افعال مقاربه در عربی چیست؟ – به زبان ساده با مثال و تمرین
«افعال مُقاربه» یا افعال «قُرب»، «شروع» و «رَجا»، فعلهایی هستند که بر نزدیکی وقوع فعل، شروع فعل یا امید به انجام آن دلالت میکنند. اسم این فعلها همیشه مرفوع است و خبر آنها نیز بهصورت منصوب میآید. «کادَ»، «عَسَیٰ»، «کَرَبَ»، «شَرَعَ» و... از پرکاربردترین فعلهای مقاربه در زبان عربی هستند. در سایر بخشهای این مطلب از مجله فرادرس، هم انواع افعال مقاربه را نام میبریم و کاربرد آنها را بررسی میکنیم، هم قواعد اسم و خبر این نوع از فعلها را آموزش میدهیم. مثالهای متنوع و تمرینهای چهارگزینهای، بخشهای دیگر این مطلب را تشکیل میدهند.
افعال مقاربه در عربی چیست؟
به فعلهایی مانند «کادَ»، «أَوْشَکَ»، «کَرَبَ» و... که به معنای نزدیکی وقوع فعل هستند یا امید به وقوع فعل و شروع آن را نشان میدهند، «افعال مُقاربه»، «افعال قُرب»، «افعال شروع» یا «افعال رَجا» گفته میشود. این نوع از فعلها بر سر جمله اسمیه میآیند. سپس مبتدای جمله را بهعنوان اسم خود بهصورت مرفوع باقی میگذارند اما خبر جمله را بهعنوان خبر خود، به حالت منصوب درمیآورند. بنابراین، اسم فعلهای مقاربه همیشه مرفوع است اما خبر آنها همیشه منصوب است.
فعلهای مقاربه در واقع از نواسخ زبان عربی به شمار میآیند و از نظر تأثیری که بر کلمههای بعد از خود دارند، به فعلهای ناقصه (کان، صارَ، لَیْسَ و...) شبیه هستند. برای آشنایی با سایر نواسخ عربی میتوانید به فیلم آموزش عربی زبان قرآن ۲ پایه یازدهم رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس که لینک آن در ادامه آمده است، مراجعه کنید.
کاربرد فعلهای مقاربه را با توجه به مثال زیر بهتر یاد میگیرید.
در جمله زیر، فعل «تَكَادُ» (مضارع «کادَ») نوعی فعل مقاربه است که با قرار گرفتن بر سر جمله، اسم خود (السَّمَاوَاتُ) را مرفوع باقی گذاشته است اما خبر خود (يَتَفَطَّرْنَ) را منصوب کرده است. این فعل را در زبان فارسی بهصورت «چیزی نمانده است» ترجمه میکنیم تا نزدیکی وقوع فعل را نشان بدهیم.
«تَكَادُ السَّمَاوَاتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ» (مریم/۹۰)
چيزى نمانده است كه آسمانها از اين بشكافند.
انواع افعال مقاربه در عربی
انواع افعال مقاربه را در جدول زیر نشان دادهایم و کاربرد و معنای هرکدام را نیز مشخص کردهایم.
انواع افعال مقاربه | کاربرد | معنا |
كادَ | نزدیکی وقوع فعل |
چیزی نمانده بود که... چیزی نمانده است که... نزدیک بود که... نزدیک است که... |
أَوْشَکَ | ||
كَرَبَ | ||
عَسَىٰ | امید بر وقوع فعل | امید است که... |
حَرَىٰ | ||
اِخْلَوْلَقَ | ||
شَرَعَ | شروع وقوع فعل |
شروع کرد به... شروع میکند به... |
بَدَأَ | ||
أَخَذَ | ||
جَعَلَ | ||
أَنْشَأَ | ||
هَبَّ | ||
طَفِقَ | ||
اَقْبَلَ |
قواعد اسم و خبر افعال مقاربه
فعلهای مقاربه بر سر جملههای اسمیه قرار میگیرند و مبتدای جمله را بهعنوان اسم خود بهصورت مرفوع باقی میگذارند. همچنین خبر جمله را نیز بهعنوان خبر خود بهصورت منصوب درمیآورند. در این بخش، قواعد اسم و خبر افعال ناقصه را با جزئیات بیشتری توضیح میدهیم. این قواعد، عبارتند از:
- خبر فعلهای مقاربه همیشه بهصورت فعل مضارع میآید. بنابراین اعراب خبر آن «محلّاً منصوب» است.
