فرادرسسرماخوردگی چیست؟ — به زبان ساده
سرماخوردگی شایع‌ترین عفونت خفیف ویروسی است که بینی، گلو، سینوس‌ها و مجاری هوایی فوقانی را درگیر می‌کند. این بیماری یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در سراسر جهان صنعتی است. بسیاری از انواع ویروس‌ها می‌توانند باعث بروز سرماخوردگی شوند.
سرماخوردگی چیست؟
«سرماخوردگی» (Cold) یک عفونت ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی است. این بیماری با آن که علائم آزار دهنده‌ای دارد، معمولا خطرناک نیست. براساس مطالعات تاکنون بیش از ۲۰۰ نوع ویروس شناخته شده‌اند که می‌توانند در انسان سرماخوردگی ایجاد کنند. کودکان کمتر از 6 سال بیشتر در معرض خطر سرماخوردگی قرار دارند، اما بزرگسالان تقریباً در طول سال دو تا سه سرماخوردگی را تجربه می‌کنند. بیشتر افراد طی یک هفته یا 10 روز از ابتلا به سرماخوردگی بهبود می‌یابند. گاهی علائم ممکن است در افرادی که سیگار می‌کشند، طولانی‌تر باشد.
سرماخوردگی معمولی نیاز به درمان خاصی ندارد اما اگر علائم این بیماری تا ۱۰ روز از زمان ابتلا بهبود پیدا نکرد، باید برای بررسی سایر عفونت‌ها مانند عفونت‌های باکتریایی ریه و عفونت‌های حاد سینوسی به پزشک مراجعه کرد.
اغلب در طول سال، سه موج شیوع سرماخوردگی به وجود می‌آید. اولین موج با شروع فصل بهار اتفاق می‌افتد و دومین موج شروع پاییز و آغاز سال تحصیلی است و آخرین موج آن با اولین سرمای زمستانی به وجود می‌آید. بر خلاف باور عمومی دلیل اصلی سرماخوردگی هوای سرد نیست، اگرچه ممکن است این سرما بی‌تاثیر هم نباشد. در فصل سرد مردم بیشتر در فضای بسته باقی می‌مانند و در این شرایط ویروس با سرعت بیشتری در جمعیت انتشار می‌یابد. ویروس سرماخوردگی بیشتر از طریق استنشاق هوای آلوده به ویروس منتقل می‌شود.
علائم سرماخوردگی
علائم سرماخوردگی اغلب دو تا سه روز بعد از مواجه با ویروس سرماخوردگی ظاهر می‌شوند. علائم این بیماری ممکن است در افراد مختلف کمی با هم متفاوت باشد. در زیر به علائم مشترک در اکثر سرماخوردگی‌ها اشاره می‌شود:
- سرفه
- عطسه
- گلو درد
- آبریزش بینی یا مسدود شدن راه تنفسی از طریق بینی
- احساس خستگی
- تب
- سر درد
- درد گوش
- احساس فشار در گوش و صورت
- درد عضلانی
این علائم معمولا طی چند روز از بین می‌روند و تقریبا پس از یک هفته کاملا ناپدید می‌شوند. علائم سرماخوردگی در کودکان زیر ۵ سال ممکن است تا دو هفته ادامه پیدا کند. بعد از سرماخوردگی، فرد مبتلا در برابر حمله همان ویروس خاص مصون می‌شود. با این حال، به دلیل وجود انواع مختلف ویروس‌های سرماخوردگی زیادی که وجود دارد، بسیاری از مردم به طور متوسط دو تا سه بار سرماخوردگی را در سال تجربه می‌کنند.
از آنجا که کودکان تمایل دارند مدت زمان زیادی را در تماس نزدیک با سایر کودکان سپری کنند و از روش‌های جلوگیری از سرماخوردگی آگاهی کمتری دارند، به طور متوسط مستعد ابتلا به 8 تا 12 بار سرماخوردگی در سال هستند. سرماخوردگی معمولاً از طریق تماس دست به دست و کمتر از طریق سرفه، عطسه یا لمس کردن سطحی که در معرض ویروس است، پخش می‌شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در بیشتر موارد در مواجه با سرماخوردگی نیاز به مراجعه به پزشک نیست. اما در مواردی خاص باید با پزشک مشورت کرد:
- زمانی که علائم پس از سه هفته بهبود نیابد.
