کاربرد هوش مصنوعی در خدمات حقوقی آنلاین

در این مطلب، کاربرد هوش مصنوعی در خدمات حقوقی آنلاین مورد بررسی قرار گرفته است. در دنیای کسب‌وکار وارد هر حیطه‌ای که بشوید ردپای قانون را در گوشه و کنار آن پیدا می‌کنید. مثلاً فعالیت‌هایی را در نظر بگیرید که یک شرکت فرضی انجام می‌شود؛ خرید، فروش، مشارکت، استخدام، ادغام. همه این‌ها با قراردادهای الزام‌آور قانونی انجام می‌شوند. برای به ثمر نشستن اختراعات و نوآوری‌ها نیز به نظام کارآمد حمایت از حقوق مالکیت فکری نیاز است. حتی در زندگی روزمره به طور پیوسته با قوانین و مقررات نظام حقوقی خود در کشاکش هستیم، گاهی با آن‌ها وارد جدال می‌شویم و گاهی از چتر حمایتی آن‌ها بهره می‌بریم.

ارزش بازار خدمات حقوقی دنیا یک تریلیون دلار در سال برآورد می‌شود، یعنی این بازار یکی از پرسودترین حوزه‌های خدماتی در دنیا است. اما در کمال تعجب فناوری‌های جدید کمترین استفاده را در آن دارند. چه خوشمان بیاید و چه بدمان بیاید در عالم حقوق، سنت‌ها بسیار مهم هستند و ابزارها و فناوری‌های جدید به سختی در این دنیا پذیرفته می‌شوند.

اما این دنیا در سال‌های پیش رو در مسیر تحول قرار می‌گیرد. «هوش مصنوعی» (Artificial Intelligence) بیشتر از هر فناوری دیگری قابلیت ورود و ایجاد انقلابی شگفت‌انگیز را در دنیای خدمات حقوقی دارد. در واقع، بذرهای این انقلاب چند سالی است که در این خاک جوانه زده است.

حقوق از بسیاری از جهات بستری حاصلخیز برای رشد و توسعه هوش مصنوعی و «یادگیری ماشین» (Machine Learning) است. چون فرایند یادگیری ماشینی و فرایند استنتاج حقوقی شباهت خیره‌کننده‌ای به یکدیگر دارند. اجازه دهید منطق حقوقی را با منطق برنامه‌های رایانه‌ای مقایسه کنیم. ابتدا با یک مثال منطق حقوقی را در ساده‌ترین شکل خود بیان می‌کنیم:

• مقدمه اول: هر کس به دیگری خسارت وارد کند به جبران خسارت محکوم می‌شود. (قضیه کلی)
• مقدمه دوم: کیوان به کیومرث خسارت وارد کرده است. (قضیه جزئی)
• نتیجه: کیوان به پرداخت خسارت به کیومرث محکوم می‌شود.

دانشجوی حقوق باید قضیه‌های کلی را به مثابه دستورالعمل بیاموزد. قضیه‌های جزئی را مشاهده کند و بتواند این مشاهدات را با یک دستورالعمل تطبیق دهد. در واقع از قضیه‌های کلی به عنوان مجموعه‌ای استفاده کند که قضیه‌های جزئی در آن‌ها دسته‌بندی می‌شوند و هر قضیه جزئی را در دسته مناسب خود قرار دهد.

برنامه‌نویس‌ها هم از الگوریتم‌های مشابهی برای آموزش سامانه‌های رایانه‌ای استفاده می‌کنند. مثلاً برای اینکه سیستم ایمیل شما بتواند هرزنامه را از ایمیل‌های واقعی تفکیک کند ابتدا باید مشخصاتی از ایمیل واقعی و هرزنامه به آن آموخته شود. سپس در هنگام فعالیت عملی تعداد زیادی ایمیل واقعی و هرزنامه را مشاهده کند و آن‌ها را در دسته‌های مناسب قرار دهد.

حقوق در بین علوم اجتماعی بیشترین خویشاوندی را با منطق صوری دارد. در فرایند استدلال حقوقی ما تعدادی قاعده کلی داریم که شامل قوانین و سایر منابع الزام آور حقوقی می‌شود، سپس پدیده‌های واقعی را با این قاعده‌های کلی ارتباط می‌دهیم و به یک استنتاج می‌رسیم. هوش ماشینی هم دقیقاً با استفاده از همین اسلوب منطق‌مدار به موفقیت رسیده است. در عالم حقوق چند حوزه به طور خاص مستعد پذیرش و کاربرد هوش مصنوعی هستند و در سال‌های اخیر پیشرفت‌های مهیجی در هر یک از این حوزه‌ها رخ داده است. در ادامه مطلب کاربرد هوش مصنوعی در خدمات حقوقی آنلاین بحث تهیه قرارداد با استفاده از هوش مصنوعی مورد بررسی قرار گرفته است.

