قوی سیاه چیست؟ | به زبان ساده

در مطلب آشنایی با اقتصاد رفتاری به بررسی اثر ترس از نااطمینانی، بر تصمیم‌گیری پرداختیم. در نوشتار حاضر، با نظریه قوی سیاه آشنا می‌شویم و به ناکارآمد بودن ابزار‌های آماری در پیش‌بینی این پدیده می‌پردازیم.

تا قبل از سال ۱۹۶۷ میلادی، معلم‌ها با اطمینان به دانش آموزان اروپایی، آموزش می‌دادند‌ که تمامی قوها سفید هستند. آن‌ها دلایل کمی برای داشتن تفکری مخالف این گفته داشتند زیرا تنها قوهای مشاهده‌شده توسط آن‌ها، سفید رنگ بودند.

درگذر زمان، جهانگرد هلندی «ویلم دی ولامینگ» (Willem de Vlamingh) به استرالیا سفر کرد و در میان تمام موجودات منحصر‌به‌فرد آن‌جا مانند کانگورو، پلاتی پوس و کوالا به پرندگانی با پر‌های سیاه برخورد کرد که بسیار به قوها شباهت داشتند و همان قوهای سیاه بودند.

مشاهده قوهای سیاه موجب شد که اروپاییان دیدگاه خود را راجع به قوها تغییر دهند و در مرور زمان مشاهده قوهای سیاه، امری بسیار عادی تلقی می‌شد.

تاریخچه نظریه قوی سیاه چیست؟

«نسیم نیکلاس طالب» (Nassim Nicholas Taleb) - مقاله‌نویس، محققِ آمار و تحلیل‌گر پیشین - در عمر کاری خود به تحقیق درباره پدیده‌های تصادفی، احتمال و عدم قطعیت پرداخته است. کتاب «قوی سیاه» که توسط او نگاشته شده، به عنوان یکی از تاثیر‌گذارترین کتاب‌ها از زمان جنگ جهانی دوم شناخته شده است.

کتاب قوی سیاه، تاثیر شدیدِ پدیده‌های غیرقابل‌ پیش‌بینی و تلاش انسان‌ها برای جستجوی توضیحی ساده برای تشریح آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد. این مورد توسط طالب، نظریه قوی سیاه نامیده شده است.

نظریه قوی سیاه چیست ؟

قوی سیاه استعاره‌ای از پدیده هایی است که به صورت خارق‌العاده رخ می‌دهند، تاثیرات قابل‌توجهی دارند و بعد از رخ‌دادن به صورت نامناسبی توجیه می‌شوند.

فیلم آموزش تئوری احتمالات در فرادرس

کلیک کنید

یعنی با اینکه افراد قبل از وقوع پدیده‌های قوی سیاه هیچ‌گونه ایده‌ای از احتمال رخ دادنشان نداشته‌اند، بعد از مشاهده آن‌ها، به صورتی دلیل رخ دادن‌شان را توجیه می‌کنند که گویی آن‌ها بسیار قابل پیش‌بینی بوده‌اند.

قوی سیاه چگونه تشخیص داده می‌شود؟

طبق معیارهای تعریف شده توسط طالب، قوی سیاه از ویژگی‌های زیر برخوردار است.

• پدیده رخ‌ داده برای ناظر، یک اتفاق خارق‌العاده به شمار می‌رود.
• پدیده رخ‌داده اثرات زیادی از خود برجای گذاشته است.
• بعد از اتفاق‌افتادن این پدیده برای اولین بار، علل بوجود آورنده آن به صورتی توجیه می‌شوند که گویی ناظر از قبل، منتظر رخ دادن آن بوده است.

مثال هایی از قوی سیاه

در طی تاریخ اتفاقات زیادی رخ داده است که بعضی از آن‌ها خصوصیات قوی سیاه را داشته‌اند، یعنی (تا قبل از وقوع) غیرقابل پیش‌بینی بودند و رخ دادن آن‌ها تبعات زیادی را به همراه داشته است. در ادامه، به تعدادی از رویداد‌های معاصر، از جنس قوی سیاه، اشاره می‌کنیم.