- هنگامی که علائم بیماری به طور ناگهانی شدت پیدا کند.
- وقتی که فرد دچار مشکلات تنفسی شود.
دلایل بروز سرماخوردگی
طیف وسیعی از ویروس‌ها می‌توانند باعث ایجاد سرماخوردگی شوند. بیشتر سرماخوردگی‌ها توسط خانواده‌ای از ویروس‌ها به نام «راینوویروس‌ها» (Rhinovirus) به وجود می‌آیند. این خانواده دارای بیش از صد نوع مختلف ویروس است.
بعد از ابتلا به سرماخوردگی، سیستم ایمنی فرد بیمار نسبت به ویروس بیماری‌زا ایمنی پیدا می‌کند و آنتی‌بادی‌های علیه همان ویروس در بدن باقی می‌ماند. اما با توجه به این که ویروس‌های زیادی باعث این بیماری می‌شوند، افراد در طول سال ممکن است چندین بار دچار سرماخوردگی با عوامل ویروسی متفاوت شوند. در این میان کودکان به خصوص آن‌هایی که زمان زیادی را در مدرسه سپری می‌کند، به دلیل قرار گیری در معرض انواع متفاوتی از راینوویروس‌ها که افراد مختلف را مبتلا می‌کنند، بیشتر در معرض سرماخوردگی هستند. از سویی دیگر با افزایش سن به دلیل مواجه با انواع بیشتری از ویروس‌های سرماخوردگی و تولید آنتی‌بادی برای آن‌ها در بدن، بزرگسالان مصونیت بیشتری در ابتلا به سرماخوردگی نسبت به کودکان دارند.
تشخیص سرماخوردگی
سرماخوردگی یکی از بیماری‌هایی است که نیاز به تشخیص‌های تخصصی ندارد و بیشتر افراد با تشخیص علائم در حال تجربه، می‌توانند سرماخوردگی خود تشخیص دهند. نکته مهم در تشخیص سرماخوردگی، تشابه علائم این بیماری با «بیماری آنفلونزا» (Influenza) است. اگرچه این دو بیماری نشانه‌های مشترکی دارند اما بیماری آنفلونزا مشکلاتی جدی‌تری حتی از سخت ترین سرماخوردگی‌ها ایجاد می‌کند. فردی که دچار آنفلونزا می‌شود، مانند فردی که به سرماخوردگی مبتلا است نشانه‌‌هایی نظیر سرفه، عطسه و گلو درد را بروز می‌دهد. اما در آنفلونزا فرد دچار تب‌هایی شدید، دردهای عضلانی و تهوع نیز می‌شود.
نشانه‌های آنفلونزا ممکن است در طول یک هفته به صورت ناگهانی ظاهر شده و بعد از آن از بین برود. اگر این علائم برای مدت طولانی بهبود پیدا نکند و شدت یابد، مراجعه به پزشک و قرار گرفتن تحت درمان‌های تخصصی اهمیت ویژه‌ای دارد. بنابراین تشخیص این که فرد دچار سرماخوردگی معمولی شده یا مبتلا به آنفلونزا شده است، برای مراقبت‌ها پس از آن و روش‌های درمانی مهم است.
درمان سرماخوردگی
تاکنون درمان خاصی برای سرماخوردگی در انواع مختلف آن وجود ندارد. اما می‌توان با استفاده از تکنیک‌ها و داروهایی از شدت علائم سرماخوردگی کاست. اصلی‌ترین روش برای کاهش علائم این بیماری استراحت و مصرف زیاد مایعات است. در ادامه به برخی از روش‌های کنترل بیماری سرماخوردگی می پردازیم.
خود مراقبتی
برای کنترل و کاهش شدت علائم سرماخوردگی، فرد بیمار با رعایت برخی موارد می‌تواند در تسریع بهبود بیماری موثر واقع شود. در زیر بعضی از این موارد آورده شده است:
- مصرف کافی مایعات
- استراحت کافی
- داشتن رژیم غذایی سالم مانند رژیم غذایی سرشار از فیبر، میوه و سبزیجات در طول سرماخوردگی
- پرهیز از قرارگیری در هوا آلوده و پرهیز از کشیدن سیگار
مصرف داروهای رایج سرماخوردگی
داروهای رایج برای تعدیل علائم سرماخوردگی را معمولا در داروخانه ها بدون نیاز به نسخه پزشک می‌توان دریافت کرد. عوارض جانبی برخی از این داروها ممکن است برای انجام فعالیت‌های روزانه فرد مناسب نباشد (برخی از این داروها موجب گیجی و خواب آلودگی در فرد می‌شوند)، بنابراین مطالعه راهنما و اطلاعات داروها اهمیت دارد. در زیر به برخی از داروهای رایج سرماخوردگی اشاره می‌شود.
