بازیافت — روش ها و مراحل — پاسخ همه پرسش های شما

تا کنون به علامت بازیافت دقت کرده‌اید؟ این علامت شامل، سه پیکان است که همدیگر را دنبال می‌کنند و به معنای یک چرخه بی‌پایان است. در واقع، بازیافت، امکان استفاده چندباره از موادی را فراهم می‌کند که زمانی فکر می‌کردیم زباله هستند. جالب است بدانید همه اجزای طبیعت، از یک نظام هماهنگ بازیافت، پیروی می‌کنند.

به عنوان مثال، سلول‌ها پروتئین‌های خود را بارها و بارها به واحدهای کوچکتر، می‌شکنند و دوباره،‌ پروتئین‌های جدید را می‌سازند. یا کپک‌ها و قارچ‌های گَندروی (Saprofites) که بخش گسترده‌ای از آن‌ها ساکن خاک هستند، بقایای بدن موجودات زنده را تجزیه می‌کنند و آن را در اختیار گیاهان و موجودات دیگر، قرار می‌دهند و این چرخه، مدام تکرار می‌شود.

در این میان، ظاهرا تنها انسان است که هنوز نتوانسته است راه حلی برای مواد مصرفی خود بیابد! دفن و سوزاندن زباله‌ها، که سال‌های درازی در دستور کار همه کشورها قرار داشت، از یک سو، دیگر پاسخگوی نیاز بشر نیست و از سوی دیگر، پیامدهای سنگین آن، چندین سال است که بر همه آشکار شده است. تولید انواع گازهای سمی، مرگ دسته‌جمعی بسیاری از گونه‌های مقیم اقیانوس‌ها و آلودگی‌های وسیع سفره‌های زیرزمینی، تنها بخشی از نتایج تاسف‌بار سهل‌انگاری بشر، در قبال طبیعت هستند.

 

به دلیل اهمیت روزافزون مسئله بازیافت، در این نوشتار، به طور مفصل، به این موضوع می‌پردازیم، انواع روش‌های بازیافت و برخی علائم و اصطلاحات این حوزه را معرفی می‌کنیم. به کمک آمار و ارقام، وخامت اوضاع فعلی را به طور دقیق،‌ توصیف می‌کنیم تا بتوانیم با دید بهتر، درباره آینده‌ای بیندیشیم که حال و هوای آن‌، کاملا به تصمیم ما وابسته‌ است.

بازیافت چیست؟

بازیافت، فرآیند جمع‌آوری و پردازش موادی است که زمانی عنوان زباله دور ریخته می‌شده‌اند. این زباله‌ها، طی بازیافت، به محصولات جدیدی تبدیل می‌شوند. بازیافت، منافع فراوانی برای جامعه و محیط زیست دارد.

فیلم آموزش علوم تجربی پایه ششم در فرادرس

کلیک کنید

فواید بازیافت

با توجه به شرایط وخیم فعلی، باید عادات بازیافت خود را به شدت بهبود دهیم - چه در خانه و چه در مدارس و محل کار. بازیافت برای سلامت آینده کره زمین، بسیار مهم است. استفاده دوباره از زباله‌ها، پیامدهای خوشایند فراوانی برای اقتصاد و محیط زیست بشر، به ارمغان خواهد آورد. در یک نگاه کلی، می‌توان گفت، بازیافت، در هفت زمینه اساسی، وضعیت کنونی محیط زیست را بهبود می‌بخشد.

فیلم آموزش علوم تجربی – پایه هفتم

کلیک کنید

• میزان زباله ارسال شده به محل‌های دفن زباله و زباله سوزها کاهش می‌یابد.
• منابع طبیعی مانند چوب، آب و مواد معدنی را حفظ می‌شوند.
• بازیافت، یک منبع داخلی برای تامین مواد، ‌به شمار می‌رود. بنابراین با بهره‌گیری از آن، امنیت اقتصادی کشورها افزایش می‌یابد.
• به جای جمع‌آوری مواد خام اولیه، از مواد پیش-آماده استفاده می‌شود. بنابراین از ایجاد آلودگی‌های جدید، جلوگیری می‌شود.
• باعث صرفه جویی در مصرف انرژی می‌شود.
• کالاهای بازیافتی، تولیدات ملی کشورها به شمار می‌روند و استفاده از آن‌ها به حفظ منابع ارزشمند اقتصادی کمک می‌کند.
• به ایجاد شغل در صنایع بازیافت و تولید کمک می‌کند.

در ادامه این بخش، هفت دلیل کلی برای اهمیت بازیافت را به طور دقیق‌تر مرور می‌کنیم.

حفظ منابع طبیعی

منابع طبیعی جهان، محدود هستند و برخی از آنها بسیار کم است.

در یک نگاه کلی:

• بازیافت کاغذ و چوب، موجب صرفه جویی در درختان و جنگل‌ها می‌شود. هرچند بشر می‌تواند درختان جدیدی بکارد، اما تقریبا هیچ وقت، این نهال‌های کوچک، جایگزین جنگل‌های بارانی بکر یا جنگل‌های قدیمی زمین، نخواهند شد.
• بازیافت پلاستیک، به معنای ایجاد پلاستیک جدید کمتر است که قطعاً خبر خوبی است. به ویژه اینکه پلاستیک، معمولاً از هیدروکربن‌های سوخت فسیلی ساخته می‌شود.
• بازیافت فلزات، بدان معناست که نیاز کمتری به کاوش و استخراج سنگ معدن‌های فلزی جدید وجود دارد. می‌دانیم که اکتشاف معادن و استخراج فلزات از آن‌ها، فرایندی پرهزینه و مخرب است.
• بازیافت شیشه، نیاز به استفاده از مواد اولیه جدید، مانند شن و ماسه را کاهش می‌دهد. باور کردن آن سخت به نظر می‌رسد، اما منابع برخی از انواع شن، در سراسر جهان در حال کاهش هستند.