فیلم آموزش مقدماتی اقتصاد کلان Macroeconomics در فرادرس

کلیک کنید

• سقوط بازار مسکن در سال ۲۰۰۸ میلادی
• ابرتورم زیمباوه
• حباب دات‌کام

سقوط بازار مسکن در سال ۲۰۰۸ میلادی

از مثال‌های پدیده قوی سیاه می‌توان به سقوط بازار مسکن در بحران مالی سال ۲۰۰۸ میلادی اشاره کرد. این بحران، تبعات محلی و جهانی پیش‌بینی‌ نشده‌ای را به‌همراه داشت و تنها افراد معدودی توانستند وقوع آن‌را پیش‌بینی کنند.

ابرتورم زیمباوه

در سال ۲۰۰۸ میلادی شدیدترین نمونه از ابرتورم در قرن ۲۱ در زیمباوه رخ داد و تورم به قله ۷۹٫۶ میلیارد درصد رسید. رسیدن به این نرخ تورم تقریباً غیرقابل پیش‌بینی است و می‌تواند به سادگی باعث فروپاشی اقتصادی یک کشور شود.

حباب دات‌کام

«حباب دات‌کام» (Dot-com Bubble) در سال ۲۰۰۱ میلادی نیز قوی سیاه دیگری به شمار می‌رود که به بحران مالی ۲۰۰۸ میلادی شباهت دارد. در آن دوره، ایالات متحده آمریکا در حال تجربه رشد اقتصادی قابل توجهی بود و ثروت خصوصی به صورت چشم‌گیری افزایش یافته بود تا اینکه در نهایت، این سقوط رخ داد.

در آن زمان، استفاده از اینترنت به تازگی متداول شده بود و بسیاری از صندوق های معاملاتی در سهام شرکت‌های فناوری‌محور سرمایه‌گذاری کرده بودند. با شکست‌خوردن این شرکت‌ها، صندوق‌ها نیز سقوط کردند و ریسک به سرمایه‌گذاران منتقل شد.

نمونه های کلاسیک قوی سیاه چه هستند؟

از نمونه‌های کلاسیک قوی سیاه می‌توان به ظهور اینترنت و رایانه شخصی، حملات ۱۱ سپتامبر و جنگ جهانی اول و دوم اشاره کرد. اختراعات تحول‌آمیز در جهان مانند موتور درونسوز را نیز در نظر بگیرید. رایج شدن اقلام فرهنگی مانند هری پاتر نیز موردی مشابه است.

این موارد، بدون پیش‌بینی قبلی بوجود آمده‌اند. با این‌حال، بسیاری از پدیده‌های دیگر مانند سیل‌ها، قحطی‌ها و بیماری‌های فراگیر، غیرمحتمل یا غیرقابل پیش‌بینی هستند و حتی امکان دارد هردوی این ویژگی‌ها را داشته باشند.

مدل های پیچیده ممکن است ناکارآمد باشند

«جرد جیجرنزر» (Gerd Gigerenzer) - روانشناس شناخته‌شده آلمانی - در کتاب خود تحت عنوان «احساسات شهودی: هوش ناخودآگاه» نکاتی را مطرح کرده است.

فیلم آموزش تئوری احتمالات در فرادرس

کلیک کنید

به عقیده او ۵۰ درصد تصمیمات یا بیشتر، به صورت شهودی اتخاذ می‌‌شوند اما انسان‌ها، کمتر، برای تصمیم‌گیری به شهود خود رجوع می‌کنند زیرا توجیه‌کردن آن‌ دشوار به شمار می‌رود. بجای آن، افراد به اتخاذ تصمیماتی مطمئن‌تر (امن‌تر) و محافظه‌کارانه‌تر روی می‌آورند.

مدل‌های پیچیده‌تر مانند «کارایی پارتو» (Pareto Efficiency)، در اغلب موارد، عملکردی بهتر از تصمیم‌گیری شهودی ندارند. این مدل‌ها تنها، تحت شرایط بخصوصی پاسخ‌گو هستند. در نتیجه، در بیشتر موارد، کارایی مغز انسان بهتر است.

داشتن اطلاعات بیشتر همیشه به منزله تصمیم‌گیری بهتر نیست و دریافت اطلاعات نیز می‌تواند کند و هزینه‌بر باشد و به صورت برعکس، نادیده‌گرفتن احتمال وقوع پدیده قوی سیاه نیز می‌تواند ضرر‌های زیادی را بوجود بیاورد.

