رشته مهندسی حمل و نقل | معرفی گرایش ها، حقوق و درآمد و بازار کار

در این مطلب از مجموعه مطالب معرفی رشته‌های دانشگاهی مجله فرادرس، به رشته مهندسی حمل و نقل پرداخته‌ایم و سعی کرده‌ایم تناسب آن با روحیات افراد، دروسی که برای موفقیت در این رشته باید در آن‌ها پایه‌ای قوی‌تر داشت، گرایش‌های آن، بازار کار و سایر موارد مرتبط را مورد بررسی قرار دهیم.

رشته مهندسی حمل و نقل مناسب چه کسانی است؟

با افزایش اهمیت روز افزون توجه به سیستم حمل ‌و نقل و اهمیت مدیریت عرضه و تقاضا به جای احداث عرضه‌های جدید، در سال‌های اخیر توجه زیادی به رشته‌ مهندسی حمل ‌و نقل شده است و می‎توان گفت به نوعی یک مهندس حمل ‌و نقل پیوند دهنده‌ محل زندگی و کار، و همچنین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان است.

رشته‌ حمل و نقل یکی از رشته‌های کاربردی است که ابعاد گوناگونی را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد و دارای وجه اشتراک زیادی با گرایش راه‌ و ترابری است. موضوعاتی که گرایش حمل و نقل تحت پوشش قرار می‌دهد را می‌توان به طور کلی به چهار دسته‌ حمل و نقل دریایی، ریلی، هوایی و جاده‌ای تقسیم‌بندی کرد.

در حمل و نقل جاده‌ای بیشتر به مباحثی مثل سیستم‌‌های حمل و نقل، مطالعه تولید و جذب، توزیع و تفکیک و تخصیص سفر، مکان‌یابی احداث پارکینگ‌‌ها و کنترل ترافیک و ایمنی ترافیک، تصادفات و ریسک می‌پردازند. در حمل و نقل هوایی و دریایی، برنامه‌ریزی حمل و نقل هوایی و دریایی و طرح فرودگاه‌ها و بنادر را داریم. و در حمل و نقل ریلی دانشجویان با طراحی خطوط حمل و نقل ریلی بین‌شهری و درون‌شهری، برنامه‌ریزی ایستگاه‌ها و فواصل زمانی حرکت قطارها مواجه هستند.

هدف در این رشته آموزش مهندسان توانمند برای برنامه‌ریزی‌های حمل و نقل ملی، منطقه‌ای و شهری و طراحی سیستم‌های حمل و نقل شهری و بین‌شهری است.

برای تحصیل در رشته‌‌ حمل و نقل سه مسیر پیش‌روی دانش‌آموزان قرار دارد. مسیر اول این است که دانش‌آموزان رشته‌ ریاضی می‌توانند پس از گذراندن مقطع کارشناسی در مهندسی عمران در مقطع کارشناسی ارشد این گرایش را انتخاب کنند و مسیر دوم این است که در مقطع دبیرستان و در مجموعه فنی‌و‌حرفه‌ای این رشته را انتخاب کنند، که بیشتر در مورد مباحث تکنسین یا متصدی کارهای اجرایی این رشته است. مسیر سوم هم این است که در دانشگاه‌هایی که رشته‌ حمل و نقل را در مقاطع کاردانی و کارشناسی دارند این رشته را انتخاب کنند.

همان‌طور که گفته شد، رشته‌ حمل و نقل به چهار دسته تقسیم می‌شود که یکی از آن‌ها حمل و نقل ریلی است. حمل و نقل ریلی یکی از ابزار‌های اساسی توسعه هر کشوری به شمار می‌آید. مهندس حمل و نقل ریلی می‌تواند در زمینه‌های بهره‌برداری درست و بهینه از امکانات موجود، رسیدن به ایمنی بیشتر در سیستم حمل و نقل ریلی، هدف‌گذاری و سیاستگذاری در حوزه حمل و نقل ریلی و بسیاری از زمینه‌های مرتبط دیگر موثر باشد. این رشته شبیه به رشته‌ مهندسی صنایع گرایش برنامه‌ریزی و تحلیل سیستم‌ها است. چون تعداد زیادی از واحدهای آن با رشته مهندسی صنایع مشترک است و هدف آن نیز تربیت متخصصانی است که بتوانند با بهره‌گیری از روش‌های سیستماتیک و مدل‌های ریاضی، مدیریت صنعت راه‌آهن را بر عهده بگیرند.

