرکت‌ها به دلیل نفوذ بالاتر طبقه حفاظت‌شده به حسب می‌آیند و افراد سفید پوست در برخی جوامع که بیشتر از سفید پوستان تشکیل شده است، طبقه حفاظت‌شده است.)

• آزار و اذیت نژادی
• آزار و اذیت جنسیتی
• آزار و اذیت مذهبی
• آزار و اذیت به دلیل معلولیت
• آزار و اذیت به دلیل جهت‌گیری جنسی

آزار و اذیت نژادی

در آزار و اذیت نژادی فرد به دلیل رنگ پوست، نژاد، اصل و نسب، سرزمین مادری و تابعیت خود، مورد اذیت و آزار قرار می‌گیرد. ویژگی‌های قومیتی مانند موی فر، لهجه، رسم و رسوم، باورها و نوع لباس پوشیدن از این موارد هستند. آزار و اذیت نژادی شامل موارد زیر می‌شود.

• توهین‌های نژادی
• تحقیرهای نژادی
• جوک‌های نژادی
• نظرات تحقیرآمیز
• بروز نفرت
• عدم تحمل تفاوت‌ها

آزار و اذیت جنسیتی

آزار و اذیت جنسیتی، رفتارهای تبعیض آمیز با فرد به دلیل جنسیت او است. کلیشه‌های جنسیتی در مورد چگونگی رفتار زن و مرد اغلب، منشا این نوع آزار و اذیت به شمار می‌آید. موارد زیر مثال‌هایی برای این موضوع هستند.

• از آنجایی‌که پرستاری یک شغل زنانه قلمداد می‌شود، پرستاران مرد با آزار و اذیت مواجه می‌شوند.
• یک همکار مرد تصاویری تحقیرآمیز در مورد زنان را به افراد نشان می‌هد.
• یک خانم بانکدار به دلیل طعنه‌ سایرین در مورد عدم دارا بودن ویژگی‌های مدیریتی، از پیشرفت شغلی جا می‌ماند.

آزار و اذیت مذهبی

آزار و اذیت مذهبی مانند آزار و اذیت قومی است اما به جای نژاد حول محور دین، مذهب و باورهای قربانی می‌چرخد. شخصی که باورهای مذهبی او با سایر افراد شرکت متفاوت است به صورت‌های زیر مورد ممکن است مورد اذیت و آزار قرار بگیرد.

• عدم تحمل اعیاد مذهبی
• عدم تحمل سنت‌های مذهبی
• عدم تحمل آداب و رسوم مذهبی
• جوک‌های مذهبی
• تحقیر با نظرات کلیشه‌ای
• فشار برای تغییر مذهب

آزار و اذیت به دلیل معلولیت

آزار و اذیت به دلیل معلولیت در محل کار معمولا در مورد افراد زیر اعمال می‌شود. این افراد آزار و اذیت را به صورت نظرات دلسوزانه و انزوا تجربه می‌کنند.

• افرادی که خودشان از معلولیتی رنج می‌برند.
• افرادی که با شخص معلول آشنا و دوست هستند.
• افرادی که خدمات ناتوانی و معلولیت مانند مرخصی استعلاجی استفاده می‌کنند.

آزار و اذیت شخصی

آزار شخصی نوعی اذیت و آزار در محل کار است که بر اساس نژاد، جنسیت یا مذهب نیست. این نوع آزار و اذیت می‌تواند آسیب‌زا باشد. نمونه‌هایی از آزار و اذیت شخصی شامل موارد زیر است.

• نظرات نامناسب
• جوک‌های توهین آمیز
• تحقیر شخصی
• اظهارات انتقادی
• رفتارهای طردکننده
• ایجاد وحشت
• یا هر رفتار دیگری که یک محیط کاری ترسناک و توهین‌آمیز برای قربانی ایجاد کند.

