رشته زمین شناسی | معرفی گرایش ها، حقوق و درآمد و بازار کار

در این مطلب از مجموعه مطالب معرفی رشته‌های دانشگاهی مجله فرادرس، رشته زمین شناسی را مورد بررسی قرار می‌دهیم. به این منظور، روحیات مناسب برای فعالیت در این رشته، گرایش‌ها، دروس دانشگاهی، بازار کار، مهارت‌های ضروری برای موفقیت و بسیاری از نکات دیگر را معرفی می‌کنیم.

رشته زمین شناسی مناسب چه کسانی است؟

افرادی که به سیاره محل زندگی خود يعنی زمين علاقه داشته و از مطالعه و بررسی آن لذت می‌برند، می‌توانند رشته زمین‌ شناسی را انتخاب کنند. مهمترين جنبه‌های مورد مطالعه در زمين شناسی عبارتند از: بررسی شکل و ابعاد زمین، بررسی فيزيکی و شيميايی زمين و مواد سازنده آن (به ويژه نفت، آب و مواد معدنی) و عوامل کنترل‌کننده شکل و ريخت زمين؛ اين رشته با علوم زیستی، شیمی، جغرافیا، هواشناسی و آب و خاک ارتباط و همخوانی نزدیکی دارد.

زمين‌شناسان قادر هستند روش‌های مختلفی مانند تصاویر ماهواره‌ای و هوایی، نقشه‌برداری، حفاری، فسيل‌های بزرگ و ميکروسکوپی، لرزه‌نگاری و اندازه‌گیری‌های الکترومغناطیسی را به کار گيرند. بنابراين رشته زمين‌شناسی مناسب افرادی است که به چنين روش‌های مطالعه‌ای در شغل خود علاقه دارند.

زمين‌شناسی انسان را در كشف منابع زير زمينی (حامل‌های انرژی، آب، مواد معدنی از قبيل طلا و نقره، مس، آهن، سنگ‌های ساختمانی و...) و استفاده استراتژيک از آن‌ها ياری می‌دهند. همچنين مديريت منابع زمين همچون آب از اهداف زمين‌شناسان است و از اين رو افرادی که به مسائل سدسازی علاقه دارند، می‌توانند در اين رشته تحصيل کنند.

کدام دروس دوره دبیرستان در رشته زمین شناسی بیشتر کاربرد دارند؟

زمین‌شناسی، علم مطالعه ساختارها، مواد معدنی و منابع انرژی روی سطح یا داخل زمین است. در دوره دبیرستان، کلیات این مباحث در قالب دروس زمین‌شناسی و جغرافیا مورد بررسی قرار می‌گیرند. البته، مفاهیم پایه شیمی، ریاضی و فیزیک دبیرستان نیز تا حدودی در فعالیت‌های مرتبط با این رشته کاربرد دارند.

دوره‌های مرتبط با یادگیری منابع رشته زمین‌شناسی در سطح دبیرستان:

• (+) زمين‌شناسی پايه يازدهم
• (+) شیمی
• (+) ریاضی
• (+) فیزیک

گرایش‌های رشته زمین شناسی برای ادامه تحصیل چه هستند؟

رشته زمين شناسی در سطح کارشناسی ارشد و دکترا گرايش‌های متعددی دارد که در ايران ادامه تحصیل در گرایش‌هایی که در ادامه آمده‌اند امکان‌پذیر است:

گرايش هيدروژئولوژی يا زمين شناسی آب (Hydrogeology): در اين علم به بررسی منشا آب‌های زيرزمينی، کيفيت و کميت اين آب‌ها و گسترش و حرکت آن‌‌ها در سفره‌های آبدار پرداخته می‌شود.

• (+) مجموعه آموزش‌های زمین‌شناسی

گرايش زمين شناسی مهندسی (Engineering Geology): به روش‌های مختلف محاسباتی، صحرايی، اکتشافی و مدل‌سازی، تاثير محيط زمين‌شناسی را بر سازه‌های مهندسی يا پروژه عمرانی مشخص می‌كند و راه‌حل‌های مناسبی جهت کاهش یا برطرف کردن خطرات احتمالی ارائه می‌دهد. زمين شناسی به دو صورت بر سازه‌ها تاثيرگذار است: يکی مواد زمين‌شناسی (سنگ، خاک، و آب) و ديگری مخاطرات زمين شناسی (حرکات دامنه‌ای، زمين‌لرزه، سيل و...). زمين شناسی مهندسی به بررسی نقش سازه‌ها در تحريک و تغيير محيط زمين شناختی نيز می‌پردازد.