 

محافظت از زیست‌بوم‌ها و حیات وحش

بازیافت، نیاز به رشد، برداشت یا استخراج مواد اولیه جدید از زمین را کاهش می‌دهد. این امر، به نوبه خود، موجب کاهش تخریب و آسیب به طبیعت خواهد شد؛ موارد زیر، تنها بخشی از پیامدهای مثبت بازیافت، به شمار می‌روند:

• قطع کمتر درختان جنگل
• کاهش انحراف رودخانه‌ها
• کاهش صدمه یا آوارگی حیوانات وحشی
• کاهش آلودگی آب، خاک و هوا

کاملا روشن است که اگر زباله‌های پلاستیکی، به روش ایمن، در سطل‌های بازیافت قرار نگیرند و در محیط، پراکنده شوند، ممکن است وارد رودخانه‌ها و دریاها شوند و سرانجام، صدها یا هزاران مایل دورتر، خطوط ساحلی و آبراهه‌ها را آلوده کنند و برای همه مشکل‌ساز شوند.

 

کاهش تقاضا برای مواد اولیه

همانطور که در بالا اشاره کردیم، تقاضای روزافزون جهان برای چیزهای جدید، باعث شده است که فقیرترین و آسیب پذیرترین افراد (به عنوان مثال، کسانی که در اطراف جنگل‌ها یا سیستم‌های رودخانه‌ای زندگی می‌کنند) از خانه‌های خود آواره شوند، یا در غیر این صورت مورد بهره برداری قرار گیرند. تخریب جنگل‌ها برای دسترسی به چوب‌های ارزان قیمت،‌ جوامع جنگلی را آواره و رودخانه‌ها را به محل دفن زباله، تبدیل کرده است.

صرفه‌جویی در مصرف انرژی

ساخت محصولات مختلف، از مواد بازیافتی، نسبت به تهیه آنها از مواد اولیه جدید، به انرژی کمتری نیاز دارد. گاهی اوقات، این تفاوت در مصرف انرژی،‌ بسیار چشمگیر و قابل توجه است. مثلا:

• تولید آلومینیوم جدید از محصولات قدیمی (از جمله قوطی‌های بازیافتی و فویل) 95 درصد، انرژی کمتری نسبت به ساخت آن از ابتدا دارد. برای فولاد (استیل)، این رقم در حدود 70 درصد است.
• ساخت کاغذ از خمیر کاغذ بازیافتی، نسبت به ساخت آن از الیاف چوب تازه، 40 درصد انرژی کمتری مصرف می‌کند.
• مقدار انرژی صرفه جویی شده در بازیافت یک بطری شیشه‌ای می‌تواند یک لامپ قدیمی 100 وات را به مدت 4 ساعت و یک لامپ LED جدید با انرژی کم را برای مدت بسیار طولانی‌تری روشن نگه دارد.

کاهش پراکنش کربن در محیط

گفتیم که بازیافت، با مصرف انرژی کمتر برای تهیه و پردازش مواد اولیه جدید، همراه است. این امر، به نوبه خود، به معنی تولید گازهای گلخانه‌ای کمتر است و همچنین، زباله‌های آزادکننده متان را به طور بالقوه، از مکان‌های دفن زباله، دور نگه می‌دارد.

کاهش دی اکسید کربن و سایر گازهای گلخانه‌ای که در جو منتشر می‌شوند، برای جلوگیری از تغییرات مخرب آب و هوایی، حیاتی است.

 

ارزان‌تر از جمع‌آوری و دفع زباله

پژوهشی در سال 2017 در انگلیس، نشان داد که دفع پسماندهای بازیافتی، 6 برابر ارزان‌تر از زباله‌های عمومی است. بنابراین، بازیافت بیشتر و به معنی پس‌انداز بیشتر است که می‌تواند برای خانوارها، مشاغل و خدمات عمومی محلی مفید باشد.

بازیافت ضایعات مواد غذایی و مواد زائد سبز نیز ایده بسیار خوبی است، اغلب مقدار زیادی کمپوست ارزشمند تولید می‌شود که می‌تواند برای رشد بیشتر مواد غذایی و سایر محصولات استفاده شود.

ایجاد شغل

گزارشی که چند سال پیش، توسط گروه دوستداران محیط زیست در انگلیس، منتشر شد، تخمین می‌زند که در صورت دستیابی به هدف بازیافت 70 درصد از زباله‌ها، تا سال 2025، حداقل 50 هزار شغل جدید در این کشور، ایجاد خواهد شد. از این تعداد، تقریبا 30 هزار شغل جدید، مستقیما در بازیافت و 20 هزار شغل دیگر، در حلقه‌های بعدی این زنجیره، قرار دارند.

این جمله معروف، در بین طرفداران محیط زیست، به یک ضرب المثل تبدیل شده است:

«این سه R را بخاطر بسپارید:

• Reduce (کاهش تولید زباله)
• Reuse (استفاده مجدد)
• Recycle (بازیافت)»

حقیقت این است که همه ما باید عادت کنیم که در وهله اول، از مواد کمتری استفاده کنیم. و آنچه که استفاده می‌کنیم باید تا حد امکان، قبل از بازیافت، مجددا مورد استفاده قرار گیرند تا ضایعات به حداقل برسد. این امر به میزان قابل توجهی، به پاسخگویی در برابر چالش جهانی مدیریت پسماند، کمک خواهد کرد، که بسیاری از کشورهای توسعه نیافته را ناعادلانه در چالش مدیریت پسماندهای کشورهای توسعه‌یافته، قرار داده است. این سوال، که با زباله چه باید کرد، سوالی است که دولت‌ها نمی‌توانند از آن چشم پوشی کنند.

 

مراحل بازیافت مواد

بازیافت، شامل سه مرحله است که یک حلقه به هم پیوسته را ایجاد می‌کنند. این حلقه، به عنوان نماد بازیافت، شناخته می‌شود.

فیلم آموزش علوم تجربی – پایه هفتم در فرادرس

کلیک کنید

مرحله 1: جمع آوری و پردازش

روش‌های جمع آوری زباله‌های قابل بازیافت، ممکن است از جامعه‌ای به جامعه دیگر متفاوت باشد. با این وجود، چهار روش اصلی برای جمع آوری این زباله‌ها عبارتند از:

• تفکیک از مبدا (Curbside)
• مراکز تحویل بازیافت (Drop-Off Centers)،
• مراکز خرید زباله‌های قابل بازیافت (Buy-Back Centers)
• طرح‌های تخفیف-در قبال بازگشت (Drposit-Refund System | DRS)
  این سیستم‌ها بر روی کالاهای خاصی، مانند بطری یا قوطی متمرکز هستند و ساز و کار آن‌ها به این ترتیب است که در صورت پس دادن قوطی،‌ بخشی از پول خرید آن به مشترری، بازگردانده می‌شود. این یک طرح تشویقی برای مصرف‌کنندگان به شمار می‌رود و امکان جمع آوری مقادیر زیادی از کالاها را فراهم می‌کنند که به خوبی از دیگر مواد، جدا شده‌اند. این ویژگی، باعث کاهش آلودگی یک نوع زباله، با انواع دیگر زباله‌ها می‌شود که به نوبه خود، هزینه‌های جداسازی را کاهش و کیفیت بازیافت را افزایش خواهد داد.

