فعل نهی در عربی – نحوه ساختن و صرف + مثال و تمرین
فعل نهی در عربی زمانی به کار میرود که بخواهیم فردی را از انجام کاری بازداریم. از این رو فعل نهی را باید از فعل مضارع عربی بسازیم. این نوع فعل نیز همانند فعل امر، قواعد مخصوص به خودش را دارد که تمامی آنها را در این نوشته بررسی میکنیم. همچنین به سراغ نحوه ترجمه فعل نهی و تفاوت آن با فعل امر در عربی و شیوه منفی کردن آن خواهیم رفت. در انتها میتوانیم با استفاده از تمرینهای پایانی این مطلب از مجله فرادرس میزان دریافت خودمان از این مبحث را بسنجیم.
ساخت فعل نهی در عربی از مضارع
همانطور که برای الزام به انجام کاری به سراغ فعل امر میرویم، برای بازداشتن یک فرد از انجام کاری، نیاز به استفاده از فعل نهی داریم. اصطلاح امر و نهی عموما همراه با هم استفاده میشود. نکتهای که نباید از نظر دور داشت این است که هر دوی این افعال از شکل مضارع ساخته میشوند. از این رو، دانستن صحیح صرف فعل مضارع در عربی، در افعال سالم و معتل عربی، نخستین مرحله از ساخت فعل نهی است. برای شروع بهتر است به جدول زیر که صرف فعل مضارع از ریشه (ک ت ب) را نشان میدهیم توجه کنیم.
صرف فعل مضارع از ریشه کتب | |
فعل - صیغه | ترجمه |
یکتبُ - للغائب | مینویسد |
یکتبان - للغائبان | مینویسند |
یکتبون - للغائبون | مینویسند |
تکتب - للغائبة | مینویسد |
تکتبان - للغائبتان | مینویسند |
یکتبن - للغائبات | مینویسند |
تکتب - للمخاطب | مینویسی |
تکتبان - للمخاطبان | می نویسید |
تکتبون - للمخاطبون | می نویسید |
تکتبین - للمخطابة | مینویسی |
تکتبان - للمخاطبتان | می نویسید |
تکتبن - للمخاطبات | می نویسید |
أکتب - للمتکلم الوحده | مینویسم |
نکتب - للمتکلم معالغیر | مینویسیم |
همانطور که در جدول مشاهده میکنید فعل مضارع در زبان عربی با استفاده از یک پیشوند «ی و ت» و همچنین ضمیر عربی و نون عوض رفع ساخته میشود. بهتر است همینجا دقت کنیم که فعل مضارع از افعال معرب است با اعراب مرفوع. بنابراین، هرگاه نیاز به مجزوم شدن باشد میتوانیم به راحتی این کار را انجام بدهیم. برای درک بهتر، به فرمول ساخت فعل مضارع در کادر رنگی زیر توجه کنید.
--ُ- (مفرد) | ||
«ی» یا «ت» | ریشه فعل | ان (مثنی) |
ون (جمع) |
به مثالهای زیر توجه کنید.
تجعلون (للمخاطبون یا جمع مذکر مخاطب)
یفعلان (للغائبان یا مثنی مذکر غائب)
تخرجن ( للمخاطبات یا جمع مونث مخاطب)
یذهبُ (للغائب یا مفرد مذکر غائب)
تنصرین (للمخاطبة یا مفرد مونث مخاطب)
نکته: در صیغه للغائبات و للمخاطبات یعنی هر دو صیغه جمع مونث در غائب و مخاطب «ن» انتهای فعل، ن عوض رفع نیست بلکه ضمیر است. به همین خاطر هنگام انجام دادن هرگونه عملیات جزم در فعل مضارع این «ن» ضمیر تغییر نمیکند و دست نخورده باقی میماند.
آنچه که خواندید قواعد صرف فعل مضارع برای افعال سالمی است که هیچ یک از حروف اعلالساز «الف، واو، ی» در آن مشاهده نمیشود. برای صرف آن دسته از افعالی که حروف عله دارند، نیازمند به کار بردن اعلال هستیم تا شیوه تلفظ آنها راحتتر انجام شود. در ادامه نمونهای از صرف افعال مثال، اجوف و ناقص و نحوه تغییر آنها در زمان مضارع را مشاهده میکنید.
نکته: به قوانینی که کلمه معتل را به حالت مطلوب و آسانی برای تلفظ در میآورد، اعلال گفته میشود.
