آموزش شطرنج برای افراد مبتدی — تصویری و به زبان ساده

شطرنج یکی از محبوب‌ترین بازی‌های استراتژی و دو نفره است که قرن‌ها پیش از کشور هند سر برآورده است. برای پیروزی در این بازی فکری جذاب، باید مهره‌های خود را به گونه‌ای حرکت دهید که حریف اصطلاحا «کیش و مات» شود. به عبارت دیگر، مهره‌های شما باید به‌گونه‌ای مهره شاه حریف را تهدید کنند که هیچ راه فراری وجود نداشته باشد. اما شطرنج آنقدرها که به نظر می‌رسد ساده نیست و گرچه به سهولت هرچه تمام‌تر قادر به آموختن قوانین بنیادین خواهید بود، اما برای شکست دادن حریفان توانمند و ماهر باید استراتژی‌هایی نبوغ‌آمیز را به کار بگیرید.

به مطالعه این مقاله از مجله فرادرس ادامه دهید تا هرآنچه لازم است هنگام آموزش شطرنج بدانید را به شما بگوییم. مهم‌تر اینکه گرچه این مقاله گزینه‌ای ایده‌آل برای افرادی مبتدی به حساب می‌آید، اما افرادی که آشنایی نسبی به شطرنج دارند نیز می‌توانند چند نکته مهم و تازه را فرا بگیرند. همچنین لازم است یادآور شویم که اگر به دنبال یاد گرفتن مهارت و هنرهای سرگرم‌ کننده هستید می‌توانید از دیگر مطالب مشابه مجله فرادرس در این رابطه مانند آموزش حل روبیک، آموزش اوریگامی و یا آموزش چرتکه استفاده کنید.

آموزش مهره های شطرنج

مهره‌های گوناگونی که در زمین بازی شطرنج یافت می‌شوند، حداقل در ظاهر می‌توانند گیج‌کننده و پیچیده به نظر برسند. اما جای هیچ نگرانی نیست و زمانی که بدانید هر مهره چه شمایلی دارد و چطور کار می‌کند، به سادگی قادر به آغاز بازی خواهید بود. با این همه اگر پیشتر بازی شطرنج را تجربه کرده‌اید و می‌دانید هر مهره چطور کار می‌کند و در کدام نقطه از زمین قرار می‌گیرد، می‌توانید از این بخش از مقاله آموزش شطرنج عبور کنید.

فیلم آموزش شطرنج – مقدماتی + نکات کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

سرباز (Pawn)

شاید سرباز بهترین گزینه برای شروع آموزش شطرنج و مهره‌های آن باشد. این ساده‌ترین مهره در بازی شطرنج است و هر بازیکن ۸ عدد از آن را در ابتدای بازی در اختیار دارد. در حرکت ابتدایی، سرباز می‌تواند به اندازه یک یا دو فضای خالی به سمت جلو برود، اما از حرکت دوم به بعد اجازه حرکت در تنها یک فضای خالی را دارد. در صورتی که مهره‌های حریف در فضای مقابل قرار گرفته‌ باشند، سرباز نمی‌تواند به جلو برود و از سوی دیگر قادر به زدن مهره‌های روبه‌رویی نیست. با سرباز تنها می‌توان مهره‌هایی را زد که در فضاهای اریب مقابل قرار گرفته‌اند.

سرباز تنها مهره‌ای است که نمی‌تواند به سمت عقب حرکت کند و به صورت مشابه، تنها مهره‌ای است که به شکلی متفاوت با حرکت معمول خود دشمنان را می‌زند. زمانی که سرباز به «رنک» هشتم (برای بازیکن سفید) یا رنک نخست (برای بازیکن مشکی) می‌رسد، می‌تواند جای خود را به مهره‌ای بهتر بدهد. در بخش‌های جلویی مقاله بیشتر راجع به رنک و سیستم ارتقای سربازان صحبت خواهیم کرد.

رخ (Rook)

رخ که گاهی «قلعه» نیز نامیده می‌شود (اما نباید آن را با حرکت «قلعه کردن» در بازی اشتباه گرفت)، شبیه به برجی کوتاه است. این مهره می‌تواند به صورت افقی یا عمودی در هر میزان فضای خالی در دسترس حرکت کند و در مسیر خود نیز قادر به زدن مهره‌های حریف است.