پس از جمع آوری، مواد بازیافتی به یک مرکز بازیابی ارسال می‌شوند تا مرتب و تمیز شوند و به مواد قابل استفاده در تولید، تبدیل شوند. خرید و فروش مواد بازیافتی، دقیقا مانند مواد اولیه، صورت می‌گیرد و بسته به میزان عرضه و تقاضا در کشورها و در سطح جهان، قیمت‌ها بالا و پایین می‌شوند.

مرحله 2: ساخت

هر روزه، حجم بیشتری از محصولات، با محتوای بازیافتی تولید می‌شوند. وسایل معمول خانگی که حاوی مواد بازیافتی هستند، شامل موارد زیر است:

• روزنامه و دستمال توالت
• ظروف نوشابه آلومینیومی، پلاستیکی و شیشه‌ای
• قوطی‌های استیل
• بطری‌های پلاستیکی مواد شوینده لباسشویی

همچنین، به تازگی، کاربردهای جدیدی برای مواد بازیافتی، شناسایی شده است. استفاده از شیشه‌های بازیافتی در آسفالت جاده‌ها و کاربرد پلاستیک‌های بازیافتی در موکت‌سازی و نیمکت‌های پارک، نمونه‌هایی از این دست، به شمار می‌روند.

مرحله 3: خرید محصولات جدید ساخته شده از مواد بازیافتی

حلقه سوم چرخه بازیافت، خرید محصولات بازیافتی است که به رغبت عمومی مردم، بستگی دارد. هزاران محصول وجود دارد که حاوی محتوای بازیافتی هستند. خرید محصولاتی با ویژگی‌های زیر، به شتاب گرفتن روند بازیافت، کمک می‌کند.

• محصولاتی که به راحتی قابل بازیافت هستند.
• محصولاتی که حاوی محتوای بازیافتی هستند.

با توجه به روشن شدن اهمیت بازیافت در همه کشور‌ها، طرح‌های مختلفی برای فروش محصولات بازیافتی، ایجاد شده است. به دلیل حفظ حقوق مصرف‌کنندگان، شرکت‌ها می‌بایست اطلاعات ‌مناسبی از وضعیت محتوای بازیافتی کالاهای خود را در قالب برچسب روی محصول، در اختیار مصرف‌کنندگان قرار دهند. در ادامه، برخی از اصطلاحات پرکاربرد در زمینه فراورده‌های بازیافتی را معرفی می‌کنیم. احتمالا به زودی با محصولی حاوی یکی از این برچسب‌ها برخورد خواهید کرد.

محصول با محتوای بازیافتی (Recycled-Content Product)

نصب این برچسب، بر روی یک محصول، ‌به این معنی است که آن محصول، از مواد بازیافتی تولید شده است که یا به واسطه یک برنامه بازیافت، جمع‌آوری شده‌اند یا از زباله‌های بازیافت شده، در طی فرایند تولید عادی، ساخته شده‌اند. گاهی اوقات، در این برچسب، قید می‌شود که چند درصد از این کالا، از مواد بازیافتی تشکیل شده است.

محتوای پس از مصرف (Post-Consumer Content)

این محصولات، بسیار شبیه به محصولات با محتوای بازیافتی هستند، که در بالا به آن پرداختیم. با این تفاوت که در تولید این محصولات، فقط از موادی استقفاده می‌شود که از طریق برنامه‌های بازیافت، از مصرف کنندگان یا مشاغل، جمع آوری شده‌اند. این برچسب، به معنی آن است که ماده بازیافتی به کار رفته در تولید این محصول، در جریان فرایند تولید یک محصول دیگر، ایجاد نشده است، بلکه مستقیما از یک مصرف‌کننده نهایی، دریافت شده است. این ویژگی، برای صاحبان مشاغل مختلف، از اهمیت خاصی برخوردار است.

محصول قابل بازیافت (Recyclable product)

محصولاتی که پس از استفاده، قابل جمع آوری، فرآوری و تولید در قالب محصولات جدید هستند. خود این محصولات، لزوماً حاوی مواد بازیافتی نیستند.

برخی از محصولات رایجی که ممکن است با محتوای بازیافتی ساخته شده باشند، عبارتند از:

• قوطی‌های آلومینیومی
• سپرهای اتومبیل
• فرش
• جعبه‌های غلات
• برخی از کتاب‌ها و مجلات
• کارتن تخم مرغ
• ظروف شیشه‌ای
• بطری‌های مواد شوینده لباسشویی
• روغن موتور
• ناخن‌های مصنوعی
• روزنامه‌ها
• دستمال توالت
• محصولات فولادی
• کیسه‌های زباله

انواع روش‌های بازیافت

سه نوع بازیافت اصلی وجود دارد که با نام‌های اولیه، ثانویه و سوم، از هم شناخته می‌شوند.

بازیافت اول

بازیافت اولیه (Primary Recycling) که به آن «بازیافت حلقه بسته» (Closed Loop Recycling) نیز گفته می‌شود، فرایند تبدیل یک چیز به موارد مشابه بیشتر است. به عنوان مثال، با این روش، کاغذ به کاغذ یا قوطی‌های نوشابه به قوطی‌های نوشیدنی دیگر، تبدیل می‌شوند.

بازیافت دوم

در بازیافت دوم (Secondary Recycling)، یک کالا به مواد سازنده خود، تجزیه می‌شود و سپس، این ماده اولیه، بدون نیاز به تغییرات شیمیایی، دوباره در ساخت فراورده‌هایی از همان جنس، به کار می‌رود.