• (+) فیلم آموزش زمین شناسی مهندسی

رسوب شناسی: در اين گرايش به بررسی رسوبات سازنده محيط‌های مختلف زمين‌شناختی پرداخته می‌شود. اکتشاف نفت و گاز و تعداد زيادی از مواد معدنی با مطالعات رسوب‌شناسی ارتباط عميقی دارند.

زمين شناسی اقتصادی: بررسی شرايط ژنز (تشکيل) مواد مختلف معدنی، بافت و ساخت مواد معدنی، پراکنش مواد معدنی و عوامل موثر بر اين پراکنش، ريخت‌شناسی کانسارها، روش‌های مختلف اکتشاف کانسارها و در نهايت توجيه فنی و اقتصادی برداشت مواد معدنی از عمده کارکردهای اين گرايش از زمين‌شناسی محسوب می‌شوند.

• (+) فیلم آموزش زمین‌شناسی اقتصادی

تکتونيک: اين گرايش از زمين شناسی به بررسی نيروهای زمين‌ساختی ناشی از جابه‌جايی قاره‌ها و تاثير آن بر تغيير شکل پوسته زمين و ايجاد چين‌خوردگی‌ها و گسل‌ها و عوامل پيدايش زمين‌لرزه‌ها می‌پردازد. فارغ التحصيلان اين رشته در اکتشافات شرکت نفت، سازمان زمين‌شناسی، وزارت نيرو و موسسه ژئوفيزيک، مشغول به کار می‌شوند.

• (+) فیلم آموزش زمین ساخت ورقه‌ای

زمين شناسی نفت: اين گرايش از زمين‌شناسی به بررسی منشا، پيدايش و مهاجرت نفت و گاز و همچنين اکتشاف اين ذخاير می‌پردازد. اکتشاف مخازن نفت و گاز از مهمترين وظايف فارغ‌التحصيلان اين رشته است.

زمين شناسی زيست محيطی: يکی از گرايش‌های زمين شناسی است كه تاثير زمين بر ايمنی و سلامت انسان را مورد بررسی قرار می‌دهد. زمين‌شناسی پزشکی يکی از زيرشاخه‌های زمين شناسی زيست محيطی است و امکان ادامه تحصيل در اين رشته در ساير کشورها وجود دارد. در کشورهای توسعه يافته، تقریبا هیچ پروژه‌ای بدون تایید استانداردهای زمين شناسی زيست محيطی امکان اجرا ندارد.

چينه و فسيل شناسی: بررسی توالی طبقات رسوبی در زمان‌های مختلف زمين شناسی به منظور پی بردن به تاريخ حوادث زمين و تكامل موجودات از مهمترين کارکردهای اين گرايش است. بررسي فسيل‌ها به صورت نمونه‌های دستی (ماکروفسيل) و نمونه‌های ميکروسکوپی (ميکروفسيل) که در اکتشاف نفت از اهميت زيادی برخوردار است، توسط فارغ التحصيلان اين گرايش انجام می‌شود.

• (+) آموزش دیرینه‌شناسی بی مهرگان - ماکروفسیل

سنگ شناسی يا پترولوژی: در اين گرايش به بررسی انواع مختلف سنگ‌ها (رسوبی، آذرين و دگرگونی) پرداخته می‌شود. تعيين منشا انواع سنگ‌ها و حوادثی که در طول تاريخ زمين‌شناسی بر آن‌ها اتفاق افتاده و در نهايت منجر به تشکيل پوسته زمين شده است از عمده وظايف پترولوژيست‌ها است.

• (+) فیلم آموزش سنگ‌شناسی آذرین

سنجش از دور و GIS زمين شناختی: جديدترين و شايد پرطرفدارترين گرايش زمین شناسی است که با مطالعه عکس‌های ماهواره‌ای و سيستم‌های GIS و GPS به مطالعه زمين (آب‌های سطحی و زيرزمينی، فرونشست زمين، زمين لغزش‌ها، تغييرات درياها، اکتشاف مواد معدنی و...) می‌پردازد.