- خبر فعلهای مقاربه ضمیری دارد که از نظر تعداد و جنسیت با اسم فعل مقاربه مطابقت دارد.
- خبر فعلهای مقاربه «حَرَیٰ» و «اِخْلَوْلَقَ» همیشه با حرف ناصبه «أَن» میآید. بنابراین خبر آنها نوعی فعل مضارع منصوب است.
- خبر فعلهای مقاربه «عَسَیٰ» و «أَوْشَکَ» معمولاً با حرف ناصبه «أَنْ» میآید و نوعی فعل مضارع منصوب است.
- معمولاً اسم فعل مقاربه قبل از خبر آن میآید. (فعل مقاربه + اسم + خبر)
- گاهی ممکن است خبر فعل مقاربه قبل از اسم آن بیاید. (فعل مقاربه + خبر + اسم)
کاربرد نکتههای بالا را با دقت به مثال زیر بهخوبی میآموزید. در مثال زیر فعل مقاربه «أَوْشَکَ» آمده است. خبر آن فعل مضارع «یَنزَلَ» است. همانطور که ملاحظه میکنید، قبل از خبر «أَوْشَکَ» ادات نصب «أَنْ» قرار گرفته است. اسم آن نیز «المَطَرُ» است که بعد از خبر قرار گرفته است.
أَوْشَکَ أَنْ یَنزَلَ المَطَرُ.
امید است که باران ببارد.
اعراب اسم و خبر فعلهای مقاربه، بیش از همه به نوع اعراب اسم و خبر فعلهای ناقصه شباهت دارد. فعلهای ناقصه، همینطور قواعد اسم و خبر آنها را میتوانید با مشاهده فیلم آموزش زبان قرآن ۲ پایه یازدهم رشتههای تجربی و ریاضی فرادرس یاد بگیرید.
یادگیری فعل های عربی با فیلم های آموزشی فرادرس
در کتابهای صرف و نحو زبان عربی، تمامی اجزای جمله به ۳ دسته کلی «اسم»، «فعل» و «حرف» تقسیم شدهاند. فعلها از این نظر که بیشترین بار معنایی را دارند و هسته اصلی جملهها به شمار میآیند، نسبت به اسمها و حروف، از جایگاه ویژهای برخوردارند. فعلهای عربی، انواع مختلفی دارند که برخی از آنها عبارتند از: افعال مقاربه، افعال ناقصه، فعلهای صحیح و معتل، فعلهای ماضی، مضارع، امر و... . اگر قصد دارید بهطور کلی با فعلهای عربی و قواعد آنها آشنا شوید، مشاهده فیلمهای آموزشی زیر در فرادرس حتماً برایتان مفید خواهد بود.
- فیلم آموزش عربی پایه هشتم فرادرس
- فیلم آموزش عربی پایه نهم فرادرس
- فیلم آموزش عربی زبان قرآن ۱ پایه دهم فرادرس
- فیلم آموزش عربی زبان قرآن ۱ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس
- فیلم آموزش رایگان چگونه فعل امر در عربی بسازیم از فرادرس
- فیلم آموزش رایگان چگونه فعل نهی در عربی بسازیم از فرادرس
در عین حال، برای آشنایی بیشتر با اسمها و فعلهای عربی نیز میتوانید به مجموعه فیلمهای آموزشی زیر در فرادرس مراجعه کنید.
مثال افعال مقاربه
در بخش قبل، با فعلهای مقاربه و انواع آنها آشنا شدید. در این بخش، با مثالهایی از کاربرد این فعلها در جملههای عربی آشنا میشوید. همچنین نحوه ترجمه آنها را مرور میکنید. البته اگر میخواهید روش ترجمه این نوع از فعلها را بهطور کامل یاد بگیرید، توصیه میکنیم از فیلم آموزش ترجمه از عربی به فارسی فرادرس کمک بگیرید. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه آوردهایم.