تهیه قرارداد با استفاده از هوش مصنوعی

در این بخش از مطلب کاربرد هوش مصنوعی در خدمات حقوقی آنلاین به موضوع تهیه قرارداد با استفاده از هوش مصنوعی پرداخته شده است. قراردادها خون جاری در رگ‌های نظام اقتصادی هستند و هر معامله تجاری به تنظیم قرارداد نیاز دارد؛ اما فرایند مذاکره و تنظیم قرارداد بسیار خسته‌کننده است. روال معمول این است که یکی از طرفین قرارداد را تنظیم می‌کند و برای طرف دیگر می‌فرستد. طرف مقابل نظرات خود را در مورد جرح و تعدیل مفاد قرارداد به دیگری اعلام می‌کند و قرارداد را به آن باز می‌گرداند و این تبادل ممکن است بارها و بارها تکرار شود.

طولانی شدن این روند گاهی باعث تأخیر در امضای قرارداد شده و مانع رسیدن شرکت‌ها به اهداف تجاری خود می‌شود. خطاهای انسانی هم در هنگام نگارش قرارداد کم اتفاق نمی‌افتند. به یاد داشته باشید که در یک قرارداد اصولی بایستی تا به تمام جزئیات توجه شود و گاهی حجم قرارداد به هزاران صفحه می‌رسد، پس وقوع انواع اشتباهات و خطاهای انسانی اصلاً عجیب نیست.

خوشبختانه امکان خودکارسازی فرایند نگارش قرارداد وجود دارد و چندین استارتاپ حقوقی از جمله لاگیکس (Lawgeex)، کلاریتی (Klarity)، کلرلا (Clearlaw) و لکس‌چک (LexCheck) برنامه‌هایی برای آن تهیه کرده‌اند. این برنامه‌ها به این شکل کار می‌کنند که یک قرارداد پیشنهادی وارد آن می‌شود، نرم‌افزار با تحلیل متن تعیین می‌کند که کدام بخش‌های قرارداد قابل قبول است و در کدام قسمت‌ها ایراد و اشکالی وجود دارد.

هدف از این سامانه‌ها حذف مشاور حقوقی به عنوان نویسنده قرارداد نیست. این سامانه‌ها برای فعالیت در کنار انسان و کمک به یک حقوقدان ساخته شده‌اند. در نهایت یک انسان تحلیل هوش مصنوعی را دریافت کرده و قرارداد نهایی را تهیه می‌کند. همان‌طور که مدیران بازاریابی و متخصصین تبلیغات از انواع نرم‌افزارها و «پایگاه‌های داده» (Database) برای کمک به تصمیم‌گیری خود استفاده می‌کنند.

البته اگر پیشرفت‌هایی که در حوزه هوش مصنوعی اتفاق می‌افتد را در نظر بگیریم چندان دور از ذهن نیست که این سامانه‌ها در آینده بتوانند کل فرایند تهیه قرارداد را با دریافت اطلاعات از دو طرف قرارداد انجام دهند. شاید کمی تخیلی به نظر برسد، اما در قراردادهای بسیار ساده مثل گرفتن تاکسی از مسافرکش‌های برخط، هم‌اکنون نیز کل فرایند تهیه قرارداد توسط نرم‌افزار انجام می‌شود. شما مبدأ و مقصد خود را وارد سیستم می‌کنید. سیستم قیمتی برای سفر مشخص می‌کند و یک راننده این قرارداد را پذیرفته و شما را به مقصد می‌رساند!

نوری بچور مدیرعامل و بنیان‌گذار استارتاپ حقوقی لاگیکس (Lawgeex) یکی از استارتاپ‌های پیشرو در امر خدمات حقوقی آنلاین در این مورد می‌گوید:

«این راهکارها به گروه‌های حقوقی کمک می‌کند تا از زیر بار بازبینی‌های مکرر قراردادها رها شوند و انرژی خود را بر روی کارهای پربازده‌تر متمرکز کنند. فناوری هوش مصنوعی در نهایت نقش حقوقدانان را ارتقا خواهد داد و آن‌ها به جای اینکه صرفاً بر روی کاهش ریسک تمرکز کنند این فرصت را خواهند داشت تا در ابتکارات راهبردی شرکت‌ها نقش بازی کنند».

در ادامه کاربرد هوش مصنوعی در خدمات حقوقی در راستای تحلیل قراردادها مورد بررسی قرار می‌گیرد.

تحلیل قراردادها با استفاده از هوش مصنوعی

مذاکره و امضای قرارداد تازه ابتدای راه است. طرفین یک قرارداد باید تمام شروط و تعهداتی که پذیرفته‌اند را اجرا و رعایت کنند و این یک چالش مهم برای شرکت‌های بزرگی است که میلیون‌ها قرارداد با هزاران شخص در موضوعات متنوع دارند.