ساده‌سازی‌ها، «طرحواره‌های ذهنی» (Mental Schemas)، «میانبر‌های ذهنی» (Heuristics)، سوگیری‌ها و خودفریبی‌ها جزو ایرادات سیستم شناختی به شمار نمی‌روند.

در واقع، این‌ موارد به این دلیل بوجود آمده‌اند که مغز انسان بتواند بهتر بر فعالیت فعلی خود تمرکز کند و تحت تاثیر داده‌های نامحدود قرار نگیرد اما استفاده از مکانیسم‌های ساده‌سازی، هزینه‌ها و ضرر‌های خود را به‌همراه خواهد داشت.

چگونه با قوی سیاه مقابله کنیم؟

هدف اصلی طالب از نگارش کتاب قوی سیاه، پیش‌بینی حوادث غیرقابل پیش‌بینی نبوده بلکه تمرکز او بر نحوه مقابله با پدیده‌های نامطلوب بوده است. به عقیده طالب، بانک‌ها و موسسات مالی نسبت به پدیده تصادفی قوی سیاه آسیب‌پذیرتر هستند و امکان دارد که بیشتر متحمل ضرر‌های کلان شوند.

طبق نظر طالب، رخ دادن پدیده قوی سیاه به ناظر بستگی دارد. به باور طالب، افراد باید همیشه احتمال رخ دادن پدیده قوی سیاه را در نظر بگیرند و مطابق آن برنامه‌ریزی‌های خود را انجام دهند. طبق باور بعضی سرمایه‌گذاران، گوناگونی می‌تواند پشتوانه‌ای در برابر پدیده قوی سیاه ایجاد کند.

معرفی فیلم آموزش اقتصاد مهندسی پیشرفته

برای آشنایی بیشتر با مفهوم عدم قطعیت می‌توانید از دوره آموزشی بالا استفاده کنید. توجه داشته باشید که پیش‌نیاز شرکت در این دوره، مجموعه آموزش اقتصاد مهندسی است. در این دوره ۴ ساعته، مدرس به تشریح مهم‌ترین سرفصل‌های ریسک در اقتصاد مهندسی پرداخته است.

در ویدئو آموزشی حاضر با مباحث آنالیز ریسک، تورم،  روش‌های کمی در تخصیص منابع و شاخص‌ها آشنا می‌شوید. این دوره آموزشی، برای دانشجویان رشته‌های مدیریت، مهندسی صنایع و سایر علاقه‌مندان کاربردی به شمار می‌رود.

• برای مشاهده فیلم آموزش اقتصاد مهندسی پیشرفته + کلیک کنید.

سخن پایانی

الگوی قوی سیاه در طی تاریخ، رایج بوده است. تنها به این دلیل که تا این زمان قوی سیاهی را مشاهده نکرده‌اید، به معنی عدم وجود آن‌ها نیست. وقوع پیامد‌های نامحتمل در آینده یا در زمان ابهام، ناممکن بنظر می‌رسد اما پس از رخ دادن، افراد، وجود آن‌ها را در دنیا می پذیرند.

سپس، اتفاقات خارق‌العاده، عادی می‌شوند و افراد پیش‌بینی‌کننده و متخصصان خود را برای پیش‌بینی نکردن آن‌ها مورد شماتت قرار می‌دهند.

نظریه قوی سیاه نشان‌دهنده محدودیت‌هایی است که در تفکر و تصمیم‌گیری با آن‌ها مواجهیم. به عقیده طالب، یکی از علل آسیب‌زا بودن پدیده قوی سیاه غیرقابل‌ پیش‌بینی بودن آن‌ به شمار می‌رود.

به باور طالب، برای اتفاق‌های نادر، ابزار‌های استاندارد احتمال و پیش‌بینی مانند توزیع نرمال کاربردی نخواهند داشت زیرا طبق تعریف اولیه، آن‌ها به جامعه آماری بزرگ و اندازه‌های قبلی از نمونه، نیاز دارند، که این موارد برای پدیده‌های کمیاب موجود نیستند.

بکارگیری آمار بر حسب مشاهده اتفاقات قبلی - برای پیش‌بینی قوهای سیاه - مفید به شمار نمی‌رود و حتی امکان دارد آسیب پذیری را در برابر آن‌ها، افزایش دهد.