• (+) مجموعه فیلم‌های آموزش آرک جی آی اس (ArcGIS) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)

مهم‌ترین دروس دانشگاهی رشته زمین شناسی چه هستند؟

دروس دانشگاهی رشته زمین‌شناسی به پنج گروه دروس عمومی، دروس پایه، دروس اصلی، دروس تخصصی اجباری و دروس تخصصی اختیاری تقسیم می‌شوند. دروس پایه زمین‌شناسی عبارت هستند از:

• ریاضی
  • (+) فیلم آموزش ریاضی عمومی ۱
  • (+) فیلم آموزش ریاضی عمومی ۲
• فیزیک و آزمایشگاه
  • (+) فیلم آموزش فیزیک ۱
  • (+) فیلم آموزش فیزیک ۲
• شیمی و آزمایشگاه
  • (+) فیلم آموزش شیمی عمومی

دروس پایه بالا، مجمموعا ۱۸ واحد از ۱۳۴ واحد برای فارغ‌التحصیلی در رشته زمین‌شناسی را تشکیل می‌دهند. دروس اصلی این رشته، ۴۵ واحد بوده و عبارت هستند از:

• (+) زمین‌شناسی فیزیکی
• زمین‌شناسی تاریخی
• (+) بلورشناسی
• (+) کانی‌شناسی
• رسوب‌شناسی
• سنگ‌شناسی رسوبی
• (+) سنگ‌شناسی آذرین
• سنگ‌شناسی دگرگونی
• (+) دیرینه‌شناسی بی‌مهرگان
• ریز دیرینه‌شناسی
• چینه‌شناسی
• زمین‌شناسی ساختاری
• (+) زمین ساخت
• زمین شیمی
• زمین فیزیک
• (+) نقشه‌برداری
• زمین‌شناسی محیط زیست
• سنجش از دور

اغلب دروس اصلی و تخصصی زمین‌شناسی به همراه آزمایشگاه ارائه می‌شوند. دروس تخصصی زمین‌شناسی، حدود ۳۴ واحد بوده و عبارت هستند از:

• زمین‌شناسی ایران
• (+) زمین‌شناسی اقتصادی
• زمین‌شناسی نفت
• آب‌های زیرزمینی
• (+) زمین‌شناسی مهندسی
• پترولوژی
• زمین‌شناسی صحرایی
• (+) زبان تخصصی
• آزمایشگاه فتوژئولوژی

۱۵ واحد باقی‌مانده رشته زمین‌‌شناسی، به دروس اختیاری اختصاص می‌یابند. این دروس عبارت هستند از:

• کانه‌آرایی
• میکروفاسیس
• تخمین و ارزیابی ذخایر معدنی
• نقشه‌برداری معدنی
• (+) ترمودینامیک
• (+) زلزله‌شناسی
• (+) مکانيک سنگ
• لرزه زمین‌ساخت
• زمین‌شناسی زیرسطحی
• ژئوفیزیک کاربردی
• زمین‌شناسی مهندسی کاربردی
• آتشفشان شناسی
• ژئوشیمی آلی
• خاک‌شناسی
• اقیانوس‌شناسی
• محیط‌های رسوبی
• ئیدروژئوشیمی
• (+) آب‌شناسی
• زمین‌شناسی زغال‌سنگ
• (+) دیرینه‌شناسی گیاهی
• (+) ژئومورفولوژی
• (+) مکانيک خاک
• گوهرشناسی
• غارشناسی
• ژئوشیمی اکتشافی
• سنجش از دور در زمین‌شناسی
• (+) زمين آمار

فارغ التحصیل رشته زمین شناسی در چه کارها و صنایعی می‌تواند شاغل شود؟

زمين شناسی در حال حاضر جايگاه ويژه‌ای را در بين رشته‌های تحصيلی پيدا كرده است. کشور ايران دارای ذخاير با ارزشی از مواد معدنی و همچنين نفت و گاز است و اقتصاد ايران بر پايه اين منابع بنيان‌گذاری شده است. دانش زمين‌شناسی در رابطه با کشف و استحصال این مواد بسيار چاره‌ساز و حياتی است.