در حال حاضر شرکت‌ها عملاً نمی‌توانند به تمام جزئیات قراردادهایی که امضا کرده‌اند تسلط داشته باشند اما هوش مصنوعی فرصتی را برای حل این مشکل در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد. برنامه‌های مسلط به فناوری «پردازش زبان طبیعی» (Natural Language Processing) این توانایی را دارند که نکات کلیدی قراردادها را از بین مجموعه اسناد قراردادی شرکت استخراج و معنایابی کنند تا مدیران اجرایی شرکت امکان درک تعهدات تجاری شرکت خود را در موقعیت‌های مختلف داشته باشند. نرم‌افزار کایرا سیستمز (Kira Systems) و سیل (Seal Software) دو شرکت فناوری خدمات حقوقی آنلاین با سرمایه مالی قابل توجه هستند که در حال توسعه سامانه‌هایی برای ارائه این خدمات هستند.

این راهکارهای فناورانه به تمام اجزای شرکت‌ها کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه بگیرند. گروه فروش می‌داند چه زمانی باید برای تأمین سرمایه و پیش‌فروشی اقدام کند. گروه‌های تدارکات این امکان را پیدا می‌کنند که به موقع مذاکرات و معاملات را انجام دهند. گروه مالی برای اقدام به موقع در زمینه ارزیابی اعتبار و تصمیم‌گیری در مورد شروع فرایند تملیک و ادغام آمادگی خواهد داشت. به کمک این فناوری تا یک دهه دیگر فضای پر گرد و غبار تعهدات قراردادی که شرکت‌های امروزی در آن فعالیت می‌کنند به خاطره‌ها خواهد پیوست.

ماشین‌های پیشگو در راه هستند

آیا قضاوت کردن پرونده‌های حقوقی و پیش‌بینی نتایج آن‌ها نیز از کاربرد هوش مصنوعی در خدمات حقوقی است؟ چند گروه هوش مصنوعی مدل‌های یادگیری ماشینی را برای پیش‌بینی حکم دادگاه ابداع کرده‌اند. در این روش مجموعه‌ای از آرای دادگاه‌ها در پرونده‌های مرتبط و داده‌های مربوط به یک پرونده خاص وارد سیستم می‌شود تا سیستم بتواند خروجی احتمالی پرونده را حدس بزند.

افزایش دقت این پیش‌بینی‌ها آثار قابل توجهی در نوع فعالیت‌ها و نحوه ارائه خدمات حقوقی خواهد داشت. برای مثال شرکت‌ها و مؤسسات حقوقی و وکلا ترغیب می‌شوند تا از این سامانه‌ها برای تعیین استراتژی‌های قضایی خود استفاده کنند و هر جا که احتمال موفقیت کم است از طرح دعوا پرهیز کنند و به سراغ مذاکره بروند و به این ترتیب تعداد پرونده‌های مطروحه خود را کاهش دهند.

بلو جی لگال (Blue J Legal) استارت‌آپی مستقر در تورنتو است که یک موتور پیش‌بینی قضایی با استفاده از هوش مصنوعی ساخته است که در فاز اول بر روی پرونده‌های حقوق مالیاتی تمرکز دارد. این شرکت اعلام کرده که برنامه آن‌ها نتیجه رأی دادگاه را با دقت ۹۰ درصد پیش‌بینی می‌کند.

به گفته بنجامین آلاری مدیرعامل این استارتاپ؛ «از همین الآن می‌توانیم از منافع قابل توجهی که استفاده از فناوری یادگیری ماشینی پیش‌بینی قضایی به همراه دارد بهره ببریم. در ده سال آینده این الگوریتم‌ها نقطه آغازین مشاوره‌های حقوقی خواهند شد.»

یک کاربرد جالب این فناوری امکان تأمین مالی طرح دعوا خواهد بود. فرض کنید شخصی به دلیل نداشتن هزینه دادرسی و حق‌الوکاله نمی‌تواند برای احقاق حق خود طرح دعوی کند. در این حالت یک شخص ثالث می‌تواند این هزینه‌ها را تقبل کند و در صورت موفقیت پرونده بخشی از مالی که نصیب آن شخص شده را دریافت کند. یکی از استارت‌آپ‌هایی که به طور خاص در این زمینه فعالیت می‌کند لگالیست (Legalist) نام دارد.

راهکارهای هوش مصنوعی پیش‌بینی قضایی امکان ارزیابی دقیق و مبتنی بر عدد و رقم را برای سرمایه‌گذاران پرونده‌های قضایی فراهم می‌کنند. اکنون این پرسش مطرح می‌شود که آیا امکان انجام تحقیقات حقوقی با کمک هوش مصنوعی وجود دارد؟ در ادامه مطلب کاربرد هوش مصنوعی در خدمات حقوقی آنلاین به این موضوع پرداخته شده است.