صرف فعل مضارع معتل مثال از ریشه وعد | |
فعل | صیغه - نوع اعلال |
یعد | الغائب - حذف |
یعدان | الغائبان - حذف |
یعدون | الغائبون - حذف |
تعد | الغائبة - حذف |
تعدان | الغائبتان - حذف |
یعدن | الغائبات - حذف |
تعد | المخاطب - حذف |
تعدان | المخاطبان - حذف |
تعدون | المخاطبون - حذف |
تعدین | المخاطبة - حذف |
تعدان | المخاطبتان - حذف |
تعدن | المخاطبات - حذف |
أعد | المتکلم الوحده - حذف |
نعد | المتکلم معالغیر - حذف |
در این جدول صرف فعل مضارع معتل مثال واوی را مشاهده میکنید. بر اساس نوع صرف فعل، حرف اعلال در تمامی صیغهها حذف شدهاست. از این رو میتوانیم بگوییم در فعل معتل مثال برای زمان مضارع از قاعده اعلال حذف استفاده میشود. در ادامه به بررسی قواعد صرف فعل معتل اجوف، یعنی فعلی که حرف دوم آن اعلال باشد، میپردازیم. برای فهم بهتر و سریعتر به جدول زیر توجه کنید.
صرف فعل مضارع معتل اجوف از ریشه قول | |
فعل | صیغه- نوع اعلال |
یقول | الغائب - ندارد |
یقولان | الغائبان - ندارد |
یقولون | الغائبون - ندارد |
تقول | الغائبة - ندارد |
تقولان | الغائبتان - ندارد |
یقلن | الغائبات - حذف |
تقول | المخاطب - ندارد |
تقولان | المخاطبان - ندارد |
تقولون | المخاطبون - ندارد |
تقولین | المخاطبة - ندارد |
تقولان | المخاطبتان - ندارد |
تقلن | المخاطبات - حذف |
أقول | المتکلم الوحده - ندارد |
نقول | المتکلم معالغیر - ندارد |
در صرف فعل معتل أجوف واوی که در این جدول مشاهده میکنید، قاعده اعلال تنها در دو صیغه جمع مونث غائب و مخاطب به صورت حذف اعمال شدهاست. در سایر صیغههای این فعل، حرف اعلال در فعل تغییری نکردهاست. سومین نوع فعل معتل، فعل معتل ناقص است. یعنی سومین حرف ریشه فعل یکی از حروف اعلال واقع شدهاست. این فعل نیز همانند دو همتای قبلیاش از قواعد اعلال پیروی میکند که در جدول زیر نوع آن را مشاهده میکنید.
صرف فعل مضارع معتل مثال از ریشه دعو | |
فعل | صیغه - نوع اعلال |
یدعو | الغائب - سکون |
یدعوان | الغائبان - ندارد |
یدعون | الغائبون - قلب |
تدعو | الغائبة - سکون |
تدعوان | الغائبتان - ندارد |
یدعون | الغائبات - قلب |
تدعو | المخاطب - سکون |
تدعوان | المخاطبان - ندارد |
تدعون | المخاطبون - قلب |
تدعین | المخاطبة - حذف |
تدعوان | المخاطبتان - ندارد |
تدعون | المخاطبات - قلب |
أدعو | المتکلم الوحده - سکون |
ندعو | المتکلم معالغیر - سکون |
با توجه به جدول و در مقایسه با موارد قبلی بیشتر اعمال اعلال در نوع مضارع فعل معتل ناقص انجام میگیرد. با در نظر گرفتن این موارد میتوانیم بگوییم که در صیغه امر نیز ممکن است تغییرات نسبت به دو نوع فعل معتل قبلی بیشتر باشد.
نحوه ساخت فعل نهی در عربی
به فعلی که انجام ندادن یک کار مشخص را طلب میکند، فعل نهی میگویند. برخی از متون ممکن است به جای فعل نهی از عبارت «امر منفی» هم استفاده کنند. ساخت این نوع از فعل نیز همانند فعل امر با نوع مضارع انجام میشود. مهمترین شاخصه آن افزودن لای نهی به ابتدای فعل مضارع و مجزوم شدن انتهای آن است.
در کادر رنگی زیر فرمول ساخت فعل نهی را مشاهده میکنید.
لای نهی + فعل مضارع + جزم انتهای فعل = فعل نهی
علاوه بر شباهتی که بالا ذکر شد فعل امر و نهی هر دو از صیغههای مخاطب فعل ساخته میشوند.
لِیکتبوا - لِیفعلا - لِیذهبْ
برای فهم بیشتر به جدول زیر توجه کنید.