- مسکن‌ها یا بهبود دهنده‌های درد (Painkillers): مسکن‌های بسیاری برای کاهش درد در داروخانه‌ها وجود دارند، اما دو مسکن ایبوپروفن و استامینوفن ممکن است برای تسکین تب و همچنین تسکین درد در سرماخوردگی موثر باشند. برای کودکان برخی مسکن‌های خاص که مخصوص کودکان است، باید استفاده شود. هرگز کودکان نباید به طور همزمان استامینوفن و ایبوپروفن مصرف کنند. برخی از افراد در هنگام سرماخوردگی از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین برای کاهش علائم سرماخوردگی استفاده می‌کنند. این داروها تحت هیچ شرایطی توسط کودکان زیر ۱۲ سال نباید مصرف شوند.
- ضد احتقان‌ها (Decongestants) : ترکیبات ضد احتقان به صورت خوارکی یا اسپری وجود دارند که در کاهش آبریزش یا مسدود شدن بینی مؤثر هستند و به تسهیل در تنفس در هنگام سرماخوردگی کمک می‌کنند. این داروها نباید توسط کودکان زیر 6 سال مصرف شوند و فقط با توصیه پزشک در کودکان زیر 12 سال قابل استفاده هستند. داروهای ضد احتقان برای مدت زمان کوتاهی موثر واقع می‌شوند و نباید در طولانی مدت از این ترکیبات استفاده کرد.
- داروهای سرماخوردگی: داروهای سرماخوردگی ترکیبی از داروهای مسکن و ضد احتقان هستند که در یک دارو در کنار هم قرار داده شده‌اند و به این ترتیب علائم بیماری را کاهش می‌دهند. این داروها اغلب همراه با داروهای دیگر نباید مصرف شوند و در صورت مصرف باید با پزشک در این مورد مشورت شود.
- آبنبات‌های خنک کننده مجاری تنفسی (Lozenges): آبنبات‌های خنک کننده مجاری تنفسی در داروخانه‌ها یافت می‌شوند و به عنوان درمان کمکی برای کاهش و تسکین مشکلات مجاری تنفسی و گلو مورد استفاده قرار می‌گیرند. این ترکیبات به عنوان روان کننده، باعث نرم کردن مجاری گلو و کاهش سرفه و تسهیل تنفس می‌شوند.
- بخور اکالیپتوس: بخار اکالیپتوس برای باز کردن مجاری تنفسی و تسهیل در نفس کشیدن می‌تواند بسیار موثر باشد. این روش درمانی در کودکان و بزرگسال مورد استفاده قرار می‌گیرد.
عوارض سرماخوردگی
در بیشتر موارد، سرماخوردگی بدون عوارض برطرف می‌شود. با این حال، سرماخوردگی می‌تواند منجر به ضعف سیستم ایمنی بدن شده که همین امر می‌تواند باعث شیوع عفونت در قسمت‌های دیگر شود. اگر این اتفاق بیفتد، عوارض زیر پس از سرماخوردگی قابل مشاهده است.
سینوزیت
«سینوزیت» (Sinusitis) یکی از عوارض شایع در سرماخوردگی است که تقریباً از هر 50 نفر یک نفر به این عارضه مبتلا می‌شود. سینوزیت که به آن عفونت سینوس یا رینوزینوزیت نیز گفته می‌شود، در واقع وجود التهاب در سینوس‌ها است. همان طور که در شکل مشاهده می کنید، سینوس‌ها حفره‌هایی پر از هوا در استخوان‌های واقع در صورت و بینی هستند. سینوزیت هنگامی رخ می‌دهد که این حفره‌ها ملتهب و مسدود شده باشند و منجر به ایجاد مخاط و هوا درون آن‌ها شوند.