بازیافت تایر، یک نمونه کلاسیک از فرایند بازیافت ثانویه است که طی آن، تایر به لاستیک تبدیل می‌شود و مجددا در تولید محصولات لاستیکی دیگر، به کار گرفته می‌رود. از آنجا که در این روش، هیچ تغییر شیمیایی دیگری برای به‌کارگیری محصول بازیافتی، مورد نیاز نیست، ماشین آلات مناسب می‌توانند لاستیک استفاده شده را مستقیماً به مواد قابل استفاده تبدیل کنند.

بازیافت سوم

بازیافت سوم (Tertiary) که به آن بازیافت شیمیایی نیز گفته می‌شود، به کمک تجزیه شیمیایی مواد، آن‌ها را به فراورده‌های بسیار متفاوتی تبدیل می‌کند. بازیافت پلاستیک‌ها و تبدیل آن‌ها به سوخت و الوار، نمونه‌هایی از بازیافت نوع سوم به شمار می‌روند.

بازیافت سوم، نیازمند فرایندهای شیمیایی پیچیده است که با پویایی‌های خاصی همراه هستند. کنترل این فرایندها در حوزه مهندسی شیمی، از اهمیت فراوانی برخوردار است. در همین راستا، فرادرس، مجموعه‌ای از مباحث مرتبط با آموزش کنترل فرایندهای مهندسی شیمی را منتشر کرده است که می‌توانید آن را از طریق لینک زیر مشاهده کنید.

• برای دیدن فیلم آموزش کنترل فرایندهای مهندسی شیمی + اینجا کلیک کنید.

چه موادی قابل بازیافت هستند؟

بازیافت، یکی از سه Rs محیط گرایی، راهی برای تبدیل کالاهای دور انداخته شده به کالاهای جدید است. هرچند، هنوز نمی‌توان همه چیز را بازیافت کرد، اما امکانات بازیافت این شش دسته اصلی زباله خانگی، به خوبی فراهم شده است.

شیشه

بیشتر شیشه‌های خانگی را می‌توان بارها و بارها بازیافت کرد. فقط کافی است ظرف را بشویید و بازیافت کنید. بازیافت شیشه، یکی از آسان‌ترین انواع روش‌های بازیافت، به شمار می‌رود. بنابراین، تا آنجا که ممکن است،‌ می‌بایست خرید محصولات بسته بندی شده در شیشه، در اولویت قرار گیرند.

برخی از وسایل شیشه ای، مانند شیشه جلو اتومبیل، ظروف پخت و پز و لامپ ها، معمولاً توسط سیستم‌های بازیافت محلی پذیرفته نمی‌شوند، بنابراین برای اطلاع از چگونگی بازیافت این موارد با واحد بازیافت منطقه خود، تماس بگیرید.

فلزات

قوطی‌های فلزی مواد غذایی و آشامیدنی ساخته شده از آلومینیوم یا استیل قابل بازیافت هستند و به ویژه قوطی‌های آلومینیومی، از ارزش فراوانی برخوردارند. آلومینیوم، به عنوان یک فلز غیر مغناطیسی، تقریباً به همان شیوه استیل، بازیافت و فراوری می‌شود . آن را چکش کاری، قطعه قطعه و خرد می‌کنند. این قطعات، سپس به صورت شمش، ذوب و به کارخانه‌های آلومینیوم سازی ارسال می‌شود. در حال حاضر، حتی امکان بازیافت فویل آلومینیوم استفاده شده نیز وجود دارد. فقط کافیست که قوطی‌هاو فویل‌ها، پیش از بازیافت، تمیز شوند. استفاده از آلومینیوم و استیل بازیافتی، به ترتیب، موجب 95 درصد و 75 درصد صرفه‌جویی در مصرف انرژی می‌شود.

مواد آلی و روغن‌های موتور

برخی از بازیافت کنندگان، مواد ارگانیک مانند زباله‌های حیاط و آشپزخانه را در لیست خدمات خود قرار می‌دهند. انواع روغن‌های فرسوده مانند روغن موتور، مایعات هیدرولیک و روغن دنده نیز در این گروه، جای می‌گیرند. این مواد هیدروکربنی، در صورت دفع نشدن صحیح، باعث آلودگی محیط می شوند.

کاغذ

تقریباً همه انواع کاغذ، از جمله روزنامه‌ها، مجلات و انواع کارتن‌های مقوایی، قابل بازیافت هستند. تهیه کاغذ سفید از مواد بازیافتی، در مقایسه با تهیه آن از رشته‌های چوب تازه، آلودگی هوا را 74 درصد، آلودگی آب را ۳5 درصد و مصرف انرژی را 75 درصد، کاهش می‌دهد. جالب است بدانید، بر اساس گزارش آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا (Environmental Protection Agency | EPA) ‌بازیافت یک تن کاغذ، موجب حفظ 17 درخت، 7000 گالن آب و 463 گالن نفت می‌شود.

پلاستیک

هر محصول پلاستیکی، دارای یک کد شناسایی پلاستیک است. این کد که معمولاً در پشت ظرف، قرار دارد، به شکل مثلثی است که یک عدد، ‌از 1 تا 7 در داخل آن نوشته شده است. اکثر خدمات بازیافت، پلاستیک هایی با کد 1 یا 2 که شامل بطری‌های نوشیدنی و ظروف مورد استفاده برای شیر، آب میوه و محصولات بهداشتی، مثل شامپوهاست را می‌پذیرند.

لوازم الکتریکی و الکترونیکی

انواع باتری‌ها، CD و DVD، شارژر موبایل و وسایلی از این دست، قابل بازیافت هستند. متاسفانه، مواد سمی موجود در باتری‌ها، به ویژه هنگامی که در محل دفن زباله ها، تجزیه می شوند، موجب افزایش چشمگیری در آلودگی زیست-محیطی می‌شود. این در حالی است که به راحتی، می‌توان آن‌ها را بازیافت کرد و در ساخت محصولات جدید، به کار گرفت.

بازیافت پلاستیک ها

نماد شناخته شده «پیکان‌های پشت سرهم» (Chasing Arrows) که به شکل یک مثلث، در ظروف و محصولات پلاستیکی دیده می‌شود، همیشه به معنای قابل بازیافت بودن محصول، نیست. بلکه عدد کوچک داخل مثلث، داستان واقعی را بیان می‌کند.