آزار و اذیت فیزیکی

آزار و اذیت فیزیکی که به خشونت در محل کار نیز شناخته شده است، شامل تعرضات و تهدیدهای فیزیکی است. در موارد شدید، آزار و اذیت ممکن است به صورت حمله فیزیکی باشد. حرکاتی مانند هل دادن می‌تواند مرز بین رفتار مناسب یا نامناسب را از بین ببرد زیرا شخص مورد هدف حمله، تصمیم می‌گیرد که آیا این رفتار باعث ناراحتی او می‌شود یا خیر. برای تعریف واضح‌تر این حد و مرز، آزار و اذیت فیزیکی باید در محل کار بسیار جدی گرفته شود.

نمونه‌هایی از آزار و اذیت فیزیکی

آزار و اذیت فیزیکی در محل کار شامل موارد زیر است.

• تهدید مستقیم به قصد آسیب رساندن
• حملات فیزیکی (ضربه، هل دادن، لگد زدن)
• رفتار تهدیدآمیز (مشت تکان دادن با عصبانیت)
• تخریب اموال برای ایجاد وحشت

کارکنان در بعضی مشاغل بیشتر در خطر آزار در محل کار قرار دارند. این موضوع شامل کارکنان مراقبت‌های بهداشتی، افسران، کارکنان خدمات اجتماعی، معلمان و مربیان، کارکنان خرده‌فروشی و رانندگان حمل‌ونقل عمومی می‌شود.

آزار و اذیت به دلیل در دست داشتن قدرت

آزار و اذیت به دلیل در دست داشتن قدرت، به دو صورت، ایجاد وحشت کلامی و اقدامات فیزیکی خشونت‌آمیز است.

فیلم آموزش مدیریت فشار عصبی در محیط کار در فرادرس

کلیک کنید

در این حالت فرد آزاردهنده، قربانی را در معرض موارد زیر قرار می‌دهد.

• درخواست‌های بیش از حد که برآوردن آن‌ها ممکن نیست.
• خواسته‌های تحقیر‌آمیز در سطح بسیار پایین‌تر از توانایی‌های کارمند.
• کنجکاوی در زندگی شخصی کارمند.

آزار و اذیت روانی

آزار و اذیت روانی بر سلامت روان قربانی تاثیر سوء دارد. در این حالت شخص در زندگی شخص، کاری یا هر دو احساس تحقیر می‌کند. آسیب روانی به قربانی، منجر به ایجاد یک تاثیر دومینو وار می‌شود و سلامت فیزیکی، زندگی اجتماعی و شخصی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

نمونه‌هایی از آزار و اذیت روانی

موارد زیر نمونه‌هایی از آزار و اذیت روانی هستند.

• تحقیر کردن و بی‌اهمیت جلوه دادن نظرات قربانی
• جلوگیری از حضور شخص قربانی
• شایعه‌پراکنی در مورد قربانی
• مخالفت با هر آن‌چه فرد قربانی مطرح می‌کند

آزار و اذیت آنلاین

آزار و اذیت سایبری یا آنلاین چالشی جدی برای کارفرمایان است. این نوع اذیت و آزار به موارد زیر منجر می‌شود.

• مطالب تحقیرآمیز در مورد قربانی از طریق ایمیل یا چت به اشتراک گذاشته شود.
• در رسانه‌های اجتماعی درباره قربانی دروغ یا شایعه‌پراکنی شود.
• پیام‌های آزاردهنده برای قربانی ارسال شود.

آزار و اذیت تلافی جویانه

آزار و اذیت تلافی جویانه زمانی اتفاق می‌افتد که شخص آزاردهنده برای انتقام‌جویی یا بازداشتن قربانی از انجام عملی خاص، او را تحت آزار قرار می‌دهد. مراحل این نوع آزار را در فهرست زیر مشاهده می‌کنید.

• شخص A شکایتی درباره شخص B ارسال می‌کند.
• شخص B از این موضوع مطلع می‌شود و متوجه می‌شود شخص A‌ چنین کاری را انجام داده است.
• شخص B اقدام به آزار شخص A‌ می‌کند تا از او انتقام‌جویی کند و وی را از انجام مجدد چنین کاری بازدارد.