به عبارتی دیگر سینوزیت عفونت حفره‌های پشت پیشانی و گونه‌ها است که به طور معمول در اثر ویروس ایجاد می‌شود. همچنین ممکن است سینوزیت با عامل باکتریایی نیز وجود داشته باشد. علائم سینوزیت شامل موارد زیر است:
- سردردهای سینوس (درد و حساسیت در ناحیه پیشانی، بینی و گونه‌ها)
- آبریزش یا مسدود شدن بینی
- تب (بالای 38 درجه سانتیگراد)
سینوزیت بیماری خطرناکی نیست و معمولاً خود به خود یا با روش‌های خود مراقبتی در طول دو تا سه هفته برطرف می‌شود. اگر علائم بیش از یک هفته ادامه یابد، باید با پزشک مشورت شود.
عفونت گوش میانی
بروز عفونت گوش میانی (Otitis Media) به دنبال سرماخوردگی در کودکان شایع است. این بیماری به طور معمول در اثر عفونت باکتریایی ایجاد می‌شود. علائم و نشانه‌های عفونت گوش میانی شامل موارد زیر است:
- درد در گوش
- تب (بالای 38 درجه سانتیگراد)
- کم شنوایی موقت
- خستگی
- استفراغ
عفونت گوش میانی به صورت کلی طی چند روز به شکل طبیعی بهبود می‌یابد. اگر علائم بیش از چند روز ادامه یابد یا این عفونت‌هابه طور مکرر اتفاق بیوفتد، باید با پزشک مشورت شود.
عفونت قفسه سینه
عفونت قفسه سینه، که به آن «عفونت‌های دستگاه تنفسی تحتانی» (Lower Respiratory Tract Infections) نیز گفته می‌شود، ممکن است به دنبال سرماخوردگی ایجاد شود. شایع‌ترین نوع این عفونت‌ها شامل «برونشیت» (Bronchitis) و «ذات الریه» (Pneumonia) است.
علائم معمول عفونت قفسه سینه شامل موارد زیر است:
- سرفه
- ایجاد خلط
- تنگی نفس
معمولاً عفونت قفسه سینه به طور طبیعی با مراقبت‌های خاص پس از طی مدتی برطرف می‌شود. در صورت بروز علائم زیر، باید با پزشک مشورت شود، زیرا ممکن است عامل باکتریایی، عفونت سینه را ایجاد کرده باشد که در این صورت تجویز آنتی بیوتیک برای درمان بیماری مورد نیاز است.
- سرفه شدید
- تب با درجه حرارت بالا
- احساس گیجی
- درد در قفسه سینه
- وجود خون در خلط
- تداوم علائم بیماری بیش از سه هفته
پیشگیری از سرماخوردگی
ویروس‌هایی که باعث سرماخوردگی می‌شوند، معمولاً از طریق قطرات ریز خارج شده در اثر سرفه و عطسه فرد مبتلا به سرماخوردگی در محیط پخش می‌شوند، در صورت استنشاق هوای حاوی ویروس فرد به سادگی دچار ویروس می‌شود. اما به طور معمول ویروس سرماخوردگی از طریق تماس پوستی با فرد آلوده یا طریق لمس وسایل آلوده نیز منتقل می‌شود.
برای کمک به پیشگیری از سرماخوردگی، اقدامات زیر توصیه می‌شود:
- شستن مداوم دست‌ها با آب و صابون
- جلوگیری از لمس غیر ضروری چشم‌ها، بینی و دهان
- پرهیز از تماس با افراد مبتلا به سرماخوردگی
افرادی که دچار سرماخوردگی شده‌اند، باید با انجام اقدامات زیر از انتشار ویروس خودداری کنند:
- ماندن در خانه و پرهیز از رفتن به محل کار یا مدرسه
- پرهیز از تماس نزدیک با دیگران
- پوشاندن دهان و بینی هنگام سرفه یا عطسه
- شستن دست‌ها پس از سرفه یا عطسه
سرماخوردگی و آنتی بیوتیک‌ها
«آنتی بیوتیک‌ها» (Antibiotics) ترکیبات شیمیایی هستند که از قارچ‌ها و سایر باکتری‌ها استخراج می‌شوند. این ترکیبات داروهای قدرتمندی هستند که می‌توانند از رشد و تکثیر بسیاری از سلول‌ها جلوگیری کنند. آنتی بیوتیک‌ها بر حسب نوع ساختمانی و ترکیباتی که دارند، روش‌های مختلفی برای از بین بردن سلول‌ها در پیش می‌گیرند:
- آنتی بیوتیک‌هایی مانند پنی‌سیلین باکتری‌ها را از بین می‌برند. این آنتی بیوتیک‌ها گاهی می‌توانند برای از بین بردن باکتری‌ها از تشکیل دیواره سلولی آن‌ها جلوگیری کنند.
