اسم موصول در عربی چیست؟ – به زبان ساده + مثال و تمرین
اسم موصول در عربی وظیفهاش این است که دو جمله را بهم وصل کند. به بیانی دیگر، برای پیوند دادن دو جملهای که از نظر معنا با یکدیگر همخوانی ندارند، به اسم موصول نیاز داریم. این پیوند دادن و وصل کردن در زبان عربی قانون و قواعد خاص خودش را دارد که در این نوشته قصد داریم آنها را بررسی کنیم. با ذکر چند مثال ترجمه صحیح اسم موصول را در جملات عربی یاد میگیریم و با استفاده از تمرینهای پایانی متن میفهمیم که مطالب موجود در متن را چه میزان آموختهایم.
اسم موصول چیست؟
پیش از هر توضیحی، برای آمده شدن ذهن با مبحث اسم موصول در عربی بهتر است به این مثالها توجه کنید. در تمامی آنها یکی از انواع اسامی موصول را میبینید که به وسیله آن توضیحی به یکی از ارکان جمله پیشین مرتبط شدهاست.
سامَحْتُ أَلذي شَتَمَني.
کسی را که به من توهین کرد بخشیدم.
سافَرْتْ أَلَتي کانَتْ عِندَنا.
کسی که پیش ما بود سفر کرد.
حَضَرَ أَللَذانِ کانا غائِبَینِ.
آن (دو نفری) که غایب بودند حاضر شدند.
المَقالَتانْ أَللَتانِ قَرَأتُهُما لِکاتبةٍ عَربیةٍ.
دو مقالهای را که خواندم برای یک نویسنده عرب است.
هَولاءِ هُمُ الأَوْلادُ ألَذینَ وَصَلوا المُتِأَخِّرینْ.
اینها همان پسرهایی هستند که دیر رسیدند.
هَولاءِ هُنَّ البَناتُ أللاتي وَصَلْنَ مُتِأَخَّراتْ.
اینها همان دخترهایی هستند که دیر رسیدند.
أِحِّبُ مَنْ یُحِبُّ وَطَنَه.
کسی که کشورش را دوست دارد دوست میدارم.
نَشَرَتْ الصَحِیفَةُ کُلَّ ما أَرسَلْتُ لها.
روزنامه همه چیزهایی را که فرستاده بودم منتشر کرد.
کلماتی که در جملههای عربی زیر آنها خط کشیده شدهاست، همه «اسم موصول» هستند. همچنین آن کلماتی که در ترجمه فارسی زیرشان خط کشیده شده، ترجمه اسامی موصول است. بنابراین برای تعریف اسم موصول میتوانیم بگوییم «موصول اسمی است که دو جمله را (جمله اسمیه و فعلیه عربی) به هم ربط میدهد و به وسیله جملهای که بعدش میآید معلوم و تعریف میشود.»
سامَحتُ ألذي شتمني.
کسی را که به من توهین کرد بخشیدم.
(اگر در این مثال بعد از گفتن «سامحتُ ألذي» توقف کنیم و چیزی نگوییم جمله برای شنونده ناقص و نامفهوم میشود. از این رو بعد از اسم موصول «ألذي» به جملهای نیاز داریم تا نشان دهیم دقیقا منظورما چه کسی است. با توجه به این توضیحات میتوانیم بگوییم که «شتمني» جمله صله برای ألذي است.)
در این مثالها مشخص است که مبحث اسم موصول مبحثی گسترده و قابل تامل است، چرا که انواع مختلف آن ثابت میکند هر اسم موصول برای موقعیت خاص خودش است. در ادامه این متن به بررسی انواع اسامی موصول و نحوه استفاده صحیح از آنها میپردازیم.
انواع اسم موصول
یکی از ویژگیهای مبحث اسم موصول در عربی این است که همزمان مفرد، مثنی و جمع و مذکر و مونث و همچنین، جاندار و بیجان بودن را در جملهها مشخص کرده و نشان میدهد. به همین خاطر استفاده صحیح و درست از این اسامی نیازمند شناخت درست آنهاست. در زبان عربی، اسمهای موصول دو دسته هستند که عبارتند از:
- اسم موصول خاص
- اسم موصول عام
در ادامه توضیح هر یک از آنها را با مثالهای مرتبط میخوانید.
