فرادرسشعر نو چیست؟ – توضیح ویژگی ها و خصوصیات با مثال
شعر نو، شعری است که از قالب‌های اشعار کهن فارسی مانند غزل، مثنوی، قطعه و... و محتوای آن‌ها فاصله گرفته است. در شعر نو، شاعر مانند شاعران کلاسیک، ناچار به رعایت قواعد محدود و خاصِ وزن عروضی و قافیه نیست و دست بازتری دارد. برای مثال در شعر نو می‌توانیم به اشعار نیما، احمد شاملو، سهراب سپهری و... اشاره کنیم. شعر آزاد، شعر سپید و شعر موج نو انواع شعر نو هستند که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. در این مطلب از مجله فرادرس یاد می‌گیریم شعر نو چیست و چه ویژگی‌هایی دارد. همچنین انواع شعر نو را با مثال توضیح می‌دهیم. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم که با استفاده از آن‌ها میزان یادگیری خود را بسنجید.
شعر نو چیست؟
شعر نو از نظر قالب و محتوا (فرم و محتوا) با قالب‌های کهن شعر فارسی تفاوت دارد. شاعران برای سرودن هر شعری در قالب‌های شعری کلاسیک، ناچار به رعایت قوانین خاص وزن‌های عروضی، قواعد قافیه و موضوعات محدود هستند اما در شعر نو، شاعر الزامی برای رعایت این قوانین ندارد. به‌طوری‌که شاعر می‌تواند قافیه را به طور نامنظم و هرچند سطر یک‌بار، استفاده کند یا برای ایجاد موسیقی شعر خود فقط به آهنگ واژه‌های موجود در شعر خود اکتفا کند و وزن عروضی را رعایت نکند. «نیما یوشیج» با سرودن «منظومه افسانه» بنیانگذار شعر نو بوده است.
پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری شعر نو، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
مثال شعر نو
در کادر زیر، نمونهای از شعر نو را آورده‌ایم تا تفاوت این اشعار با شعر کهن فارسی و قالب‌های آن را درک کنید.
نگاه مرد مسافر به روی میز افتاد:
«چه سیب‌های قشنگی!
حیات نشئه تنهایی است.»
و میزبان پرسید:
قشنگ یعنی چه؟
-قشنگ یعنی تعبیر عاشقانه اشکال
و عشق، تنها عشق تو را به گرمی یک سیب می‌کند مأنوس.
و عشق، تنها عشق
مرا به وسعت اندوه زندگی‌ها برد،
مرا رساند به امکان یک پرنده شدن.
(سهراب سپهری)
ویژگی های شعر نو چیست؟
نخستین شاعر نوگرای فارسی، نیما یوشیج است که به طور کلی از قواعد و محدودیت‌های اشعار کهن جدا نشد اما با ایجاد تغییراتی در آن‌ها، تغییراتی اساسی را در فرم و محتوای شعر، ایجاد کرد. نیما، محتوای سخن را مهم‌تر از فرم و قالب آن می‌دانست بنابراین، با فاصله گرفتن از قالب‌های سنتی شعر، راه را برای شاعران بعد از خود باز کرد تا بتوانند شعر خود را خارج از چهارچوب‌های محدود کهن بسرایند.
البته قبل از نیما نیز تلاش‌هایی برای تغییرات جزئی در اشعار کلاسیک فارسی صورت گرفته است. شعر شاعران نوگرای پس از نیما نیز با شعر نیما متفاوت است و هرچه از شعر او به زمان اخیر حرکت کنیم، شعر نو از قواعد قالب‌های کهن دورتر می‌شود.
جدول مقایسه انواع شعر نو
در جدول زیر، انواع شعر نو را آورده‌ایم و ویژگی‌های هرکدام را نیز قرار داده‌ایم تا بتوانید آن‌ها را با هم مقایسه کنید.
| انواع شعر نو | مثال |
| شعر آزاد | دارای وزن عروضی و قافیه (متفاوت با قالب‌های کهن) |
| شعر سپید | دارای قافیه و آهنگ (بدون وزن عروضی) |
| شعر موج نو | نه قافیه و نه آهنگ (تصویرهای شاعرانه) |
نکته: باید توجه کنید که وزن عروضی و قافیه در شعر نو، مطابق وزن و قافیه اشعار کلاسیک نیست.
