ابن سینا: پزشک فیلسوف

ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا، مشهور به ابوعلی سینا و ابن سینا و پور سینا (متولد سال ۳۵۹ ه. ش. در بخارا –درگذشته ۲ تیر ۴۱۶ در همدان، ۹۸۰-۱۰۳۷ میلادی)، دانشمند و حقوق دان ایرانی و از مشهورترین و تاثیر گذار ترین فیلسوفان و دانشمندان ایران زمین در دوران طلایی اسلام است که به ویژه به دلیل آثارش در زمینه فلسفه ارسطویی و پزشکی اهمیت دارد. وی نویسنده کتاب شفا یک دانشنامه علمی و فلسفی جامع است و القانون فی الطب، یکی از معروف‌ ترین آثار تاریخ پزشکی است که به عنوان کتاب استاندارد و جامع در دانشگاه های قرون وسطی شناخته شده بوده و تا دهه 1650 همچنان به این عنوان معروف بوده است.

صفحه اول یک رونوشت قرن 16 از کتاب قانون

زندگی

ابن سینا در روستای افشانه نزدیک بخارا (در ازبکستان کنونی) متولد شد. زبان مادری اش فارسی بود. پدرش که از صاحب منصبان در حکومت سامانی بود وی را به مدرسه بخارا فرستاد تا در آنجا به خوبی تحصیل کند. وی از هوش و استعداد زیادی برخوردار بوده و به همین دلیل بود که در 14 سالگی از معلمان خود پیشی گرفت و در سن 18 سالگی به تمامی علوم زمان خود تسلط یافت. در این مدت تنها با یادگیری علوم ماورا الطبیعه ارسطو مشکل داشت که با تفسیر فارابی، توانست آن را نیز فراگیرد.

وی برای ملاقات دانشمندان دیگر سفرهای زیادی داشت، برخی از مسافرت های وی نامعلوم بود ولی علاوه بر ملاقات دانشمندان و بزرگان، برای طبابت نیز احضار می گردید همانطوری که موفق به درمان بیماری بزرگانی شد که اطبای زمان قطع امید کرده بودند. برای مثال وی مجد الدوله را که به نوعی بیماری به نام مالیخولیا دچار شده بود، مداوا نمود. در چند سال آخر زندگی وی شروع به مطالعه ادب و علم زبان نمود. بیماری شدید قولنج (گاز یا بخار معده) که او را در همراهی با ارتش در مقابل همدان از پای در آورد، بدلیل مصرف زیاد داروها بوجود آمد و به سختی می توانست روی پا بایستد. در یک اتفاق مشابه، این بیماری دوباره ظاهر گردید و وی خود را به سختی به همدان رساند، که پس از فهمیدن شدت بالای بیماری، از ادامه رژیم غذایی صرف نظر کرد، و خود را به سرنوشت واگذار کرد.

در منابع تاریخی ما هیچ گزارش جدی در رابطه با ازدواج ابن سینا مطرح نشده است جز این‌ که برخی گفته‌ اند با دختری به نام یاسمین که کنیز فراری خلیفه بغداد بود، ازدواج کرد و که آن نیز مدت زیادی طول نکشید.

اخلاق و صفات

ابن سینا از حیث نیروی جسمانی، مردی تنومند بود و به همین خاطر کار کردن در او خستگی ایجاد نمی کرد. وی با داشتن این نیروی فراوان جسمی می‌ توانست از پس کار وزارت فرمانروایان برآید و همواره با آنان باشد، چه در سفر و چه در نبرد و علاوه بر این به کار دانش و نوشتن نیز بپردازد. می‌ گویند که او شبها تا دیرگاه به نوشتن کتاب و رساله می‌ پرداخت و در این کار افراط می‌کرد. ابن سینا از لحاظ نیروی ذهنی و تفکر نیز قدرت بالایی داشت. اینکه او در هجده سالگی توانست تمامی دانش‌های زمان خود را فراگیرد خود نشانگر هوش و ذکاوت اوست. نکته منفی در اخلاق ابن سینا، گفتار تند او نسبت به دانشمندان هم دوره خود و حتی به آدمهای زمان گذشته مانند افلاطون و زکریای رازی بود.

آثار ابن سینا

از آنجایی که در آن عصر، عربی زبان رایج آثار علمی بود، ابن سینا و سایر دانشمندان ایران‌ زمین که در آن روزگار می‌زیستند کتاب‌های خود را به زبان عربی نوشتند. بعدها بعضی از این آثار به زبان‌های دیگر از جمله فارسی ترجمه شد. از جمله اثر قانون در طب که توسط عبدالرحمن شرفکندی به زبان فارسی ترحمه شده‌ است.

از آثار وی در زمینه فلسفه می توان به شفا، نجات، الاشارات و التنبیهات و حی بن یقظان؛ در زمینه ریاضیات به زاویه، اقلیدس، الارتماطیقی، علم هیئت، المجسطی، جامع البدایع؛ در زمینه علوم طبیعی به ابطال احکام النجوم، الاجرام العلویة و اسباب البرق و الرعد، فضا، النبات و الحیوان؛ در زمینه پزشکی به الادویة القلبیه، دفع المضار الکلیه عن الابدان الانسانیه، قولنج، سیاسة البدن وفضائل الشراب، تشریح الاعضا، الفصد، الاغذیه والادویه و قانون فی الطب اشاره نمود.

کتاب قانون یک دائرة المعارف پزشکی است که در آن تمام مبانی اصلی طب سنتی مورد بحث قرار گرفته‌ است مانند: مبانی دانش کالبد شناسی (تشریح) (آناتومی)، (anatomy)، مبانی علامت شناسی، نشانه شناسی (semiology)، داروسازی و نسخه‌ نویسی، داروشناسی (Pharmacology) و غیره. کتاب قانون تاکنون چندین بار تجدید چاپ شده‌ است. این کتاب در دانشگاه‌های اروپایی و آمریکایی تا دو قرن پیش مورد استفاده پزشکان بوده و به بیشتر زبانهای دنیا ترجمه شده‌ است، کتاب پزشکی قانون بعد از کتاب مذهبی انجیل بیشترین تعداد چاپ را داشته‌ است. وی علاوه بر این آثار، در زمینه علوم غریبه نیز فعالیت هایی داشته است و کتاب کنوزالمعزمین از آثار معروف او در این زمینه است. در شعر و ادبیات نیز فعالیت هایی از ابن سینا دیده شده است.

صفحه مربوط به آناتومی بدن در کتاب قانون

وی در شعر نیز دستی داشته و اشعار زیادی به زبان عربی سروده‌ است و حتی منظومه‌ هایی مثل قصیده ارجوزه در مسایل علمی ساخته‌ است. اشعاری نیز به زبان فارسی از او روایت کرده‌ اند که برخی از آن‌ها به نام دیگران نیز آمده‌ است و با توجه به اسلوب و معانی آن‌ها باید در انتساب این اشعار به ابن سینا تردید روا داشت.

منبع یکم و منبع دوم