تحقیقات حقوقی با کمک هوش مصنوعی

در این بخش، کاربرد هوش مصنوعی در خدمات حقوقی در راستای تحقیقات حقوقی مورد بررسی قرار گرفته است. تحقیقات و پژوهش‌های حقوقی حوزه دیگری است که هوش ماشینی در حال هموارسازی مسیر آن است. تحقیق حقوقی به طور سنتی یک تحقیق کتابخانه‌ای مبتنی بر جستجو در بین کتاب‌های قانون و مجموعه آراء دادگاه‌ها برای یافتن قوانین و نمونه رأی‌های مرتبط بوده است، در سال‌های اخیر با پیشرفت نرم‌افزارهای کامپیوتری این تحقیقات به ابزارهای دیجیتال مجهز شده‌اند. با این حال روش‌های فعلی فقط از باب سهولت جستجو به پژوهشگر یاری می‌رسانند و هوش مصنوعی پیشرفته‌ای آن‌ها را همراهی نمی‌کند.

در چند سال اخیر موج تازه‌ای از استارت‌آپ‌ها برای به کارگیری فناوری پردازش زبان طبیعی در عرصه تحقیقات حقوقی پدیدار شده‌اند. این سامانه‌ها درک پیشرفته‌تری از معنای واقعی دیدگاه‌های حقوقی دارند و به جای اینکه صرفاً به جستجوی کلیدواژه‌ها بپردازند، قدرت جستجو در لایه‌های عمیق‌تر منابع حقوق را دارند. مدل‌های معنایی این سامانه‌ها آن‌ها را قادر می‌سازد که قوانین و پرونده‌های مرتبط با یکدیگر را یافته و تفاوت و شباهت آن‌ها به یکدیگر را تشخیص دهند. فناوری تحقیقات حقوقی متکی به هوش مصنوعی هم‌اکنون توجه بازار حقوقی را به خود جلب کرده است. به طوری که بیش از ۴,۵۰۰ موسسه حقوقی در آمریکا اشتراک نرم‌افزار «کیس‌تکست» (Casetext) را خریداری کرده‌اند. در بخش بعدی که قسمت انتهایی این مطلب است، نتیجه‌گیری پیرامون کاربرد هوش مصنوعی در خدمات حقوقی آنلاین انجام شده است.

نتیجه‌گیری پیرامون کاربرد هوش مصنوعی در خدمات حقوقی آنلاین

در این بخش، نتیجه‌گیری کلی پیرامون کاربرد هوش مصنوعی در خدمات حقوقی آنلاین انجام شده است. حوزه‌های اصلی کسب‌وکاری متعارف را در نظر بگیرید: بازاریابی، فروش، راهنمایی مشتری، امور مالی، حسابداری، منابع انسانی، استعدادیابی و حقوق. تقریباً در تمام این حوزه‌ها نرم‌افزارهای تجاری با سرمایه میلیارد دلاری در دو دهه اخیر وارد بازار شده‌اند تا خلاقیت و گردش کار را در محیط تجاری بهبود بخشند.

تنها استثنای موجود که هنوز نرم‌افزار شناخته شده و جامع و کاملی در آن وارد بازار نشده بخش حقوقی است. بخش حقوقی به طور سنتی به عنوان یک بخش غیرمولد و هزینه‌بر در شرکت‌ها در نظر گرفته شده و کمتر مورد توجه کارآفرینان قرار گرفته و از همین رو نوآوری اندکی در آن رخ داده است. مهم‌ترین ابزارهای دیجیتالی که اکثر حقوقدانان امروزی از آن برای انجام کارهای خود استفاده می‌کنند نرم‌افزار ورد و ایمیل است.

اگر گردش مالی عظیم بازار خدمات حقوقی را در نظر بگیریم به این نتیجه می‌رسیم که چه فرصت عظیمی برای خلق ثروت در بازار خدمات حقوقی آنلاین نهفته است. ضمن اینکه با توجه به تفاوت بنیادین نظام‌های حقوقی کشورهای مختلف با یکدیگر عملاً امکان به کارگیری سامانه‌های خارجی برای خدمات حقوقی وجود ندارد و در هر کشور بایستی از برنامه‌های طراحی و هدایت شده در داخل همان کشور برای ارائه این خدمات بهره گرفت. تردیدی نیست که از همین حالا فرصت‌های عظیمی برای تحول و رستاخیز خدمات حقوقی همگام با بلوغ هوش مصنوعی و به طور خاص فناوری پردازش زبان‌های طبیعی پا به عرصه وجود گذاشته‌اند.

این مطلب توسط نویسنده مهمان، «محسن کاظم‌پور»، نوشته شده است.