اسب (Knight)

اسب یا آن‌طور که در زبان انگلیسی می‌گویند، «شوالیه»، پیچیده‌ترین مهره در بازی شطرنج به حساب می‌آید. این مهره به شکل حرف L حرکت می‌کند، بنابراین هنگام حرکت می‌تواند دو فضای عمودی و سپس یک فضای افقی به جلو برود یا عکس همین مسیر را به صورت دو فضای افقی و یک فضای عمودی طی کند. اسب تنها مهره‌ای است که می‌تواند از روی دیگر مهره‌ها (چه خودی و چه غیر خودی) بپرد. اما اسب صرفا قادر به زدن مهره‌هایی خواهد بود که در فضای مقصد او حضور دارند.

فیل (Bishop)

فیل تنها قادر به حرکت به صورت اریب است، اما در عوض می‌تواند به هر میزان در فضاهای در دسترس جابه‌جا شود و قادر به از پیش رو برداشتن مهره‌های حریف در مسیر خود نیز هست. از آن‌جایی که فیل صرفا اریب حرکت می‌کند، یکی از فیل‌ها تنها روی مربع‌های سفید و فیل دیگر تنها روی مربع‌های مشکی باقی می‌ماند.

وزیر (Queen)

این قدرتمندترین مهره در زمین شطرنج است و معمولا با تاج زنانه‌ای که روی سر دارد شناسایی می‌شود. وزیر می‌تواند به صورت افقی، عمودی و اریب، به هر میزانی که بازیکن می‌خواهد حرکت کند و از تمام این جهات نیز قادر به زدن مهره‌های حریف خواهد بود.

شاه (King)

این مهره می‌تواند در هر نوبت تنها به اندازه یک فضا در هر جهتی جابه‌جا شود و به همین شکل نیز قادر به زدن مهره‌های حریف خواهد بود. این مهره‌ای است که دلتان نمی‌خواهد هیچوقت از دست بدهید، اما در عین حال هیچوقت حریف قادر به زدن مهره شاه شما نیست. در قوانین شطرنج، اجازه ندارید شاه خود را به گونه‌ای حرکت دهید که در موقعیت «کیش» قرار بگیرد. کیش زمانی اتفاق می‌افتد که حریف می‌تواند در نوبت بعدی خود شاه شما را بزند، اما در عین حال هنوز راهی برای فرار شاه وجود دارد. زمانی که حریف شما را در موقعیت کیش قرار می‌دهد، باید فورا اولویت‌ها را تغییر داده و شاه را از مهلکه فراری دهید. با «کیش و مات» (یعنی زمانی که راه فراری برای شاه باقی نمانده) نیز بازی به پایان می‌رسد.

نکات مهمی که باید راجع به مهره‌های شطرنج به خاطر بسپارید

در ادامه، مهم‌ترین نکات راجع مهره‌های شطرنج آورده شده است.

فیلم آموزش نرم افزار فریتز Fritz برای یادگیری و تحلیل بازی شطرنج در فرادرس

کلیک کنید

• شاه مهره‌ای بسیار ارزشمند است و باید تحت هر شرایطی از آن محافظت کنید.
• وزیر انعطاف پذیرترین مهره به حساب آمده و می‌تواند به شکلی موثر نقش نیروی پشتیبانی را برای سایر نیروها ایفا کند. در واقع وزیر قابلیت‌های فیل و رخ را به صورت همزمان در خود جای داده و بعد از شاه، ارزشمندترین مهره شما در زمین بازی به حساب می‌آید.
• اسب‌ها گزینه‌ای معرکه برای حملات غافلگیرکننده به حساب می‌آیند. الگوی حرکت اسب معمولا از چشم بازیکنان تازه‌کار دور مانده و آن‌ها را گیج می‌کند.
• فیل‌ها در فضای باز بهترین عملکرد را از خود به نمایش می‌گذارند. اما بسیاری از بازیکنان تازه‌کار فیل‌ها را دست کم گرفته و به استفاده حداکثری از پتانسیل‌های آن‌ها نمی‌پردازند.
• رخ‌ها مهره‌ای قدرتمند با دامنه حرکت بسیار زیاد هستند.
• سربازها شاید بی‌اهمیت به نظر برسند، اما گزینه‌ای عالی برای به دام انداختن حریف و آوردن مهره‌های ارزشمندتر به بازی هستند. در صورتی که سربازان را به ردیف پایانی در طرف مقابل زمین برسانید، می‌توانید آن‌ها را به مهره‌ای بهتر «ارتقا» دهید. اگر بازی را به درستی پیش ببرید، حتی قادر به کیش و مات کردن شاه حریف به کمک تنها یک سرباز خواهید بود.