آزار و اذیت جنسی

آزار و اذیت جنسی، آزار قربانی با هر نوع رفتار یا گفتار مستقیم یا غیرمستقیم جنسی بدون رضایت او است. این کار یک رفتار تبعیض‌آمیز غیرقانونی است و توسط نهادهای قضایی نیز جدی گرفته می‌شود. در سایر انواع آزار و اذیت، مدت زمان ایجاد محیط خصمانه طولانی است، در حالیکه آزار و اذیت جنسی ممکن است در بازه‌ای بسیار کوتاه و یا به شکلی بسیار سریع صورت پذیرد، اما تاثیرات منفی آن سریعاً در زندگی فرد مورد آزار واقع شده نمود پیدا کرده و تا مدت‌ها با او همراه باشند. در ادامه نمونه‌هایی از آزار جنسی فهرست شده‌اند.

• به اشتراک گذاری عکس‌های جنسی
• انتشار پوسترهای جنسی
• نظرات، جوک‌ها و سوالات جنسی
• تماس جنسی نامناسب
• حرکات جنسی نامناسب
• ورود به حریم خصوصی جنسی فرد

در گذشته در مورد آزار و اذیت جنسی در برخی حوزه‌ها به صورت محدود، مواردی مطرح می‌شد اما کمپین MeToo# شیوع این معضل را به صورت برجسته‌ای نشان داد و باعث شد متجاوزان درباره رفتار خود به صورت جدی مورد پرسش قرار گیرند.

کمپین MeToo# یک پویش و هشتگ اینترنتی است که از سال ۲۰۱۷ آغاز شده است و برای نشان دادن شیوع گسترده تجاوز جنسی به خصوص در محیط کار و محکوم کردن این رفتار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

یکی از دلایل شیوع گسترده این نوع آزار، عدم اطلاع کافی افراد در مورد آزار و اذیت جنسی در محل کار است. این فقدان آموزش، با توجه به گسترش این رفتار، غیرقابل قبول است. نتایج یک مطالعه نشان می‌دهد که بین 25 تا 85 درصد از زنان در محل کار، قربانی آزار و اذیت جنسی شده‌اند. حتی در کمترین حالت، 25 درصد یعنی یک زن از هر چهار زن، آزار جنسی در محل کار را تجربه کرده است.

به طور کلی آزار و اذیت جنسی در محل کار به سه دسته زیر تقسیم می‌شود.

• آزار و اذیت جنسی کلامی: شامل توضیحات، نظرات، شوخی‌ها، پیشنهادات و تهدیدهای جنسی و زننده است. درخواست برای هر نوع لطف جنسی (حتی درخواست‌های مکرر و ناخواسته برای قرار ملاقات) نیز آزار و اذیت جنسی کلامی به شمار می‌آید.
• آزار و اذیت جنسی غیرکلامی: شامل توزیع، نمایش یا بحث در مورد هر گونه مطالب نوشتاری یا گرافیکی جنسی است. صداهای توهین‌آمیز، خیره شدن، دزدکی نگاه کردن، علامت دادن، حرکات ناپسند همگی در دسته آزار و اذیت جنسی غیرکلامی جای دارند. همچنین استفاده از محتوای جنسی در پیام‌ها، نامه‌ها، ایمیل‌ها، توئیت‌ها و سایر وسایل ارتباطی نیز از این نوع آزار است.
• آزار و اذیت جنسی فیزیکی: شامل تماس فیزیکی از جمله لمس کردن، قلقلک دادن، نیشگون گرفتن، در آغوش گرفتن، بوسیدن، نوازش کردن، و مقاربت بدون رضایت طرف مقابل است.