صرف فعل نهی از ریشه کتب | |
فعل صیغه | ترجمه |
لاتکتبْ - المخاطب | ننویس |
لاتکتبا - المخاطبان | ننویسید |
لاتکتبوا - المخاطبون | ننویسید |
لاتکتبی - المخطابة | ننویس |
لاتکتبا - المخاطبتان | ننویسید |
لاتکتبن - المخاطبات | ننویسید |
در این جدول، تمامی افعال مخاطب با وارد شدن لای نهی که مجزومساز است، حرف انتهایی آنها تغییر کردهاست به جز صیغه للمخاطب که «ن» انتهایی آن ضمیر است و حذف کردنی نیست.
فعل نهی و اعلال در عربی چطور بررسی می شوند؟
درباره اعلال افعال معتل و شیوه تغییر آنها در صیغههای مختلف کمی بالاتر توضیح دادیم. این افعال اگرچه در حالت معلوم زمان مضارع، تغییراتی را برای سهولت در تلفظ قبول میکنند اما با آمدن لای نهی بر سر فعل مضارع، قاعده اعلال دیگری روی آنها اعمال میشود تا آنها را دوباره قابل خواندن کند.
در جدولهای زیر تغییرات این افعال در نوع نهی را مشاهده میکنید.
صرف فعل نعی معتل مثال از ریشه وعد | |
فعل | نهی |
تعد | لا تعد |
تعدان | لا تعدا |
تعدون | لا تعدوا |
تعدین | لا تعدی |
تعدان | لا تعدا |
تعدن | لا تعدن |
به جدول صرف فعل نهی معتل اجوف از ریشه قول توجه کنید.
صرف فعل نهی معتل اجوف از ریشه قول | |
فعل | نهی |
تقول | لا تقُل |
تقولان | لا تقولا |
تقولون | لا تقولوا |
تقولین | لا تقولی |
تقولان | لا تقولا |
تقلن | لا تقُلن |
به جدول صرف فعل نهی معتل ناقص از ریشه دعو توجه کنید.
صرف فعل نهی معتل ناقص از ریشه دعو | |
فعل | نهی |
تدعو | لا تدعُ |
تدعوان | لاتدعوا |
تدعون | لا تدعوا |
تدعین | لا تدعی |
تدعوان | لا تدعوا |
تدعون | لا تدعون |
ترجمه فعل نهی از عربی به فارسی
ترجمه فعل نهی در عربی ساده است. کافی است در نظر داشته باشیم که فعل مقابل آن یعنی فعل امر را با اضافه کردن «ب» دستوری به حالت امری فعل میتوانیم به راحتی به فارسی ترجمه کنیم. برای چنین چیزی خوب است که به فرمول ساخت فعل امر در فارسی توجه کنیم.
رفتن --> رفت --> حالت امر: رو --> برو
با توجه به این فرمول تمامی فعلهای امر در عربی را که دستور به انجام دادن کاری دارد، به آسانی ترجمه میکنیم. در نقطه مقابل فعل امر، فعل نهی قرار دارد. یعنی اگر در فعل امر دستور به انجام دادن کاری میدهیم، در فعل نهی، انجام دادن کاری را ممنوع میکنیم.
در زبان فارسی برای ساخت فعل نهی، میتوانیم به جای «ب» که حالت دستوری به فعل میبخشد از «ن» نهی در ابتدای افعال استفاده کنیم. مثل فرمول زیر:
رفتن --> رفت --> حالت امر: رو --> حالت نهی: نرو
بر اساس همین فرمول میتوانیم افعال نهی در زبان عربی را به فارسی ترجمه کنیم. در ادامه، جملاتی حاوی فعل نهی برای نمونه نوشته شدهاست که میخوانید.
وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا (آیه ۱۲- حجرات)
«هرگز (از حال درونی هم) تجسس نکنید و غیبت یکدیگر روا ندارید.»
لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَىٰ (آیه ۲۶۴ - بقره)
«صدقات خود را به سبب منّت و آزار تباه نسازید.»
کُلوا وَ اشرَبوا و لا تُسرِفوا (آیه ۳۱ - اعراف)
«(از نعمتهای الهی) بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نکنید.»
لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَکُم إنّ اللهَ كانَ بِکُم رحیماً (آیه ۲۹ - نساء)
«خودتان را نکشید، همانا خدا با شما مهربان است.»
لاتَسْاَلُواْ عَنْ اَشْیَاء اِن تُبْدَ لَکُمْ تَسُؤْکُمْ (آیه ۱۰۱ مائده)
«از چیزهایی که اگر برای شما آشکار گردد شما را اندوهناک میکند سوالی نپرسید.»
رَبَّنَا لاَ تُؤَاخِذْنَا اِن نَّسِینَا اَوْ اَخْطَاْنَا (آیه ۲۸۶ بقره)
«پروردگارا، اگر فراموش کردیم یا به خطا رفتیم بر ما مگیر.»