فارغ التحصيل زمین شناسی می‌تواند در وزارتخانه‌های آموزش و پرورش (دبيری دبيرستان در دروس زمين شناسی)، صنعت معدن و تجارت، نفت‌، نیرو، راه‌، جهاد کشاورزی‌، علوم تحقیقات و فناوری، مسکن و شهرسازی و همچنین‌ شرکت‌ها و مؤسساتی‌ مانند سازمان‌ زمین‌ شناسی و اکتشافات معدنی کشور‌، موسسه ژئوفیزیک، ذوب‌آهن، شرکت‌های‌ مرتبط‌ با فعالیت‌های‌ سدسازی‌، آب‌یابی‌، حفر تونل‌، راهسازی‌، اکتشافات‌ آب‌ و نفت‌ و معادن‌، بخش‌های‌ مرتبط‌ با تهیه‌ نقشه‌های‌ زمین‌ شناسی‌ و معدنی‌، آزمایشگاه‌های‌ سنگ‌ شناسی‌ و زمین‌ شناسی‌ استخدام شود.

در صورت داشتن توان و علاقه لازم، زمین‌شناس می‌تواند کارآفرینی کرده و شرکتی شخصی در این حوزه راه‌اندازی کند. برای نمونه امكان كار به عنوان كارشناس سنگ‌های قيمتی برای فارغ التحصيلان اين رشته امكان‌پذير است.

بازار کار رشته زمین شناسی به چه صورت است؟

رشته زمين شناسی از جمله رشته‌های تحصیلی است که بازار کار متنوع و گسترده‌ای دارد و در همین راستا به موارد جزئی‌‌تر و مرتبط آن در پاسخ سوال قبل اشاره شد.

همچنین بازار کار در هر شرایطی به تعداد قابل قبولی زمين شناس نیاز دارد زيرا در هر پروژه عمرانی نياز به مطالعات زمين شناسی است و اقتصاد ايران مبتنی بر نفت و گاز و معادنی بنا نهاده شده که در زمين قرار دارند و بايد ابتدا آن‌ها را به روش‌های زمين شناختی کشف کرده و سپس استخراج نمود. به علاوه مطالعات منابع آب که يکی از با ارزش‌ترين منابع حياتی در خشکسالي‌هايی اخير به حساب می‌آیند، توسط متخصصان هيدروژئولوژی صورت می‌گيرد.

برخي از فعاليت‌های زمين‌شناسی نياز به عمليات صحرايی چند روزه و اقامت در کمپ‌های صحرايی دارند و از اين رو استخدام خانم‌ها در مشاغلی که با چنين فعاليت‌هايی سر و کار دارند اندکی به سختی صورت می‌گیرد. حقوق و دستمزد زمين شناسان با توجه به نوع کاری که انجام می‌‌دهند متفاوت است و از حقوق پايه اداره کار تا چند برابر این پایه در ماه متغير است.

مهارت های ضروری برای موفقیت در رشته زمین‌شناسی چه هستند‌ ؟

موفقیت در هیچ رشته‌ای با تلاش و پشتکار میسر نمی‌‌شود. کسب دانش تئوری در کنار تجربیات عملی، از دیگر عوامل موفقیت در هر حوزه‌ای هستند. در مجموع، مهارت‌ها و استعدادهای یک فرد، باعث پیشرفت او در شغل یا زمینه مورد نظرش می‌شود. فعالیت در رشته زمین‌شناسی، نیازمند علاقه زیاد به طبیعت است. داشتن دانش علمی، مهارت‌های فنی، استعداد در درک جزئیات و توانایی فیزیکی برای تحمل فشار کار در محیط غیر شهری، وجه تمایز بین یک زمین‌شناس خوب با دیگران است. برخی از این مهارت‌ها، جنبه نظری دارند و با مطالعه منابع جامع و مفید، به دست می‌آیند.