اسم موصول خاص
اسم موصول خاص اسم موصولی است که در آن «جنسیت و تعداد و اعراب زبان عربی» به تفکیک مشخص شدهاست. به عنوان مثال اسم موصول مخصوص به مفرد مونث با جمع مذکر متفاوت است. در جدول زیر انواع اسم موصول خاص بر اساس تعداد و جنسیت مشخص شدهاست.
جدول اسم موصول خاص در عربی | |
مذکر | مونث |
ألذي (مفرد مذکر) | ألتي (مفرد مونث) |
أللذان (مثنی مذکر مرفوع) - أللذیْنِ (مثنی مذکر منصوب و مجرور) | أللتان (مثنی مونث و مرفوع) - أللتیْنِ (مثنی مونث منصوب و مجرور) |
ألذین (جمع مذکر) | أللاتی - أللائي - أللواتي - أللوائي (جمع مونث) |
برای درک بهتر کاربرد اسم موصول خاص به جملههای زیر توجه کنید.
نجَحَ الرَجُلُ أَلَذي یَدرُسُ العَرَبیةَ.
مردی که عربی میخواند قبول شد.
نَجَحَتْ المَرأَتانِ اللَتانِ تَدرُسانْ العَرَبیةْ.
دو زنی که عربی میخواندند قبول شدند.
رَأَیْتُ الرَجُلَینِ أَللَذَّینِ یَدرُسانْ العَرَبیةْ.
دو مردی را که عربی میخواندن دیدم.
نَجَحَتْ النِساءُ اللاتي یَدرُسْنَ العَرَبیةْ.
زنانی که عربی میخواندند موفق شدند.
قَرَأتُ کِتابَ أَلذي أَلَّفَهُ کاتِبَةْ نجیب محفوظ.
کتابی که نجیب محفوظ نوشته بود را خواندم.
(در این مثال «ه» که به فعل ألَّفَ اضافه شده، عائد صله است و به ألذي بر میگردد.)
اسم موصول عام
اسم موصول عام به اسم موصولهایی اطلاق میشوند که برای تمام افراد «مفرد، مثنی، جمع» و برای جنسهای «مذکر و مونث» به صورت یکسان به کار میرود. در جملات با اسم موصول عام، عائد صله در جمله صله، جنسیت و تعداد را درباره مرجع اسم موصول مشخص میکند. یعنی از طریق عائد صله به جنسیت و تعداد مرجع موصول پی میبریم. اسامی موصول عام در عربی عبارتند از:
- من (برای جاندار)
- ما (برای بیجان)
- ذا
- ال
- أیُّ
«من» و «ما» پر کاربردترین نوع از اسمهای موصول عام هستند که برای درک بهتر کاربرد هر یک از آنها میتوانید به مثالهایی که در ادامه آمدهاست توجه کنید.
أُحِبُّ مِنَ الطُلاب مَنْ یَحتَرِمونَ أَبائِهِم.
دانشجویانی که به پدرانشان احترام میگذارند دوست دارم.
(در این جمله از اسم موصول عام «من» برای جاندار استفاده شدهاست. ضمیر «واو» در فعل یحترمون عائد صله است.)
أَخَذَتْ أُمي ما أَعْجَبَتْها مِن الحَقائِبْ.
مادرم کیفی را که خوشش آمد گرفت.
( در این جمله از اسم موصول عام «ما» برای غیر جاندار استفاده شدهاست. به جای آن میتوانستیم از اسم موصول خاص ألتي استفاده کنیم. چرا که عائد صله در این جمله «هی» مستتر در فعل اعجبت است و به حقائب بر میگردد.)
هاجَرَتْ الطُیورُ ألَتي تَعیشُ في الغابَة.
پرندههایی که در جنگل زندگی میکنند مهاجرت کردند.
انواع جمله صله موصول و شرطهای آن
کمی بالاتر توضیح دادیم که جمله صله، جملهای است که بعد از اسم موصول میآید تا نشان دهد منظور گوینده از به کار بردن اسم موصول دقیقا چیست. به بیانی دیگر، صله موصول برای روشنگری درباره اسم موصول در جمله حضور دارد. اما این جمله برای آنکه به عنوان جمله صله شناخته شود باید سه شرطی را که در ادامه میخوانید داشته باشد که عبارتند از:
- در لفظ و معنا خبری باشد.
- برای شنونده و مخاطب غیر مبهم و واضح باشد.
- حتما داری ضمیری باشد که به آن عائد صله میگوییم.
جمله صله میتواند انواع مختلفی داشته باشد که در ادامه نمونههایی از آنها را میخوانید.
اُعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ.
خدایی را که شما را آفرید بپرستید.
(در این آیه از قرآن جمله صله همان «خلقکم» است که به عنوان یک جمله فعلیه در جمله ظاهر شدهاست.)
أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِي هُوَ أَدْنَىٰ بِالَّذِي هُوَ خَيْرٌ
آیا آنچه را که بدتر است با بهتر عوض میکنید؟
(در این آیه از قرآن «هو خیرٌ» جمله صله است که به عنوان جمله اسمیه دارای مبتدا و خبر عربی و همچنین ضمیر عائد صله است.)
نکته: از میان موصولهای خاص «موصولات مثنی» (اللذان- اللذین- أللتان- أللتین) و از موصولات عام، کلمه «أیُّ» معرب هستند. مابقی اسامی موصول همگی مبنی هستند و همراه اعراب محلی میآیند.
دلایل به کار بردن اسم موصول در عربی
در کتابهای مربوط به بلاغت در زبان عربی آمده که مهمترین کارکرد اسم موصول تاکید بر فاعل است. اما در حقیقت با استفاده از اسم موصول بر یکی از ویژگیهای فاعل تاکید میشود. در جملات موصولی از فاعل و موضوع مورد بحث، نام نمیبریم و حتی به جای از ضمیر استفاده نمیکنیم. بلکه با استفاده از اسم موصول و جمله صله یکی از ویژگیها و صفتهای آن را برجسته میکنیم. علاوه بر این، موارد دیگری نیز وجود دارد که میتواند دلیلی برای استفاده از موصول در جملات عربی باشد.
وجود دانش مشترک
شاید دلیل استفاده از اسم موصول در جملات، اشتراک گوینده و شنونده در دانستن یک موضوع مشترک باشد که به وسیله ابراز آن توسط اسم موصول و جمله صله میتوان از صحت اشتراک مطمئن شد.
برای مثال در جمله « المرأة ألتي رأیتَها معی أمس کان زوجتی» (زنی که دیروز همراه من دیدی همسرم بود.) همراهی یک زن توسط گوینده جمله همان اطلاعاتی است که خود گوینده و مخاطبش به آن اشراف دارند و به وسیله آن نشان میدهد که دقیقا منظورش کدام زن است.
اشاره غیر مستقیم
گاهیاوقات گوینده برای اجتناب از اشاره مستقیم به موضوع موردنظرش به سراغ اسم موصول و جمله صله میرود. این امر میتواند دلایل زیادی در زبان عربی داشته باشد که دشمنی و نفرت یکی از آن دلایل است.
به عنوان مثال جمله «ألذي لم یکن بحاجة ألی والده جاء لیتوسل بأبیه.» (کسی که به پدرش نیاز نداشت حالا برای درخواست پیش پدرش میرود.) نشان میدهد که فرد موردنظر به هیچ عنوان مورد تایید گوینده نیست و او با استفاده از اسم موصول و جمله صله در عین اینکه به آن فرد اشاره میکند دلیل اینکه چرا از او نامی نبرده را هم به نشان میدهد.
برای اشاره به یک مشکل
ممکن است دلیل استفاده از موصول و جمله صله تاکید بر اشکالی باشد که ممکن است از دید شنونده جمله پنهان شده باشد. همچنین ممکن است آن مشکل آشکار باشد اما گوینده نیاز دارد که تحت هر شرایطی به آن اشاره کند.
مثلا در جمله «هذا الشيء الذي تسميه حيوانًا أليفًا يتبول في جميع أنحاء الأثاث.» (حیوانی که به آن حیوان خانگی میگویی روی همه مبلها ادرار میکند.) مشکل کاملا آشکار است اما به هیچوجه مورد تایید گوینده نیست. از این رو با استفاده از اسم موصول و جمله صله نارضایتی ضمنی خودش را با آن ابراز میکند.
در کنار مواردی که گفته شده میتوان از «پیشبینی درباره آینده» و «از بین بردن شک و تردید» به عنوان دلایل دیگری برای استفاده از اسم موصول در جملات عربی نام برد.
سوالات متدوال درباره اسم موصول در عربی
در این بخش به برخی از سوالات پر تکرار در مبحث اسم موصول در عربی به طور خلاصه پاسخ میدهیم.
اسم موصول چیست؟
به کلماتی که کمک میکنند تا یک جمله را به جمله دیگر وصل کنیم اسم موصول میگویند.