مثال اول
در این مثال، فعل مقاربه «کادَ» به کار رفته است. این کلمه بر نزدیکی وقوع فعل دلالت دارد. به همین علت، بهصورت «نزدیک بود...» ترجمه شده است. «البُرجُ» بهعنوان اسم «کاد»، بهصورت مرفوع آمده است. «یَسْقُطُ» نیز به عنوان خبر این فعل، محلّاً منصوب است.
کادَ البُرجُ یَسْقُطُ.
نزدیک بود برج سقوط کند.
مثال دوم
«يَكَادُ» در جمله زیر نوعی فعل مضارع و مقاربه است. این فعل با قرار گرفتن بر سر جمله، «الْبَرْقُ» را بهعنوان اسم خود بهصورت مرفوع باقی گذاشته است اما «يَخْطَفُ» را بهعنوان خبر خود، بهصورت محلّاً منصوب درآورده است. این فعل را در زبان فارسی بهصورت «نزديک است» ترجمه میکنیم.
«يَكَادُ الْبَرْقُ يَخْطَفُ أَبْصَارَهُمْ» (بقره/۲۰)
نزديک است كه برق چشمانشان را بربايد.
مثال سوم افعال مقاربه
در این مثال از فعل مقاربه «عَسَی» استفاده شده است. این کلمه بر امید به وقوع فعل دلالت دارد. به همین علت، بهصورت «امید است» ترجمه شده است. همانطور که ملاحظه میکنید، خبر این فعل، یعنی «یَرْجَعَ» با حرف ناصبه «أَنْ» آمده است.
عَسَی أَنْ یَرْجَعَ الجُنديُّ.
امید است که سرباز برگردد.
مثال چهارم
در مثال زیر، کاربرد فعل مقاربه «تُوشَکُ» را مشاهده میکنید. این فعل در واقع، صورت مضارع «أَوْشَکَ» است. گفتیم که خبر این فعل مقاربه همیشه با ادات نصب «أنْ» میآید. در مثال زیر، این نکته بهخوبی نشان داده شده است. چون فعل «تُوشَکُ» بر امید به وقوع فعل دلالت دارد، در فارسی آن را بهصورت «امید است» ترجمه میکنیم.
تلکَ المَدْرَسَةُ تُوشَکُ أَنْ تَنْجَحُ طُلّابُها في جَمیعِ المَعارِفِ.
آن مدرسه امید است که دانشآموزانش در تمامی معارف موفق شوند.
مثال پنجم
فعل «عَسَتُ» در جمله زیر بهعنوان فعل مقاربه آمده است. این فعل بر امید به وقوع فعل دلالت دارد. به همین خاطر، آن را بهصورت «امید است» ترجمه کردهایم. «أُمّ» اسم این فعل و تقدیراً مرفوع است. «تَعودَ» نیز خبر منصوب آن است. همانطور که ملاحظه میکنید، خبر فعل مقاربه «عَسَتُ» با ادات نصب «أَنْ» آمده است.
عَسَتْ أُمّي أَنْ تَعودَ مِنَ الرَّحْلَةِ.
امید است که مادرم از سفر برگردد.
در این مثال، «أَنْ» نوعی ادات نصب است که با قرار گرفتن بر سر فعلهای مضارع، آنها را بهصورت فعل منصوب درمیآورد. در مثال بالا، فعل «تَعودَ» به علت وجود همین حرف، منصوب شده است. ادات نصب یا حرفهای ناصبه عربی را در مطلب «حروف ناصبه در عربی» از مجله فرادرس بهطور کامل آموزش دادهایم.
مثال ششم افعال مقاربه
«أَنْشَأَ» در مثال زیر، یکی از فعلهای مقاربه است که بر شروع وقوع فعل دلالت دارد. «المُعَلِّمُ» اسم مرفوع آن و «یَملي» خبر منصوب آن است. این فعل را در فارسی بهصورت «شروع کرد به ...» ترجمه کردهایم.
أَنْشَأَ المُعَلِّمُ یَملي عَلَی تَلامِذِهِ.