در داخل هر مثلث، یک عدد وجود دارد که از یک تا هفت، متغیر است. هدف از این شماره، شناسایی نوع پلاستیک مورد استفاده برای محصول است و همه پلاستیک‌ها قابل بازیافت و حتی استفاده مجدد نیستند. محصولات بی شماری با محتوای پلاستیکی وجود دارند که نمی‌توانند تجزیه شوند و قابل بازیافت هم نیستند.

آگاهی از معنای هفت کد پلاستیکی، بهتر می‌توان تصمیم گرفت که کدام محصولات پلاستیکی، برای خرید و تحویل به بازیافت، مناسب‌تر هستند. به عنوان مثال، بطری‌های آب دارای کد سه یا پنج، در بیشتر ایالت‌های آمریکا، قابل بازیافت نیستند. عدد ۳، نشان می‌دهد که بطری آب از پلی وینیل کلرید ساخته شده است. درج عدد ۵، به این معنی است که بطری از پلی پروپیلن ساخته شده است. این دو ماده، در بیشتر مراکز بازیافت عمومی، پذیرفته نیستند.

کد بازیافت پلاستیک ها

در ادامه، هفت کد مورد قبول در طبقه‌بندی استاندارد پلاستیک، به همراه اطلاعات بازیافت و استفاده مجدد برای هر یک از آن‌ها آورده شده است.

شماره 1: PET, PETE (پلی اتیلن ترفتالات)

پلاستیک PET (مخفف Polyethylene Terephthalate) یکی از رایج‌ترین پلاستیک‌ها در محصولات مصرفی است و در بیشتر بطری‌های آب و نوشابه‌ها و همچنین برخی از بسته‌بندی‌ها وجود دارد. این ترکیب، برای کاربرد‌های یک‌بار مصرف در نظر گرفته شده است. استفاده چندباره از آن، خطر نشت ماده پلاستیکی در محلول و همچنین، رشد باکتری را افزایش می‌دهد. ضد عفونی کردن پلاستیک PET دشوار است و تمیز کردن مناسب آن، به مواد شیمیایی مضر احتیاج دارد. پلی اتیلن ترفتالات ممکن است موجب نشت مواد سرطان‌زا به محلول درون آن شود. بنابراین از نگهداری مایعات، به مدت طولانی، در بطری‌های آب معدنی، جدا خودداری کنید.

فیلم آموزش شیمی ۳ – پایه دوازدهم در فرادرس

کلیک کنید

پلاستیک PET قابل بازیافت است و امروزه حدود 25 درصد از بطری‌های PET در ایالات متحده بازیافت می‌شوند. این بطری‌های پلاستیکی، در اثر فشار، تکه تکه و خرد شده و سپس به صورت پوسته‌های فلسی کوچک، برای تولید بطری‌های جدید PET مورد فراوری قرار می‌گیرند یا به رشته‌های پلی استر تبدیل می‌شوند. این رشته‌های بازیافتی، برای ساخت منسوجاتی مانند انواع لباس، فرش، آستر بالش، جلیقه نجات و محصولات دیگر، استفاده می‌شود.

محصولات ساخته شده از پلاستیک شماره 1 (PET) باید بازیافت شوند و در تولید محصولی به کار گرفته شوند که با ماد خوراکی د رارتباط نیست. استفاده دوباره از آن‌ها برای نگهداری مایعات خوراکی، بسیار خطرناک است.

برای استفاده کمتر از پلاستیک PET، پیشنهاد می‌کنیم برای نگهداری نوشیدنی‌ها، از ظروف قابل استفاده مجدد، استفاده کنید و برای بسته‌بندی مواد غذایی، به جای پلاستیک‌های یک‌بار مصرف، گزینه‌های قابل استفاده مجدد را در نظر بگیرید.

شماره 2: HDPE (پلی اتیلن با چگالی بالا)

پلاستیک HDPE (مخفف High-Density Polyethylene)  پلاستیک سفتی است که برای ساخت بطری‌های شیر، بطری‌های مواد شوینده و بطری‌های روغن، اسباب بازی‌ها و برخی کیسه‌های پلاستیکی استفاده می‌شود. HDPE رایج‌ترین پلاستیک بازیافتی است و یکی از ایمن‌ترین پلاستیک‌ها به حساب می‌آید. بازیافت پلاستیک HDPE برای استفاده ثانویه، یک فرایند نسبتاً ساده و مقرون به صرفه است.

پلاستیک HDPE یک پوشش بسیار سخت برای محتویات درونی خود، ایجاد می‌کند و در اثر قرار گرفتن در معرض نور خورشید یا گرما یا یخ زدگی، تجزیه نمی‌شود. به همین دلیل، از HDPE برای ساخت میزهای پیک نیک، الوارهای پلاستیکی، سطل‌های زباله، نیمکت‌های پارک، کف‌پوش کابین کامیون‌ها و سایر محصولاتی که به دوام و مقاومت در برابر هوا نیاز دارند، استفاده می‌شود. این ترکیب، همچنین یک ماده محبوب برای تولید حفاظ‌های پلاستیکی مورد استفاده در باغچه‌ها به شمار می‌رود.
محصولات ساخته شده از HDPE قابل استفاده مجدد و قابل بازیافت هستند.

با این حال، از آنجا که هر ساله، تنها حدود 30 تا 35 درصد از پلاستیک HDPE مورد استفاده در آمریکا بازیافت می‌شود، می‌بایست، مصرف این نوع پلاستیک، تا حد ممکن، کاهش یابد. برای این کار، توصیه می‌کنیم مصرف این کیسه‌ها را با انواع گزینه‌های قابل استفاده مجدد، جایگزین کنید.

شماره 3: PVC (پلی وینیل کلراید)

پلاستیک PVC (مخفف Polyvinyl Chloride) پلاستیکی نرم و انعطاف‌پذیر است که برای ساختن بسته‌بندی مواد غذایی پلاستیکی شفاف، بطری‌های روغن غذا، دندان‌گیر کودکان، اسباب بازی‌های کودکان و حیوانات خانگی و انواع بسته‌بندی‌های حباب‌دار برای طیف گسترده‌ای از محصولات مصرفی، استفاده می‌شود. این ماده، همچنین کاربرد گسترده‌ای به عنوان پوشش کابل‌های رایانه، لوله‌های پلاستیکی و قطعات لوله‌کشی دارد. از آنجا که پی وی سی نسبتاً در برابر نور خورشید و هوا نفوذ ناپذیر است، از آن برای ساخت قاب پنجره، شلنگ باغ، گلدان، حفاظ‌های اطراف باغچه و توری‌های پلاستیکی استفاده می‌شود.