سوالات رایج درباره فعل نهی در عربی
در این قسمت به برخی از سوالاتی که معمولا در زمینه فعل نهی در عربی پیش میآید به اختصار پاسخ میدهیم.
فعل نهی چیست؟
به فعلی که در جمله ما را از انجام یک کار منع میکند، فعل نهی میگویند. در زبان فارسی این فعل با اضافه شدن «ن» به ابتدای شکل ساده فعل امر ساخته میشود. در عربی اما شیوه ساخت آن با زبان فارسی در میان افعال سالم و معتل فرق دارد.
فعل نهی چگونه ساخته می شود؟
در زبان عربی برای ساختن فعل نهی به ۶ صیغه مخاطب نیاز داریم. ابتدا لای نهی را که مجزومساز است به ابتدای ۶ صیغه فعل مضارع مخاطب اضافه میکنیم و انتهای فعل را بر اساس همان الگوی فعل امر مجزوم میکنیم.
فعل نهی چگونه ترجمه می شود؟
همانطور که در ترجمه فعل امر میتوانیم حرف «ب» را به فعل بچسبانیم، برای ترجمه فعل نهی، لازم است از حرف «ن» در ابتدای فعل استفاده کنیم تا شکل بازدارنده و ممنوعی از آن فعل بسازیم.
تمرینهای مربوط به مبحث فعل نهی در عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «فعل نهی در عربی»، میتوانید از تمرینهایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. آزمون اول شامل ۴ سوال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسشها و ظاهر شدن دکمه «دریافت نتیجه آزمون»، میتوانید نمره عملکردتان را مشاهده کنید و جوابهای درست و نادرست را نیز ببینید. پاسخ سؤالات نیز بعد از هر آزمون آمده است. تمرین دوم نیز شامل ۴ سوال تشریحی است که باید جملات را طبق آنچه که گفته شده تغییر داده و از نو بسازید.
تمرین اول
گزینه صحیح را انتخاب کنید.
۱. امر مخاطبة «تعلَمُ» کدام است؟
إعلم
تعلمْ
إعلمی
لتعلمی
۲. فعل نهی از کدامیک ساخته میشود؟
ماضی
مصدر
مضارع
جحد
۳. در کدام گزینه «لا» نهی است؟
لاتدرسْ
لایدرسان
لاتدرسین
لایدرسون
۴. فعل نهی از ریشه جعل در صیغه للمخاطبون کدام است؟
لاتجعلون
لاتجعل
لایجعلوا
لاتجعلوا
تمرین دوم
جمله «أخرجْ من البیت و لاتتاخّر فی الطریق» را به صیغههای خواسته شده ببرید و تغییرات لازم را وارد کنید.
سوال۱: یا تلامیذ (أنتم)
جواب: یا تلامیذ! أخرجوا من البیت و لاتتاخروا فی الطریق.
سوال۲: یا طالبة (أنتِ)
جواب: یا طالبة! أخرجی من البیت و لا تتاخری فی الطریق.
سوال۳: أیها التلمیذان (أنتما)
جواب: أیها التلمیذان! أخرجا من البیت و لاتتاخرا فی الطریق.
سوال۴: یا تلمیذات (أنتن)
جواب: یا تلمیذات! أخرجن من البیت و لاتتاخرن فی الطریق.
جمع بندی
در این نوشته از مجله فرادرس درباره فعل نهی در عربی، روش ساخت آن و شیوه صحیح ترجمه آن به فارسی صحبت کردیم. فهمیدیم که برای ساخت فعل نهی باید از صیغههای مضارع مخاطب فعل استفاده کنیم. ابتدا لای نهی را به اول فعل اضافه میکنیم و انتهای آن را بر اساس قواعد عربی مجزوم میکنیم. برای این کار میتوانیم از فعل امر کمک بگیریم. همچنین یاد گرفتیم که ساخت فعل نهی برای افعال معتلی که حروف اعلال دارند، نیازمند در نظر گرفتن قواعد مخصوص به خودش است. مثلا در فعل معتل اجوف واوی در صیغه للمخاطب، حرف اعلال حذف و انتهای آن ساکن میشود. برای ترجمه فعل نهی در عربی هم باید نحوه جلوگیری و منع کردن یک فرد از انجام کاری را مدنظر قرار داد. مثلا اگر شکل امر یک فعل «ببخش» ترجمه شود، فعل نهی آن را به صورت «نبخش» ترجمه میکنیم.
خوب است خسته نباشید
خوب است ممنون