معلم شروع کرد به املا گفتن به دانشآموزانش.
مثال هفتم
در مثال زیر نیز از فعل مقاربه «هَبَّتْ» استفاده شده است. این فعل بر شروع وقوع فعل دلالت دارد و بهصورت «شروع کرد به ...» ترجمه میشود. «تَبکي» خبر آن است که بهصورت محلّاً منصوب آمده است.
هَبَّتْ تَبکي الطِفْلَةُ في غُرْفَتِها.
کودک شروع کرد به گریه کردن در اتاقش.
مثال هشتم
کاربرد فعل مقاربه «شَرَعَ» را در مثال زیر مشاهده میکنید. این فعل بر شروع وقوع دلالت میکند. «الکاتِبُ» اسم مرفوع آن است. «یَکْتُبُ» نیز خبر آن محسوب میشود که بهصورت محلّاً منصوب آمده است.
شَرَعَ الکاتِبُ یَکْتُبُ.
نویسنده شروع کرد به نوشتن.
مثال نهم افعال مقاربه
در این مثال، «اِخْلَوْلَقَ» فعل مقاربهای است که بر امید به وقوع فعل دلالت دارد. به همین علت، آن را بهصورت «امید است» ترجمه کردهایم. «الطّالِبُ» اسم این فعل است که بهصورت مرفوع آمده است و «تَنْجَحَ» نیز خبر آن است که با ادات نصب «أَنْ» آمده و منصوب است.
اِخْلَوْلَقَ الطّالِبُ أَنْ تَنْجَحَ.
امید است که دانشآموز موفق شود.
مثال دهم
فعل «جَعَلَ» در مثال زیر، نوعی فعل مقاربه است که بر شروع وقوع فعل دلالت دارد. «الشاعِرُ» اسم «جَعَلَ» است که بهصورت مرفوع آمده است و «یُنشِدُ» خبر محلّاً منصوب آن است.
جَعَلَ الشّاعِرُ یُنشِدُ.
شاعر شروع کرد به شعر سرودن.
سؤالات متداول
در بخشهای قبلی، افعال مقاربه را معرفی کردیم و قواعد کاربرد آنها را توضیح دادیم. همچنین نشان دادیم که اعراب اسم و خبر آنها چگونه است. در ادامه، سؤالات متداول مرتبط با این مبحث را مطرح میکنیم و به آنها پاسخ میدهیم. البته برای اینکه نحوه تغییر اعراب اسم و خبر را بهتر یاد بگیرید، میتوانید به فیلم آموزش زبان قرآن ۲ پایه یازدهم رشتههای تجربی و ریاضی فرادرس مراجعه کنید. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه مشاهده میکنید.
افعال شروع چه فعلهایی هستند؟
به فعلهای «شَرَعَ، بَدَأَ، أَخَذَ، جَعَلَ، أَنْشَأَ، هَبَّ، طَفِقَ، اَقْبَلَ» که بر شروع وقوع فعل دلالت دارند، «افعال شروع» گفته میشود. این فعلها همگی از نوع فعلهای مقاربه هستند.
افعال ناقصه در عربی چه فعلهایی هستند؟
به فعلهای «کانَ، صارَ، لَیْسَ و...» فعل ناقصه گفته میشود. این فعلها درست مانند افعال مقاربه، اسم خود را مرفوع باقی میگذارند اما خبر خود را بهصورت منصوب درمیآورند.
تمرین افعال مقاربه
قواعد استفاده از افعال مقاربه را در بخشهای قبلی یاد گرفتید. در این بخش، با پاسخ دادن به تمرینهایی که ارائه میشود، میتوانید سطح یادگیری خود را ارزیابی کنید. در ادامه، ۱۰ سؤال چهارگزینهای ارائه میشود که برای پاسخگویی به آنها باید یکی از گزینهها را علامت بزنید. بعد از جواب دادن به هر سؤال، با کلیک روی گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست هر سؤال نشان داده میشود.
بعضی از سؤالها دارای پاسخ تشریحی هستند. با کلیک روی گزینه «شرح پاسخ» میتوانید پاسخ تشریحی آنها را مشاهده کنید. بعد از اینکه به همه سؤالها پاسخ دادید، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» نشان داده میشود. با کلیک روی آن، تعداد امتیازهایتان را در این آزمون مشاهده خواهید کرد.