با توجه به گستردگی صنعت راه آهن در کشور رشته مهندسی راه‌آهن در مقطع کارشناسی به سه زیر شاخه مهندسی خط و سازه‌های ریلی، مهندسی ماشین‌های ریلی و مهندسی حمل و نقل ریلی در مقطع تقسیم شده است.

بعضی از دانشگاه‌ها این گرایش را در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکتری تدریس می‌کنند و دانش‌آموزان می‌توانند این رشته را انتخاب کنند (دانشگاه علم‌وصنعت ایران، دانشکده‌ای تحت عنوان دانشکده راه آهن دارد و به صورت تخصصی این گرایش را تدریس می‌کنند).

تسلط بر مباحث مهندسی حمل و نقل و ترافیک، نیازمند بهره‌گیری از منابع جامع و کاربردی است. مجموعه فیلم‌های آموزشی تخصصی فرادرس، این منابع را در اختیار شما قرار می‌دهد:

• برای مشاهده مجموعه فیلم‌های آموزش مهندسی حمل و نقل و ترافیک + اینجا کلیک کنید.

کدام دروس دوره دبیرستان در رشته مهندسی حمل و نقل بیشتر کاربرد دارند؟

همانطور که گفته شد باید این رشته را در سه بخش بررسی کرد.

بخش اول افرادی هستند که در مقطع کارشناسی ارشد این رشته را می‌گذرانند، که برای این گروه دروس زیر حائز اهمیت است:

• درس مهندسی ترابری یکی از دروس بسیار مهم است که به کاربرد فناوری و اصول علمی در برنامه‌ریزی، طراحی عملکردی، بهره‌برداری و مدیریت تسهیلات برای گونه‌های مختلف ترابری برای فراهم کردن حرکت امن، کارآمد، سریع، آسوده، اقتصادی و سازگار با محیط‌زیست برای انسان و کالا می‌پردازد. مهندسی ترابری در خصوص همه سیستم‌های حمل و نقل جاده‌ای، ریلی، هوایی، آبی، لوله‌ای به طور کلی‌تر و اجمالی‌تر بحث می‌کند.
• درس مهندسی ترافیک هم یکی از دروس کاربردی و مهم است که می‌تواند در رشته‌ حمل و نقل به شما کمک کند. مهندسی ترافیک زیرمجموعه مهندسی ترابری است و مهندسی ترافیک به مباحث تراکم ترافیک در خیابان‌های شهری یا بین‌شهری و راهکارهای ممکن برای کاهش تراکم ترافیک می‌پردازد. مهندسی ترافیک به کاهش معضلات ترافیکی و ارائه راهکارهای هدایت جریان ترافیک می‌پردازد.
• توجه در دو درس راه‌سازی و روسازی نیز می‌تواند در این گرایش تاثیرگذار باشد و آشنایی با مشخصه‌های فنی و ویژگی‌های این دروس کمک شایانی در درک بهتر مطالب می‌کند.
• دروس ریاضیات و آمار و احتمالات هم یکی دیگر از دروسی هستند که به شدت در بخش تحلیل و بررسی داده‌ها در این گرایش مورد استفاده قرار می‌گیرند.

بخش دوم افرادی هستند که در فنی‌وحرفه‌ای این رشته را مطالعه کردند و قرار است در مقاطع کاردانی و کارشناسی رشته‌ ترافیک و حمل و نقل را انتخاب کنند. دروس زیر برای این افراد حائز اهمیت است:

• ریاضی 1 و 2 جزو درس‌های مهم در همه‌ی رشته‌ها است و باید به آن توجه کرد.
• درس زبان‌ خارجی 1 و 2 به ادامه تحصیل و موفقیت در این رشته کمک می‌کند، چون می‌توان با کارهای به‌روز دنیا آشنا شد و آن‌ها را مطالعه کرد.
• دروس «خدمات سفر و گردشگری» و «سيستم‌های نگهداری و کنترل پايانه» در پایه‌ دهم ، «سازماندهی عمليات حمل بار» و «فنون تصدی‌گری حمل و نقل» در پایه یازدهم، «عمليات راهداری و نگهداری راه» و «عمليات ايمنی و امدادرسانی» در پایه‌ دوازدهم می‌توانند در درک بهتر این رشته کمک کنند.