باج‌گیری جنسی

باج‌گیری جنسی نوعی معامله بر اساس آزار جنسی است. باج گیری جنسی زمانی اتفاق می‌افتد که به عنوان مثال کارمندی در ازای رفتار جنسی، پیشرفت شغلی پیشنهاد شود. در این حالت، متجاوز معمولا مدیر یا کارمند ارشد است و چیزی مطابق میل قربانی به او پیشنهاد می‌دهد. در باج‌گیری جنسی، قربانی در ازای خدمات عاشقانه یا جنسی، معمولاً پیشنهاد موارد زیر را دریافت می‌کند.

• پیشنهاد شغلی
• ارتقای شغلی
• افزایش حقوق
• جلوگیری از تنزل رتبه
• جلوگیری از اخراج

این نوع از آزار به صورت صریح یا ضمنی مطرح می‌شود. به گونه‌ای که آزارگر به صورت واضح به موضوع اشاره می‌کند یا اشاره‌ای ضمنی به آن می‌کند و برای مثال می‌گوید «آیا این ترفیع را نمی‌خواهی؟».

آزار و اذیت توسط افراد مرتبط با سازمان

آزار و اذیت توسط شخص ثالث، از طریق افرادی خارج از سازمان اتفاق می‌افتد. در این حالت آزارگر به جای این‌که رئیس، کارشناس ارشد یا همکار باشد، مشتری، ارباب رجوع، تامین‌کننده یا فروشنده است. در این نوع اذیت و آزار، قربانی معمولا افراد جوان در شغل‌های سطح پایین هستند. موقعیت و تجربه کم آن‌ها در شرکت باعث می‌شود قربانیان احتمالی این نوع اذیت و آزار باشند.

آزار و اذیت کلامی

آزار و اذیت کلامی در نتیجه تعارضات شخصیتی در محل کار است و این نوع آزار ممکن است به صورت مداوم باشد. از آنجایی‌که آزار کلامی اغلب مورد توجه قرار نمی‌گیرد و حل نشده باقی می‌ماند، منجر به آسیب‌های زیادی می‌شود. نمونه‌هایی از این نوع آزار شامل مواردی مانند تهدید، فریاد زدن، توهین یا فحش دادن به قربانی در ملاء عام یا در خلوت است. روند تاثیرات منفی سوءاستفاده کلامی در محل کار به طور معمول داشتن احساس شرم و گناه، از دست دادن انگیزه و حتی افزایش فشار خون است.

جلوگیری از آزار و اذیت در محل کار

برای جلوگیری از آزار و اذیت در محل کار، آگاهی و آموزش کارکنان و کارفرما در این زمینه مورد نیاز است. در ادامه توصیه‌هایی در مورد اذیت و آزار در محیط کاری برای کارکنان و کارفرمایان مطرح می‌کنیم.

فیلم آموزش مدیریت تعارض در فرادرس

کلیک کنید

توصیه‌هایی در مورد آزار و اذیت در محل کار برای کارکنان

احتمال سوءاستفاده و آزار در محیط کار در هر جنبه‌ای وجود دارد. بنابراین کارمندان باید در این مورد آموزش‌های لازم را ببینند و آگاهانه با اذیت و آزار در محل کار روبه‌رو شوند. مراحل زیر هنگام مواجه شدن با اذیت و آزار در محل کار مورد نیاز است.