پی وی سی «پلاستیک سمی» (Poison Plastic) لقب گرفته است زیرا حاوی سموم زیادی است که در کل طول عمر این ترکیب، از آن نشت می‌کنند. تقریباً برای ساخت تمام محصولات حاوی PVC باید از ماده جدید استفاده شود. کمتر از یک درصد ماده PVC بازیافت می‌شود.

محصولات ساخته شده با استفاده از پلاستیک PVC عملا قابل بازیافت نیستند. اما برخی از آن‌ها قابل استفاده مجدد هستند. نکته بسیار مهم اینجاست که در صورت استفاده مجدد از محصولات PVC، نباید به هیچ عنوان، آن‌ها را در تولید اقلام مرتبط با مصارف خوراکی یا وسایل کودکان، به کار گرفت.

برای جلوگیری از تولید بی‌رویه فراورده‌های پلاستیک پی وی سی، به جای روکش‌های پلاستیکی غذا از بسته‌بندی‌های تجزیه‌پذیر استفاده کنید و اسباب‌بازی‌های پلاستیکی را با عروسک‌های پارچه‌ای و نمدی جایگزین کنید.

شماره 4: LDPE (پلی اتیلن با چگالی کم)

پلاستیک LDPE (مخفف Low-Density Polyethylene) اغلب در پوشش‌های فشرده‌ساز (Shrink Wrap)، کاورهای لباس‌های تمیز در خشکشویی‌ها، قوطی سس‌های فشاری و انواعی از کیسه‌های پلاستیکی مورد استفاده برای بسته‌بندی نان، به کار گرفته می‌شود. کیسه‌های پلاستیکی مواد غذایی که امروزه در بیشتر فروشگاه‌ها وجود دارند، از پلاستیک LDPE ساخته شده‌اند. در ساخت برخی از لباس‌ها و مبلمان نیز از این نوع پلاستیک استفاده می‌شود.

LDPE نسبت به پلاستیک‌های دیگر، کمتر سمی و برای استفاده، نسبتاً بی‌خطر در نظر گرفته می‌شود. با این وجود همیشه بازیافت نمی‌شود، اگرچه امروزه، در بسیاری از جوامع، با آماده‌سازی بسترهای مناسب بازیافت، این روند، در حال تغییر است. در صورت بازیافت، پلاستیک LDPE برای ساخت الوارهای پلاستیکی، تخته‌های محوطه‌سازی، کیسه زباله و کف‌پوش استفاده می‌شود. محصولات ساخته شده با استفاده از LDPE بازیافتی، به سختی محصولات ساخته شده با استفاده از پلاستیک HDPE بازیافتی نیستند.

محصولات ساخته شده با استفاده از پلاستیک LDPE قابل استفاده مجدد هستند، اما همیشه قابل بازیافت نیستند. برای کاهش میزان LDPE مصرفی، سعی کنید کیسه‌های پلاستیکی مواد غذایی و نان را با کیسه‌های پارچه‌ای، جایگزین کنید. همچنین می‌توانید کیسه‌های پلاستیکی ساندویچ را جایگزین سیلیکون پلاتین کنید که از نظر گرما ایمن نیستند.

شماره 5: PP (پلی پروپیلن)

پلاستیک پلی پروپیلن (Polypropylene) سخت و سبک است و دارای کیفیت عالی در برابر حرارت است. به عنوان سدی در برابر رطوبت، چربی و مواد شیمیایی عمل می‌کند. بخش نازک و داخلی کیسه‌های بسته‌بندی غلات، از جنس پلی پروپیلن است. این پوشش، غلات را خشک و تازه نگه می‌دارد. PP همچنین معمولاً در تولید پوشک‌های یکبار مصرف، سطل‌، درپوش بطری‌های پلاستیکی، سطل‌های ماست، بسته‌بندی‌های کره، کیسه‌های چیپس سیب زمینی، انواع نی، نوار بسته‌بندی و طناب استفاده می‌شود.

استفاده مجدد از PP بی‌خطر تلقی می‌شود و امکان بازیافت آن نیز وجود دارد. پلی پروپیلن از طریق برخی از برنامه‌های تفکیک از مبدا، قابل بازیافت است، اما در حال حاضر تنها حدود 3 درصد از محصولات PP در ایالات متحده بازیافت می‌شود. PP بازیافتی برای ساخت تخته‌های محوطه سازی، جای باتری، جاروی دستی، سطل‌های زباله و انواع محفظه‌های دیگر به کار می‌رود. امروزه، پلاستیک شماره 5، از محبوبیت روزافزونی در بین بازیافت کنندگان برخوردار است.

برای کاهش میزان PP مصرفی، به جای بطری‌های پلاستیکی، از بطری‌های آب چندبار مصرف، استفاده کنید.

شماره 6: PS (پلی استایرن)

پلی استایرن (Polystyrene) پلاستیکی ارزان قیمت و سبک است که به راحتی شکل می‌گیرد و کاربردهای بسیار گوناگونی دارد. بیشتر اوقات، برای تهیه لیوان‌های یکبار مصرف، ظروف غذای درب‌دار، شانه‌های تخم مرغ، کارد و چنگال پلاستیکی پیک نیک و حفاظ‌های فومی داخل کارتن‌ها استفاده می‌شود. کاربرد دیگر آن به عنوان آن تراشه‌های فومی به شکل «بادام زمینی» است که برای پر کردن فضای جعبه‌های حمل و نقل و محافظت از محتویات آن، به کار می‌رود. از پلی استایرن، همچنین به طور گسترده‌ای برای ساخت عایق فوم سفت و سخت و ورق‌های کف‌پوش مورد استفاده در ساخت و ساز خانه استفاده می‌شود.