اسم موصول چند نوع است؟
اسم موصول به دو دسته علم و خاص تقسیمبندی میشود. موصول عام مثل «من» و «ما» برای جاندار و غیر جاندار استفاده میشود، بدون آنکه تفکیک میان جنسیت یا تعداد مدنظر ما باشد. در صورتی که هدف ما استفاده از اسم موصولی است که جنسیت و تعداد در آن واضح باشد میتوانیم به سراغ اسم موصول خاص برویم.
تمرین اسم موصول در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «اسم موصول در عربی»، میتوانید از تمرینهایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین اول شامل ۵ سوال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسشها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، میتوانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جوابهای درست و نادرست را نیز ببینید. تمرین دوم نیز ۴ سوال دارد که نیازمند پر شدن جاهای خالی بر اساس نمونه است. پاسخ صحیح را میتوانید در قسمت جواب بیینید.
تمرین اول
گزینه درست را انتخاب کنید.
۱. کدام گزینه مبنی است؟
أی
اللذان
ألذینَ
ألذَینِ
۲. در عبارت «من ذا تعطیها الکتاب.» کلمه ذا معادل کدام موصول است؟
ألذی
أللذان
ألتی
أللاتي
۳. کدام موصول معرب است؟
ألذین
ذا
أللاتی
أیُّ
۴. کدام گزینه مکمل عبارت «أحبُ الأطعمة ... تفوح من ... رائحة طیبة.» است؟
أللاتی - منهنَّ
ألتی - هم
ألذین - ها
ألتی - ها
۵. در این عبارت چند غلط وجود دارد؟ «کتب علیْ دروسَها ألذي علَّمتهم الأستاذُ.»
۳
۴
۲
۱
تمرین دوم
جای خالی را با اسم موصول و ضمیر مناسب پر کنید.
رأیتُ الصدیق ألذي درستُ معه في الثانویة.
سوال۱: رایتُ الصدیقین .... درستُ مع ... في الثانویة.
جواب: ألذَیْن - هما
سوال۲: جاء الأصدقاء .... درستُ مع ... في الثانویة.
جواب: ألذین - هم
سوال۳: جاءت الصدیقة ..... درستُ مع.... في الثانویة.
جواب: ألتي - ها
سوال۴: جاءتْ الصدیقات ...... درستُ مع .... في الثانویة.
جواب: أللاتي - هن
جمعبندی
در این مطلب درباره اسم موصول، قواعد و کارکرد آن در جملههای عربی مطالبی یاد گرفتیم. فهمیدیم که اسم موصول در زبان عربی به دو دسته عام و خاص تقسیمبندی میشود. هرگاه نیاز داشته باشیم تا از اسم موصولی استفاده کنیم که تعداد و جنسیت را همزمان با هم نشان دهد باید به سراغ اسم موصول خاص برویم. در مقابل اسمهای موصول خاص، اسم موصول عام را داریم که جنسیت و تعداد برای آن چندان اهمیتی ندارد. همین که مرجع اسم موصول جاندار باشد باید از اسم موصول عام «من» و اگر غیر جاندار باشد باید از اسم موصول عام «ما» استفاده کنیم. از میان اسمهای موصول تنها صیغههای مثنی اسم موصول خاص (أللذان، أللذین، أللتان، أللتین) معرب هستند. مابقی اسمهای موصول مبنی هستند و اعراب محلی دارند.
سلام و عرض ادب. مطلب و تمارین بسیار مفید بودند، از شما تشکر می کنم خدا خیرتان بدهد. فقط یک سوال دارم؛ آیا من و ما در
جملات عربی همیشه اسم موصول هستند؟
سلام و وقت بهخیر؛
«من» و «ما» در جملات عربی کاربردهای متنوعی دارند. «ما» میتواند به عنوان کلمه استفهام، حرف نفی، حرف شرط و… به کار برود. برای آشنای بیشتر با انواع «ما» میتوانید به مطلب «انواع ما در عربی – به زبان ساده + مثال و تمرین» مراجعه کنید.
«من» هم میتواند علاوه بر نقش موصولی، نقش کلمه استفهام و اسم شرط را در جمله به عهده بگیرد.
سپاس از همراهی شما با مجله فرادرس.
با عرض سلام
خیلی دوست میداشتم که مثالی که در سایتهای عربی در مورد اسم موصول هست رو تحلیل میکردید(إن من يحترم نفسه لا يفعل….)