فرادرسساخت مصدر در عربی – آموزش به زبان ساده + مثال و تمرین
ساخت مصدر در عربی به راحتی ساخت آن در زبان فارسی نیست. در زبان عربی با دو نوع مصدر قیاسی و غیرقیاسی مواجه هستیم که هر کدام از آنها توضیحات خاص خودش را دارد. اما ساخت مصدر در عربی از آن جهت مهم است که می‌تواند ما را در ساختن انواع فعل از ریشه‌های مختلف فعلی یاری کند. در این نوشته نحوه ساخت مصدرهای عربی را با هم مرور و نکات مربوط به آن را با مثال بررسی می‌کنیم. سپس از طریق تمرین‌های انتهای متن می‌توانیم میزان یادگیری‌مان را از این مبحث بسنجیم.
مصدر چیست ؟
در تعریف مصدر به زبان ساده می‌توانیم بگوییم «یک اسم عربی است که انجام دادن کاری را بدون محدودیت زمانی و به صورت کلی نشان میدهد.» به عنوان مثال کلمه «ترسیدن» کلمه‌ای است که عمل خوف و ترس را بدون محدود کردن آن به زمانی خاص یا تعلق به شخص یا اشخاص نشان میدهد.
پس می‌توانیم نتیجه بگیریم که وجود همه مصدرها برای ساخت فعل‌ها در زمان‌های مختلف مهم و ضروری است. علاوه بر آن، هر فعلی هویت اصلی خودش را از ریشه‌هایی می‌گیرد که از مصدر نشات گرفته است.
ساخت مصدر در زبان فارسی، راه و روش ساده و راحتی دارد. برای این کار می‌توانیم حرف «ن» را به انتهای ریشه فعل اضافه کنیم تا بفهمیم مصدر چیست. مثلا در فعل «ترسیدند» می‌توانیم با حذف پسوند‌های فعل‌ساز به کلمه «ترسید» برسیم. سپس با اضافه کردن «ن» از آن مصدر «ترسیدن» بسازیم.
انواع مصدر در عربی
همه فعل‌ها در زبان عربی مصدر منحصر به خودشان را دارند. یعنی هر مصدری می‌تواند وزن خاص خودش را داشته باشد و در این مورد از هیچ قاعده و قانونی تبعیت نکند. (توجه داشته باشید که این مورد شامل مصدر افعال ثلاثی مزید که همگی وزنهای مشخص دارند، نمی‌شوند.)
بدون در نظر گرفتن انواع مصدرها در عربی می‌توانیم آنها را در دو دسته کلی تقسیمبندی کنیم که عبارتند از:
- مصدرهای سماعی
- مصدرهای قیاسی
مصدر سماعی
مصدری که قاعده خاصی بر آن حکم‌فرما نباشد در دسته مصدرهای سماعی قرار می‌گیرد. به طور کلی، کلمه سماعی به اسمی اشاره دارد که در اثر شنیدن و استعمال به مرور زمان آموخته می‌شود.
نکته: در جایگاه کسی که قرار است زبان عربی را بیاموزیم، باید به خاطر داشته باشیم که برای شناخت مصدرهای سماعي، فقط و فقط باید به فرهنگ لغت یا معجم‌های عربی رجوع کنیم.
مصدر قیاسی
در ساخت مصدرهای قیاسی باید قواعد را رعایت کنیم. این قواعد وزن‌هایی هستند که مصدرها بر همان وزن ساخته میشوند. اکثر وزنهای «رباعیه، خماسیه و سداسیه» این‌گونه هستند. در کنار اینها باید از مصدر افعال ثلاثی مزید نام ببریم. به عنوان مثال وقتی فعلی را ببینیم که بر وزن «أفعل» ساخته شده می‌توانیم مصدر آن را بر وزن «إفعال» بسازیم.
انواع مصدر سماعی
براساس قواعد زبان عربی درباره مصدرهای سماعی، این مصدرها تابع هیچ‌گونه قاعده قانونی نیستند و شناخت آنها از طریق کاربردشان توسط عربی زبان‌ها میسر می‌شود. برای آنهایی که زبان مادری‌شان عربی نیست، شناخت مصدرهای سماعی به وسیله فرهنگ لغات عربی یا معجم‌های عربی میسر می‌شود. با این حال برخی از زبان‌شناس‌ها با بررسی این مصدرها به برخی قواعدی رسیدند که درباره برخی مصدرهای سماعی صدق می‌کند. این قواعد، وزن‌هایی هستند که می‌توان با بردن فعل به آن اوزان برخی از مصدرهای سماعی را ساخت یا شناسایی کرد. در ادامه تعدادی از این وزن‌ها را می‌خوانید.
مصدر بر وزن فِعالة
هرگاه یک فعل ثلاثی متعدی بر حرفه یا شغلی دلالت داشته باشد، می‌توان مصدر آن را بر وزن فِعالة ساخت. مانند مثال زیر:
تَجَرَ --> تِجارة
خاطِ --> خیاطة
صحف --> صِحافة
مصدر بر وزن فَعَلان
هرگاه فعل ثلاثی را دیدیم که عین‌الفعلش (یعنی حرف دوم ریشه فعل آن) مفتوح باشد (یعنی علامت فتحه داشته باشد) و همچنین معنی آن بر حرکت یا ارتعاش یا موج برداشتن دلالت داشته باشد، می‌توانیم مصدر سماعی آن را بر وزن فَعَلان بسازیم. مانند مثال زیر:
جال --> جولان
غلَیَ --> غلیان
طافَ --> طوفان
مصدر بر وزن فُعال
هرگاه یک فعل لازم با عین‌الفعل مفتوح دیدیم که معنی آن بر بیماری و مرض دلالت داشت، می‌توانیم مصدرش را بر وزن فُعال بسازیم. مانند مثال زیر:
سعَلَ --> سُعال (سرفه کردن)
رعَف --> رُعاف (خونریزی کردن)
مصدر بر وزن فُعال یا فعیل
اگر فعل لازم مفتوح العینی را دیدیم که معنی‌اش بر سر و صدا دلالت داشت، می‌توانیم مصدر آن را بر وزن فُعال یا فعیل بسازیم. مانند مثال زیر:
صرخ --> صُراخ / صریخ
تَعَبَ --> تُعاب / تعیب
همچنین اگر معنی فعل بر رفتن و حرکت دلالت داشت، مصدرش را می‌توان بر وزن فَعیل ساخت. مانند مثال زیر:
رَحَل --> رحیل
ذَمَّلَ --> ذمیل
مصدر بر وزن فِعال
اگر فعل ثلاثی مجرد مزید لازم، عین‌الفعلش از حروف عله باشد، مصدرش بر وزن فِعال نوشته می‌شود. مانند مثال زیر:
صام --> صیام
نام --> نیام