دوره‌های مرتبط با کسب دانش نظری در رشته زمین‌شناسی:

• (+) مجموعه فیلم‌های آموزش زمین‌شناسی

تسلط بر روی ابزارهای کامپیوتری تخصصی در حوزه زمین‌شناسی، موقعیت‌های شغلی و زمینه‌های پیشرفت را برای کارشناسان این حوزه فراهم می‌کنند. نرم‌افزارهای سیستم اطلاعات جغرافیایی نظیر ArcGIS، نرم‌افزارهای ترسیم و تحلیل داده‌های زمین‌شناسی نظیر Surfer و نرم‌افزارهای مدل‌سازی ژئوتکنیکی نظیر PLAXIS، از مهم‌ترین نرم‌افزارهای تخصصی در رشته زمین‌شناسی هستند.

دوره‌های مرتبط با یادگیری نرم‌افزارهای تخصصی زمین‌شناسی:

• (+) مجموعه فیلم‌های آموزش ArcGIS
• (+) فیلم آموزش ترسیم نقشه‌های توپوگرافی با Surfer
• (+) فیلم آموزش مدل سازی و آنالیز پروژه‌‌های ژئوتکنیکی با PLAXIS 2D
• (+) فیلم آموزش رسم نقشه‌های زمین‌شناسی و نمودارهای آماری با GMT
• (+) فیلم آموزش پردازش تصاویر ماهواره ای با Google Earth Engine

برای ورود به بازار کار، علاوه بر آشنایی با مهارت‌های تخصصی رشته مورد نظر باید با سایر مهارت‌های فردی هم آشنایی داشته باشید. در حقیقت، این مهارت‌های فردی هستند که یک شخص را از میان رقبا متمایز می‌کنند و سبب موفقیت او در زمینه‌ها و موقعیت‌های شغلی می‌شوند. چنین مهارت‌هایی سبب تعامل بهتر فرد در سازمان و محیط‌های کاری خواهد شد و به طور معمول با نام «مهارت‌های نرم» از آن نام می‌برند. به همین دلیل، برای یادگیری مهارت‌های فردی، مشاهده مجموعه فیلم‌‌های آموزش توسعه مهارت فردی فرادرس پیشنهاد می‌شود که لینک آن در زیر آورده شده است.

• برای مشاهده مجموعه فیلم‌های آموزش توسعه مهارت فردی + اینجا کلیک کنید.

 امکان ادامه تحصیل در رشته زمین شناسی در داخل ایران چگونه است؟

رشته زمين شناسی در ایران در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری قابل ادامه دادن است که گرایش‌های کارشناسی ارشد و دکتری آن همانطور که قبلاً هم اشاره شد عبارتند از:

• هيدروژئولوژی
• زمين شناسی مهندسی
• رسوب شناسی
• زمين شناسی اقتصادي
• زمين شناسی ساختمانی
• زمين شناسی نفت
• زمين شناسی زيست‌ محيطی
• چينه و فسيل‌شناسی
• سنگ‌شناسی يا پترولوژی
• سنجش از دور و GIS زمين‌شناختی

امکان ادامه تحصیل در رشته زمین شناسی در خارج از کشور به چه صورت است؟

زمین شناسی در بيشتر کشورهای دنيا دارای اهميت بسيار زيادی است؛ چرا که اقتصاد بيشتر کشورهای جهان به‌ طور مستقيم و يا غيرمستقيم به منابعی بستگی دارد که از زمين به دست می‌آيند. زمين‌شناسی در سه کشور ايالات متحده، استراليا و انگلستان سرآمد ساير کشورهاست.

متوسط درآمد سالانه کارشناسان زمين شناسی در ايالات متحده ۸۲500 دلار (برای همه مشاغل 33840 دلار) در سال ۲۰۱۰ و مطابق با آخرین آمارها در سال ۲۰۱۳، 84200 دلار بوده است که درآمد بسيار بالايی است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که میزان استخدام زمین‌شناس‌ها در ايالات متحده بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰، رشد ۲۱ درصدی خواهد داشت. بنابراين بيشتر دانشگاه‌های ايالات متحده از نظر رشته‌های علوم زمين قوی هستند و پذيرش دانشجو در آن‌ها از اهميت زيادی برخوردار است.

در کشور استراليا و در ۵ سال گذشته استخدام زمین‌شناسان در بخش‌های مختلف رشد ۱۳۹۲ درصدی داشته به گونه‌ای‌ که متوسط درآمد سالانه زمين‌شناسان در اين کشور ۸۷.۶۰۰ دلار (قبل از کسر مالیات) بوده است. به همين سبب ادامه تحصيل در گرايش‌های مختلف زمين شناسی در دانشگاه‌های استراليا از اهميت زيادی برخوردار است.