از آنجا که پلی استایرن، از نظر ساختاری، ضعیف و بسیار سبک وزن است، به راحتی شکسته و در محیط، پراکنده می‌شود. سواحل دریاها در سراسر جهان، دست کم در بخش‌هایی از خود، آکنده از پلی استایرن شده‌اند و تعداد زیادی از گونه‌های دریایی، هر روز مقداری از این پلاستیک را همراه با غذای خود، می‌بلعند، در حالی که این عمل، عواقب ناگوار بی‌شماری برای سلامتی آن‌ها دارد.

پلی استایرن، ممکن است منجر به نشت استایرن در محصولات غذایی شود، ماده‌ای که به عنوان یک ترکیب سرطان‌زای احتمالی برای انسان، مورد توجه است. نشت این ترکیب در مواد غذایی، به ویژه هنگامی افزایش می‌یابد که ظرف یک‌بار مصرف پلی استایرنی در مایکروویو گرم شود. مواد شیمیایی موجود در پلی استایرن با سلامت انسان و اختلال در عملکرد سیستم تولید مثل، ارتباط دارند.

بازیافت، به طور گسترده برای محصولات پلی استایرن، در دسترس نیست. اکثر مراکز بازیافت، پلی استایرن را نمی‌پذیرند، به همین دلیل، این ترکیب، حدود 35 درصد از موارد دفن زباله ایالات متحده را تشکیل می‌دهد. در حالی که فناوری بازیافت پلی استایرن در دسترس است، اما بازار بازیافت آن کوچک است.

هرچند سطح آگاهی در بین مصرف کنندگان، افزایش یافته است، اما امروزه، بیشتر مردم، استفاده مجدد از محصولات پلی استایرنی را بر تحویل آن برای بازیافت، ترجیح می‌دهند. در هر صورت، باید تا آنجا که ممکن است از مصرف محصولات پلی استایرن، خودداری شود. برای این کار، سعی کنید همیشه از لیوان، قاشق و چنگال و ظروف چندبار مصرف، استفاده کنید.

شماره 7: سایر موارد (BPA، پلی کربنات و لِکسان)

گروه شماره 7 به عنوان گروه برگیرنده پلی‌کربنات (PC) و «دیگر» پلاستیک‌ها در نظر گرفته شده است. بنابراین پروتکل‌های استفاده مجدد و بازیافت در این گروه، هنوز استاندارد نیستند. با این حال، مسئله اصلی پلاستیک‌های شماره 7، احتمال نشت مواد شیمیایی به مواد غذایی یا نوشیدنی بسته‌بندی شده در ظروف پلی کربنات است که با استفاده از BPA (بیس فنل A) ساخته شده است. BPA یک زنو استروژن است که نقش آن در ایجاد اختلال در غدد درون ریز، شناخته شده است.

فیلم آموزش آشنایی با بازیافت مواد فلزی در فرادرس

کلیک کنید

از پلاستیک‌های شماره 7 برای ساخت شیشه شیر کودک، لیوان‌های نی‌دار (Sippy Cups)، محفظه‌های آب سرد کن و برخی از قطعات خودرو استفاده می‌شود.اگر ظروف غذای پلاستیکی پلی کربناتی، حاوی BPA باشند، معمولا در پشت ظرف، با درج حروف "PC" در کنار علامت بازیافت شماره 7، مشخص می‌شوند. برخی از بطری‌های آب پلی کربناتی با نام «غیر نشت دهنده» (Non-Leaching) به فروش می‌رسند و گویای این هستند که طعم یا بوی پلاستیک، در حداقل میزان ممکن، به ماده غذایی یا نوشیدنی منتقل می‌شود. اما هنوز هم احتمال نشت مقادیر کمی از BPA از این ظروف وجود دارد، به خصوص اگر از آن‌ها برای گرم کردن مایعات استفاده شود.

امروزه، نسل جدیدی از پلاستیک‌های تجزیه‌پذیر، ساخته شده از پلیمرهای زیستی، مانند نشاسته ذرت، در حال تولید است تا جایگزین پلی کربنات شود. این پلاستیک‌ها، پس از مصرف، به کمپوست (کود) تبدیل می‌شود و به همین دلیل، در اصطلاح، به آن‌ها زیست تخریب‌پذیر (Compostable) گفته می‌شود. این پلاستیک‌ها نیز در گروه شماره 7 گنجانده شده‌اند که می‌تواند برای مصرف کننده، گیج کننده باشد. در نزدیکی نماد بازیافت، در پشت ظرف‌هایی از این دست، حروف PLA و در برخی موارد هم عبارت Compostable درج شده است.

پلاستیک‌های شماره 7 قابل استفاده مجدد نیستند، مگر اینکه دارای کد PLA باشند. بهتر است،‌ تا آنجا که ممکن است از مصرف پلاستیک‌های گروه 7، به ویژه برای غذای کودکان خودداری کنید. پلاستیک‌های دارای برچسب بازیافت شماره 1، 2 و 4، گزینه‌های ایمن‌تری هستند و حاوی BPA نیستند. پلاستیک‌های دارای کد PLA باید به جای انتقال به سطل‌های بازیافت، همراه با زباله‌های تر خانگی، مثل پوست میوه‌ها و ساقه سبزیجات، دور ریخته و به عنوان کود گیاهی مصرف شوند.

وضعیت تولید زباله و بازیافت در ایران

در ایران، سالانه بیش از 10 میلیون تن، زباله تولید می‌شود که حدود 70 درصد آن مربوط به زباله‌های آلی (مثل ته‌مانده غذا و پوست میوه و سبزیجات) است. انواع پلاستیک، ۱۰ درصد، کاغذ و مقوا ۸ درصد و فلزات، ۳ درصد از حجم این زباله‌های شهری را به خود اختصاص می‌دهند.

