پول چیست؟ – تاریخچه و عملکرد به زبان ساده

معاملات روزانه انجام‌ شده در کشور‌های مختلف، بدون حضور پول امکان‌پذیر نیستند. ادامه حیات اقتصادی کشور‌ها به مبادله پول در ازای کالا و خدمات وابسته است. اقتصاددانان پول، منشا و ارزش آن‌را تعریف می‌کنند. در این نوشتار به ویژگی‌های چندگانه پول اشاره کرده‌ایم.

نقش پول به عنوان وسیله مبادله چیست؟

قبل از بوجود آمدن «وسیله مبادله» (Medium of Exchange)، انسان‌ها با مبادله کالا به کالا به تامین نیاز‌های خود می‌پرداختند. یعنی دو فردی که کالاهای دلخواه یکدیگر را داشتند با توافق با یکدیگر، مبادله می‌کردند.

مدل اولیه مبادلات کالابه‌کالا (تهاتر) از حیث قابل انتقال بودن و بخش‌پذیری چندان رضایت‌بخش نبود. برای مثال، اگر صاحب یک گاو به موز نیاز پیدا می‌کرد، باید فردی را می‌یافت که در عین تمایل داشتن به گوشت، دارای موز باشد.

اگر فرد دیگری تمایل به دریافت گوشت داشت ولی در عوض می‌توانست سیب‌زمینی ارائه کند، صاحب گاو‌ باید در جستجوی فردی می‌بود که در ازای دریافت سیب‌زمینی، موز تحویل دهد و این مسئله ادامه داشت.

دشواری انتقال‌پذیری در مبادله کالا به کالا، خسته‌کننده و ناکارآمد بود اما مشکلات دیگری نیز وجود داشتند. اگر صاحب گاو‌ها، عرضه‌کننده موزی هم می‌‌یافت، ممکن بود تعداد زیادی از موز‌ها را معادل یک گاو کامل در نظر نگیرد. معامله‌ای به این شکل، به توافقنامه‌ای برای تعیین ارزش نسبی گاو در مقایسه با موز نیاز داشت.

پول کالایی چیست؟

«پول کالایی» (Commodity Money) مشکلات عنوان‌شده را کاهش داد. پول کالایی، نوعی کالاست که عملکردی مانند اسکناس دارد. در قرن ۱۷ و اوایل قرن ۱۸ میلادی، آمریکایی‌ها در مبادلات از ذرت خشک شده و پوست سگ آبی استفاده می‌کردند.

فیلم آموزش مروری بر پول و بانکداری در فرادرس

کلیک کنید

ارزش این کالاها به صورت تقریبی مورد قبول اکثر افراد جامعه به شمار می‌رفت و آن‌ها را برای خرید و فروش کالاهای دیگر بکار می‌گرفتند. کالاهای استفاده‌شده در معامله، ویژگی‌های مشخصی داشتند، تقاضا برای آن‌ها بالا بود و در نتیجه، ارزشمند به شمار می‌رفتند. همچنین، این کالاها بادوام و قابل انتقال بودند و حمل‌و‌نقل آن‌ها به سادگی صورت می‌گرفت.

از نمونه پیشرفته‌تر پول کالایی، می‌توان به فلزات گران‌بها مانند طلا اشاره کرد. برای قرن‌ها - تا ابتدای دهه ۱۹۷۰ میلادی - طلا پشتوانه پول کاغذی به شمار می‌رفت. برای مثال، در ایالات متحده آمریکا، دولت‌های خارجی می‌توانستند دلار را با نرخ مشخصی از طلا با بانک مرکزی ایالات متحده آمریکا، معاوضه کنند.

برخلاف پوست سگ آبی و ذرت که امکان تهیه خوراک و پوشاک با استفاده از آن‌ها وجود داشت، ارزش قابل توجه طلا از تقاضای بالای برای آن نشات می‌گرفت. طلا الزاماً سودمند نبود. امکان بکارگیری طلا به عنوان خوراکی و وسیله گرمایشی وجود نداشت و افراد به علت جلوه آن، آن‌را ارزشمند می‌پنداشتند. در نتیجه، طلا به عنوان یکی از مهم‌ترین نشانه‌های ثروت در نظر گرفته می‌شد.