متوسط درآمد سالانه يک زمين‌شناس در انگلستان برای افراد تازه کار بین 30500 تا 46000 دلار و برای افراد با تجربه بین 61000 تا 76000 دلار است و بيشتر دانشگاه‌های اين کشور تا آخرين سطح تحصيلات پذيرای دانشجويان رشته زمين شناسی هستند.

توجه داشته باشید که در بیشتر موارد، برای ادامه تحصیل در خارج از کشور، باید با زبان‌ خارجی کشور مورد نظر و همچنین زبان انگلیسی آشنایی خوبی داشته باشید. علاوه بر این، برای اثبات آشنایی با زبان انگلیسی نیز به شرکت در آزمون‌های بین‌المللی و معتبر زبان خارجی مانند تافل، آیلتس و دولینگو نیاز دارید. برای شروع این مسیر می‌توانید از مجموعه فیلم‌های آموزش زبان انگلیسی فرادرس کمک بگیرید.

• برای مشاهده مجموعه فیلم‌های آموزش زبان خارجی + اینجا کلیک کنید.

دروس دانشگاهی رشته زمین شناسی تا چه میزان نیازهای بازار کار را پاسخگو هستند؟

دروس دانشگاهی رشته زمين شناسی معمولا همگی کاربردی هستند و در صورتی که دانشجو در دوره کارشناسی نسبت به يادگيری نرم‌افزارهايی از قبيل آنچه در فهرست زیر آمده است اقدام کند، برای بازار کار بسیار آمده‌تر خواهد بود. نرم‌افزارهای حائز اهمیت برای رشته زمین شناسی عبارت هستند از:

• (+) ArcGIS
• Quantum GIS
• (+) RockWork
• RockPlot
• (+) Surfer
• (+) AutoCAD
• (+) مایکروسافت اکسل
• ENVI
• PCI Geomatica
• Aqqua
• AqquaChem

اين دروس به زمين‌شناس کمک می‌کنند تا بتواند برنامه عملياتی يک پروژه زمين‌شناسی را طراحی کرده، عمليات‌های صحرايی لازم را ترتيب دهد، نمونه‌های سنگ، خاک، آب (و احيانا گياه و آب) را برداشت نموده و آن‌ها را آناليز و تحليل نمايد.

برای آشنایی بیشتر و بهتر با سایر رشته‌های دانشگاهی روی این لینک کلیک کنید.

دروس مربوط به دورسنجی از قبيل سنجش از دور و فتوژئولوژی اين امکان را به زمين‌شناس می‌دهند تا بدون حضور در صحرا و بدون انجام عمليات ميدانی، منطقه بسيار بزرگی را از طريق عکس‌های هوايی و تصاوير ماهواره‌ای مورد بررسی و تجزيه و تحليل قرار داده، اکتشافات معدنی با ارزشی را انجام دهد و به نتايج شگفت‌انگيزی برسد. اين نتايج در بيشتر موارد موجب کسب درآمدی مطلوب توسط زمين‌شناس خواهند شد.

دروس عملياتی از قبيل نقشه‌برداری، عمليات صحرايی، زمين شناسی مهندسی و هيدروژئولوژی، زمين شناسی را به سمت مهندسی زمين شناسی سوق داده و يک مهندس، می‌تواند مستقل از شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی، کارآفرينی کرده و به کسب و کار مشغول شود. اين کسب و کار می‌تواند سود اقتصادی قابل توجهی براي زمين شناس داشته باشد.

نویسنده مهمان: محمد صادق درانی نژاد

این مطلب توسط مدرس و عضو هیئت علمی فرادرس، «محمد صادق درانی نژاد» نوشته شده است. درانی نژاد فارغ التحصیل مقطع کارشناسی ارشد رشته زمین شناسی از دانشگاه شهید چمران اهواز است. تدریس سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS) از جمله دیگر فعالیت‌های علمی او به حساب می‌آید؛‌ وی همچنین عضو بنیاد ملی نخبگان و کارشناس GIS سازمان آب منطقه‌ای استان فارس است.