بخش سوم هم افرادی هستند که در مقطع کارشناسی قصد ورود به این رشته را دارند و دروس ریاضیات و آمارواحتمالات تاثیر زیادی در ادامه تحصیل این افراد در این رشته دارد. فرادرس، مجموعه کاملی از فیلم‌های آموزشی مرتبط با دروس ریاضی را تهیه کرده است. مشاهده این فیلم‌ها می‌تواند پایه ریاضی شما را برای ورود به رشته‌های مهندسی تقویت کرده و مسیر ادامه تحصیل در این رشته‌ها را هموار کند.

• برای مشاهده مجموعه فیلم‌های آموزش ریاضیات + اینجا کلیک کنید.

گرایش‌های رشته مهندسی حمل و نقل برای ادامه تحصیل چه هستند؟

با توجه به بخش‌ها مختلف رشته‌ حمل و نقل دانشجویان این رشته می‌توانند در هر کدام از چهار دسته حمل و نقل دریایی، هوایی، ریلی و جاده‌ای در مقاطع بالاتر تحت عنوان برنامه‌ریزی حمل و نقل به ادامه تحصیل بپردازند و بخش تحقیقاتی را در یکی از آن چهار دسته انتخاب کنند.

ادامه تحصیل در رشته حمل و نقل ریلی در مقاطع بالاتر در ایران تا مقطع دکتری فراهم است و گرایش‌های آن نیز در ذیل آمده است:

گرایش‌های کارشناسی ارشد:

• مهندسی حمل و نقل ریلی
• مهندسی ماشین‌های ریلی
• مهندسی راه‌آهن برقی
• مهندسی خطوط راه‌آهن
• مهندسی کنترل و علائم

گرایش‌های دکتری:

• مهندسی ماشین‌های ریلی
• مهندسی خطوط راه آهن
• مهندسی کنترل و علائم

مهم‌ترین دروس دانشگاهی رشته مهندسی حمل و نقل چه هستند؟

دروس دانشگاهی در دو بخش اجباری و اختیاری ارائه می‌شوند:

1. «تحلیل ‌و ارزیابی سیستم‌های حمل و نقل» و «مهندسی ترافیک پیشرفته» و «برنامه‌ریزی حمل و نقل» و «تقاضا در حمل و نقل» جزو دروس اجباری هستند.
2. «ایمنی در ترافیک»، «حمل و نقل کالا»، «حمل و نقل ریلی»، «حمل و نقل دریایی»، «حمل و نقل هوایی»، «سیستم حمل و نقل هوشمند»، «محیط‌زیست و حمل و نقل»، «حمل و نقل همگانی»، «مدیریت و اقتصاد حمل و نقل»، «تجزیه ‌و تحلیل ایمنی راه»، «طرح هندسی راه پیشرفته»، «آمار و احتمالات پیشرفته»، «تحلیل خطر در حمل و نقل»، «کاربرد کامپیوتر در حمل و نقل»، «تحقیق در عملیات در حمل و نقل»، «روش‌های آمارگیری در حمل و نقل و ترافیک» جزو دروس اختیاری مهم در این گرایش هستند.

برای آشنایی بیشتر با دروس این رشته، مشاهده فیلم‌های آموزشی زیر پیشنهاد می‌شود.

• (+) فیلم آموزش برنامه ریزی حمل و نقل
• (+) فیلم آموزش مهندسی ترافیک
• (+) فیلم آموزش سیستم حمل و نقل هوشمند (ITS)

فارغ التحصیل رشته مهندسی حمل و نقل در چه کارها و صنایعی می‌تواند شاغل شود؟

فارغ التحصیل رشته مهندسی حمل و نقل، در سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی مثل شهرداری و سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای و اتاق بازرگانی و گمرک و ... می‌توانند استخدام شوند. در شرکت‌های حمل ‌و نقل کالا و واردات و صادرات هم فضای کار برای این رشته فراهم است.

علاوه بر این، مهندسان حمل و نقل می‌توانند در شرکت‌های مشاور مشغول کار شوند که پروژه‌هایی را مثل فازبندی چراغ راهنمایی ‌و رانندگی و رفع معظلات ترافیکی با تهیه طرح‌ها، ارزیابی‌ها، به‌ منظور طراحی تأسیسات حمل ‌و نقلی و اصلاح خیابان‌ها، بزرگراه‌ها، یا آزادراه‌های موجود به‌ منظور بهبود روند عبور و مرور انجام دهند.