پول فیات چیست؟

دومین نوع Money، «پول فیات» (Fiat Money) است که نیاز به کالایی فیزیکی به عنوان پشتوانه ندارد. در واقع، ارزش Money فیات بوسیله عرضه و تقاضا و باور افراد به ارزش آن تعیین می‌شود. به علت کمیاب بودن منبع طلا، Money فیات بوجود آمد زیرا اقتصاد‌های در حال رشد نمی‌توانستند برای پشتوانه اسکناس‌های خود به صورت مدوام به استخراج طلا بپردازند و عرضه Money خود را تامین کنند.

فیلم آموزش مروری بر پول و بانکداری در فرادرس

کلیک کنید

برای یک اقتصاد در حال رشد، دیگر نیازی به طلا برای ارزش‌بخشی به اسکناس نیست، مخصوصاً زمانی که ارزش آن بر حسب برداشت افراد تعیین شود.

Money فیات، به نوعی نشان‌دهنده برداشت افراد از مفهوم ارزش - دلیل خلق پول - است. اقتصادی که در حال رشد باشد، بیشتر از سایر اقتصاد‌ها به تولید واحد‌های ارزشمند برای خود و سایر ملل می‌پردازد. هرچه اقتصاد قوی‌تر باشد، واحد پولی آن ارزشمندتر در نظر گرفته می‌شود و تقاضا برای آن افزایش می‌یابد.

در سال ۱۹۷۱ میلادی، دلار، طلا را به عنوان پشتوانه خود از دست داد. یعنی دیگر به طلا تبدیل نمی‌شد و تعیین قیمت آن وابسته به قیمت طلا نبود. بدین صورت، دولت ایالات متحده آمریکا می‌توانست بیشتر از کل ذخیره طلای موجود، اسکناس چاپ کند و از آن زمان به بعد، سلامت و کارایی اقتصاد ایالات متحده آمریکا، پشتوانه دلار به شمار می‌رفت.

با متوقف شدن اقتصاد ایالات متحده آمریکا، ارزش آن به صورت محلی از طریق تورم و به صورت بین‌المللی تحت تاثیر نرخ تبادلی ارز کاهش پیدا می‌کرد.

امروزه ارزش پول چگونه تعیین می‌شود؟

امروزه، ارزش پول - نه تنها دلار، بلکه اغلب ارز‌ها - توسط «قدرت خرید» (Purchasing Power) تعیین می‌شود. بنابراین، چاپ پول به تنهایی برای کشور ثروتی بوجود نخواهد آورد. پول توسط تعاملی پیوسته بین کالاهای حقیقی و مشخص، میزان تقاضا برای آن‌‌ها و باور به میزان ارزش‌ها، خلق می‌شود.

پول به علت تقاضایی که برای آن وجود دارد، ارزشمند به شمار می‌رود، و این تقاضا وجود دارد زیرا با پول می‌توان به تامین کالاها و خدمات مورد نیاز پرداخت. بسته به سیاست‌ها و مواردی مانند نرخ تورم و نرخ بهره، امکان دارد، ارزش پول بر حسب گذر زمان نیز تغییر کند.

نحوه اندازه‌گیری پول چگونه است؟

اقتصاددانان و سرمایه‌گذاران برای تعیین تورم مثبت و منفی به سنجش میزان پول موجود در اقتصاد می‌پردازند. در متون اقتصاد کلان، پول را به ۳ دسته تقسیم‌بندی می‌کنند تا تشخیص آن جهت سنجش، با سهولت بیشتری همراه باشد. این سه دسته عبارت هستند از:

• M1
• M2
• M3

M1

این شاخه از پول، شامل تمامی انواع فیزیکی آن، مانند «مسکوکات» (Coins) و اسکناس، «سپرده‌ دیداری» (Demand Deposit) - حساب‌های قابل چک کشیدن، حساب‌های جاری و چک‌های مسافرتی - است. این دسته، انواع کمتری از پول را شامل می‌شود و عموماً به پول‌های بکاررفته شده برای خرید و پرداخت، اشاره می‌کند.

M2

حوزه تعریف این پول، گسترده‌تر از M1 است. این پول شامل Money دسته اول و همچنین شامل حساب‌های سپرده بلندمدت، سپرده پس‌انداز و صندوق‌های سرمایه‌گذاری غیر موسسه‌ای است. این دسته از پول نشان‌دهنده مبالغی است که می‌توان به آسانی آن‌ها را به اسکناس تبدیل کرد.

M3

این نوع، گسترده ترین شاخه نسبت به دسته‌های دیگر به شمار می‌رود. در واقع، در تعریف M۳، تمام پول‌های قرار گرفته در تعریف M2 به علاوه سپرده‌های طولانی مدت (با امکان دسترسی پایین)، مبالغ نگهداری‌شده در صندوق‌های موسسات مالی، «قرارداد‌های بازخرید کوتاه مدت» (Repurchase Agreement | Repo) و دیگر دارایی‌های کلان نقد وجود دارند.

با جمع این ۳ دسته، به عرضه کل پول یا مجموع پول در یک اقتصاد، دست پیدا می‌کنیم.

       M1   +   M2   + M3   = عرضه کل پول

پول چه نقشی دارد؟

در ادامه به رایج‌ترین عملکرد‌های شناخته‌ شده پول اشاره می‌کنیم.

1. وسیله مبادله
2. واحد اندازه‌گیری
3. ذخیره ارزش

وسیله مبادله

زمانی که از پول برای خرید و فروش کالاها و خدمات استفاده می‌کنیم، پول نقش وسیله مبادله را ایفا می‌کند.

واحد سنجش

Money، واحد سنجشِ عددیِ استاندارد برای تعیین ارزش بازاری کالا‌ها، خدمات و دیگر معاملات به شمار می‌رود. پول به نوعی نشان‌دهنده ارزش نسبی و برای عقد قرارداد‌های تجاریِ شامل بدهی، ضروری است.

جهت حفظ کارایی خود به عنوان واحد پولی، پول باید بدون از دست دادن ارزش خود، قابل تقسیم‌پذیری به واحد‌های کوچک‌تر باشد و بتوان هر واحد پولی را با واحد پولی دیگر تعویض کرد. همچنین، پول باید وزن یا اندازه معینی نیز داشته تا قابل شمارش باشد.

ذخیره ارزش

برای اینکه Money نقش ذخیره ارزش را به عهده بگیرد باید به صورت مطمئنی قابل ذخیره و بازگردانی باشد و پس از بازگردانده‌ شدن باید نقش خود را به عنوان وسیله مبادله حفظ کرده باشد. به‌علاوه، ارزش پول باید در طی زمان، یکسان باقی بماند.

ممکن است اقتصاددانان نقش‌های متفاوت دیگری نیز برای Money تعریف کنند. یکی از مهم‌ترین نقش‌های آن مقایسه ارزش دو وسیله نامتشابه است.

پولشویی چیست؟

«پولشویی» (Money Laundering) به معنی انجام فعالیتی چند مرحله‌ای با هدف پنهان‌سازی منبع غیرقانونی وجوه کسب شده است. افراد مرتکب‌شونده پولشویی در تلاش برای نشان‌دادن مشروع بودن منبع درآمدی خود هستند تا توسط ماموران قضایی دستگیر و شناسایی نشوند و همچنین بتوانند از درآمد بدست آمده استفاده کنند.

فیلم آموزش بررسی بازار پول

برای آشنایی بیشتر با مباحث پیرامون بازار Money می‌توانید به آموزش بالا مراجعه کنید. این آموزش کوتاه و مختصر در ۴۸ دقیقه به بررسی بازار‌های پولی و مالی و سیاست‌های پولی و مالی پرداخته است. در این ویدئو آموزشی به ترتیب مطالب اوراق بهادار و Money، اوراق بهادار و اوراق تجاری و ابعاد تجاری و بین‌المللی پول آموزش داده شده‌اند. توجه داشته باشید که پیش‌نیاز شرکت در این دوره، گذراندن دوره آموزشی Money و ارز بانکداری است.

• برای مشاهده فیلم آموزش بررسی بازار پول + کلیک کنید.

سخن پایانی

در طی زمان، Money تغییرات اساسی زیادی را تجربه کرده اما عملکرد اصلی آن دستخوش تغییر نشده است. فارغ از شکلی که پول به خود می‌گیرد، Money نقش وسیله مبادله برای تهیه کالاها و خدمات را خواهد داشت و با فراهم کردن امکان انجام معامله در سرعتی بالاتر، شرایط رشد اقتصادی را بوجود می‌آورد.