انواع شعر نو
تا اینجا یاد گرفتیم شعر نو چیست و چه ویژگی‌هایی دارد. در این بخش با انواع شعر نو نیز آشنا می‌شویم. شعر نو به انواع آزاد، سپید و موج نو تقسیم می‌شود. هر کدام از آن‌ها دارای ویژگی‌های متفاوتی هستند که آن‌ها را معرفی می‌کنیم.
- شعر آزاد یا نیمایی
- شعر سپید یا شاملویی
- شعر موج نو
در ادامه، انواع شعر نو را با مثال بررسی می‌کنیم و مشخصات هرکدام از آن‌ها را توضیح می‌دهیم. برای یادگیری انواع شعر نو می‌توانید فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۳ پایه دوازدهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.
شعر آزاد
شعر آزاد یا شعر نیمایی نوعی از شعر نو است که وزن عروضی و قافیه متفاوت با اشعار کهن دارد. اما قافیه آن جای مشخص و خاصی ندارد و از نظر وزن عروضی نیز داری ارکان دوتایی، سه‌تایی و چهارتایی نیست و هر سطر می‌تواند کوتاه یا بلندتر از سطرهای دیگر باشد. اشعار نیما، اخوان ثالث، فروغ فرخزاد و سهراب سپهری، نمونه‌هایی از شعر آزاد هستند. در ادامه، نمونهای از این نوع شعر نو را بررسی می‌کنیم.
مثال شعر آزاد
در کادر زیر، نمونهای از شعر آزاد یا نیمایی را آورده‌ایم.
من از نهایت شب حرف می‌زنم
من از نهایت تاریکی
و از نهایت شب حرف می‌زنم
اگر به خانه من آمدی برای من ای مهربان چراغ بیاور
و یک دریچه که از آن
به ازدحام کوچه خوشبخت بنگرم
(فروغ فرخزاد)
شعر سپید
شعر سپید یا شاملویی هم قافیه و هم آهنگ دارد اما دارای وزن عروضی نیست. البته قافیه این شعر نیز مانند شعر آزاد، محدود به قواعد خاصی نیست و شاعر می‌تواند به طور نامنظم از آن استفاده کند. در ادامه، نمونهای از این شعر را بررسی کرده‌ایم.
مثال شعر سپید
در کادر زیر مثالی از شعری سپید را آورده‌ایم.
جاده‌ها با خاطره قدم‌های تو بیدار می‌مانند
که روز را پیشباز می‌رفتی
هرچند
سپیده
تو را
از آن پیشتر دمید
که خروسان
بانگ سحر کنند.
(احمد شاملو)
شعر موج نو
شعر موج نو نه وزن عروضی و نه آهنگی مانند شعر سپید دارد. در واقع این شعر نو، به دلیل تشبیه‌ها و استعاره‌های موجود در آن و به طور کلی برای زبان شاعرانه، با نثر متفاوت شده و حالتی شعرگونه پیدا کرده است. در ادامه، نمونهای از شعر موج نو را بررسی کرده‌ایم.
مثال شعر موج نو
در کادر زیر، نمونهای از شعر موج نو را آورده‌ایم. همانطور که مشاهده می‌کنید، این شعر نه دارای وزن است و نه قافیه دارد اما زبان شاعرانه آن و استفاده از آرایه‌های ادبی بدیعانه، آن را به شعر تبدیل کرده است.
قلب تو هوا را گرم کرد
در هوای گرم
عشق ما تعارف پنیر بود و
قناعت به نگاه در چاه آب
(احمدرضا احمدی)
| آرایه‌های ادبی | توضیح |
| استعاره | «قلب تو» استعاره از آتش است که می تواند هوا را گرم کند. |
| تشبیه | «عشق ما» به «تعارف پنیر» و «قناعت به نگاه در چاه آب» مانند شده است. |
یادگیری شعر نو در فارسی با فرادرس
تا اینجا یاد گرفتیم شعر نو چیست و چه خصوصیاتی دارد. شعر نو یکی از انواع شعر در زبان فارسی است و برای درک تفاوت آن با قالب‌های کهن شعر فارسی مانند قالب‌های قصیده، قطعه، مثنوی و... باید ویژگی‌های اشعار مانند وزن عروضی، ردیف، قافیه و... را به خوبی یاد بگیریم. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم که در یادگیری ویژگی‌های اشعار مختلف، کاربردی و مفید هستند.
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۳ پایه دوازدهم فرادرس
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۲ پایه یازدهم فرادرس
- فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۱ پایه دهم فرادرس
- فیلم آموزش رایگان روش‌های تشخیص ردیف و قافیه در فرادرس