۱- کدام گزینه فعل مقاربه است؟
خابَ
کانَ
صارَ
کادَ
در ادامه، نوع سایر فعلها را مشخص کردهایم:
- گزینه اول: فعل معتل اجوف
- گزینه دوم: فعل ناقصه
- گزینه سوم: فعل ناقصه
۲- کاربرد همه فعلهای مقاربه زیر درست است، بهجز...
طَفِقَ: شروع وقوع فعل
أَوْشَکَ: نزدیکی وقوع فعل
اِخْلَوْلَقَ: شروع وقوع فعل
كَرَبَ: نزدیکی وقوع فعل
فعل «اِخْلَوْلَقَ» بر امید به وقوع فعل دلالت دارد.
۳- خبر فعل مقاربه را در جمله زیر مشخص کنید.
«عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يُهْلِكَ عَدُوَّكُمْ» (اعراف/۱۲۹)
رَبُّكُمْ
أَنْ يُهْلِكَ
عَدُوَّكُمْ
يُهْلِكَ
۴- کدام گزینه در مورد جمله زیر درست است؟
«أَخَذَتِ الطّالِبَةُ تَقْرَأُ الکِتابَ.»
«أَخَذَتْ» نوعی فعل مقاربه است.
«أَخَذَتْ» بر نزدیکی به وقوع فعل دلالت دارد.
«الکِتابَ» اسم «أَخَذَتْ» است.
«تَقْرَأُ» خبر مقدم «الکِتابَ» است.
۵- کدام گزینه در مورد کاربرد افعال مقاربه نادرست است؟
اسم آنها مرفوع است.
خبر آنها منصوب است.
خبر آنها میتواند بهصورت شبهجمله بیاید.
یکی از انواع نواسخ زبان عربی هستند.
۶- کدام فعل بهدرستی ترجمه شده است؟
جَعَلَ: نزدیک بود که...
حَرَى: امید است که...
أَوْشَکَ: شروع میکند به...
طَفِقَ: امید دارد که...
۷- کدام گزینه بر امید به وقوع فعل دلالت دارد؟
أَنْشَأَ
هَبَّ
اَقْبَلَ
عَسَىٰ
۸- خبر همه فعلهای زیر با ادات نصب «أَنْ» میآید، بهجز...
حَرَی
اِخْلَوْلَقَ
شَرَعَ
أَوْشَکَ
۹- اعراب خبر فعل ناقصه را در جمله زیر مشخص کنید.
«شَرَعَتِ الفتياتُ تَدْرُسْنَ.»
محلّاً مرفوع
منصوب به اعراب ظاهری
تقدیراً مجرور
منصوب محلّاً
۱۰- جمله «عَسَىٰ السَّماءُ أَنْ تُمْطِرَ.» چگونه ترجمه میشود؟
امید است که باران ببارد.
شاید باران ببارد.
نزدیک بود باران ببارد.
باران شروع به باریدن کرد.
جدول خلاصه انواع افعال مقاربه
در این مطلب از مجله فرادرس، افعال مقاربه عربی و انواع آنها را با مثال و تمرین آموزش دادیم. چکیدهای از نکتههای این مبحث را بهصورت خلاصه در جدول زیر مشاهده میکنید.
افعال مقاربه | ||
بر نزدیکی، شروع یا امید به وقوع فعل دلالت دارند. | ||
انواع فعل مقاربه | ||
فعلهایی که بر نزدیکی وقوع فعل دلالت دارند. ↓ | فعلهایی که بر امید به وقوع فعل دلالت دارند. ↓ | فعلهایی که بر شروع وقوع فعل دلالت دارند. ↓ |
كادَ، أَوْشَکَ، كَرَبَ | عَسَىٰ، حَرَىٰ، اِخْلَوْلَقَ | شَرَعَ، بَدَأَ، أَخَذَ، جَعَلَ، أَنْشَأَ، هَبَّ، طَفِقَ، اَقْبَلَ |