- گروه دیگری از آنتی بیوتیک‌ها قادر هستند تکثیر باکتری‌ها را متوقف کنند.
اکثر مردم در سراسر جهان زمانی که به سرماخوردگی معمولی مبتلا می‌شوند، معمولا از آنتی بیوتیک‌ها برای درمان علائم بیماری استفاده می‌کنند. در حالی که سرماخوردگی در اثر ویروس‌ها ایجاد می‌شوند و هیچ آنتی بیوتیکی در جهان نمی‌تواند با ویروس‌ها مبارزه کند، زیرا این داروها تنها به طور تخصصی می‌توانند باکتری‌ها را از بین ببرند.
برای اثبات عدم تاثیر مصرف آنتی بیوتیک بر بیماری سرماخوردگی مطالعات مختلفی در سراسر جهان صورت گرفته است که در اینجا به یکی از این مطالعات اشاره می‌شود. در این مطالعه افراد با بیماری سرماخوردگی به دو گروه تقسیم شدند که یک گروه داروهای حاوی آنتی بیوتیک دریافت می‌کردند و گروه دوم داروهای بدون آنتی بیوتیک مصرف کردند. نتایج این مطالعه نشان داد که افرادی که آنتی بیوتیک مصرف کردند، بدون کوچک‌ترین تغییری روند طبیعی بیماری را طی کرده و دچار عوارض جانبی مصرف آنتی بیوتیک نیز شدند. اما افرادی که از داروهای بدون آنتی بیوتیک استفاده کردند، علائم بیماری در آن‌ها با سرعت بیشتری کاهش پیدا کرد.
ممکن است به نظر برسد اگر آنتی بیوتیک‌ها نتوانند سرماخوردگی را درمان کنند، اما ضرری نیز برای بدن نداشته باشند، در حالی این گونه نیست. زمانی که افراد بدون نیاز به مصرف آنتی بیوتیک، از آن‌ها استفاده می‌کنند، در واقع باعث می‌شوند که کارایی دارو کاهش پیدا کند و زمانی که برای درمان عفونت‌های باکتریایی مجبور به مصرف آنتی بیوتیک شوند، ممکن است بدن آن‌ها به آنتی بیوتیک پاسخ ندهد و مصرف آن برای درمان عفونت موثر نباشد.
چرا آنتی بیوتیک‌ها کار نمی‌کنند؟
زمانی که با مصرف آنتی بیوتیک در مواجه با عفونت باکتریایی درمانی صورت نگیرد، می‌تواند یک دلیل داشته باشد، دلیل این امر مربوط به خود باکتری‌ها است. باکتری‌ها می‌توانند در مواجه مکرر با یک عامل کشنده مانند آنتی بیوتیک در جهت مقاومت و زنده ماندن به صورت ژنتیکی تغییر کنند و گونه‌های جدیدی از باکتری‌ها ایجاد شوند.
در این حالت باکتری‌های جدید در برابر آنتی بیوتیک مقاوم شده و آنتی بیوتیک‌ها قادر به درمان عفونت‌های حاصل از آن‌ها نیستند. به این دلیل است که گاهی پزشکان انواع متفاوتی از آنتی بیوتیک‌ها را برای درمان یک عفونت خاص تجویز می‌کنند. مصرف بدون دلیل آنتی بیوتیک‌ها علاوه بر ایجاد مقاومت باکتریایی می‌تواند عوارض جانبی نیز ایجاد کند که برخی از آن‌ها بسیار جدی است.
از جمله این عوارض می‌توان به سرگیجه، استفراغ، عفونت‌های مخمری و اسهال اشاره کرد. اما در برخی از مواقع این عوارض جدی‌تر هستند و می‌توانند واکنش‌های آلرژیک، مشکلات تنفسی و آسیب‌های جبران ناپذیر در دستگاه گوارش به خصوص روده بزرگ ایجاد کنند.
اگر مطالعه مطلب بالا برای شما مفید بود، آموزش‌های زیر نیز به شما پیشنهاد می‌شود:
