چیپست مادربرد چیست؟ – اهمیت و کاربرد به زبان ساده

زمانی که قصد تهیه کامپیوتر را داریم، انتخاب مادربرد مناسب یکی از مهم‌ترین تصمیم‌هاست که باید بسته به کاربری موردنظر و البته سایر سخت‌افزارهای موردنیاز انجام شود. پیش از این در «مجله فرادرس» با مادربرد و انواع آن آشنا شدیم. یکی از قطعات مادربرد که کمتر به آن پرداخته شده، چیپست است. اما چیپست مادربرد چیست و چه اهمیتی دارد؟ در این مطلب علاوه بر تعریف چیپست مادربرد، به مقایسه انواع آن نیز می‌پردازیم.

چیپست مادربرد چیست ؟

نخستین کامپیوترهای بازار مادربردهایی داشتند که از چندین چیپ مختلف برخوردار بوده و هر چیپ، مسئول کنترل بخش خاصی از عملکرد کامپیوتر بود. با گذشت زمان و پیشرفت فناوری مهندسی ساخت، چیپ‌های متنوع مادربرد در دو چیپست جمع شده و با توجه به محل قرارگیری روی بورد اصلی، Northbridge (چیپ شمالی) و Southbridge (چیپ جنوبی) نام گرفتند.

فیلم آموزش راهنمای خرید لپ‌ تاپ و کامپیوتر - مقدماتی در فرادرس

کلیک کنید

چیپست Northbridge مسئول کنترل پردازنده و برقراری ارتباط آن با سایر قطعات کامپیوتر مانند رم است. چیپست Southbridge هم پورت‌های ارتباطی مانند SATA، شبکه، IDE و USB را مدیریت می‌کند. در واقع این دو چیپست در ترکیب با هم، وظیفه برقراری ارتباط میان تمامی قطعات کامپیوتر را بر عهده دارند. ضمناً از آنجا که هرکدام از این دو قطعه نقش چند چیپ را به‌طور همزمان ایفا می‌کنند،‌ به آن‌ها چیپست (Chip+Set به معنی چیپ مجتمع یا ترکیب چند چیپ) گفته می‌شود.

اما در مادربردهای مدرن اثری از چیپست‌های Northbridge و Southbridge نیست. بسیاری از وظایف چیپست Northbridge حالا به وسیله CPU انجام شده و مابقی عملکردهای دو چیپست، در یک قطعه شبیه به Southbridge جمع شده‌اند. می‌توان گفت با وجود تغییر ساختاری در مادربردها، عبارت چیپست برای شناسایی مدل‌های مختلف مادربرد کاربرد خود را حفظ کرده و عملکرد آن نیز نسبت به گذشته تکامل یافته است.

در مادربردهای مبتنی بر پردازنده Intel، برای اشاره به چیپست از اصطلاح PCH یا Platform Controller Hub به معنی مرکز کنترل پلتفرم استفاده می‌شود. در مادربردهای مبتنی بر پردازنده AMD هم اصطلاح FCH یا Fusion Controller Hub به معنی مرکز کنترل ادغام مورد استفاده بوده که پس از معرفی معماری Zen برای پردازنده‌های AMD، کمپانی سازنده دیگر از لفظ FCH برای معرفی چیپست مادربرد استفاده نمی‌کند.

چیپست مادربرد کجاست ؟

زمانی که چیپست مادربرد به دو قسمت Northbridge و Southbridge تقسیم می‌شد، پیدا کردن آن کار دشواری نبود. به‌عنوان مثال در تصویر زیر، چیپست Northbridge در کنار سوکت پردازنده قرار گرفته است.

یا در این مادربرد قدیمی IBM ThinkPad T42، جایگاه هر دو چیپست در دو طرف پردازنده گرافیکی (GPU) مشخص بوده و سوکت CPU هم زیر Northbridge قرار گرفته است.

در مادربردهای جدید که بخشی از وظایف چیپست‌ها به پردازنده منتقل شده، چیپست PCH یا FCH معمولاً زیر صفحه محافظ قرار گرفته که محل دقیق آن بسته به مدل متفاوت است. مثلاً در مادربرد X570 Auros Pro که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید، چیپست در پایین سمت راست و با یک خنک‌کننده اختصاصی تعبیه شده است.

چیپست مادربردها را چگونه مقایسه کنیم ؟

چیپست مادربرد تعیین‌کننده قطعاتی است که می‌توانید در کامپیوتر خود به کار ببرید. همان‌طور که گفته شد، چیپست‌های AMD و Intel متفاوت بوده و مقدار رم، تعداد پورت‌های USB و تعداد کارت ارتقا (کارت گرافیک، کارت صدا و...) قابل استفاده در کامپیوتر را مشخص می‌کنند. همچنین چیپست مادربرد در قیمت نهایی آن تاثیر بالایی داشته و نسخه‌هایی که از چیپست‌های جدیدتر استفاده می‌کنند،‌ همواره گران‌تر هستند.

فیلم آموزش آشنایی با سخت افزار کامپیوتر و مونتاژ و اسمبل کیس در فرادرس

کلیک کنید

اما روش مناسب برای مقایسه انواع چیپست مادربرد چیست ؟ مانند سایر قطعات کامپیوتر، چیپست‌ها هم به‌صورت کد ترکیبی حروف و اعداد نام‌گذاری می‌شوند.

تقریباً در اغلب مواقع، کد چیپست ترکیبی از یک حرف انگلیسی و چند عدد در ادامه آن است. در حال حاضر هردو کمپانی Intel و AMD از ساختار نام‌گذاری A123 (یک حرف و سه عدد) پیروی می‌کنند. اما نحوه استفاده و ترکیب حروف و اعداد در دو شرکت باهم متفاوت است. به‌عنوان مثال اینتل از حروف H ،B ،Q ،Z و X استفاده می‌کند (مانند H610) و AMD هم از سه حرف B A و X بهره می‌برد (مانند A520).

نگاه نزدیک به نام‌گذاری چیپست‌های AMD و Intel

در نگاه اول کدهای چیپست مفهوم خاصی ندارند. اما اگر منطق نام‌گذاری هر کمپانی را بدانید،‌ اطلاعات خوبی در اختیارتان قرار می‌دهند. به‌صورت کلی حرف اول نام چیپست،‌ دسته‌بندی آن را نشان می‌دهد که به معنی امکانات و قابلیت‌های مادربرد هم هست. عدد اول نشانگر نسل چیپست بوده و دو عدد بعد از آن هم نمایانگر توانایی چیپست هستند. هنوز متوجه نشده‌اید که منطق نام‌گذاری چیپست مادربرد چیست ؟ بگذارید کمی دقیق‌تر به محصولات هر کمپانی بپردازیم:

AMD

• سری A: چیپست‌های اقتصادی مانند مدل A520.
• سری B: چیپست‌های میان‌رده برای کاربران خانگی و استفاده‌های نیمه سنگین مانند مدل B550.
• سری X: چیپست‌های رده بالا برای گیمرها و کاربران حرفه‌ای مانند مدل X570.

Intel

• سری H: چیپست‌های اقتصادی مانند مدل H610.
• سری B: چیپست‌های میان‌رده برای کاربران خانگی و استفاده‌های نیمه سنگین مانند مدل B660.
• سری Q: چیپست‌های سازمانی با قابلیت‌های کنترل از راه دور اختصاصی که مورداستفاده کاربران عادی نیستند مانند مدل Q470.
• سری Z: چیپست‌های رده بالا با پشتیبانی از اورکلاک و فناوری SLI (پشتیبانی از دو کارت گرافیک همزمان) مانند مدل Z690.
• سری X: چیپست‌های اختصاصی پردازنده‌های سری Extreme اینتل برای کاربردهای سنگین مانند مدل X299.

همان‌طور که مشاهده می‌کنید، می‌توان به‌صورت تقریبی گفت هرچه حرف اول کد، به انتهای حروف الفبای انگلیسی نزدیک‌تر باشد، با چیپست رده‌بالاتری روبه‌رو هستیم. اما حرف اول به تنهایی تعیین‌کننده نیست. مثال‌های زیر را در نظر بگیرید:

• چیپست H610 اینتل با فناوری PCIe 4.0 سازگار نیست اما از هشت اسلات PCIe 3.0 و چهار پورت ۶ گیگابیتی SATA پشتیبانی می‌کند.
• چیپست B660 اینتل از شش اسلات PCIe 4.0، هشت اسلات PCIe 3.0 و چهار پورت ۶ گیگابیتی SATA پشتیبانی کرده و با فناوری Intel Optane memory هم سازگار است.
• چیپست اینتل H670 از دوازده اسلات PCIe 4.0، دوازده اسلات PCIe 3.0 و هشت پورت ۶ گیگابیتی SATA پشتیبانی کرده و با فناوری Intel Optane memory هم سازگار است.

در مثال‌های بالا می‌بینیم با این‌که چیپست H670 از دسته محصولات اقتصادی اینتل به شمار می‌رود، نسبت به مدل میان‌رده B660 توانایی و امکانات بیشتری ارائه می‌کند. البته در همه محصولات اینتل و AMD عدد اول نشانه نسل چیپست است.

چگونه چیپست مادربرد موردنیاز خود را انتخاب کنیم ؟

چیپست مادربرد از خود آن جدا نیست و با انتخاب هریک، دیگری را هم انتخاب کرده‌ایم. اما مدل چیپست به تنهایی اهمیت زیادی ندارد، بلکه باید ابتدا نوع کاربری و نیازمندی‌های خود را تعیین کنیم. همچنین تمامی مشخصات مادربرد و قابلیت‌هایی که چیپست به آن می‌دهد را می‌توان روی جعبه مادربرد مشاهده کرد. سازگاری با انواع رم (DDR4، DDR3 یا DDR5)، تعداد پورت‌های USB و پشتیبانی از نورپردازی RGB از این موارد هستند.

فیلم آموزش تعمیرات سخت افزار لپ تاپ در فرادرس

کلیک کنید

اغلب اوقات انتخاب مادربرد آخرین مرحله در تهیه کامپیوتر است و معمولاً با توجه به بودجه، ابتدا پردازنده و کارت گرافیک (در صورت نیاز) تعیین شده و سپس سایر قطعات با توجه به قیمت و کاربری انتخاب می‌شوند.

در نتیجه با این‌که دانستن مدل چیپست می‌تواند به شناخت سطح قابلیت‌های مادربرد کمک کند، بهتر است برای اطمینان از انتخاب درست، توضیحات و مشخصات مادربرد را هم پیش از خرید بررسی کنید.

سوالات متداول

در انتها به سوالات متداول درباره چیپست مادربرد می‌پردازیم.

چیپ شمالی مادربرد چیست ؟

در مادربردهای قدیمی وظیفه برقراری ارتباط بین CPU و سایر قطعات بر عهده چیپ شمالی بود. اما در مادبردهای مدرن این قطعه حذف شده و وظایف آن را خود CPU بر عهده دارد.

مدل چیپست مادربرد چه اهمیتی دارد ؟

مدل چیپست اطلاعات جامعی درباره توانایی و امکانات مادربرد در اختیار ما قرار می‌دهد. مثلاً اقتصادی یا میان‌رده بودن چیپست و نسل آن را می‌توان از مدل فهمید. در این مطلب انواع چیپست مادربرد و نحوه تشخیص آن‌ها توضیح داده شده است.