معرفی مجموعه فیلم‌های آموزش شطرنج فرادرس

شطرنج صرفا یک بازی سرگرم‌کننده نیست و یادگیری آن مهارت‌های ذهنی را هم در کودکان و هم بزرگسالان بهبود می‌بخشد. فرادرس در مجموعه فیلم‌هایی با مدت زمان ۹ ساعت و در قالب چهار عنوان درسی گوناگون، هرآنچه لازم است هنگام آموزش شطرنج فرا بگیرید را در اختیار شما گذاشته است.

فیلم‌های آموزش شطرنج فرادرس به ۴ بخش تقسیم شده‌اند و از ابتدا تا انتها شما را یاری خواهند کرد. بنابراین می‌توانید دروس «آموزش شطرنج مقدماتی»، «تکنیک‌های شروع بازی»، «تکنیک‌های وسط بازی» و بالاخره «تکنیک‌های مراحل پایانی بازی شطرنج» را به ترتیب آموخته و خود را برای به چالش کشیدن قدرتمندترین رقبا آماده کنید.

• برای مشاهده فیلم‌های آموزش شطرنج فرادرس + اینجا کلیک کنید.

آموزش چیدن مهره ها روی صفحه شطرنج

در این بخش از مقاله آموزش شطرنج نه‌ تنها می‌گوییم که هر مهره چه جایگاهی در زمین دارد، بلکه چطور می‌توانید مهارت‌های خود را یک سطح بالاتر برده و با سیستم نت‌برداری، شکلی حرفه‌ای به بازی‌های خود ببخشید.

فیلم آموزش شطرنج – گشایش های پیاده وزیر در شروع بازی در فرادرس

کلیک کنید

برد یا صفحه را طوری قرار دهید که هر بازیکن یک فضای مشکی در گوشه سمت چپ داشته باشد

برای شروع بازی لازم است هر دو بازیکن در نقطه روبه‌روی یکدیگر بنشینند. برد را طوری بچرخانید که هر بازیکن یک فضای مشکی در گوشه سمت چپ و یک فضای سفید در گوشه سمت راست داشته باشد.

سیستم «رنک» و «فایل» را برای قرار دادن مهره‌ها و نت‌برداری بیاموزید

«رنک‌ها» ردیف‌هایی در چیدمان عمودی هستند و «فایل‌ها» هم ستون‌هایی که میان بازیکنان کشیده شده‌اند. رنک‌ها با اعداد ۱ الی ۸ علامت‌گذاری شده‌اند و عدد ۱ در طرفی قرار دارد که میزبان مهره‌های سفید است. فایل‌ها از طرف دیگر با حروف لاتین A تا H علامت‌گذاری شده‌اند و از طرف سمت چپ بازیکن سفید آغاز می‌شوند. با نوشتن رنک و سپس فایل، می‌توانید به مربعی مشخص درون زمین بازی اشاره کنید.

• برای مثال، گوشه سمت چپ برای بازیکن سفید A1 نام دارد و گوشه سمت چپ برای بازیکن مشکی، H8.
• با نوشتن نام مهره‌های خودتان و حریف و همینطور مربعی که درون آن جای گرفته‌اند، نت‌برداری و لیست کردن حرکات را تمرین کنید.
• اگر دلتان نمی‌خواهد، مجبور به استفاده از سیستم نت‌برداری مبتنی بر رنک و فایل نیستید، اما اگر به این سیستم توجه نشان دهید چیدن برد شطرنج آسان‌تر می‌شود.

رخ‌ها را در گوشه‌های صفحه شطرنج قرار دهید

رخ‌ها معمولا به شکل قلعه‌هایی کوچک هستند و می‌توانند درون هر میزان فضای خالی، به صورت افقی یا عمودی جابه‌جا شوند. رخ‌های سفید را در مربع‌های A1 و H1 قرار دهید. رخ‌های مشکی هم درون مربع‌های A8 و H8 جای می‌گیرند.

• در صورتی که از سیستم نت‌برداری شطرنج استفاده می‌کنید، رخ یا Rook با حرف اختصار R علامت‌گذاری می‌شود.

مهره های اسب‌ را کنار مهره های رخ‌ قرار دهید

اسب‌ها مهره‌هایی ارزشمند هستند که در مسیری L شکل حرکت می‌کنند. اسب‌های سفید را روی مربع‌های B1 و G1 و اسب‌های مشکی را درون مربع‌های B8 و G8 جای دهید.

• اسب‌ها تنها مهره‌هایی هستند که اگر مربع مقصدشان خالی باشد، می‌توانند از روی سایر مهره‌ها (چه خودی و چه غیر خودی) بپرند.
• در سیستم نت‌برداری شطرنج‌ها، اسب یا Knight با حرف اختصار N یا Kt علامت‌گذاری می‌شود.

مهره های فیل‌ را کنار مهره های اسب قرار دهید