در حالی کشورهای پیشرفته و برخی کشورهای در حال توسعه، نزدیک به ۷۰ درصد زباله‌های تولیدی خود را بازیافت می‌کنند، این میزان در کشور ما نزدیک به ۱۷ درصد است. در سال‌های اخیر، توجه زیادی به مسئله بازیافت، صورت گرفته است که نمونه‌هایی از آن عبارتند از:

• تاسیس کارخانه‌های بازیافت
• ایجاد مراکز بازیافت محلات
• انجام طرح‌های تشویقی برای تحویل مواد بازیافتی (مثل درب بطری‌های آب)
• ورود محصولات زیست تخریب‌پذیر به بازار (مثل انواع کیسه‌ها و ظروف)
• فرهنگ‌سازی عمومی در راستای کاهش مصرف کاغذ و کیسه‌های پلاستیک
• فرهنگ‌سازی عمومی برای استفاده از محصولات قابل بازیافت (مثل کیسه‌های پارچه‌ای و عروسک‌های نمدی)
• آموزش کودکان برای جداسازی زباله‌های خشک و تر
• آموزش کودکان برای ساخت انواع کاردستی با مواد بازیافتی

با این همه، هرچند موفقیت‌های به دست آمده در این مسیر، غیرقابل انکار هستند،‌ اما هنوز، راه درازی در پیش است و گذر از این اوضاع فاجعه‌بار، نیازمند یک عزم عمومی است.

روزانه چقدر زباله در تهران جمع می شود؟

بیشترین میزان تولید زباله، مربوط به شهر تهران است که در آن، به طور متوسط، هر شهروند، سالانه 450 کیلوگرم زباله تولید می‌کند. سرانه تولید زباله توسط تهرانی‌ها ۲ تا ۳ برابر استاندارد جهانی است. میانگین میزان تولید زباله تهران حدود ۹۰۰ گرم در روز است. درحالی‌که میانگین جهانی، حدود ۴۵۰ گرم و در شهرهای توسعه‌یافته، این میزان ۳۰۰ گرم است یعنی شهروندان تهرانی حدود ۳ برابر استانداردهای مدرن، زباله تولید می‌کنند. سرانه تولید زباله در شمال تهران، به ۱۲۰۰ گرم در روز هم می‌رسد.

در تهران، به طور متوسط، روزانه 6 هزار و 500 تن، زباله خانگی تولید می‌شود. البته پسماندهای لجن و سرشاخه، ضایعات و نخاله ساختمانی و پسماند درمانی هم هست. در روزهای پایانی سال میزان زباله تهران به ۱۱ هزار تن هم می‌رسد. به طور کلی، حدود یک‌سوم هزینه‌های خدمات شهری، در تهران برای انتقال زباله صرف می‌شود.

همه زباله‌ها به مرکز ۱۴۰۰ هکتاری آرادکوه کهریزک منتقل می‌شوند. بخشی از پسماند خشک، در خطوط مکانیزه بازیافت این مرکز، تفکیک و بخشی از پسماند تر نیز به کمپوست تبدیل می‌شود. این مرکز،

مقررات مدیریت پسماند در ایران

در ایران، سازمان مدیریت پسماند، که زیرمجموعه‌ای از شهرداری است، وظیفه نظارت بر جمع‌آوری پسماندهای خشک و تر را بر عهده دارد. این سازمان، آیین‌نامه اجرایی قانون مدیریت پسماندها را در سال 1384، تصویب و به واحدهای زیرمجموعه خود، ابلاغ کرد. در ادامه به مرور دو ماده از این آیین‌نامه می‌پردازیم.

• ماده 11- کلیه مراکز تولید کنند پسماندهای ویژه، همچنین تولیدکنندگان جزء ویژه پسماند عادی (خانگی)، باید نسبت به جداسازی پسماندهای ویژه، از پسماند عادی، در محل تولید، اقدام نمایند.
• ماده 12- تولیدکنندگان و واردکنندگان اقدام مشروح زیر، باید پسماند حاصل از کالاهای خود را بازیافت نمایند. در صورتی که نتواند به این امر اقدام نمایند، باید برابر نیم در هزار ارزش کالا را همزمان با فروش و یا ورود، به صندوق پرداخت نمایند. صندوق باید به نسبت بازیافت پسماند حاصل از هر یک از اقلام مزبور، مبالغ دریافتی را در اختیار واحدهای بازیافت کننده آن قلم از پسماند، قرار دهد. متخلفین به مجازات‌های تعیین شده در ماده (16) قانون محکوم خواهند شد.1- مواد پلیمری از قبیل پلاستیک ها و لاستیک
  2- کالاهای شیشه‌ای و کریستال
  3- اشیای ساخته شده از فلزات ساده و آلیاژی
  4- اشیای ساخته شده از چوب و نئوپان
  5- کالاهای ساخته شده از مقوا و کاغذ
  6- انواع روغن‌های روانکار
  7- کالاهایی که حداقل از دو جزء شیشه، فلز، پلیمر و سلولز تشکیل شوند.
  8- لوازم برقی و الكترونیکی
  9- انوع مصالح ساختمانی از نوع کانی‌های غیرفلزی

سخن آخر

صنعت پلاستیک، با استفاده از کدهای لازم برای محصولات مصرفی، مقررات ایمنی لازم در این حوزه را تعیین کرده است، اما خواندن و درک کدها بر عهده افراد است. با توجه به این طبقه‌بندی‌های ساده، می‌توانیم از پلاستیک،‌ بیشترین استفاده را به نفع خود ببریم و در عین حال، مسائل مربوط به بهداشت و دفع زباله‌های پلاستیکی را به حداقل برسانیم.

برای جلوگیری از نشت مواد شیمیایی، از ظروف غذا، به داخل خوراکی‌ها، سعی کنید تا جایی که ممکن است از غذاهای خانگی استفاده کنید و مواد باقی مانده از غذا را در ظروف  شیشه‌ای، سیلیکون پلاتین یا استیل ذخیره کنید.

استفاده از فراورده‌های قابل بازیافت، یک پیشنهاد نیست، بلکه یک وظیفه عمومی است که باید در بین همه افراد جامعه، نهادینه شود. در صورت ادامه یافتن این سهل‌انگاری مهلک، نه تنها پیامدهای مخرب آن، در درازمدت، نسل‌های بعدی را به چالش می‌کشاند، بلکه اثرات کوتاه‌مدت آن نیز، در زندگی تک تک افراد، خودنمایی خواهد کرد. کاهش سن ابتلا به انواع سرطان، بروز انواع مسمومیت‌های غذایی ناشی از مصرف گوشت حیوانی که از پلاستیک، تغذیه کرده است و انواع آسیب‌های ریوی ناشی از سوزاندن زباله‌ها، تنها نمونه‌هایی از عواقب جدی بی‌اعتنایی نسبت به زباله‌ها و بازیافت آن‌هاست.