1. موارد اتفاق افتاده در اذیت و آزار در محل کار را ثبت کنید. نام شخص آزارگر، سمت وی و نوع آزار را ثبت کنید. تاریخ، مکان، زمان و شاهدان اتفاق را یادداشت کنید و تا جای ممکن مدارک و شواهد جمع‌آوری کنید.
2. از شاهدان کمک بگیرید. با همکاران خود صحبت کنید و اطمینان حاصل کنید که مدارک شما را تائید می‌کنند. اگرشما مورد آزار و اذیت واقع شده‌اید، احتمال این رخداد برای آن‌ها نیز وجود دارد. بنابراین با هم هماهنگ باشید و به هم کمک کنید.
3. آرام باشید و حرفه‌ای عمل کنید. تصمیمات عجولانه نگیرید و از انجام کارهای غیرمنطقی پرهیز کنید. برای جمع‌آوری مدارک زمان اختصاص دهید و در زمان مناسب به سرپرست خود مراجعه کنید. با این روش موضوع را به صورت واضح توضیح می‌دهید و داستان را بهتر بیان می‌کنید.
4. با سرپرست خود یا مسئول منابع انسانی شرکت جلسه‌ای را تنظیم کنید. اتفاقات ثبت شده و شاهدان را با خود به جلسه ببرید. قبل از جلسه صحبت‌های خود را تمرین کنید. اگر آزارگر سرپرست شما است، با مدیر منابع انسانی یا مسئول سرپرست خود صحبت کنید.
5. شکایت خود را پیگیری کنید. اگر صدای شما شنیده نشد و اقدامی در راستای شکایت شما صورت نگرفت، به مقامات بالاتر در سلسله مراتب رجوع کنید و متوقف نشوید.

توصیه‌هایی در مورد آزار و اذیت در محل کار برای کارفرمایان

کارفرمایان در ایجاد و گسترش فرهنگ سازمانی نقش اساسی دارند. برای جلوگیری از اذیت و آزار در محل کار اقداماتی باید از سمت سازمان انجام گیرد که در زیر بیان شده است.

1. سیاست‌های «ضد آزار و اذیت» (Anti-harassment) را به صورت دقیق و کارا تدوین کنید.
2. از کارکنان در تدوین این سیاست‌ها کمک بگیرید.
3. خطرهای موجود در محیط کار را ارزیابی کنید و آن‌ها را کاهش دهید.
4. سیستم گزارش‌دهی راه‌اندازی کنید.
5. فرآیند رسیدگی به شکایت را مشخص کنید.
6. در مورد اقدام متقابل هر آزار و اذیت، از جمله آزار و اذیت جنسی و آزار و اذیت توسط افراد خارج از سازمان تصمیم‌گیری کنید.

معرفی فیلم آموزش مدیریت تعارض

افزایش تعاملات روزانه و همچنین افزایش پیچیدگی در روابط خانوادگی و کاری موجب بروز تعارضات بیشتری در روابط نسبت به گذشته شده است. در بسیاری از مواقع افراد به دلیل عدم بهره‌مندی از مهارت‌های مدیریت تعارض، فرصت‌های رشد و توسعه و روابط ارزشمند خود را از دست می‌دهند. به همین دلیل «فرادرس» دوره آموزش مدیریت تعارض را در ۵ ساعت و ۳۰ دقیقه و در ۹ فصل تدوین کرده است. در ادامه به توضیح سرفصل‌های این دوره می‌پردازیم.

دروس اول تا سوم به مبانی و اصول مدیریت تعارض می‌پردازد. درس چهارم و پنجم ذهنیت مناسب حین مدیریت تعارض و رویکردهای حل تعارض را بیان می‌کند. دروس ششم، هفتم و هشتم ترفندها، تکیک‌ها و مهارت‌های مدیریت تعارض را توضیح می‌دهد و در درس نهم مباحث تکمیلی پوشش داده می‌شود.

سوالات متداول پیرامون آزار و اذیت در محل کار

در ادامه سولات متداول پیرامون آزار و اذیت در محل کار را بیان می‌کنیم.

مصادیق آزار و اذیت در محل کار چیست؟

آزار و اذیت نژادی، جنسیتی، مذهبی، روانی، جنسی و تلافی‌جویانه از مصادیق اذیت و آزار در محل کار به شمار می‌آیند.

تعریف آزار و اذیت در محل کار چیست؟

آزار و اذیت در محل کار، رفتارهای تهدیدآمیز یا تحقیرآمیزی است که علیه یک یا گروهی از کارمندان یا کارگران انجام می‌گیرد.

تعریف آزار و اذیت جنسی در محل کار چیست؟

آزار و اذیت جنسی، آزار قربانی با رفتارهای جنسی، بدون رضایت او است و به دو نوع کلامی و فیزیکی تقسیم می‌شود.