بازار کار رشته مهندسی حمل و نقل به چه صورت است؟

رشته حمل و نقل از جمله رشته‌های تحصیلی است که بازار کار متنوع و گسترده‌ای دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

مهندسان حمل و نقل می‌توانند در شرکت مشاور، واحدها و ادارات مختلف راه‌وترابری، معاونت حمل و نقل و ترافیک، شهرداری‌ها، سازمان‌های حمل و نقل و ترافیک و شرکت‌های مطالعات جامع حمل و نقلی و وزارت راه و شهرسازی، سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای، پژوهشکده حمل و نقل، شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی، سازمان بنادر و کشتیرانی، سازمان بنادر و دریانوردی فعالیت کنند.

فعالیت‌های مهندسی حمل و نقل ریلی در دو قسمت قبل از طراحی خط راه‌آهن و بعد از آن است:

مهندسان در مرحله اول حجم مسافران و کالاهایی را که باید جابه‌جا شوند و به صرفه بودن ایجاد خطوط راه‌آهن را ارزیابی می‌کنند. در مرحله بعد نیز برنامه‌های حرکت قطارها را طراحی و برنامه‌ریزی می‌کنند، به طوری که تأخیرها و هزینه‌ها به حداقل مقدار ممکن برسد.

فارغ‌التحصیلان این رشته علاوه بر راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران امکان اشتغال در کلیه مراکز و شرکت‌های وابسته از جمله رجا، مترو، مترا (شرکت خدمات مشاوره‌ای راه آهن) و یا شرکت‌های غیر راه آهنی به عنوان مهندس صنایع را خواهند داشت. با توسعه طرح خصوصی‌سازی راه‌آهن مسلماً در آینده فرصت‌های شغلی افزایش بیشتری نیز خواهد داشت.

امکان ادامه تحصیل در رشته مهندسی حمل و نقل در داخل ایران چگونه است؟

تعداد دانشگاه‌هایی که این رشته را دارند کم هستند و به همین ترتیب دانشجویان این رشته هم تعداد کمی هستند. همچنین، امکان ادامه تحصیل در این رشته تا مقطع دکتری وجود دارد.

بهترین دانشگاه‌های ایران برای تحصیل در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ‌ارشد و دکتری برای رشته مهندسی حمل و نقل، دانشگاه‌های صنعتی شریف، علم و صنعت ایران، دانشگاه تهران، صنعتی امیرکبیر (پلی‌تکنیک)، تربیت مدرس و صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی هستند.

امکان ادامه تحصیل در رشته مهندسی حمل و نقل در خارج از کشور به چه صورت است؟

با توجه به اهمیت موضوع حمل و نقل در همه جای دنیا سعی شده به این گرایش بها داده شود. دانشگاه‌های کشورهای ایالات متحده آمریکا و کانادا را می‌توان جزو دانشگاه‌های برتر در این حوزه دانست. البته در کشورهای اروپایی نیز این رشته تدریس می‌شود.

توجه داشته باشید که در بیشتر موارد، برای ادامه تحصیل در خارج از کشور، باید با زبان‌ خارجی کشور مورد نظر و همچنین زبان انگلیسی آشنایی خوبی داشته باشید. علاوه بر این، برای اثبات آشنایی با زبان انگلیسی نیز به شرکت در آزمون‌های بین‌المللی و معتبر زبان خارجی مانند تافل، آیلتس و دولینگو نیاز دارید. برای شروع این مسیر می‌توانید از مجموعه فیلم‌های آموزش زبان انگلیسی فرادرس کمک بگیرید.

• برای مشاهده مجموعه فیلم‌های آموزش زبان خارجی + اینجا کلیک کنید.

مهارت های مورد نیاز برای موفقیت در رشته مهندسی حمل و نقل چه هستند ؟

موفقیت در هر حوزه‌ای، نیازمند تلاش برای کسب دانش و مهارت‌های مرتبط با آن رشته است. رشته مهندسی حمل و نقل نیز از این قضیه مستثنی نیست. آشنایی با مباحث زیر می‌تواند نشان‌دهنده دانش فنی یک مهندس حمل و نقل و ترافیک باشد:

• (+) مهندسی ترابری
• مهندسی فرودگاه
  • (+) فیلم آموزش مهندسی فرودگاه
• طراحی به کمک کامیپوتر (CAD) و طراحی دستی
  • (+) مجموعه فیلم‌های مجموعه آموزش اتوکد (AutoCAD)
  • (+) فیلم آموزش پروژه محور سیویل تری دی (Civil 3D) - راهسازی
• نقشه‌برداری
  • (+) فیلم آموزش مبانی نقشه‌‌برداری عمومی
• ماشین‌آلات ساختمانی
  • (+) فیلم آموزش ماشین‌آلات ساختمانی در راه‌سازی
• معماری و برنامه‌ریزی شهری
  • (+) فیلم آموزش مبانی و روش‌های برنامه‌ریزی شهری
  • (+) فیلم آموزش کاربردی برنامه‌ریزی راهبردی شهر
• مقاومت مصالح
  • (+) فیلم آموزش مقاومت مصالح
  • (+) فیلم آموزش مقاومت مصالح ۲
  • (+) فیلم آموزش مقاومت مصالح پیشرفته - مقاومت مصالح ۳
• (+) مکانیک سیالات
• تخمین هزینه و متره و برآورد
  • (+) فیلم آموزش متره و برآورد ساختمان بتنی در اکسل
• تعمیر و نگهداری سازه‌ها
• تکنولوژی ساختمان
• مکانیک پیشرفته
• هیدرولوژی آب‌های زیرزمینی
• تکنولوژی ساخت و ساز

برای ورود به بازار کار، علاوه بر آشنایی با مهارت‌های تخصصی رشته مورد نظر باید با سایر مهارت‌های فردی هم آشنایی داشته باشید. در حقیقت، این مهارت‌های فردی هستند که یک شخص را از میان رقبا متمایز می‌کنند و سبب موفقیت او در زمینه‌ها و موقعیت‌های شغلی می‌شوند. چنین مهارت‌هایی سبب تعامل بهتر فرد در سازمان و محیط‌های کاری خواهد شد و به طور معمول با نام «مهارت‌های نرم» از آن نام می‌برند.

برای یادگیری مهارت‌های فردی نظیر مهارت حل مسئله، تصمیم‌گیری، مدیریت زمان، سخنرانی، هدف‌گذاری، کار تیمی، تفکر خلاق و غیره، مشاهده مجموعه فیلم‌‌های آموزش توسعه مهارت فردی فرادرس پیشنهاد می‌شود که لینک آن در زیر آورده شده است.

• برای مشاهده مجموعه فیلم‌های آموزش توسعه مهارت فردی + اینجا کلیک کنید.

مهارت‌های نرم‌افزاری نیز از دیگر عوامل موثر برای موفقیت در رشته مهندسی حمل و نقل هستند. از نرم‌افزارهای پرکاربرد در این حوزه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• Aimsun
  • (+) فیلم آموزش شبیه‌سازی سیستم‌های ترافیکی و حمل و نقل با نرم افزار ایمسان
• Visum
  • (+) فیلم آموزش تحلیل و طراحی شبکه‌های حمل و نقل با ویزوم

دروس دانشگاهی رشته مهندسی حمل و نقل تا چه میزان نیازهای بازار کار را پاسخگو هستند؟

دروس دانشگاهی رشته‌ مهندسی حمل و نقل به طور مستقیم در بازار کار تاثیرگذار هستند و درک عمیق این دروس می‌تواند دانشجویان این رشته را به مهندسین توانمند تبدیل کند که در زمینه‌های مختلف آن بهترین عملکرد را داشته باشند. نکته‌ای که دانشجویان باید به آن توجه کنند این است که دوره‌ دانشجویی بهترین زمان برای فراگیری علم است و همین مفاهیم را در آینده‌ کاری استفاده خواهند کرد.

برای آشنایی بیشتر و بهتر با سایر رشته‌های دانشگاهی روی این لینک کلیک کنید.

جهت حضور بهتر در بازار کار و یادگیری مهارت‌های عملی‌تر از آنچه در دانشگاه تدریس می‌شود، نیاز است دانشجویان این رشته در حدود شش ماه تا یک سال به صورت کارآموزی در این رشته مشغول به کار شوند تا مهارت‌های عملی بازار کار را بهتر بیاموزند.

نویسنده مهمان: مهران مهتابی

این مطلب توسط مدرس و عضو هیئت علمی فرادرس، «مهران مهتابی» نوشته شده است. مهتابی، دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد رشته عمران گرایش حمل و نقل در دانشگاه علم و صنعت ایران است. وی در حوزه‌های ایمنی در حمل و نقل و دیگر زمینه‌های مرتبط در حال پژوهش است و بر نرم‌افزارهای تخصصی این حوزه تسلط دارد.